Algemeen letterkundig lexicon

expositie

Etym: Lat. expositio = uitleg, verklaring.

In het klassiek drama en bij uitstek in de klassieke tragedie vormt de expositie de eerste van de vijf fasen die ten grondslag liggen aan de vaste indeling in vijf bedrijven, nl. expositie, intrige, climax-2, catastrofe en peripetie. In de expositie wordt de stof aangedragen die noodzakelijk is om de toeschouwer op de hoogte te brengen van wat vooraf is gegaan en die hem in staat moet stellen de rest van het drama te volgen en te begrijpen. Soms wordt de expositie gegeven in de proloog, soms is het een bodeverhaal, soms ook is het een inleiding door één van de hoofdpersonen. In Bredero's Spaanschen Brabander (1617) wordt de expositie gegeven door Jerolimo in de proloog. In Vondels Gijsbreght van Aemstel (1637) door Gijsbreght zelf (vs. 1-162). Men duidt dergelijke introducties ook wel aan met de term protasis (-1). Ook buiten het klassieke drama wordt de expositie gebruikt als inleiding voor de lezer of toeschouwer. In W.F. Hermans' Het omgekeerde pension (1953) vormt de expositie onderdeel van de neventekst.

Als proloog komt de expositie met een soortgelijke functie ook voor in enkele middeleeuwse teksten, zoals de Reis van Sinte Brandaan (13^de eeuw) en de Roman van Walewein (ca. 1200).

Lit: B. Verhagen, Dramaturgie (1963²) • A.G. van Hamel, Zeventiende-eeuwsche opvattingen en theorieën over literatuur in Nederland (1973²) • H. Winkelman, ‘Arturs hof en Waleweins avontuur: interpretatieve indicaties in de expositie van de Middelnederlandse Walewein’ in Spiegel der Letteren 28 (1986) 1-2, p. 1-33 (DBNL, 2003) • J.H. Winkelman, ‘Proloog en expositie van de Middelnederlandse Brandaan’ in Leuvense bijdragen 77 (1988) 4, p. 411-434.

expolitio

expositio zie expositie