Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 10

4081. 1639 april 23. Aan N. van Reigersberch⁷.

Mijnheer,

UE. heeft veel moeite met onse Rotterdamsche questie⁸. Waer ick soo wel in Engellant als in Vrancrijck, ick en soude mij niet lang beraiden. Nu weet ick niet, off het beter is sulcke eenige occasie te verwachten off 't langer verloop van tijdt door proces te steuiten.

In de saecke van 't gelt, dat Swede mij schuldigh is, ben ick geresolveert mij niet te binden nochte aen dat van Hollant nochte aen dat van monsieur Heufd⁹, maer mijne keuse te houden om mij te addresseren daer het gereedste sal sijn, waerom noodigh sal sijn dat uE. op het subsidie vigilere ende mij van tijd tot tijd advertere. Monsieur Heufd, soo mij dunct, heeft sijne saecken met mijnheer

7 Hs. Amsterdam, UB., coll. RK., R10k. Eigenh. oorspr. Niet ondertek. Antw. op no. 4061; beantw. d. no. 4093.

8 Het betreft hier de pogingen namens Grotius ondernomen om diens achterstallig salaris als pensionaris van Rotterdam alsnog uitbetaald te krijgen.

9 Johan Hoeufft, bankier te Parijs.

[p. 279]

Spierinck¹ te naeste bij vereffent. Misschien heel, maer bedecken sulcx om mij te langer uit te stellen. UE. gelieve oock hiernae te vernemen, opdat ick het eene seggen met het andere conferere.

Ick vinde wel, dat Amsterdam² in alle advysen gaet solide. Evenwel moeten wij arbeiden om soo veel can geschieden deselve wel te stellen met Swede³, opdat wij te beter dienst mogen doen aen d'een ende aen d'andere.

Numerianus⁴ moet in materie van gelt⁵ altemet wat toegeven om in grooten saecken te vaster te gaen.

UE. consideratiën op hetgunt ick voor het toecomende sal hebben te doen, sijn goed ende wijs.

De woonplaets tusschen Leiden ende Utrecht van de heer Camerarius⁶ can voor de gesontheit goed sijn, maer niet seer bequaem om alles te vernemen, tenwaer d'heer Spierinck den heer Camerarius daerin soude willen ontlasten.

Dat de saecken van de zee daer beharticht werden, is goed. Voorts can ick wel bevroeden uit de gesteltenisse van de finantiën in onsen tijd ende 't verloop van twintich costelijcke jaeren daerop gevolgt, dat de sorge daerover beswaerlijck moet vallen, bijsonder daer deghenen, die de moeite ende ondanck daerover dragen, weinigh kennisse hebben van de principale saecken van staet, 'twelck anders de becommering over de finantie is versoetende. 't Soude wel connen sijn, dat den stuirman het meeste beleid niet en heeft, maer als hij 't schoon hadde, soo is het swaer soo veele meesters te dienen sonder wel te weten wie de opperste is. Ende misschien sal de persoon, die men wil doen succederen, voor het lant niet beter sijn.

De tijdingen die uit Westindië verwacht werden sijn van importantie.

Voor Dantzig waer best een alliantie tot behoudenisse van haer recht te maecken met Denemarcken ende de Staten van Nederlant voor ende aleer met den coninc⁷ te accorderen. Andersins sal het accord, gelijck ick uit veele advijsen van Polen comende verstae, voor haer slecht afloopen. Maer off Denemarcken ende den Staet van de Geünieerde Landen daertoe sal connen verstaen, twijffele ick seer.

't Placcaet van den coninc van Engellant⁸ tegen de Schotsche Unie toont hooge offensie ende niet sonder reden. Maer de sobere contributie van de stadt van Londen ende 't quaede exempel, dat daerdoor gegeven werdt aen andere steden, 't innemen van 't casteel van Edemburg ende 't belegh, misschien nu verovering van Aberden bij die van de Unie, toonen, dat het spel voor den coning noch niet gewonnen is. Evenwel houde ick het daervoor, dat den coning niet garen sien en sal, dat uitheemschen haer interponeren ende alderminst Vrancrijck, alsoo de opinie bij veelen in Engellant is, dat eenige van Vrancrijck tot dese beroerte hebben

1 Petter Spiring Silvercrona.

2 De naam ‘Amsterdam’ staat in de tekst in cijfer: 123. Van Reigersberch heeft er ‘Amst’ boven geschreven.

3 De naam ‘Swede’ staat in de tekst in cijfer: 525. Van Reigersberch heeft er ‘Swede’ boven geschreven.

4 ‘Numerianus’ is een codenaam voor Amsterdam.

5 Het woord ‘gelt’ staat in de tekst in cijfer: 11.24.7.32. Van Reigersberch heeft er ‘gelt’ boven geschreven.

6 Ludwig Camerarius, Zweeds gezant in Den Haag.

7 Wladislas IV (VII) van Polen.

8 Karel I.

[p. 280]

geholpen uit jalousie ende vrese, soo den coninc van Groot-Bretagne alle die rijcken in eenicheit quame te besitten ende door de commercien meer ende meer macht bequame ter zee. Schotland sal oock bij continuatie 't ongemack voelen insonderheit, wanneer den coninc door sijne schepen de havenen sal sluiten. Ende gemeenelijck verdwijnt met den tijd de hitte van de gemeente, insonderheit wanneer de questiën duister sijn ende niet aen elckeen sensibel.

't Parlement en can in Schotland niet gehouden werden als onwettelijck, alsoo des conincs consent daertoe werdt gerequireert ende 't consent voor desen gedragen is gerevoceert, doordien de conditiën van afstand te doen van de nieuwe Unie ende uit de wapenen te scheiden niet en sijn naegecomen ende 't afstellen van de bisschoppen ende van de bisdommen selff medebrengt verachting van 's conincx bevelen.

De socinianen sijn uit Polen niet gebannen, maer wel uit Racouw, alwaer haer oock de schole ende druckerie is benomen. In Sevenbergen sijn sij sterck, hebben tot Claudiopolis ofte Clausburg niet alleen de kerck, maer oock het bisdom in, soo d'heer Bystervelt¹ selve mij heeft verhaelt. Men mach soodaenige resolutie daerop nemen als men wil: maer soo stil willen comen woonen ter Goude ofte oock tot Amsterdam het sal quaed sijn te beletten.

Tot behoudenisse van de laeckenneering in Engellant heb ick eertijds seer gearbeit ende die daer nu op letten hebben geen ongelijck. Doch dient die sorge gemengt met gevoechelijck respect tot Engellant, welck rijck, soo de Schotten t'onder vallen, seer machtig ende formidabel sal sijn.

De uitheemschen alhier hebben onder malcander de taxe niet connen maecken om de somme te vinden, die men van haer was eischende², sijnde oock t'onvrede, omdat drie principale vrij werden gehouden, d'heer Heufd, Lopes³, Lumaga⁴. Oversulcx soo gaet men weder aen met parate executie door arresteren van personen, inlegging van soldaeten, aantasten van meublen ende renten. Veele vertrecken, oock eenige van de ingeborenen, die men te hoogh stelt. De heeren van 't parlement soecken middelen om haerselve vrij te maecken met eenige verhooging op 'tgunt sij jaerlijcx geven voor haer officiën. De regimenten worden seer incompleet gevonden.

Den coninck⁵ heeft de anderedaegsche coorts ende is onlustig meest om de saecken van Piedmont, alwaer den Spaignaerd nu oock Verrua, een plaetse van importantie, becomen hebbende Turin schier hout als belegert. Den cardinael de la Valette⁶ daer binnen zittende⁷ gepropt met alle de Françoisen, uitgenomen die binnen Casal sijn ende de hertoginne⁸, hout haer op het casteel hebbende om de groote dissidentie tegen de burgers het geschut van het casteel tegen de stadt gepoincteert. Veele raiden, dat sij haere persoon ende haer soon⁹ soude salveren

1 Johann Heinrich von Bisterfeld.

2 Zie voor het desbetreffende edict van de Franse koning no. 4002, p. 143 n. 4.

3 Alphonse Lopez.

4 Zie no. 4079, p. 276 n. 8.

5 Lodewijk XIII.

6 Louis de Nogaret d'Epernon de La Valette.

7 Het woord ‘zittende’ is boven een niet doorgestreept ‘zit’ geschreven.

8 Christine de France, hertogin van Savoye.

9 Carlo Emanuele II van Savoye.

[p. 281]

te Pignerol ofte te Mommilian, doch de Spaignaerden hebben mede haere beletselen door de laege rivieren ende gebreck van voeragie.

't Hoff alhier, soo 't schijnt, den cardinael de la Valette, aen dewelcken voorwaer de middelen hebben ontbroocken om beter te doen, niet en heel wel vertrouwende om de querelle van het huis wil den hertogh van Longueville¹ derrewaert senden met goede trouppes. Soo dat geschiet ende op 't stuck van Brisac met d'heer Erlach², die hier is vanwegen den hertogh van Wimar³ iet tot contentement van Vrancrijck can werden gehandelt ende aen denselve hertogh een notabel secours gegeven, 'twelck hij versoect tot achtduisent te voet, vierduisent te paerden, soo sullen d'andere legers tegen Spaegnië ende Nederlant wat swack vallen.

Uit Switserlant comt aen den coning wat meer volcx, uit Zurig seshondert, uit andere protestantsche cantons nae advenant. Deselve protestanten beletten aen de roomschgesinden Switsers het passeren van het volck, dat deselve roomschgesinde cantons aen den Spaegnaerd hadde belooft tot bevrijdinge van 't graefschap van Bourgogne, verstaende d'anderen niet haer met eenige querellen tegen Vrancrijck ofte den hertogh van Wimar te moeien, soodat het schijnt, dat den keiser⁴ door sijne ambassadeur⁵ ende den coninc van Spaegnië⁶ door sijne twee agenten⁷ daer voor desen tijd niet veel en sullen opereren. Oock sal 't haer moeielijck vallen de Grisons langer met belofte van de wedercomste van haere gesanten uit Spaegnië⁸ met goede resolutie op te houden, alsoo dat liedeke te lang is gesongen.

De brieven van Madril seggen van grooten arbeid, die daer werdt aengewent om volck ende gelt. Alle die van de drie ridderordre van Alcantar, St. Jacob ende Calatrave moeten opzitten ofte, soo sij sieck sijn, een ander in haer plaetse stellen. Catalogne sal onderhouden drieduisent man tot haere costen. De conincrijcken van Spaegnië hebben groote consenten gedragen; tot 48 millioenen, soo men seit. De collegiën van Raden in Spaegnië leenen driehondertduisent ducaten hebbende voor hypotheeck de vloot, die verwacht wordt uit Westindië. Men heeft oock geïnventeerd nieuwe militaire tytels, die men geeft aen deghenen, die acht jaeren op haer eigen costen willen dienen. Somma: men zet al bij zeil, fock ende besaen.

De Schotsche bondgenooten hebbende nu oock Aberden becomen ende genoech meesters sijnde van heel Schotlant sullen stouter werden ende is den coning van Engelant evenwel niet gesint haer iet toe te geven. Off het daer op sijn Hollandsch ofte op sijn Beemsch sal afloopen, is quaed te raiden. Eenige meenen, dat de Schotten van buiten worden gestijft. Anders schijnt niet, dat sij de middelen hebben om dat stiel lang te harden.

Den Grooten Heer⁹ schijnt uit het oorlogh met den Persiaen¹⁰ noch niet te

1 Henri d'Orléans, hertog van Longueville.

2 Johann Ludwig von Erlach.

3 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

4 Ferdinand III.

5 Jacob Hannibal, graaf van Hohenems.

6 Philips IV.

7 Francesco Casati en Antonio Biglia.

8 Voor hun namen zie men no. 4021, p. 174 n. 2.

9 Murád (Amurath IV), sultan der Ottomanen.

10 Safī (Sam Mirza).

[p. 282]

willen scheiden, maeckende sich meester van Mesopotamië ende omliggende landen. Soo lang rust Venetië ende den keiser.

Tot Parijs, den 23 april 1639.

Ick heb verscheide advijsen, dat uit Vrancrijck gelt werden gesonden om de Schotsche factie te voeden, opdat de Engelschen werck hebbende niet en beletten de desseings die de Fransoisen met de Hollanders souden mogen nemen op de Vlaemsche custen.

Adres: Mijnheer Mijnheer van Reigersberg, Raedt in den Hoogen Raide in Hollant.

In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot den 23 april 1639 uyt Paris.