Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 4

1541. 1630 september 20. Aan Willem de Groot¹.

Doceri per te, frater optime, quae apud vos geruntur gaudeo. Et sunt sane quae scribis talia, quae scire intererat.

Manmakerus² leviori malo quam quod ipsi multorum conjectura pridem destinaverat, defunctus est: nisi forte, ut fit, πόνος πόνῳ πόνον φέϱει³. Gravamina synodi accepi per Screvelium⁴: et misi Amstelodamum ad Brasserum⁵ paginas aliquot a Tileno conscriptas⁶, ex tempore quidem, quia res urgebat, sed in quibus sunt digna quae noscantur. Videbis igitur sive editum, sive ipso usum commodante. Nam res tota ipsius et qui ibi sunt amicorum permissa est arbitrio.

Velim videre illud Foederatorum monitum, cujus meministi, et discere, quo id suasore factum sit. Sera nunquam est ad bonam mentem via. Velim mitti mihi et Liturgiam Remonstrantium⁷. Rogavit pastor quidam μόδοξος plane. Faventium crescit et hic numerus.

Notas Belgicas ad Gravamina⁸ rogo per primum qui ex notis huc venturus est transmittas, ut eas cum nostris cogitatis conferam et inde quoque judicem, quid sperari debeat. Scriptor an Medius⁹? Si ita est eo justius condono, quod pridem nihil ab eo accepi. Sed non ignoro, quantae illum destringant occupationes.

Legi Anonymi dissertationem¹⁰, audax scriptum et his temporibus, siquid recte judico, periculosum. Sed cum eo velut pari jure componi Examen sensurae

1 Gedrukt Epist., p. 832.

2 Adriaen van Manmaker; zie n^o. 1449, p. 130 n. 6.

3 Sophocles, Aiax 866.

4 Theodoor Schrevelius, rector van de Latijnse school te Leiden; zie over hem III, p. 390 n. 8.

5 Joost Brasser, geb. 1581, remonstrant, koopman te Amsterdam, was een verwant van Grotius; hij was de broer van de Delftse pensionaris, later thesaurier-generaal, Govert Brasser.

6 Diens Response; zie Knuttel, Pamfl. n^o. 4067. Vgl. ook n^o. 1548, p. 276 en n. 5 aldaar.

7 De remonstranten achtten het reeds lang ongewenst, dat in hun gemeenten zoveel verscheidenheid in de bediening van doop en avondmaal bestond. Bij herhaling hadden zij opdracht gegeven hiervoor formulieren op te stellen, doch zonder gevolg. Op de vergadering van 15-16 oktober 1631 werd aan Simon Episcopius gevraagd formulieren, die hij in 1630 ontworpen had, voor te lezen. In verkorte vorm werden zij door de broederschap op 6 april 1633 aanvaard; zie Johannes Tideman, De Stichting der Remonstrantsche Broederschap 1619-1634, uit en met de oorspronkelijke bescheiden. Tweede deel. 1624-1634, Amsterdam, Y. Rogge, 1872, pp. 304 vv., 461, 467, 478 vv. De formulieren zijn te vinden [Johannes Wtenbogaert], Onderwysinge Inde Christelycke Religie, ghestelt by Vraghen ende Antwoorden nae de Belydenisse der Remonstrants-Ghereformeerde Christenen. Midtsgaders der selfder Formulieren ende Ghebeden, des Heylighen doops, ende des H. Avontmaels. De Tweede Druck, Verbetert en vermeerdert met een aen-sprake tot de Siecken en eenige Ghebeden. Tot Rotterdam, voor Iohannes Naeranus, Boeck-verkooper op de Steygher in den Boeck-binder. Anno 1640.

8 Zie voor deze Aenmerckinghen - van Wtenbogaert - Knuttel, Pamfl. n^o, 4063.

9 Schuilnaam voor Johannes Wtenbogaert; zie III, p. 117 n. 9.

10 Zie n^o. 1515, p. 224 en n. 1 aldaar.

[p. 264]

indignor¹. Borrii² morte doleo, sed solatur me honos funeris in ea urbe, magnum tuti receptus testimonium.

De induciis Italicis et spe pacis non repetam hic quae ad Camerarium³ scripsi. Ipsas enim literas apertas tibi mitto, quas lectas et signatas ut ipsi tradantur cures rogo. Pax haec neque multum ex re Mantuani⁴ erit, neque ex gloria Galliae. Sed quid agas? Uti ventus in alto est, ita velum vertitur. Capta erat Mantua⁵, Casale oppidum jam subruebatur. Regis exercitus afflictus morbis, discordes duces et supra publicas privatae quoque cardinali⁶ causae, cur pacem qualemcunque quam belli incerta malit.

Patri⁷ nunc non scribo, sed rogo eum salutes cum matre⁸, uxore tua⁹ et liberis. Etiam Losecatium¹⁰ cum sorore nostra ac liberis, et amicos. Halsius¹¹ a Bonvillerio descessit et apud nos est domuitionem parans.

Valete.

20 Septembris 1630.

Valckenburgii uxorem¹² adhuc hic exspectamus. Filiae duae et filius¹³ jam apud nos sunt. Groeneveldii filius¹⁴ jam ad vos venerit. Pastor¹⁵ ejus familiae testimonium illi reddidit apud me vitae bene actae et fidei in Langeracensem¹⁶. Aiunt omnes exactum odiis Iunonis iniquae¹⁷. Id matri significari, ne sine causa gravetur, ex re erit.

Quid agit Iansonius¹⁸ de Iure belli et pacis? Neque enim scio, quid flagitantibus respondeam.

Tuus tuo maximo merito
H. Grotius.

1 Zie Rogge, Johannes Wtenbogaert en zijn tijd III, p. 236 en 243; voor de Apologie zie n^o. 1502, p. 201 n. 2.

2 De remonstrantse predikant Adriaan van den Borre was op 3 september te Amsterdam overleden.

3 Joachim Camerarius; brief n^o. 1542.

4 Carlo Gonzaga, hertog van Mantua.

5 Op 18 juli 1630.

6 De Richelieu.

7 Jan de Groot.

8 Aeltgen van Overschie.

9 Alida Graswinckel.

10 Frederik van Losecaat, gehuwd met Grotius' zuster Adriana.

11 Zie n^o. 1486, p. 174 n. 6.

12 Josine de Bie, de vrouw van Jan de Hertoge van O(r)smael, heer van Valkenburg; men zie over hem n^o. 1527, p. 242 n. 4.

13 Jan de Hertoge en Josine de Bie hadden twee zoons, George en Jean Antoine, en zes dochters, Susanne, Dorothée, Anne, Marie, Hester en Jeanne.

14 Johan van Oldenbarnevelt († 1633).

15 Niet geïdentificeerd.

16 Gideon van den Boetzelaer, heer van Langerak, gezant van de Republiek te Parijs.

17 Vgl. Vergilius, Aen. I 668.

18 De Amsterdamse uitgever en cartograaf Willem Jansz. Blaeu, bij wie in 1631 de nieuwe druk van De iure belli ac pacis verscheen; zie Ter Meulen-Diermanse, n^o. 567.