Van Afra tot de Zevenslapers. Heiligen in religie en kunsten

Lidwina van Schiedam

werd in 1380 te Schiedam uit een kinderrijke familie geboren. Zij was het enige meisje naast acht broers in het gezin van Peter en Petronella, zoals haar ouders heetten. Lidwina werd de enige vrouw onder de weinige Noordnederlandse heiligen. Haar heldhaftige deugd, die erin bestaat dat zij 38 jaar lang vernederende ziekten verduurde, lijkt huisbakken en burgerlijk. Als 15-jarige viel het mooie meisje op het ijs, brak een rib en werd bedlegerig. Toen zich daarbij andere kwalen openbaarden, bracht haar biechtvader haar ertoe dit lijden in vereniging met de lijdende Jezus voor het heil van de wereld te verduren, een vrome attitude die nauw aansloot bij de intense, 15e-eeuwse interesse voor de lijdende Verlosser (vgl. 2 Kor. 4,10-12 en Kol. 1,24). Dat laatste geldt ook voor haar devotie tot het, vooral in de noordelijke Europese landen intens vereerde Altaarsacrament (men denke aan het wonder van het Sacrament van de Niervaart,

Jacob Cornelisz. van Amsterdam, Lidwina van Schiedam valt tijdens het schaatsen, houtsnede uit Tleven van Liedwy die maghet van Sciedam van pater Jan Brugman, Schiedam 1498.

[p. 233]

Klundert ca. 1300, waarvan de verering in 1421 naar Breda werd verplaatst; het Sacrament van Mirakel, Amsterdam 1345; voorstellingen op schilderijen in het Catharijneconvent te Utrecht; het wonder van Bolsena, in de 14e eeuw vermeld). Lidwina's vroomheid uitte zich verder in wonderen, visioenen en extasen, in raad en hulp aan degenen die deze bij haar zochten. Zij stierf in 1433.

Al in 1434 bouwde het stadsbestuur boven haar graf een kapel, die later door de Sint-Janskerk is vervangen. Tijdens de Reformatie, in 1615, werden haar relieken naar Brussel overgebracht, waar een deel daarvan van 1626 tot 1871 rustte in het karmelklooster; daarna tot op heden in de parochiekerk van Onze Lieve Vrouw Visitatie te Schiedam. Haar verering werd in 1890 officiëel door de Kerk goedgekeurd. Zij werd patrones van de zieken en van de verplegenden en wordt voorgesteld met een kruisbeeld of een rozetak in de hand en rozen in het haar. Soms zweven twee engelen met een kroon boven haar hoofd. Haar feest valt op 14 april.

Tleven van Liedwy die maghet van Sciedam (voor 1440; gedrukt te Delft 1487) van de verder onbekende Jan Gerlach, die haar zeker gekend heeft, is betrouwbaar. Op hem steunen de bewerkingen van Thomas a Kempis uit 1448 en van Jan Brugman uit 1456 (1498 gedrukt te Schiedam). Vanaf het begin van de 16e eeuw zijn er devotieprentjes, waarop Lidwien voorgesteld wordt als een meisje met lange, loshangende haren en met de vermelde attributen (prent ca. 1600 van Wierx). Rondom haar zijn kleine scènes uit Tleven van Gerlach aangebracht. Het boek van Brugman uit 1498 werd verlucht met 26 houtsneden van Jacob van Amsterdam. Op het doek 1609 van Van den Berghe, met het visioen van haar apotheose, in de karmelkerk te Brussel heerst de geest van de Contrareformatie: de stervende vrouw ziet Jezus met Maria, Jozef, Petrus en Paulus vanuit de hemel naderen. Het ongezonde boek van de dweperige Huysmans (Parijs 1901; 1925, 25e druk) verbreidde de faam van de Nederlandse mystica.

Stolk 1980.