Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 8

2966. 1637 februari 19. Aan A. Oxenstierna⁸.

Excellentissime Domine,

Cum de litteris meis amplius cogito, inducor, ut credam earum, quas ad Sublimitatem scripsi Tuam, nullas visas Gallis. Alioqui res certas dicerent nec confugerent ad suspiciones, ut facit Sanctichaumontius⁹. Ceterum potuisse fieri, ut meas ad aliquos legatorum Suedicorum literas viderint aut ab ipsis legatis, quod nihil in iis esset, quo possent Galli offendi, amice monstratas aut ab eorum domesticis non anxie custoditas, haud negem. Sed ex illis literis nihil magni deprehenderint.

Legatus Batavorum¹⁰, qui a Venetiis huc habitatum venit, cum saepe per amicos significasset velle se mecum ea, quae inter legatos sociorum sunt commercia, ac veterem, quam habuimus, amicitiam colere, et a me paris animi accepisset responsa, cum per dies aliquot in urbe pro ignoto latuisset, nudiustertius misit ad me legationis suae publicum secretarium Euskerckium¹¹ ac per eum rogavit, ut urbem postridie palam inituro carrucam de more mitterem. Id recepi me facturum misique carrucam et gratulatorem nudiustertius.

Miserant eodem legati Angli ambo¹² suas carrucas et homines. Nostri locum cepere ante Anglos et tenuerunt aliquamdiu. Cum rixa oriretur et educerentur gladii - Angli omnes suos domesticos miserant, ego paucos, ut moris est -, mareschallus Lafortius¹³, qui legato introducendo missus a rege¹⁴ fuerat, interposuit se: cum nostri se nihil iniqui facere ostenderent, dixit Lafortius temporibus Henrici III¹⁵ decretum, hic ut Angli Suedos praecederent. Nescio, an eo tempore

8 Gedrukt Epist., p. 302; Oxenst. Skrifter 2. afd. II, p. 311. Gedeelt. vert. Brandt-Cattenb., Leven II, p. 97.

9 Melchior Mitte de Miolans, markies van St. Chaumont.

10 Willem van Liere, heer van Oosterwijk.

11 Johan van Euskercke.

12 John Scudamore en Robert Sidney, resp. ordinarius en extra-ordinarius gezant te Parijs.

13 Jacques Nompar de Caumont, hertog van La Force.

14 Lodewijk XIII van Frankrijk.

15 Hendrik III (1574-1589; geb. 1551), koning van Frankrijk.

[p. 104]

legatio aliqua a Suedis in Galliam venerit. Gallorum autem judicium nobis obstare non posse satis patebat.

Dixere nostri antiquitate se regni, causa justissima, niti. Cum impar futurum esset vi certamen, nostri conditionem, quam ferebat Lafortius, quod sine juris nostri detrimento fieret, accepere, ut mea et Angli ordinarii carruca pariter discederent; quod factum est. Sed nostris aliud iter ingressis nova rixa de ordine nata est inter extraordinarii legati Angli et Mombasonii¹ carrucam, quae Lafortium sequebatur, atque eo usque incaluit, ut Gallorum unus ab Anglis interficeretur herique nobiles Angli in singularem pugnam provocarentur.

Ego sicut ante publico nomine ita heri privato per meorum unum legato Batavo omnia, quae a me proficisci possunt, liberaliter obtuli. Nunc Anglorum exemplum speculabor, ut aut legatum Batavum apud me exspectem, quod antehac Danos fecisse scio aut, si Angli praeiverint, eum ut peregre adventantem salutem. Quid faciendum sit, postquam a rege auditus fuerit, videbimus. Ego sicut dignitatis regni, quam debeo, habebo curam, ita in honesta humanitate concedam nemini. Carrucario nostro, quod dixisset se mareschalli Lafortii imperiis non teneri, heri Galli malum minati sunt. Spero tamen intra verba rem staturam.

Mitto indicem copiarum Gallasii², qui verus hic creditur.

Menottus³, qui hic pro Sabaudo⁴ est, existimat inter Eusebium⁵ et Olivarium agi⁶ de pace⁷. Idem existimant Liliarii⁸.

Hostis nihil movere intelligitur: fieri potest, ut internas Galliae turbas speret. Manet enim in metu comes Suessionensis⁹ aditusque est Sedani a principe Thoma affine¹⁰, quo tempore et mater regia¹¹ et frater regius¹², qui nunc causam suam segregavit, Sedani exspectabantur, obtulitque principibus quater centena millia ducatorum praesentia, in annos ..¹³ duodecies centena millia ea lege, ut exercitum alerent pedestrem ad decem, equestrem ad sex millia et, quae sibi vi aut pactione quaesivissent, oppida ea retinerent.

Rex, ut ex adjuncto scripto¹⁴ datur cognosci, veniam offert comiti, sed is generosior est quam ut eam accipiat et cautior quam ut ei fidat. Nemo est, qui dubitat, quin, si mansisset Lutetiae, carcer ei domus futura fuerit.

1 Hercule de Rohan, hertog van Montbazon (1568-1654).

2 Matthias, graaf Gallas.

3 De naam ‘Menottus’ staat in de tekst in cijfer: 23.33.78.73.1090.2010. Bedoeld wordt de jezuiet Pierre Monod.

4 Vittorio Amedeo, hertog van Savoye. ‘Sabaudo’ staat in de tekst in cijfer: 67.27.11.102.10.73.

5 Schuilnaam voor De Richelieu.

6 De woorden ‘Olivarium agi’ staan in de tekst in cijfer: 73.60.71.81.80.66.72(=71).[93].23. 70.91(=9).79. Het betreft Gaspar de Guzmán, graaf-hertog van Olivarès.

7 Het woord ‘pace’ staat in de tekst in cijfer: 64.27.12.72.

8 John Scudamore en Robert Sidney, graaf van Leicester, resp. Engels ordinarius en extra-ordinarius gezant te Parijs. ‘Lilium’ (Lelie) is een codewoord voor Engeland.

9 Louis de Bourbon, graaf van Soissons.

10 Tommaso Francesco van Savoye, prins van Carignano. Hij was gehuwd met Marie de Bourbon, zuster van Louis de Bourbon, graaf van Soissons.

11 Maria de Medici.

12 Gaston Jean-Baptiste de France, hertog van Orléans.

13 Hier moet een telwoord zijn uitgevallen.

14 Zie voor dit schrijven Aubery, Memoires Povr L'Histoire Dv Cardinal Dvc de Richeliev II, p. 17.

[p. 105]

Frater regius nondum huc venit morbum excusans et est obnoxius articulorum doloribus nimia venere. Domesticis, quos a se ablegavit¹, de impunitate rex cavit.

Dux Wittenbergicus² res suas cum imperatore³ composuisse scribitur et Mons Pellicardi extra periculum esse.

Hispani ad Vincentii promontorium classem parant, credo, ut parati sint, si quid forte Angli moveant; quod tamen vix sperare Batavos video.

Ex Italia significatur nobis Bremum, castellum firmum Sabaudi, in Hispanorum venisse potestatem. Cum Parmensi⁴ clam pontificem⁵, per Pandolfinum⁶ ab Ethrusco⁷ missum agi, ut bello eximatur. Idem dux Ethruscus non rogatus, ut puto, pro Batavis literas commeatus proprias, non quales ante scriptae erant cum Gallis communes, ab imperatore sumpsit.

Missus fuit Ratisbonam a cardinali Hispano⁸ Stephanus Gamara⁹, tum ut gratulatione de nato puero apud Bavarum¹⁰ fungeretur tum ut Batavorum postulatis de pace cum Germania firmanda obstaret daretque operam, ne a Belgico fine abstraherentur Waertius¹¹ et Picolominaeus¹². Dux Vinariensis¹³ ne cum Hassiacis se jungat, ibidem metuitur.

Rex et cardinalis¹⁴ cras hic futuri putantur.

De suspendendis per indutias armis inter Gallum et Hispanum¹⁵ sermones audio, sed parum certos.

Regii fratris uxor¹⁶ - ita enim nunc hic loquimur - ventura huc non creditur, nisi locum impetret ab injuriis satis tutum.

Rem addam ridiculam. Princeps Thomas et cardinalis Sabaudus¹⁷ testationem Romae perscribi fecere ducem Sabaudum, fratrem suum, satis marem non esse. Ita liberis¹⁸, quos regis Galliae soror¹⁹ peperit, controversiam intendunt status: dicerem et ipsam traduci adulterii, nisi adultera dici non posset, quae maritum non habet.

Dixit mihi is, quem nominavi modo, Euskerckius, a Gallorum res regentibus

1 Vgl. hierover no. 2957, p. 91.

2 Eberhard III, hertog van Würtemberg.

3 Ferdinand II.

4 Odoardo Farnese, hertog van Parma.

5 Urbanus VIII.

6 Giovanni Domenico Pandolfini.

7 Ferdinando II de Medici, groothertog van Toscane.

8 De kardinaal-infant don Fernando.

9 Estevan de Gamarra, Spaans diplomaat.

10 Ferdinand Maria van Beieren (1636-1679), zoon van Maximiliaan I, keurvorst van Beieren.

11 Johan van Werth, ruiteraanvoerder in keizerlijke dienst.

12 Ottavio d'Arragona, prins van Piccolomini, hertog van Amalfi.

13 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

14 De Richelieu.

15 Philips IV.

16 Margareta van Lotharingen, met wie Gaston in 1632 in het geheim gehuwd was.

17 Maurizio van Savoye (1593-1657).

18 Luisa (1629-1692), Francesco Jacintho (1632-1638), Carl' Emanuele II (1634-1675), Margherita (1635-1663), Adelaide (1636-1676), Caterina (1636-1637). Vgl. voor deze kwestie brief no. 3302 dd. 17 oktober 1637 aan Nicolaes van Reigersberch.

19 Christine (1606-1663), dochter van Hendrik IV van Frankrijk.

[p. 106]

affirmatum sibi probata in Suedia pacta Wismariensia¹. Hoc amplius cardinalis Riceliacus Menotto res Sabaudi hic agenti dixit Tuam Sublimitatem vere primo venturam ad gerendum in Germania bellum; id enim ipsam pollicitam Sanctichaumontio.

Existimo hac publica testatione juris nostri facta ita, ut modo narravi, in posterum posse me honeste defugere tales concursus, qui causas praebent sanguini et caedibus, a quibus abhorreo. Et id in posterum sequar, nisi aliud Tua Sublimitas mihi praeceperit. Batavo legato si hoc officium negassem, haud dubie non erant defuturi, qui id in signum male affecti in rempublicam illam animi mei caperent. Gaudeo improbari ab hoc legato quaecunque adversum me fecit Pavius².

Video metui, ne Aenipontana Rhaetorum legatio³ turbas det animosque a Gallis magis etiam avertat.

Sunt, qui Persarum de Turcis victoriam recentem magnis verbis celebrant: sed nullas dum vidi literas ejus auctoritatis, cui credi omnino debeat.

Iamjam veniunt ad me duo missi ab utroque legato Anglico; quaerunt, an meo jussu mei homines fecerint dixerintque ea, quae fecerunt dixeruntque. Dixi mandasse me meis, quod mihi mandatum esset, ut dignitatem regni Suedici, tanquam omnium regnorum inter christianos antiquissimi et maximi, tutarentur. Neque id factum in Angliae injuriam, cum etiam in foederibus cum Gallia initis alterae semper tabulae Suediae nomen priore loco ferrent. In modo agendi si quid peccatum esset, a me non mandatum, qui ideo tam paucos misissem, ne ad vim faciendam missi crederentur. De loco atque ordine paciscendi quicquam neque me potestatem habuisse neque meis dedisse. De cetero me velle exspectari a me omnia, quae ad fovendam amicitiam inter regna interque legatos et me privatim pertinerent. Ad haec nullo dato responso comiter a me discesserunt.

Iam audio missa a Gallis quatuor millia hominum mari duce Harcurtio⁴, ut Parmensi subveniant: serum, ut vereor, auxilium.

Dicitur Anglia subtracto publico nomine privatorum ope velle sublevare rem Palatinam.

Deus, Excellentissime atque Illustrissime Domine, det reginae⁵, regno Tuaeque Sublimitati omnia prospera.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus
H. Grotius⁶.

1 Het verdrag van Wismar, gesloten op 30 maart 1636.

2 Adriaen Pauw, voormalig extra-ordinarius gezant van de Staten-Generaal te Parijs.

3 Van dit gezantschap maakten deel uit Georg Jenatsch, Meinrad Buol en Johannes Schorsch; vgl. no. 2943, p. 66 n. 5.

4 Henri de Lorraine (1601-1666), graaf van Harcourt en Brionne.

5 Christina van Zweden.

6 De woorden ‘Tuae Sublimitatis cultor devotissimus’ ontbreken in de uitgave der Epist.

Lutetiae, 9/19 Februarii 1637.