Algemeen letterkundig lexicon

spreekwoord

Het spreekwoord is een van de gnomische vormen. Het is de uitdrukking van een algemene waarheid of wijsheid in een korte, onveranderlijke formulering die vaak treft door haar klankeffect (alliteratie, rijm, ritme e.d.). Het komt anoniem tot stand en vertolkt gewoonlijk zulke algemeen menselijke ervaringen en opvattingen, dat het telkens weer toepasbaar is op nieuwe situaties en omstandigheden. Het valt onder Jolles' categorie van de einfache Formen. Enkele voorbeelden:

Rust roest.
Wie het laatst lacht, lacht het best.

Zie ook odo en zeispreuk.

Lit: A. Jolles, Einfache Formen (1930; Ned. vert. 2009) • A. Huizinga, Nederlandse zegswijzen (1965) • F.A. Stoett & C. Kruyskamp, Nederlandse spreekwoorden en gezegden (1974⁹) • K. ter Laan, Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zegswijzen (1976⁸) • Z. Kanyó, Sprichwörter. Analyse einer einfachen Form (1981) • W. Mieder, "Making a way out of no way". Martin Luther King's sermonic proverbial rhetoric (2010).

spreekwijze zie gezegde

spreekwoordelijk gezegde zie gezegde