Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 3

[p. 404]

1336. 1628 november 11. Aan N. van Reigersberch¹.

Mon frère,

Ick heb de uwen van den XXII^e door de suite van de gedeputeerden gaende nae Orangie ende dye van den XXIX door de ordinarisse bode wel ontfangen.

In 't publyck hebben wij hyer geen verandering. De capitulatie van Rochelle is wel onderhouden, maer den geweesde maire Guiton² belast te vertrecken thyen mijlen van de stadt. Madame ende madamoiselle de Rohan³ - dye men sustineert te zijn buyten de capitulatie, omdat van haer niet speciael en is bedongen ende zij onder de naem van manants de la Rochelle niet en mogen passeren - worden tot Niord op 's conincx costen getracteert ende bewaert, alwaer zij gebracht zijn door een van 's conincx coetsen, doordyen sij haere paerden hadden opgegeten ende haer volck het leer van haere coetse. Dese zijn als ostagers, om Rohan⁴ wat in te toomen, dye noch met den coning niet en heeft besloten, ter contrarie heeft een plaetse ingenomen genaemt Emargues. Montaigu⁵, dye selff nae Engelant was gegaen, is wederom gecomen, evenwel werdt de paix met Engelant noch niet gepubliceert. Dese onseeckerheyt is oorsaeck, dat men niet en weet, off de trouppes van den coning sullen gaen nae Italië voor den hertogh van Mantue⁶, dye groote instantie doet, ofte nae Languedoc, om de ongehoorsaeme steden tot reden te brengen. Den coning is te Saumur ende gaet nae Dordain, hyerontrent op de jacht, om dye van Parijs tijdt te geven om alles gereedt te maecken tot zijn inhaeling.

Op huyden heb ick Clemens⁷ gesproocken ende de affectie van Gallus⁸ ten hoochste gerecommandeert. Hij seyde, soo hij Vrancrijck van doen hadde, dat hij hulp soude vinden. Evenwel can ick niet verswijgen, dat te hooff gerucht is, dat vanwegen Vranckrijck met de heer van Valckenburgh⁹ werdt gehandelt ende dat men hem voor zijn goedt, dat hij in Hollant heeft, hyer wil recompense geven. Ick hoop beter. Boutard¹⁰ doet hyer 't gerucht loopen, dat Baugy¹¹ zeer quaelijck is ontfangen. Clemens gelooft daer wat van. 't Sal goed zijn, dat Anthemius¹² weet, dat wij vrunden hebben ende dat veele nae mij verlangen ende dat hij uyt verscheydene sulcx magh verstaen om verseeckert te zijn. Den

1 Hs. U.B. Amsterdam, coll. RK. H13c. Eigenh. oorspr. Voor de brief door Maria ingesloten zie bijlage n^o. 11, p. 463.

2 Jean Guiton, in 1585 te La Rochelle geboren, was aanvankelijk koopman. Later, in 1622, werd hij commandant van de vloot van zijn vaderstad en gedurende het beleg in 1628 tot burgemeester gekozen, in welke hoedanigheid hij het verzet van de burgerij zo goed hij kon steunde. Na de overgave van de stad verbannen werd hij vervolgens officier bij de koninklijke Marine en stierf in 1654.

3 Catherine Parthenay, vicomtesse de Rohan, en haar dochter Anne.

4 Henri de Rohan, de aanvoerder der hugenoten.

5 Walter Montaigu; zie n^o. 1200, p. 205 n. 1.

6 Carlo Gonzaga.

7 Zie n^o. 1279, p. 333 n. 5.

8 Frederik Hendrik.

9 Jan de Hertoge van Osmael, heer van Valkenburg, gouverneur van het prinsdom Orange.

10 Zie n^o. 1137, p. 117 n. 10.

11 Nic. de Baugy, de nieuwe Franse gezant in Den Haag.

12 Nic. de Baugy.

[p. 405]

tijdt comende sal men syen, off men hem wil ende can gebruycken. Dye preparatiën connen niet als goed doen.

't Is mij lyeff, dat uE. op 't proces¹ denckt. Van Grol² had ick alrede gesproocken met Tavernier³, dye hyer de beste caerten maeckt, maer alsoo hij geen boecken en magh vercoopen ende de libraires hem niet als sober loon willen geven, soo en heeft de saeck niet voortgewilt. Ben oversulcx in twijffel, off ick het schrift met de caerten niet en behoor over te senden om daer uytgegeven te worden. Soo men een beter caert can crijgen van 't belegh dan de gedruckte, 't soude goed sijn; maer veel gelds te hangen aen een saecke, waeruyt ick geen proffijt en verwacht, is mij ongelegen.

De prinse van Modene⁴ heb ick hyer al uyt mijselve verdedight, doe soo vast bij alle occasie goede dyensten sonder eenige recompense, gelijck oock van dage de souveraineteit van den prins van Orangie zeer heb gedefendeert tegen de pretensie van Vranckrijck. 't Is mij lieff, dat Numerianus⁵ couragie toont. Dat van Alcmaer gaet oock niet heel quaelijck. Ick verlang te weten, wat van Diocletianus⁶ sal werden. Alsoo ick uE. brieff door een van de dyenaers van de gedeputeerden van Sijn Ex^tie.⁷ hadde ontfangen, soo ben ick geweest om deselve te begroeten ende den eene dagh haer niet gevonden hebbende, ben 's anderendaegs weder gegaen ende heb gevraecht nae d'heer Verdoes⁸, alsoo ick dye van ouds kende. Sij waeren in besoigne met den advocaet Alouette⁹, doch is evenwel Verdoes bij mij gecomen, dyen ick heb onderricht van al hetgunt ick van de saeck van Orangie uyt Juliaen¹⁰, uyt de vrouw van Valckenburgh¹¹, uyt de secretaris van den heer van Valckenburgh¹² ende uyt zijne brieven had vernomen. Ick hoop alles wel sal gaen, alsoo sij soecken hem alle diffidentie te benemen. Hij vraegde, off ick aen den heer van Valckenburgh niet schrijven en wilde. Ick seyde te sullen sulcx doen ofte laeten, nae dat hij soude goed vinden. Hij meende het conde niet dan goed doen. Soo hij bij mij comt, 't welck hij noch niet en heeft gedaen ende soo ick meen niet doen en sal, soo sal ick schrijven. Hij vraegde, off ick de ambassadeurs¹³ sagh ende zij mij. Ick seyde neen, om de last, dye eertijds, doen Voochd¹⁴ ende anderen in de Staten-Generael saeten, aen Langerac¹⁵ was gegeven. Dat ick niet gewent en was te gaen dan daer ick wel wierd onthaelt. Alsoo hij oock vraegde, off mijn pensioen wel betaelt wierd, seyde ick, hoewel ick oock daerin was getraverseert bij de voorgaende legatiën, dat ick evenwel door veele vrunden, dye ick hyer hadde, de saecke had gehouden in goede poincten

1 Het proces betreffende de verbeurd verklaarde goederen, waarvan herhaaldelijk sprake is in de brieven aan Willem de Groot en Nicolaes van Reigersberch.

2 Zie n^o. 1304, p. 371 n. 1.

3 Ook genoemd in n^o. 1256; zie aldaar p. 297, n. 2.

4 Waarschijnlijk wordt bedoeld Alfonso (III) d'Este, 1628-1629 hertog van Modena.

5 Amsterdam.

6 Cornelis van der Myle.

7 Van der Does en Montens, door de prins naar Orange gezonden.

8 Mr. Jacob van der Does, raadsheer van de prins.

9 Ook genoemd n^os. 1125 en 1152.

10 Zie n^o. 1150, p. 131 n. 7 en n^o. 1152, p. 134 n. 4.

11 Josine de Bie.

12 Mij niet bekend.

13 Fr. van Aerssen en Caspar van Vosbergen.

14 Wellicht Nicolaes de Vooght; zie II, p. 19 n. 6.

15 Gideon van den Boetzelaer, heer van Langerak.

[p. 406]

ende, als sulcx soude failleren, off dat niemant dan catholyck hyer aengenaem soude zijn, dat ick ellewaert wel meerder proffijt wist te doen. Wij spraecken oock van de saecke van 't landt ende van 't redres door de electie van de magistraten. Ick seyde sulcx langsaem toeging ende dat het verdryetigh was, dat daerentusschen de predicanten gevangen bleven¹ ende soo voort. Van Mede² seyde hij eens gesproocken te hebben door last, maer seyde iterativelijck, dat hij hem wel most wachten, 'twelck mij bedencken gaf, dat men niet garen veel voor hem doen en soude. Ick verhaelde hem, dat den cardinael de Rochefoucauld³ geseyt had, dat als den coning meester soude zijn van de steden, dat men dan een synode van Vrancrijck soude vergaderen, daer de aertsbisschoppen, bisschoppen ende doctoren soude sitten, oock eenige van 's conincx raiden tot de directie; dat men daer soude ontbyeden twaelff van de gelieffdste predicanten der gereformeerden, dye men soude ondervraegen op alle poincten van 't gelooff, hooren, wat sij tegen de publycke leere, dye soo lang geduyrt, te seggen hadde, doch met behoorlijcke reverentie. Dat men haer daernae soude doen uytgaen, haere schriften, soo sij eenige wilden overgeven, ontfangen, in haere absentie deselve nae behooren examineren, vonnis wijsen, soo sij dat wilde volgen, ofte andersins afstandt doen van te predicken, seer wel, soo niet, dat men haer nae andere landen soude doen gaen ende alsoo meten met de maete, dat haere confraters met haere approbatie anderen mede hadden gemeten. Ick voegde daerbij, dat ick hoopte, dat de anderen heren van 's conincx raidt van sulcken advys niet en soude zijn, maer dye van de religie bij de vrijheyt van haere conscientie ende exercitie, sonder welcke de conscientie niet lang behouden en can werden, soude laeten. Ick seyde hem, dat Gallus, als het nood waer, hyer vrunden soude vinden ende onderrechte hem van alles soo veel ick conde. Hij seyde oock last te hebben van den prins om eenige stoffe te coopen ende daervan spreeckende met de ambassadeurs, dat hij verstaen had, dat de heer Vosbergen⁴ mijn huysvrouw gebruyckte, 't welck ick seyde waer te zijn ende boodt hem haere dyenst aen. Spreeckende van d'Espesse⁵ seyde hij, dat deselve een quade genegentheyt hadde gehadt tot het landt ende Sijn Es^tie., meest door het aendrijven van Aurelianus⁶. Ick stond sulcx toe ende dede daerbij, dat hij tot noch toe den coning niet en hadde gezyen; oock 't en waere hij vrunden had van groot credyt, dat hij peryckel soude loopen van quaelijcker getracteert te werden; dat Baugy last had om anders te gaen. Op 't schyden seyde hij, dat hij hoopte, dat wij op sijn wedercomste uyt Orangie malcander souden zyen. Mij comt 't voor, dat op 't propoost van de electie, ick seyde verstaen te hebben, dat onlancx tot Rotterdam een contraremonstrant was geprefereert, daer nochtans anderen oock stonden op de nominatie. Hij seyde, dat de prins seyde, dat men sulcx bij wijlen most doen, omdat het niet te plomp soude schijnen, maer dat men meer vorderde met een remonstrant dan men verachterde met drye anderen, omdat de remonstranten veel cloucker luyden waeren. Ick en seyde daerop niet veel, maer mij docht, dat men sonder soo swacke insichten de cloucste ende vroomste wel altijdt behoorde te prefereren.

1 Zie n^o. 1067, p. 39 n. 9.

2 Johannes Wtenbogaert.

3 François de la Rochefoucauld (1558-1645), kardinaal gecreëerd in 1607.

4 Caspar van Vosbergen.

5 Charles d'Espesse, de gewezen Franse gezant in Den Haag.

6 Fr. van Aerssen.

[p. 407]

Soo datelijck verstae ick, dat de gedeputeerden zijn vertrocken op huyden, welcke is den XI November XVI^cXXVIII.

UE. dyenstwillige broeder
H. de Groot.

In margine staat het volgende:

Mij dunckt, dat de Vranchoysen geresolveert zijn mids de advantaegie, dye zij hebben, niet af te wijcken van het tractaet, dat met Langerac was besloten ende dat d'anderen alles uyt jalousie op poinctilles, soo men hyer seyt, hebben getraverseert¹.

't Stuck van de groote fortificatie van Orangie mij bij eenige van 's conings dyenaers zijnde geobycieert, heb ick geseyt, dat het niet en is het werck van dese prins ende dat men van dese geen ombragie moet hebben, dat hij soude willen voeden de tweedracht in 't rijck.

Wilt den casteleyn Gool² doen weten, dat ick zijn brieff wel heb ontfangen ende sorge sal draegen voor hetgunt hij schrijft, dat ick zijn E. soon noch niet en heb vernomen. Ick bid uE. ende mijn broeder aen mess^rs. de Thou³ alle courtoisie te bewijsen, dye mogelijck is. Sij hebben veele ende groote vrunden. Acht duysent man zijn besich met de vesten van Rochelle te demoleren, dat sal cort werck maecken. Grossetière⁴, dye vanwegen dye van Rochelle was gesonden in Engelant ende in 't wedercomen was gevangen, blijft noch gevangen, als niet zijnde begrepen in de capitulatie. Veele vresen, dat men aen hem een exempel sal willen statueren. Ick hoop de paix met Engelant alle soodaenige rigeurs sal beletten.

Wilt mij met den eerste van de caerte van Grol bescheydt laeten weten. Den libraire sal misschyen tot reden comen.

1 Het subsidieverdrag van Compiègne, dat in 1624 voor drie jaar gesloten was, werd in 1627 door Gideon van den Boetzelaer vernieuwd, echter niet door de Staten-Generaal bekrachtigd; zie Poelhekke in Alg. Gesch. der Nederl. VI, p. 239 vv. Zie ook n^o. 1138.

2 Dirk Pietersz. Gool, kastelein van het Hof van Holland te 's-Gravenhage, eerste klerk bij de Raad van State en sinds 1618 griffier van de lenen van Holland.

3 Twee van de zonen van Jacques Auguste de Thou; zie n^o. 1308.

4 Charles Le Veneur, sieur de Bréault dit La Grossetière. Hij verliet de stad in mei 1628 om naar Engeland te gaan en werd bij zijn terugkeer in Frankrijk in augustus van hetzelfde jaar gearresteerd en te Poitiers wegens verraad en struikroverij ter dood veroordeeld. Zijn executie volgde in november.

In dorso schreef Reigersberch: broeder de Groot tot Paris den XI Nov. 1628. Madame de Rohan heeft haer paerden gegeten, haer volck het leer van de coetse.