Algemeen letterkundig lexicon

epifonema

Etym: Gr. epi-fōnein = toe-roepen, uit-roepen.

Term uit de retorica voor een uitroep (exclamatio) in de vorm van een sententia die een lang betoog afsluit of samenvat. Bijv.:

  ‘Tantaene animis caelestibus irae?’
(Is er zoveel rancune in de hemel?)
(Vergilius, Aeneis, I, 11; vertaling Anton van Wilderode, Het epos van Aeneas I, Leuven 1987, p. 15)

Een voorbeeld uit de Nederlandse literatuur is Adriaen van de Venne’s leerdicht over de emblematiek, de ‘Zeeusche mey-clacht ofte schyn-kycker’, opgenomen in de Zeeusche Nachtegael (1623)  waar hij zijn betoog over het samengaan van poëzie en schilderkunst als volgt afsluit:

Waerom wert Sinne-cunst, sou yder mogen vragen,
Iuyst boven ander cunst soo hooghe voor-gedragen?
Ick seg om dat den geest daer sonderling in speelt;
Men vint geen dergelijck, soo sin-rijck meegedeelt.
(ed. Meertens/Verkruijsse, 1982, p. 99)

In de antieke literatuurtheorie en retoriek werd de term ook ruimer gebruikt als een vorm van ornatus. Epifonema betekende dan een poëtisch slot van een zin dat louter ter versiering was toegevoegd. Uiteraard is het soms moeilijk vast te stellen wanneer zo’n toevoeging louter decoratief dan wel voor de inhoud echt functioneel is. Bijv.in Horus' Odussea, Boek 19, v. 172-173:

Er is een land, Kreta genaamd, een mooi en vruchtbaar land, aan alle kanten omspoeld door de wijnkleurige zee.
(Homerus, Odussee, vert. M.A. Schwartz, 1998⁹, 307).

epifanie

epifonesis zie exclamatio