Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 8

2983. 1637 maart 7. Aan A. Oxenstierna⁶.

Excellentissime atque Illustrissime Domine,

Postquam postremum⁷ scripsi, habui apud me Bulionium⁸, ducem Vinariensem⁹, legatos ambos Angliae¹⁰ et Batavum¹¹.

Bulionius omnia, quae nuper dixeram, probabat. Paratum regem¹² imperatorem¹³ pro hoste habere deque ea re instrumentum, si accipiendi mandatum haberem, mihi tradere, rata facere, quae Tua Sublimitas Wismariae¹⁴ praeformasset.

De duce Vinariensi mittendo bonis cum copiis serio regem agere.

Causas, cur ad Coloniensem conventum non mitterent Suedi, regi non improbari, visurum, an mediorum interpositu ei difficultati remedium inveniri possit.

Dixi vicissim me quidem nullam specialem potestatem habere acceptandi id, quod de bello in imperatorem conscripturi essent; ceterum si vellent mihi tradere, missurum me et laboraturum, ut instrumentum, quo rata fierent reginae¹⁵ nomine, quae Wismariae a Tuae Sublimitate praeformata erant, ad me perveniret. Optare

6 Gedrukt Epist., p. 305; Oxenst. Skrifter 2. afd. II, p. 318. Gedeeltelijk vert. Brandt-Cattenb., Leven II, p. 98.

7 Waarschijnlijk no. 2973 dd. 27 februari.

8 Claude de Bullion, surintendant des finances.

9 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

10 John Scudamore en Robert Sidney, graaf van Leicester, resp. ordinarius en extraordinarius Engels gezant in Parijs.

11 Willem van Liere, heer van Oosterwijk.

12 Lodewijk XIII.

13 Ferdinand II was op 15 februari 1637 overleden, doch zijn dood was nog nauwelijks tot Parijs doorgedrongen (zie brief no. 2987 dd. 12 maart aan L. Camerarius). Zijn zoon volgde hem als Ferdinand III op.

14 De ratificatie van het verdrag van Wismar, gesloten op 30 maart 1636.

15 Christina van Zweden.

[p. 139]

me, ut de Anglia res e voto succederet et collaturum, siquid meae esset opis. Rogare praeterea, ut de duce Vinariensi, quantum posset, deproperaretur negotium et quidem ut ei Rhenum traansire (!) liceret¹. Recepit hoc sibi curae fore.

Postea ex Heufdio² intellexi instrumentum illud de hostilitate in imperatorem missum ad Sanctichaumontium³. De bello publice imperatori indicendo, sicut Hispano⁴ indictum est, nullum verbum.

Accepi postea literas Illustrissimi Domini Bielkii⁵ de commeatu dato Sigismundo marchioni⁶: nostris id propositum, ut explorarent hostium animum, verene pacem cuperet, an simularet tantum aut tempori ducendo studeret; ceterum nihil separatim a Gallia ab iis agitari, sed ostendi animum non alienum a pace, quae Suedis amicisque Galliae maxime in commune sit bona.

Hujus rei haud dubie laetissimae Gallis nuntium ut adferrem, Bulionium convenire volui. Sed cum is se excusasset ob articulares dolores, quibuscum conflictatur, eadem per Heufdium, cui omni hora ad eum patet aditus, significavi.

Dux Bernhardus poscit a rege XX millia, iniquum forte ut aequum ferat. Propositum ei Rheni transitus occupare duos, ad Rinfeldum, unde Brisacum premat⁷, et pontem Argentorati⁸ tum vero ponere se inter Rhenum et Danubium⁹. Praeterea multum a se Alsatiae¹⁰ curavi regi commendari. Sperare se habiturum quae oportet intra Aprilem¹¹.

Legati Anglicani de foedere deque proposito suo obscure perplexeque loquebantur. Indicia habeo, cur credam eos de coniugio¹². Caesaris¹³ cum Cicerone¹⁴ non desperare¹⁵. Comes Licestrius etiam de rixa, quae inter nostros nuper evenerat¹⁶, loquebatur. Dicebat ne auditum quidem id, quod nos diceremus. Dixi auditum pridem in concilio Basiliensi¹⁷; explicui, quam late pateret regnum Suediae et quousque extenderet; quae ejus esset antiquitas etiam externorum testimoniis comprobatae. Praeter Tacitum¹⁸ veteresque scriptores alios usus sum

1 De woorden ‘Rhenum traansire liceret’ staan in de tekst in cijfer: 66.14.33.31.48.61.266. 107.27.80.35.32.55.4.33. 60.37.12.52.66.33.28.

2 Johan Hoeufft, bankier te Parijs.

3 Melchior Mitte de Miolans, markies van St. Chaumont.

4 Philips IV.

5 Sten Bielke; zie over hem VII, p. 241 n. 9.

6 Sigismund, markgraaf van Brandenburg.

7 De uitgave der Oxenst. Skrifter leest het cijfer 101 hier ten onrechte als ‘vi’; het kan nl. ook ‘pr’ betekenen; vgl. verderop ‘Aprilem’.

8 In de tekst staan de woorden ‘Rheni transitus ... pontem Argentorati’ in cijfer: 66.14.33.35.37. 107.80.78.76.79.77.2010. 59.22.112.81.82.70.4.33. 44.63(=69?).73.76. 80.10.66.55.119.78.13.75.60.10.79.48.61. 81.35.10.33. 84.79.67.27.22.69.23. 101.75.61.80.77. 72.38.82.73.78.68.72.6(=16?). 27.66.56.72.63.68.73.66.27.3.55.

9 In de tekst staan de woorden ‘inter Rhenum et Danubium’ in cijfer: 79.78.77.72.66.4.14.85.63.64(=69).61. 33.38. 10.27.41.48.11.37.8(=48).30.

10 De naam ‘Alsatiae’ staat in de tekst in cijfer: 70.60.76.80.77.79.98.

11 Het woord ‘Aprilem’ staat in de tekst in cijfer: 701.101.71.60.85.6.(=16?).

12 Het woord ‘coniugio’ staat in de tekst in cijfer: 12.59.78.55.81.56.55.73.

13 De keizer: zie p. 138 n. 13.

14 Codenaam voor het huis van de Palts.

15 De uitgave der Epist. heeft abusievelijk ‘desperata’.

16 Vgl. no. 2966.

17 Het concilie van Bazel (1431-1449); vgl. no. 2929.

18 Vgl. VII no. 2734, p. 355.

[p. 140]

et Brigittae¹ authoritate et librorumt eiam multorum, qui Romae probati editique essent.

Dicenti in Gallia olim aliter visum respondi non putare me eo tempore, quo diceretur, ullam hic fuisse a Suedis legationem; res nostras aliquamdiu in solo Septentrione versatas; ideo minus cognitum in his partibus, post illa Gothorum arma Suedicum nomen.

Pontificis utenti auctoritate dixi nihil me de ea constare, sed solere eam potentiam omnia constituere non tam ex ratione quam suo ex usu: et si qua tyrannidis tempore gesta essent, ea dejecta tyrannide rescindi.

Ordinem sumendum ex tempore, quo regna christiana facta essent, quod ille urgebat, non concedebam et dicebam concedi non posse sine magno rei christianae malo. Praecludi enim certe impediri viam antiquorum regnorum paganis aut mahumetanis regibus a christianam religionem, si dignitas eorum, puta Turcae aut Persae, in infimum gradum dejiceretur, puta post Bohemiam. In ecclesiis quod cantatur - non eripit terrestria, qui Regna dat caelestia² -, id ad omnia dignitatum momenta pertinere. Testatus sum me nihil praeterea dare privato affectui, cum Angliae, siquis usquam, essem amantissimus.

Literae ab Anglia ajunt editum ab electore³ scriptum contra electionem regis Romani⁴ dari electori utendas naves a rege, primoribus mercatoribus, quibus accessurae essent a Batavis aliquae; permitti ipsi et militem scribere; brevique aliquem ex Anglia futurum apud Vinariensem ducem.

Ego Anglos arbitror cum Tulipa⁵ pacem in[ir]e⁶.

Ehrenbreitsteinum foeda fame, ut audio, premitur. Germani praedictionibus credula natio jactant a Maestlino Tubingensi astrologo⁷ ante annos quindecim

1 Birgitta van Zweden (1302-1373), nationale heilige van Zweden; haar feest, oorspronkelijk op 7 oktober, de verjaardag van haar canonisatie door paus Bonifacius IX, werd door Urbanus VIII naar 8 oktober verplaatst. Van haar Revelationes zijn o.a. de volgende edities tot stand gekomen: Revelationes S. Brigittae, olim a Card. Turrecremata recognitae, nunc a Consalvo Duranto ... notis illustratae ... Romae, apud S. Paulinum, 1606. Revelationes S^tae Brigittae, olim a Card. Turrecremata recognitae et approbatae, et a Consalvo Duranto, ... notis illustratae, et hac postrema editione, facta collatione cum Mss. Vat. aliisque antiquis codicibus, emendatae ... (Una cum Regulis S. Salvatoris, sermone de Virg. excellentia, necnon quatuor orationibus eid. Sanctae divinitus revelatis. His accedunt SS. Brigittae et Catherinae, ejus filiae vitae ac miracula plura a beata Brigide edita). Romae, apud L. Grignanum, 1628. Revelationes S. Birgittae, olim a Card. Turrecremata recognitae et a Consalvo Duranto, a Sancto Angelo in Vado, ... notis illustratae ... Adjuncta itidem synopsi approbationis et privilegiorum Ordinis S. Birgittae, opera et labore RR. PP. ejusdem Ordinis. - Revelationes SS. Virginum Hildergardis et Elizabethae, ... in Martyrologium Romanum relatarum ... Coloniae Agrippinae, ex officina B. Gualtheri, 1628. Grotius vermeldt de Revelationes in zijn Historia Gotthorvm, Elogia, p. 144.

2 Hymne van Caelius Sedulius, christelijk-latijns dichter uit de eerste helft van de vijfde eeuw. A Solis ortus cardine 31 v.: non eripit mortalia qui regna dat caelestia. (Zie J.W. Schulte Nordholt, Hymnen en Liederen. Een Bloemlezing uit de Latijnse gezangen en gedichten van de Kerk der eeuwen. Verzameld en vertaald door. MCMLXIV Paul Brand - Hilversum Antwerpen; W. ten Have - Amsterdam, p. 38 en p. 208 v.). Zie ook Migne, P.L. XIX, kol. 765.

3 Paltsgraaf Karl Ludwig, oudste zoon van de in 1632 overleden Frederik V, de Winterkoning; vgl. no. 2982, p. 136 n. 8.

4 Ferdinand, zoon van Ferdinand II. Hij was op 22 december 1636 te Regensburg tot Rooms koning gekozen en de 30ste d.a.v. gekroond.

5 Codenaam voor Spanje.

6 De woorden ‘pacem in[ir]e’ staan in de tekst in cijfer: 25.70.39.52.6(=16?). 37.24.72.

7 Michael Moestlinus of Maestlin (1550-1631), wiskundige en astronoom.

[p. 141]

dictum Ferdinando II cuncta prospera fore; Ferdinando vero III adversa et quae ille quaesivisset, hunc perditurum; iidem ruptos glacie arcus duos pontis Ratisbonae in omen male successuri conventus ea in urbe habiti trahunt.

In Italia cuncta Hispano proclivia et pecuniae non desunt, cujus rei inopia juxta regentium discordias labefecit res Gallicas. Nunc discordiis adfertur remedium avulso Crequiaco¹ magnisque auxiliis promissis, quibus summo cum jure imperaturus sit Sabaudus², cui et spes fit dandi nominis Celsitudinis regalis, quod pridem ambit, ut multis minoribus datum Celsitudinis titulum aliquo fastigii additamento obumbret. Post Parmensis³ defectionem papa⁴, Veneti, Itali ceteri, Hispani ad gratiam, ut mos est humani ac praesertim Italici ingenii, se componunt.

Venetus hic legatus⁵ nuper ad me miserat epistolam a se conceptam ad Serenissimam Reginam dominam nostram; monui, ut ad serenissimae titulum potentissimae adderet, nam et regem sic scribere. Literas curandi - continebant significationem destinati Coloniam senatoris Pesari⁶ - cum ego obtulissem operam, alia via uti maluit. Credo cum literis Gallorum, quorum suscitatu scripsisse se dicebat. Rogavit me, putaremne induci posse Suedos, ut Coloniam et ipsi mitterent. Dixi putare me, siquis medius non certos faceret hostes, id expetere tum visuros Suedos. Daniae regem⁷ pridem conciliatoris sumpsisse partes: neque facile eum posse repudiari.

Audio venisse jam imperatoris de commeatu legatorum literas, quales hic cupiebantur. Tamen qui hinc Coloniensem ad conventum ituri sunt⁸, putant satis tempori se ituros mense Septembri, cum antehac Majus nominaretur. Interim pontificis hic nuntius⁹ audet nobis intra sesquimensem indutias et intra sex menses pacem polliceri. Et sane videntur a Gallis multa pacis impedimenta futura tolli: probatum quippe a rege fratris conjugium¹⁰, quanquam addito, quod et in acta parlamenti relatum est, venire se eo coactum, deinde apposita lege, ut secundum mores ritusque Galliae de integro solennia peragerentur, quae, si ita ferat occasio, obtentum dare possunt mutandae sententiae.

Parlamentum Metense, quod recens contra veterem morem introductum fuerat et sine dubio difficilem habiturum¹¹ fuisset in pace tractationem, paulatim silentio indicto destruitur.

Maximus nodus in Pinerolo est. Nam de Lotharingia facilior videtur fore sub aliqua lege restitutio.

1 Charles Créquy de Blanchefort de Canaples.

2 Vittorio Amedeo, hertog van Savoye.

3 Odoardo Farnese, hertog van Parma.

4 Urbanus VIII.

5 Alvise Contarini di Nicolo.

6 Zuane Pesaro.

7 Christiaan IV.

8 Zie voor hun namen no. 2982, p. 137 n. 14.

9 Giorgio Bolognetti.

10 Betreffende het huwelijk van Gaston Jean-Baptiste de France met Margareta van Lotharingen en de pogingen het door de Franse bisschoppen ongeldig te doen verklaren zie men VI, p. 233 n. 9.

11 De uitgave der Epist. heeft abusievelijk de lezing ‘habitura’.

[p. 142]

Interim praefecti Sanctonici¹ literae significant timere se, ne Hispana classis ad Rupellam aut Oleronem insulam veniat, dum Sardiniae inhiant² Lactucarii³.

Pecuniae quam difficile hic expediantur, documento est parlamentum Rhotomagense, quod nuper sub poena capitali vetuit effectum dare id, quod rex imperaverat, de pecuniis mutuis - nempe ita mutuis ut nunquam redderentur - in civitates ac vicos indicendis: qua re laesam summam potestatem suam rex querens, parat ire Rhotomagum aliquos senatorum exemplum facturus ceteris, ne talia audeant, quanquam excusant illi se, quod quo tempore regis frater et Suessionensis⁴ moturi aliquid metuebantur, ea quibus apud se quies civilis turbari potuerat, qualicunque remedio praecavissent. Rex senatores parlamenti Parisiensis his diebus alloquens obedientiam dicebat potiorem esse sacrificio et periclitante re summa etiam Romanos ad libera dictatorum confugisse imperia.

Comes Suessionensis quae ad regis fratrem scripserat, quoque modo venia regis uti noluerit, videbit Tua Sublimitas ex charta adjuncta⁵. Territatur minis confiscationis missusque nunc ad eum Hilario⁶ capucinus monachus: creditur sermonem injecturus de Combalettae⁷ matrimonio; quod ne sibi aliquando noceat princeps Condaeus⁸ timens, filium suum⁹, Puylaurentii¹⁰ quondam uxori¹¹ aut alteri cuivis cardinalis¹² cognatae studiose offert.

Alius monachus e minimorum ordine¹³ in Hispaniam ivit, velut votum persoluturus, reginae¹⁴ nomine beato Isidoro¹⁵, quem illa caelitem maxime veneratur: creditur ab Eusebio¹⁶ mitti¹⁷, ut agat de pace¹⁸.

De amplis conditionibus, quas imperator Suedis offert, loquuntur multa Angli Gallique non sine metu. Is eos, ut spero, ad amicitiam Suedicam retinendam quaerendamque excitabit.

Italica ad Marinum¹⁹ plerumque perveniunt rumore sero, saepe et per Gallos

1 Jean de Gallard, graaf van Brassac.

2 De woorden ‘Sardiniae inhiant’ staan in de tekst in cijfer: 67.80.66.10.79.3(=31?).71.98. 71.41.14.37.70.41.77.

3 Lactuca is een codewoord voor Frankrijk.

4 Louis de Bourbon, graaf van Soissons.

5 Ontbreekt; Vgl. Le Vassor, Histoire du regne de Louis XIII, tome IX, p. 150.

6 De capucijn Hilarion.

7 Marie Madeleine de Vignerot, dame de Combalet; zie over haar III, p. 314 n. 5.

8 Henri de Bourbon, prins van Condé.

9 Louis II de Bourbon, prins van Condé (1621-1686) - later bekend als ‘de Grote Condé’. In 1641 huwde hij Claire-Clémence de Maillé Brezé, een nicht van De Richelieu; vgl. no. 2939, p. 62 n. 3.

10 Antoine de Laage, hertog van Puylaurens.

11 Marguerite-Philippine de Coislin.

12 De Richelieu.

13 Simon Bachelier.

14 Anna van Oostenrijk, koningin van Frankrijk.

15 Isidorus van Sevilla (±560-636), kerkvader en kerkleraar, patroonheilige van Madrid. Hij was een encyclopedisch geleerde, die veel heeft gedaan voor de culturele verheffing van het Spaanse volk.

16 Schuilnaam voor De Richelieu.

17 Het woord ‘mitti’ staat in de tekst in cijfer: 23.79.77.119.79.

18 De woorden ‘de pace’ staan in de tekst in cijfer: 10.52. 64.70.22.33.

19 Charles Marin(i), nieuwsagent voor Zweden betreffende Zwitserland en naburige landen.

[p. 143]

vitiato, ut ex Parmensis negotio apparet. Laudanda interim quae intelligit sedulo perscribentis diligentia.

Fuit rursum apud me Gothofredus¹; ait debere Vindicis² Curiique³ populos inter se convenire, ut hi de Othonis⁴ vicinisque terris, illi de Tullo⁵ tantundem utrique retineant. Ego sive bello sive pace, Excellentissime atque Illustrissime Domine, regno, reginae Tuaeque Sublimitati precor prosperrima.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus
H. Grotius⁶.

1 Théodore Godefroy. De naam ‘Gothofredus’ staat in de tekst in cijfer: 9.59.10.33.34.75.53.2010. (= Godesedus).

2 Vindex is een codenaam voor Frankrijk.

3 Curius is een codenaam voor Zweden.

4 Codenaam voor Pruisen.

5 Codenaam voor Lotharingen.

6 Onderschrift en naam ontbreken in de uitgave van de Epist.

Lutetiae, 7 Martii novi Cal. 1637.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.