Algemeen letterkundig lexicon

exclamatio

Etym: Lat. ex-clamare = uit-roepen.

Term uit de retorica voor een korte, bondige uitroep, ook wel ekfonesis (< Gr. ek-fōnéein = uitroepen), epifonesis of exclamatie genoemd.Wanneer een uitroep in de vorm van een sententia aan het slot van een betoog staat, spreekt men van epifonema. Een soortgelijk effect als de exclamatio heeft de dubitatio: het in vraagvorm uiten van twijfel om aan geloofwaardigheid te winnen. In J. van den Vondels Elektra (1639; WB-ed., dl. 3, 1929, p. 701) roept Klytemnestra uit: ‘O my ellendigh mensch!’

Soms heeft de exclamatie de vorm van een apostrofe:

O broeder in den hemel, wees hier ook.
(M. Nijhoff, VG, 1974⁴, p. 216)

Evenals de retorische vraag kan de exclamatie ook fungeren als een specifieke vormgevingsmogelijkheid van de sententia:

Ach, alle dingen
Zinken
Ter eeuwigheid.
(P. van Ostaijen, VW, Poëzie, dl. 1, 1965³, p. 79)

Men vindt de exclamatio ook wel als titel van een roman, bijv. Help! De dokter verzuipt... (1968) van T. Kortooms.

Lit: D.L. Kloe, A bilingual dictionary of exclamations and interjections in Spanish and English (1976) • A.D. Leeman & A.C. Braet, Klassieke retorica (1987) • L. Danon-Boileau (red.), L'exclamation (1995) • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, dl. 3 (1996), kol. 48-52 • Exclamatives at the interfaces, themanummer van Catalan journal of linguistics (2008).

excerperen

excursus zie digressio