Van Afra tot de Zevenslapers. Heiligen in religie en kunsten

Lodewijk de Heilige,

koning van Frankrijk, zoon van Lodewijk viii en Blanche van Castilië, werd in 1214 te Poissy geboren en stierf in 1270 te Tunis aan dysenterie. Zijn naam is de Latijnse vorm van die van de Merovinger Chlodwig (Clovis; »Remigius; Latijn: Ludovicus; Frans: Louis; Italiaans: Luigi). Door zijn moeder vroom en streng opgevoed, werd hij een uitstekende, gerespecteerde, vreedzame en rechtvaardige vorst, een belichaming van de middeleeuwse idee van het koningschap (»Karel de Grote). In 1234 trouwde hij met Marguérite de Provence. Idealisme voerde hem tweemaal als kruisvaarder naar het Oosten. Na zijn terugkeer van de eerste tocht in 1251 (vrijgekocht uit gevangenschap na de val van Damiate en de mislukte mars op Cairo) werd de vorst beschouwd als de ongekroonde keizer van Europa, die bij politieke conflicten meerdere malen als scheidsrechter optrad. Voor de uit Palestina verworven kruisrelieken, waaronder de doornenkroon, liet hij in 1243-48 te Parijs de Sainte-Chapelle bouwen. Hij doteerde het in 1245 gestichte college van de Sorbonne, had belangstelling voor theologische vraagstukken, was franciscaans tertiaris en praktizeerde eigenhandig de armen- en ziekenzorg. Zijn relieken rusten te Tunis, Monreale en Saint-Denis.

Koning Lodewijk werd in 1297 heilig verklaard. De verering verbreidde zich over Europa eerst onder propagandistische leiding van het huis van Anjou en de franciscanen, in de 17e eeuw onder die van Lodewijk xiv en van de jezuïeten, die hem als patroon van hun

[p. 234]

Meester van Straatsburg, Lodewijk de Heilige met zijn vrouw Marguérite de Provence, houten beeld, ca. 1400. Stiftung Preussischer Kulturbesitz, Berlijn.

orde beschouwen. Om allerlei redenen kozen beoefenaren van de meest diverse beroepen de man tot patroon: bouwvakkers (Sainte-Chapelle), allen die met textiel te maken hadden (door hem begunstigd) en barbiers (zijn zorg voor z'n kapsel). Gehoorzieken (vanwege de woordspeling Louis-l'ouïe), blinden (voor wie hij voorzieningen trof) en pestlijders riepen hem aan. Als attributen voert Lodewijk, als koning of als tertiaris (derdeordeling) gekleed, onder meer regalia, doornenkroon, kruisnagels, zwaard, lans met vaandel, wapens met de ‘fleur de lis’, een model van de Sainte-Chapelle of ordetekens. Zijn feest wordt 25 augustus gevierd.

Saint Louis werd honderden malen afgebeeld als koning en beschermer van de Franse monarchie, met kruisrelieken en regalia. Vanaf eind 14e eeuw leenden Franse koningen hem hun eigen fysionomie (het portaalbeeld ca. 1370 aan de Chapelle des Quinze-Vingt te Parijs draagt de fysionomie van Karel v). Dit laatste beeld en de bronzen reliekbuste in de Notre Dame uit het begin van de 14e eeuw tonen de koning zonder baard zoals hij voor de eerste maal ter kruistocht trok, santen met zijn vrouw (Meester van Straatsburg, curieuze houten beeldengroep van hen beiden ca. 1400, overigens Lodewijk weer met baard!).

In de zeer rijk geïllustreerde Vitae (Jean de Joinville, Histoire de Saint Louis 1305-09) en kronieken (Grandes chroniques de France 1471), aan ramen (Sainte-Chapelle te Parijs uit de 14e eeuw) en op wanden (Cabanel ca. 1860 in het Panthéon te Parijs), en op talrijke afzonderlijke, meest Franse kunstwerken werden een kleine honderd afgebeelde scènes geteld. Afzonderlijke scènes werden uitgebeeld in schilderwerken van onder meer Escamilla ca. 1620 (het uitdelen van aalmoezen), Le Sueur ca. 1650 in de Dôme des Invalides te Parijs (ziekenzorg), Granet eerste kwart 19e eeuw (Lodewijk in Damiate), Feuerstein ca. 1900 (Lodewijks laatste communie) en Vouet 1640 (apotheose). Lodewijk komt vaak voor in afbeeldingen van groepen heiligen, vooral sa-

[p. 235]

men met »Karel de Grote, franciscaanse heiligen, bijvoorbeeld een houtsnede ca. 1480 in Firmamentum trium ordinum beatissimi patris nostri sancti Francisci (Uitspansel van de derde orde van onze heilige vader »Franciscus) en »Thomas van Aquino (glasraam 15e eeuw in de Lodewijkkapel in de Sainte-Madeleine te Troyes).

Er zijn enkele toneelstukken over het leven van Lodewijk en episodes daaruit: van Gringore (Parijs 1514), wiens stuk, op de grens van mysteriespel en heldendrama, drie dagen in beslag nam; van Baudery, Saint Louis dans les fers (In de boeien geslagen; jezuïetentoneel 1747) en een van de drie religieuze drama's uit het begin van deze eeuw van Rolland, die zich daarin ten gunste van het ‘élan vital’ afzet tegen het materieel determinisme van zijn tijd.

France 1970; Levron 1957; Maudule 1943; Otto 1897; Sertillanges 1917.