Algemeen letterkundig lexicon

lexicon-1

Etym: Byzantijns-Gr. lexikon (biblion) = woordenboek < Gr. lexis = woord.

De term ‘lexicon’ kan dienen als synoniem van ‘woordenschat’ of ‘vocabulaire’, d.w.z. het geheel van woorden waarover een bepaalde taal of een individuele taalgebruiker beschikt. Het adjectief ‘lexicaal’ is ervan afgeleid. Doorgaans wordt van schrijvers verwacht dat ze een rijke woordenschat hebben (copia verborum) of zelfs dat ze in staat zijn tot lexicale vernieuwing (neologismen). In de context van gebarentalen (gebarenpoëzie) heeft men het over 'gebarenschat' eerder dan 'woordenschat'.

De term wordt in een vergelijkbare maar meer technische zin gebruikt in de taalkundige beschrijving, waar hij wijst op de verzameling van alle morfemen van een taal (d.w.z. de kleinste betekenisdragende elementen: zie morfologie) evenals van alle woorden en uitdrukkingen die niet op regelmatige wijze uit deze morfemen zijn afgeleid. Het lexicon bevat daarbij ook alle kenmerken van deze elementen: hun klank, betekenis en mogelijke grammaticale verbindingen.

Zo bevat het lexicon van het Nederlands de morfemen ‘boek’ (een ondeelbaar zelfstandig naamwoord) en ‘-je’ (het diminutiefsuffix), maar niet het woord ‘boekje’ omdat dit volkomen regelmatig kan worden afgeleid uit de twee genoemde betekenisdragende componenten. Anderzijds bevat het lexicon wel een uitdrukking (idioom) als ‘zijn boekje te buiten gaan’ omdat de betekenis ervan niet volgens de gewone taalregels afleidbaar is uit zijn onderdelen.

Lexicologie is dan de tak van de taalkunde die zich richt op de systematische studie van het lexicon, terwijl de lexicografie de meer toegepaste tak is die zich bezighoudt met het wetenschappelijk-lexicologisch onderbouwde samenstellen van woordenboeken en vergelijkbare naslagwerken (bijv. idioticon, lexicon-2, onomasticon, retrograde woordenboek, rijmwoordenboek en thesaurus-1).

Lit: D. Singleton, Language and the lexicon: An introduction (2000).

lexicale leemte

lexicon-2