Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 7

2812. 1636 oktober 24. Aan N. van Reigersberch¹.

Mijnheer,

Ick heb na lang verwachten becomen d. Brandanum Daetrium², een zeer geleerd ende godsaeligh jongman, om in mijn huys voor predicker te dyenen, hebbende daertoe wettelijcke beroepinge van Helmstadt. Hij is discipel ende domestycq geweest van doctor Calixtus³, een zeer moderaet theologant, preckende de waerheyt van de godsalicheyt ende de eenicheyt der protestanten, daeronder hij arbeyt. Ick hoop met d. Brandano wat goeds te doen; sal bijwijlen in 't latijn predicken, omdat, soo eenig gereformeerden van Vrancrijck willen, hem mede mogen hooren, dye wij oock, soo sij 't begeren, uyt onse communie nyet en sullen uytsluyten.

De jonge neeff Reigersberg⁴ heeft in Engelant veel vrundschap ontfangen van veele heeren, dye mij goed gunnen. Mijn boeck, De Satisfactione⁵, werdt daer zeer gepresen, mijne Sacra Poemata⁶ zijn te Oxford naegedruckt ende Liber de veritate christianae religionis⁷ overgeset in 't Engelsch⁸ als oock in 't Gryecksch⁹ door den predictie van mijnheer den ambassadeur ordinaris van

1 Hs. Amsterdam, UB., coll. RK., R 3 g. Eigenh. oorspr. Niet ondertek. Antw. op no. 2725; beantw. d. no. 2825.

2 Brandanus Daetrius - Brandan Dätri -, Grotius' huispredikant; zie no. 2606, p. 167 en n. 3 aldaar.

3 De Helmstedtse theoloog Georg Calixtus.

4 Johan, oudste zoon van Maria's in 1632 overleden oudste broer Johan van Reigersberch, in leven rentmeester-generaal van Zeeland Bewester-Schelde.

5 Defensio fidei catholicae De satisfactione Christi Adversus Favstvm Socinvm Senensem: Scripta ab Hvgone Grotio. Lvgdvni Batavorvm Excudit Ioannes Patius, Iuratus & Ordinarius Academiae Typographus, Anno 1617; Ter Meulen-Diermanse, no. 922.

6 De formulering doet mij denken aan Hvgonis Grotii Sacra in qvibvs Adamvs exvl tragoedia aliorvmqve eivsdem generis carminvm cvmvlvs consecrata Franciae Principi. Ex Typographio Alberti Henrici, Hagae Comitatensi. Anno MDCI (Ter Meulen-Diermanse, no. 21). Maar ook kan bedoeld zijn het pas verschenen Hvgonis Grotii tragoedia Sophompaneas. Accesserunt, Tragoedia ejusdem Christvs patiens, et sacri argvmenti alia, Ex editione anni MDCXVII recusa emendatiora. Amsterdami, Apud Gvilielmvm Blaev, MDCXXXV. Ter Meulen-Diermanse, no. 157. Van geen van beide heb ik echter een Oxford-editie kunnen vinden.

7 Sensvs librorvm sex, qvos pro veritate religionis Christianae Batavice scripsit Hugo Grotius. Lugdvni Batavorvm, Ex Officina Iohannis Maire MDCXXVII; Ter Meulen-Diermanse, no. 944.

8 True Religion explained, And defended against the Archenemies thereof in these times. In six Bookes. Written in Latine by Hugo Grotius, and now done in English for the common good. Prov. 23.23. Buy the truth, - London, Printed by I.H. for Richard Royston, and are to be sold at his shop in Ivy lane next the Exchequer office. 1632 (Ter Meulen-Diermanse, no. 1015). Deze vertaling is van de hand van de franciscaan Christopher Davenport, bekend onder zijn kloosternaam Franciscus a Sancta Clara. Soms noemde hij zich naar zijn geboorteplaats Coventry Franciscus Coventriensis. Wellicht werd zijn pseudoniem verward met de naam van Francis Coventry, zoon van Thomas, grootzegelbewaarder.

9 Van deze Griekse vertaling heb ik geen spoor kunnen ontdekken. Het ‘predikant’ bij Brandt-Cattenb., Leven I, p. 378 zal op een foutieve lezing van ‘predictie’ berusten.

[p. 462]

Engelant alhyer¹. Mijne veersen van den doop² sijn oock bij een treffelijck pfarher van Brunswijck overgeset³.

Onse meninge is in de predicatie nyet te leeren dan de articulen, dye alle christenen moeten geloven, daerbij doende vermaening tot een leven den christenen betamend ende de sacramenten te doen administreren met de eygen woorden van het Nieuwe Testament sonder yet daerbij te vougen, 'twelck het eenigh middel is, om de christenen te vereenigen, soo Godt eens dye genade wil doen.

Ick ontfang nu soo datelijck uE. bryeff, geschreven den XXV^en Augusti⁴, met inhoudende het verhael van het desseing op Vlissingen. Den man, dye de bryeff gebracht heeft, is te S.^t Malo geweest. 't Waer te wenschen, dat beter ordre waer op de brieven.

Monsieur⁵ is hier - gaet nae Blois door mistrouwen van (?) Eusebius⁶, wiens volck overal ende buiten reden quaelijck spreecken van Calaber⁷.

Men seit mij, dat de Lely⁸, voor ende aleer te Pindariseren⁹ tegen¹⁰ Tulipa¹¹, wil hebben in sijn handen Vlissinge¹². Ick segge, dat ick niet en meen, dat sulcx Gracchus¹³ sal smaecken.

Men hoopt hier de twede reise van de heer Joachimi¹⁴ wat goeds sal opereren. Ick wenschte daertoe te connen helpen.

Wat van mijnheer den landgraef¹⁵ is, weten wij niet. Men geeft hier veel van hem uit ende publiceert breed de Sweedsche victoriën tegen Saxen¹⁶. Boven de 7000 uit Silesiën sijn eenige regimenten uit Beieren in Brisac gepasseert met 24 stucken geschuts, hondert carren met meel. Ende men seit daer een magasijn is

1 Burggraaf John Scudamore.

2 Hvgonis Grotii Vraghe en antvvoordt: over Den Doop. Ghestelt in zijn ghevanckenisse voor zijn Dochter Cornelia de Groot. Int Iaer onses Heeren 1618. Ter Meulen-Diermanse, no. 59.

3 Hugonis Grotii Frage vnd Antwort vber den H. Catechismum für seine Tochter Cornelia / gestellet / Worinnen vnser gantzes Christenthumb auffs kürzeste verfasset ist / Auss den Holländischen in Hochteutsche Verse vbergesetzet / kaum an zweyem Orten nothwendig geendert / vnd mit Sprüchen Heiliger Schrifft erläutert / Neben angehengtem Leben / etc. Christi / Von M. Samuel Gerlachen / aus dem Hertzogthumb Würtemberg / Bischofflichen Lübeckischen / vnd Fürstlichen Hollsteinische Hoffpredigern zu Euthin. Im Jahr:

NaCh soLCher bösen Zeit ein eWigfreWDen-Leben
WoLLst / O Herr / Liber Gott VnD HeLffer / allē gebē!

Lübeck / Gedruckt durch Valentin Schmalhertz / In verlegung Heinrich Schermwebel. De cijfers van het chronogram geven het jaartal 1635. Ter Meulen-Diermanse, no. 76. Samuel Gerlach (± 1615-1654).

4 No. 2725.

5 Gaston Jean-Baptiste de France, hertog van Orléans, broer van Lodewijk XIII.

6 Schuilnaam voor De Richelieu.

7 Schuilnaam voor Frederik Hendrik.

8 Codenaam voor Engeland.

9 Pindarus is een codewoord voor oorlog.

10 In de tekst in cijfercode: 77.72.9.52.62.

11 Codenaam voor Spanje.

12 De naam staat in de tekst in cijfer: 69.60.79.67.217.71.78.9.72.

13 Schuilnaam voor Frederik Hendrik.

14 Albert Joachimi, heer van Hoedekenskerke, ordinarius ambassadeur van de Staten in Londen.

15 Wilhelm V, landgraaf van Hessen-Kassel.

16 Johann Georg, keurvorst van Saksen.

[p. 463]

van elff duisent mudden coren ende dat Gleen¹ daer meer volck brengt uit Wurtenberg ende Swaben.

Ginetti², schrijft men, is te Augsburg gepasseert ende Pesaro van Venegië³ gaet op de handeling van Colen. Galas⁴ hooren wij, dat Luden beschiet, Bellegarde Auxonne blocqueert, sijnde seer gesterckt door de voorgess. trouppen ende niet seer voelende de schade, die onlancx Ransou⁵ bij last van den card. de la Valette⁶ aen Isolani⁷, den hertogh van Weimar⁸ aen Piccolomini⁹ heeft gedaen.

In Italië sijn het al seven steden ontrent Plaisance bij de vijant becomen; de rivier van de stadt afgeleit, ende den hertogh selve¹⁰ in persoon in 't casteel, sijnde in benautheit niet alleen, omdat den vijant rondom het velt in heeft, maer oock omdat de heele burgerie van de stadt altijd tegen dit oorlogh is geweest, 'twelck de Fransoisen selve nu seggen bij hem onwijselijck te sijn aengenomen. Den Spaignaerd heeft oock in het Montferrat (be)comen Alba ende ...... (Me)n vr(eest) oock voor Asta.

De vloote van Vrancrijck is op de custen van Provence, die van Spaignië te Genua, besigh om de eylanden van Margarita ende S.^t Honoré, van vivres, daervan groot gebreck is, te versien.

De Fransoisen stroyen allerlei geruchten tot haer voordeel, oock dat den Turck¹¹ met 20^m man Ragosky¹² uitstoot uit Sevenbergen, sonder dat den keiser¹³ hem derft moeien, 'twelck ick considererende de inlandsche beroerte van Turquien, de swaere oppositie van Persen, suspiciën tegen de Precopsche Tartaren, niet wel en kan geloven. Maer laet haer garen toe de vrucht te trecken, die van sulcke tijdingen can comen, dewelcke is de gemeente van Vrancrijck, ende insonderheit van Parijs, te houden in devotie. Wat Averius¹⁴, Engelsche agent gedaen heeft in Hollant, sal ick gaerne verstaen. Sauvecourt¹⁵, behoude broeder van den president de Mesmes¹⁶ ende d'Avaux¹⁷, die Corbie hadde overgegeven, is in Engelant ende hebben de Fransche ambassadeurs¹⁸ hem geëyscht van den

1 Gottfried Huyn, graaf van Geleen; zie no. 2810, p. 457 n. 15.

2 Martio, kardinaal Ginetti, door Urbanus VIII ter vredesconferentie afgevaardigd.

3 Zuane Pesaro; zie over hem no. 2810, p. 458 n. 3.

4 Matthias, graaf Gallas, generaal-majoor in dienst van de keizer.

5 Josias, graaf van Rantzau; zie VI no. 2343, p. 327 n. 13.

6 Louis de Nogaret d'Epernon de La Valette.

7 Ettore Giovanni Ludovico Isolani, generaal der Kroatische ruiterij in het leger van de keizer.

8 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

9 Ottavio d'Arragona, prins van Piccolomini, hertog van Amalfi.

10 De hertog van Parma, Odoardo Farnese.

11 Sultan Murád (Amurath IV).

12 Georg Rákóczi.

13 Ferdinand II.

14 Joseph Averie, Engels agent in Hamburg.

15 Maximilien de Belleforière, seigneur de Soyecourt; zie no. 2715, p. 330 en n. 6 aldaar.

16 Henri de Mesmes, premier président van het parlement van Parijs.

17 Claude de Mesmes, graaf van Avaux; De Soyecourt was met De Mesmes' zuster Judith gehuwd.

18 De ordinarius Franse ambassadeur in Engeland was Jacques d'Angennes, markies van Poigny, en zijn extra-ordinarius collega was Henri de St. Nectaire, hertog van La Ferté-Nabert.

[p. 464]

coning van Engelant¹, ende van hem becomen niet anders dan uitstel apparentelijck om Saucour tijd te geven om te vertrecken.

Te Conta in 't rijck van Napels werdt een andere vloot gereed gemaect. 't Schijnt de keisersche boven het effect, dat sij doen, om van Lac de Como in de Valteline te comen, oock trachten door Switserland in de Grisons in te beh. .en. Ende 't is te beclagen, dat de ordre van betaelinge vanwegen de Fransoisen soo quaedt is, dat de Switsersche ende Grisonsche colonels elff maenden ten achteren sijnde, meestal genoodsaect sijn geweest den dienst te quitteren.

Men verwacht te Regensburg den churfurst van Brandenburg² ende den bisschop van Colen³ in persone. De principale saecken buiten de electie van den Roomschen Coning schijnen, dat uitgestelt sullen werden tot een nieuwe bijeencomste te Noremberg in het toecomende jaer. Off Engelant sich mede sal laeten uitstellen, sal te sien staen.

Mijne gebiedenisse aen de vrunden. Den jonge neef Reigersberg is hier bij ons wel te pas ende staet wel in de gratie van den ambassadeur ordinaris⁴ ende ambassadrice⁵ van Engelant.

UE. gelieve te continueren in de bevordering van de questie met Caesar⁶ ende mij te doen hebben alle mijne papieren. Waer ick uE. wederdienst can doen, sal blijde sijn.

Tot Parijs, den 24 Oct. 1636.

Mijne jonge soon⁷ heb ick hier in de legers niet gesonden, alsoo daer niet te leeren is als quaedt. Soo hij in Nederlant geen goede plaats can crijgen, sal ick sien hem bij hertogh Bernhard te stellen.

Men seit eenig versch volck bij den vijant gebracht is in Corbie.

Soo daetelijck comen de twe predicanten van den heer ambassadeur ordinaris van Engelant den mijne besoecken. Ick hoop, dit een beginsel sal sijn van meerder eenicheit.

1 Karel I.

2 Georg Wilhelm, keurvorst van Brandenburg.

3 Ferdinand van Beieren, aartsbisschop en keurvorst van Keulen.

4 Burggraaf John Scudamore.

5 Elisabeth, dochter van Sir Arthur Porter.

6 Codenaam voor Rotterdam; het betreft de pogingen door Grotius en namens hem ondernomen om zijn achterstallige salaris als pensionaris van Rotterdam alsnog uitbetaald te krijgen.

7 Diederik de Groot van Kraayenburg (geb. 1618).

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 24 Oc(t.) 1636 wt Paris.