Algemeen letterkundig lexicon

fin de siècle

Etym: Fr. einde van de eeuw.

Aanduiding voor het geestelijk klimaat van de laatste decennia van de 19^de eeuw waarin decadentie en estheticisme een belangrijke rol speelden. Met de term ‘fin de siècle’ duidt men niet zozeer het tijdsbestek zelf aan, maar eerder het levensgevoel dat in die periode in de cultuur overheerste: het fatalistische gevoel aan het einde van een cultuurperiode te staan en daardoor bevangen is geraakt door cultuurmoeheid en een zeker ‘ennui’ (verveeldheid) dat veroorzaakt wordt door het gevoel dat alles zich al eerder heeft voorgedaan. Kunstenaars trekken zich terug uit de wereld in een ‘ivoren toren’ en richten zich bij uitstek op de Schoonheid van het kunstmatige. Het is in dit geestelijk klimaat dat estheticisme en symbolisme tot bloei komen. De kunststijlen van het art nouveau en de Jugendstil bepalen de beeldende kunst en de architectuur.

Vertegenwoordigers van deze levenshouding in de literatuur vindt men in Engeland bij Oscar Wilde, in kringen van de Rhymers Club en de groep rond The Yellow Book en de Savoy. In Frankrijk zijn het Mallarmé, Villiers de l’Isle Adam en hun volgelingen die streven naar het absolute in hun symbolistische en vaak decadente poëzie. In Nederland manifesteert het fin de siècle-gevoel zich het duidelijkst bij Couperus en in België bij Maurice Maeterlinck en Karel van de Woestijne.

Soms wordt de term ‘fin de siècle’ algemener gebruikt voor elke periode van kunst en cultuur waarin verval wordt geconstateerd ten opzichte van een eerdere bloeiperiode, zoals in die van het laat-Romeinse keizerrijk of die van het Byzantijnse tijdperk.

Lit: B. Spaanstra-Polak, Het fin-de-siècle in de Nederlandse schilderkunst: de symbolistische beweging 1890-1900 (1955, 2004²) • J.M. Fischer, Fin de siècle (1978) • R. Vervliet, De literaire manifesten van het fin de siècle in de Zuidnederlandse periodieken 1878-1914 (1982) • J. Fontijn, Leven in extase. Opstellen over mystiek en muziek, literatuur en decadentie rond 1900 (1983) • J. Bel, Nederlandse literatuur in het fin de siècle. Een receptie-historisch overzicht van het proza tussen 1885 en 1900 (1993) • G. Peylet, La littérature fin de siècle de 1884 à 1898: entre décadentisme et modernité (1994) • Walter Pater and the culture of the fin-de-siècle, themanummer van Comparative criticism 17 (1995), p. 3-128 • M.G. Kemperink, ‘Fin de siècle: gebruik en bruikbaarheid van een modewoord’ in Nederlandse letterkunde 1 (1996) 1, p. 102-110 • M. Kemperink, Het verloren paradijs. De Nederlandse literatuur en cultuur van het fin de siècle (2001) • R. de Bont e.a. (red.), Niet onder één vlag: Van Nu en Straks en de paradoxen van het fin de siècle (2005).

filologie

finale adonius