Algemeen letterkundig lexicon

nationale literatuur

De literatuurwetenschap en de literaire kritiek gaan er meestal van uit dat literaire tradities (al dan niet als systemen opgevat) nationaal zijn, of in ieder geval ‘vooral’ nationaal. Bij nader toezien blijkt dit een van de duidelijkste bevestigingen te zijn van het eurocentrisme in de literatuurbeschouwingen van wetenschappers en in de opinie van de maatschappij. Het concept ‘natie’ zelf is immers erg modern en nogal westers gekleurd, zodat de idee ‘nationale literatuur’ dikwijls een anachronisme is. Bovendien hebben zich ook in de westerse maatschappij heel wat literaire tradities gehandhaafd (bijv. orale tradities) of hebben er zich nieuwe ontwikkeld die niets of weinig met nationaliteit te maken hebben. De laatste jaren wordt dit steeds duidelijker door de groeiende internationalisering; tal van genres en andere fenomenen in de literatuur (detectives, strips, filmadapties, vertalingen, e.d.) kunnen bijv. moeilijk met nationale schema’s verklaard worden.

Blijkbaar is de ‘nationale literatuur’ een van de belangrijkste modellen in het literaire leven. Zij is mede verantwoordelijk voor de overtuiging dat literatuur noodzakelijk met een (standaard)taal, met geschreven literatuur en met een geopolitieke eenheid moet worden geïdentificeerd. Deze visie op literatuur wordt voortdurend bevestigd door canoniseringsprocessen (canon-1), o.m. via het onderwijs van de zgn. ‘grote literaturen’, waarvan in één beweging ten onrechte verondersteld wordt dat ze ook taalkundig coherent zouden zijn. Om die redenen is de studie aan te bevelen van culturele tradities met wisselend politiek regime, migratiebewegingen en taalvermenging of multilinguïsme (Centraal-Europa, Klein-Azië, Zuid-Afrika, e.a.). Ernstig onderzoek hiervan zal gauw aantonen hoezeer de reductie van de literatuur tot het nationale model haar complexiteit en dynamiek verbergt. Het lijkt dan ook aangewezen voor bepaalde studieobjecten de gebruikte terminologie aan te passen aan deze nieuwe inzichten: bijv. literatuur in Frankrijk, Nederland, Vlaanderen, België, Zuid-Afrika i.p.v. Franse, Nederlandse, Vlaamse literatuur. Zie ook histoire croisée, transfer, wereldliteratuur.

Lit: W. Pfaffenberger, Blütezeiten und nationale Literaturgeschichtsschreibung: eine wissenschaftsgeschichtliche Betrachtung (1981) • J. Lambert, ‘Les relations littéraires internationales comme problème de réception’ in Œuvres & critiques 11 (1986) 2, p. 173-189 • E.J. Hobsbawm, Nations and nationalism since 1780. Programme, myth, reality (1990) • D. de Geest & R. Meylaerts (red.), Littératures en Belgique. Literaturen in België (2004) • J. Leerssen, De bronnen van het vaderland. Taal, literatuur en de afbakening van Nederland (1806-1890) (2006) • J. Rock, Papieren monumenten. Filologie en nationalisme in de Lage Landen, 1591-1863 (2012).

nationale bibliografie

naturalisme