Algemeen letterkundig lexicon

tekstwetenschap

De tekstwetenschap is een interdisciplinair onderzoeksgebied waarin men zich bezighoudt met de bestudering van structuren en functies van teksten (tekst) in het algemeen, en waartoe behalve de algemene literatuurwetenschap ook de stilistiek, de retorica, de tekstlinguïstiek, de semiotiek en de communicatiewetenschap kunnen behoren. Het object van de tekstwetenschap wordt gevormd door teksten in de meest brede zin die daaraan gegeven kan worden: reclameteksten, nieuws, propaganda, literatuur, redevoeringen, toneel, etc. De tekstwetenschap tracht theorieën en beschrijvingsmiddelen te ontwikkelen om teksten te kunnen analyseren op verschillende aspecten, nl. zowel wat betreft de structuur als wat betreft de sociale en psychologische werking ervan. Ook de wisselwerking tussen sociaal-historische context, de structuur van de tekst en de werking ervan behoren tot het domein van de tekstwetenschap.

De tekstwetenschap ontwikkelde zich sinds de jaren 1960 onder invloed van een aantal factoren. In de eerste plaats trachtte men te ontkomen aan het waardeprobleem van de literatuurwetenschap waarin een literaire tekst opgevat werd als een op een bijzondere wijze gestructureerde of op z’n minst geordende en afgeronde reeks taaluitingen die een autonoom karakter heeft. Daarnaast ging men in de linguïstiek teksten bestuderen (dus ook literaire teksten) als taalgebruikseenheden om zo te komen tot een tekstgrammatica die eveneens meer ‘waardevrij’ zou zijn. In Nederland werd dit onderzoek vooral door T.A. van Dijk ondernomen. Ook het intertekstualiteitsonderzoek richt zich op teksten in het algemeen en met name op de onderlinge verwevenheid van teksten. De semiotiek tenslotte vestigde de aandacht op de codes die tekstgebruikers sturen in de perceptie van teksten of elementen daarvan. Daarbij ligt de nadruk vooral op het tekstgebruik.

Lit: T.A. van Dijk, Taal, tekst, teken (1971) • T.A. van Dijk, Some aspects of text grammar (1972) • Text grammar and narrative structures, themanummer van Poetics (1972) • S.J. Schmidt, Teksttheorie (1976) • T.A. van Dijk, Tekstwetenschap. Een interdisciplinaire inleiding (1978) • H. Kalverkämper, Orientierung zur Textlinguistik (1981) • J. van Luxemburg e.a., Inleiding in de literatuurwetenschap (1981), p. 98-117 • J. Renkema, Tekst en uitleg: een inleiding in de tekstwetenschap (1987) • W. van Peer, ‘Tekst’ in W. van Peer & K. Dijkstra (red.), Sleutelwoorden (1991), p. 158-165 • W. van Belle & A. Maes, ‘Tekstwetenschap’ in W. Smedts & P.C. Paardekooper (red.), De Nederlandse taalkunde in kaart (1999), p. 137-145 • G. Craps, Structuur en textuur: thema en cohesie in Nederlandse expositorische teksten (diss., 1999).

tekstuitgave zie editie

tektonisch/atektonisch