memento mori

Etym: Lat. gedenk te sterven.

Topos uit de beeldende kunst en literatuur waarin de voortdurende nabijheid van de dood verbeeld of verwoord wordt. Het memento mori geeft uitdrukking aan het middeleeuwse wereldbeeld, waarin het leven op aarde als slechts tijdelijk wordt beschouwd. Alles daarvan wordt beschouwd als ijdelheid (het zgn. vanitas-thema), alleen het leven na de dood is eeuwig. Bovendien gelooft men dat de dag van het Laatste Oordeel nabij is. De mens wordt erop gewezen geen aardse goederen en genoegens na te streven en het begaan van zonden te vermijden; voor zondaars wachten de verschrikkingen van de hel. In plaats daarvan moet hij zich wijden aan het nastreven van de werkelijke christelijke deugden. Alleen zij die in hun aardse bestaan zondevrij zijn, kunnen het Koninkrijk Gods deelachtig worden. De memento mori-gedachte wordt o.m. uitgedragen in de dodendans.

Tot deze stervensthematiek behoren ook de thema's vado mori en ubi sunt?.

Lit: W. Kaiser, ‘Das Memento Mori. Ein Beitrag zum sozialgeschichtlichen Verständnis der Gleichheitsforderung’ in Euphorion 68 (1974), p. 337-370 • G.S. Williams, The vision of death. A study of the ‘Memento Mori' expressions in some Latin, German and French didactic texts of the 11th and 12th centuries (1976) • A. Vanantgaerden (red.), 'Anatomie des vanités = Anatomie der ijdelheden' in Le cabinet d'Érasme 6 (2008).

Lit: .