Algemeen letterkundig lexicon
(2012-....)–Anoniem Algemeen letterkundig lexicon–
Auteursrechtelijk beschermdhiaatEtym: Lat. hiatus = gapende opening. Het op elkaar stoten van de slotklinker van een woord en de beginklinker van het direct daarop volgende woord zonder dat contractie-1 plaatsvindt, bijv.: ‘de een en de ander’. In gedichten die voor de zang zijn bestemd, moet men soms hiaat toepassen op plaatsen waar de ervaren lezer van metrische (metrum) poëzie op grond van een prosodische conventie geneigd zou zijn bij hardop lezen contractie uit te voeren. Men kan hier bij voorbeeld denken aan de bekende regel ‘Een karretje op den zandweg reed’. Gaat men de regel zingen, dan kan dat tot gevolg hebben dat de zanger -tje en op als twee afzonderlijke syllaben ‘uitspreekt’ (lees: zingt!) op grond van de melodie waarop de regel is getoonzet. Zonder die melodie is deze regel een vierjambisch (jambe) vers, te lezen als ‘Eěn kārrětj' ōp děn zāndwěg rēed’. In dit geval echter prevaleert de muzikale gebruikswijze boven de leeswijze. De dichter geeft dit aan door de tekst (zonder muziek) te presenteren met een - n achter ‘karretje’, aldus: Eĕn kārrĕtjĕn / ōp dĕn / Zāndwĕg / reēd’ Wat betreft het hardop lezen van poëzie kan nog worden opgemerkt dat sommige 20ste-eeuwse dichters in hun tekstaanbod afwijken van de traditionele contractieconventie bij het lezen van metrische poëzie. Men denke aan die gevallen waarin de metrische vormgeving van het gedicht tot een van de traditie afwijkende leeswijze leidt. Zo plaatst M. Nijhoff in het vijfjambische gedicht 'Soldatenkerstmis' in de tweede regel een hiaat tussen 'kindje' en 'op'. Zou men hier contractie toepassen, door je en op als één syllabe uit te spreken, dan zou het vijfjambisch ritme zijn verdwenen
Soms wordt omwille van het metrum hiaatdelging toegepast door aanvulling met een letter of lettergreep om het metrum aan te houden. Vergelijk ook elisie. Lit: B. van den Berg, 'De structuur van het Nederlandse vers' in Nieuwe taalgids 41 (1948) 1, p. 1-8; 2, p. 53-58.
|
|