Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 6

2164. 1635 juni 29. Aan A. Oxenstierna⁶.

Excellentissime Domine,

Advenisse pridem in Saxonicas partes Sublimitatem Tuam, sicut conjecturis credimus, ita certi esse percupimus. Literas quamdiu de via per Germaniam incertus sum, via per Bataviam pergo adhuc mittere.

Epistolam Sublimitatis Tuae ad regem⁷ misi ad minorem Butillerium⁸, qui Ruellae erat, qui (?) se curaturum recepit; simul ei meis literis⁹ commendavi negotium promovendae in Saxoniam legationis. Id ipsum cum ei in urbem reverso coram commendare cuperem, tot effugiis tractus sum etiam condictis temporibus frustra habitus non sine despectu mandatae mihi dignitatis, ut coactus sim me ad sigillorum custodem¹⁰ transferre, a quo et honeste et amice exceptus sum be-

6 Hs. Stockholm, RA. Eigenh. oorspr. Gedrukt Epist., p. 156; Oxenst. Skrifter 2. afd. II, p. 51.

7 Lodewijk XIII van Frankrijk; de brief komt in de Oxenst. Skrifter niet voor.

8 Léon le Bouthillier de Chavigny. Het ‘qui’ van ‘qui se curaturum recepit’ zal een verschrijving zijn voor ‘quo’ onder invloed van het voorafgaande ‘qui’.

9 No. 2158 dd. 23 juni.

10 Pierre Séguier (1588-1672), sedert 25 februari 1633 grootzegelbewaarder.

[p. 53]

nigne etiam percunctante de rebus Sublimitatis Tuae. Cum is mihi diceret destinatum huic legationi senatorem dictum De la Court¹, latine eruditum, sed, quominus mitteretur, obstitisse pacis Saxonicae² nuntium, ostendi eo magis celeriusque mittendum Sublimitati Tuae adjutorem ad sanandum id malum, si sanari possit, si non possit ad inhibendum, ne contage serpat; responsumque accepi rem ipsi cordi fore. Alterum colloquendi cum ipso argumentum mihi praebebant Gemmingii³ literae, quarum admonitu orabam, primum ut XII millia Germanis promissa implerentur, redderetur duci Bernhardo⁴ equitatus Suedicus ad Borentrudae obsidium retentus, postremo ut marescalli Lafortii⁵ exercitus, quod promissum fuerat, ad ripam citeriorem Rheni accederet ducique Bernhardo in ripa ulteriore res gerendi, et, si fieri posset, cum Bannerio⁶ se conjungendi occasionem daret. De prioribus spe facta ultimum sic excusabat, quomodo et Lafortium excusasse Gemmingius scripserat refovendas otio mensis aut majoris temporis copias acri laboriosaque militia attritas. Non destiti ostendere, quantum in illo temporis damno esset damni.

Apud Belgas magnis initiis caetera minus respondent Tilemontio vi capto tam immanis Gallorum militum libido fuit⁷; ut ad vetus odium, quo Galli apud Belgas laborant, multum accesserit neque facile sperandum sit, ut illae civitates ultro se Gallis adjungant. Addit Venetus⁸ Titinnium⁹ Mustafa¹⁰ non facile a Clodio¹¹ discessurum, quod metuat, ne Terentius¹² mox sine ipsis Pindarum¹³ aggrediatur. Lovanium captum jam, credo, erit. Sed enim mirum exiguum ibi amnem et subitaria munimenta cardinalis Hispani¹⁴, qui ex oppido evasit, tantorum exercituum cursum morari potuisse. Interim Caesarianus exercitus¹⁵, quem trigenta esse millium fama fert, prudentiores viginti esse millium existimant, incedit utraque Rheni ripa, pars transgressa jam Rhenum, pars ad Antonnacum, ut creditur, transitura, incertum ipsone cum Gallasio¹⁶, quem Italicae literae per Tirolanam regionem venisse regendis apud Mediolanum armis scribunt, nisi forte alius est ejusdem nominis. Hae copiae, si salvae, quo volunt, pervenerint, dubium non est, quin vehementer perturbare possint principis Arausionensis¹⁷ conatus. Alii contra eundem praelio censent, alii agrorum vastitie famem ei faciendam; quod et in Atrebates Hannoniosque e Picardia moliri regem dicitur, sed diu est quod dici-

1 Wellicht Pamphile de La Court, koopman te Parijs; hij was op 20 mei 1623 tot conseiller de ville benoemd.

2 Zie no. 2131, p. 3.

3 Wellicht Wolfgang von Gemmingen, dienaar van Axel Oxenstierna.

4 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

5 Jacques Nompar de Caumont, markies van La Force.

6 Maarschalk Johan Banér.

7 Vgl. no. 2149, p. 33 en no. 2163, p. 51 en n. 6 aldaar.

8 In de tekst in cijfer: 48.118.33.41.52.38.2010.217.; bedoeld is Alvise Contarini di Nicolo, Venetiaans gezant in Parijs; hij had voordien dezelfde functie in Den Haag bekleed.

9 Codewoord voor adel.

10 Codewoord voor de Spaanse Nederlanden.

11 Codewoord voor Spanje.

12 Codenaam voor Frankrijk.

13 Codewoord voor oorlog.

14 Don Fernando; zie IV, p. 412 n. 11.

15 Het leger van Ferdinand II.

16 Matthias, graaf Gallas, veldheer in het leger van Ferdinand II.

17 Frederik Hendrik.

[p. 54]

tur¹, mirantibus multis ex illa parte, qua maxime patet Belgica, tamdiu cessare arma.

Ad externas curas accedunt internae. Cardinalis² resurgentibus ulceribus assiduus dolor, saepe et morbus. Seditio ob tributa multis in locis a milite vacantibus, Burdegalae³ tanta obstinatione, ut conjurati omnes se confessione et communione ad certam mortem, ni sperata proveniant, paraverint lapidato etiam sacerdote⁴, qui regi parendum circa talia docuerat. At Tolosa non plebs, sed ipse parlamentarius senatus vetuit tributa ab anno XXIV hujus saeculi indicta exigi praetendens ita a se occursum imminenti seditioni, sed remedio non minus apud aulam exoso.

Iam de Italicis rebus quid dicam, nescio. Video Mantuanum⁵ Parmensemque⁶ jam spe involasse in agrum Mediolanensem, quem inter ipsos et Sabaudum⁷ partiri se rex velle dicit laudabili exemplo de bello nihil aliud sibi sumpturus quam gloriam. Sed dum illi his deliniuntur, Sabaudus, ut plane credat, induci nondum potest; erecti, quid futurum sit, exspectant Veneti, ne ipsi quidem occasionibus defuturi. Vallis Telina modicis sane copiis defensa non levi in periculo est; et ad alia mala accedit, ut Venetiis scribitur ipsorum Rhaetorum cum Gallis nec suspicionum nec offensarum vacua societas. Sunt in agro Mediolanensi jam olim XII millia peditum, duo equitum, accesserunt Neapolitanorum bis mille sexcenti, ab Helvetiis pontificiis quatuor millia; eorum, qui ex Germania per Tirolanum agrum ducuntur, ab ipso, ut ibi fama est, Gallasio varie numerus traditur. D. Marinus⁸ scribit dici decem esse millia; Italicae literae, quas ad me misit Venetae Reipublicae legatus⁹, quinque peditum, duo equitum millia.

Crequiacus¹⁰ adhuc in aula est Taurinensi, et quominus in Hispanicum solum arma inferantur, ajunt Galli obstare sibi Sabaudi cunctationem non facile, ut videtur, in bellum descensuri, nisi et magnam et certam videat praedam.

Classis Neapolitana non tam male a ventis habita quam ferebatur¹¹, apparere scribitur ad Monaci portum.

Signa ad centum in Belgico fine de hoste rapta perque Batavos huc mari missa in aede S. Virginis suspensa hic sunt.

Rex adhuc ad fontem est Bellaqueum, quo amans solitudinis sequi se legatorum quenquam noluit. In itinere viso, qui Ruellis est, cardinali ejus sermonibus ad bellum redaccensus dicitur, cum eum non parum in eo proposito refrigerassent sacerdotes quidam, quod Sanctisimonius¹², flagrantissimae apud regem gratiae, compertum sibi renuntiarat cardinali. Chartae rumigerulae res minime credendas

1 De woorden ‘sed ... dicitur’ ontbreken in de uitgave der Oxenst. Skrifter.

2 De Richelieu.

3 Vgl. V no. 2118, p. 502.

4 Niet geïdentificeerd; vgl. no. 2165, p. 57.

5 Carlo Gonzaga.

6 Odoardo Farnese.

7 Vittorio Amedeo.

8 Over Charles Marini zie no. 2137, p. 14 n. 8.

9 Alvise Contarini di Nicolo.

10 Charles Créquy de Blanchefort de Canaples.

11 Vgl. o.a. no. 2147, p. 30.

12 Claude de Rouvroi (1607-1693), hertog van Saint-Simon.

[p. 55]

ferunt de Poloniae rege¹ mutata religione ducturo nostram reginam². Davausius³, a quo ista proficisci intelligo, quid talibus commentis venetur, non satis video.

Ab Anglis nihildum hostile, sed suppara ad suum conspectum demitti postulantium arrogantiam nec Batavi toleraturi videntur, veteres maris possessores, nec Galli in partem venire cupientes ejus possessionis, non publicis tantum, quas lente satis armant, navibus, sed et privatis potestate facta ruendi in praedam e Flandris. Sunt, qui susurrant oppida ejus orae, si a Gallis Batavisque oppugnentur, Anglos sibi tutanda sumsisse, nec abhorret conjectura ab ingenio Anglorum utrique illarum gentium aemulo.

De justis divortii causis aut colore probabili disceptant adhuc episcopi⁴ postulatis etiam sententiis non quidem Sorbonae, sed e Sorbona aliquorum. Sunt, quibus arridet edictum Henrici III in conventu ordinum Blesensi⁵ irrita matrimonia pronuntians, quae sine trina publica denuntiatione fiant vetita observationis ejus gratia, nisi petentibus sanguine proximis eorum, qui conjungi expetunt. Aliis magis placet Caroli Calvi⁶ potestas, ut alii volunt regia, ut alii paterna, ratum vetantis esse filiae suae matrimonium cum raptore, sed quo tempore lex talis adversus raptores exstabat, quam post secuti pontifices valere non passi sunt. Haec pontificum mentio in mentem revocat scapulare nuper in literis meis⁷ positum, de quo librum mitto, argumentum ingens superstitionis eo provectae, ut frontem perdiderit, simul cum auctoritate consilii regii, qua Sorbonae censurae securim jam distringenti intercessum est. Et hi sunt, qui in edictis suis contra haereticos tam belle declamant.

Laudatur multum principis Arausionensis et prudentia et animi magnitudo, qui principem obtinens in republica non impotenti locum tres menses totos cum Gallia pactionem novam distulit, donec ipsi in ipsos Franciae marescallos⁸ datum esset imperium. Ita mos est gentis hujus urgere eos, qui cedunt, cedere urgentibus. Ipsi illi inter se marescalli non obscuros aemulatus agunt, eo usque ut Brezaeus Gallicas copias cum Batavicis confundere agitaverit, quod Castilionaeus, cujus major est apud eum militem auctoritas, improbavit.

Iam nunc intelligo et fratrem regium et Condaeum principem⁹ in aula exspectari, ut ubi prolocuti fuerint episcopi, quod ab ipsis exspectatur, eorum accedat approbatio, qui partes facere possent. Id si fiat, sperari video a pontifice¹⁰ obtineri posse, ut aliquos huc mittat, qui cum episcopis Galliae, non fortuito ut

1 Wladislas VII (IV); vgl. ook V no. 1840, p. 126 n. 7.

2 Christina van Zweden.

3 Claude de Mesmes, graaf van Avaux; zie no. 2161, p. 48 n. 12.

4 Het betreft de pogingen het op 3 januari 1632 tussen de broer van Lodewijk XIII, Gaston, hertog van Orléans, en Margareta van Lotharingen in het geheim gesloten huwelijk ongeldig te doen verklaren; vgl. Merc. Franç. XX, p. 849 vv., p. 989 vv.

5 De vergadering der Staten-Generaal te Blois van 1576 tijdens de regering van Hendrik III (1574-1589; geb. 1551); hierop volgde de ordonnantie van 1579, die vrij belangrijke bepalingen omtrent het burgerlijk recht bevatte. Vgl. V no. 1907, p. 225.

6 Karel de Kale (823-877), in 843 bij verdrag van Verdun koning van Frankrijk, later - in 875 - keizer; ter zake vgl. Merc, Franç. XX, p. 1037/8.

7 No. 2155.

8 Gaspard de Coligny, graaf van Châtillon, en Urbain de Maillé, markies van Brezé.

9 Henri de Bourbon, prins van Condé.

10 Urbanus VIII.

[p. 56]

nunc, sed synodice coactis rem ex regis voluntate definiant; de quo tamen dubitant multi gnari aulam per se invalidam stantem existimatione hominum, quam principes maxime sustinent, qua est prudentia, non facile incursuram in eorum imperiorum alterum, quae sua vi trahunt caetera.

Pecuniae penuria maxime laborare Hispani dicebantur in Italia res, sed ei malo, si non plenum remedium, certe levamenti aliquid attulere Genuae mercatores. Et Spinola¹ novos ea in regione pro Hispanis dilectus agit. Equorum, helciariorum, carrorum, machinarum ingens quantum intelligo ex ea parte paratus ostendit spes nondum prostratae partis. Cremonam in tantis motibus sapientes, ut solent, muniunt Veneti.

In aulam venit ex Lotharingia Valetta cardinalis², Espernonii³ Languedociam regentis filius, in spem futurum, ut alicui praesit exercitui, quidni exemplo ejus, qui dubium plusne ipsi, cum status ejus nutaret, an ipse ei debeat, qui Rupellam caepit galeatus, loricatus exigua vitta superpendente, ecclesiastici honoris memor. Eo devenit illa quondam Romanae urbis presbyterorum et diaconorum illa innocens cognominatio minime suspicantibus regibus, qui eam dignitatem foverunt, venturum eam ad regibus proximum et regibus ipsis minax fastigium.

Legatus⁴ ab Anglia brevi heic aderit, qui per affinem suum benevolum affectum suum mihi jussit nuntiari.

Deus, Illustrissime et Excellentissime Domine, Sublimitatem Tuam salvam diu publico nobisque praestet.

19/29 Iunii 1635.

Secretarius legati Hispaniae⁵ cum ultra praefinitum in urbe mansisset, custoditus et nunc dimissus est.

Ego pecuniam mihi quondam debitam oblatamque iterum, iterum comiter recusavi⁶. Tentatus, an, si a Suetia deserer, operam meam vellem regi ad res Belgicas Germaniasque addicere, dixi non impedire legationem mihi creditam, quominus utilitates communes persequerer, ceterum fidem me Sublimitatis Tuae habiturum servaturumque⁷.

1 Felipe Spinola, markies van Los Balbases, zoon van de bekende veldheer Ambrosio Spinola (†1630).

2 Louis de Nogaret d'Epernon de La Valette (1593-1639).

3 Jean Louis de Nogaret de La Valette, hertog van Epernon (1554-1642).

4 Burggraaf John Scudamore.

5 Over het vertrek van de Spaanse gezant don Christoval Benavides de Benevent zie V, p. 452; zie ook Merc. Franç. XX, p. 921. De secretaris was Antonio de Navaze.

6 Vgl. V no. 1839 en de verwijzing op p. 125 n. 2 aldaar.

7 Dit postscriptum ontbreekt in de uitgave der Epist.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.

In dorso: Praes. Kalbe, 28 Julii 1635.