Algemeen letterkundig lexicon

briefroman

Roman die bestaat uit gefingeerde brieven van één of meer fictieve personages, ook wel epistolaire (Lat. epistola = brief) roman of roman in brieven genoemd. Vaak wordt in de briefroman gebruik gemaakt van de editeursfictie, die de authenticiteit van de gewisselde brieven moet bevestigen. Zo wordt bijv. in Clarissa (1748) van Samuel Richardson de authenticiteit voorgewend door het te laten voorkomen dat er iemand belast is met het verzamelen van de gevoerde correspondentie om die na de dood van Clarissa uit te geven, opdat ze als een waarschuwend voorbeeld kan gelden voor latere generaties. Meestal wordt de editeursfictie in een voorwoord uiteengezet.

Er laten zich drie typen briefromans of briefwisselingsromans onderscheiden:

•	De roman geeft uitsluitend de brieven van één briefschrijver: A►B (C, D, enz.). Dit type nadert heel dicht de dagboekroman en is vergelijkbaar met de ik-roman of ik-verteller. Voorbeelden daarvan zijn Goethe’s Die Leiden des jungen Werthers (1774) en Majoor Frans (1874) van A.L.G. Bosboom-Toussaint. In Brieven van Abraham Blankaart (3 dln, 1787-1789) van E. Wolff en A. Deken is ook sprake van één briefschrijver, maar hier met meer geadresseerden.
•	De roman geeft de brieven die gewisseld zijn tussen twee personages: A◄►B. Een Nederlands voorbeeld is Het land, in brieven (1788) van E.M. Post. Een bijzondere vorm van dit type roman vormt de briefwisselingsroman waarin twee auteurs elk één fictieve correspondent voor hun rekening nemen, zoals S. Vestdijk en H. van Eyk deden in Avontuur met Titia (1949).
•	De roman geeft de correspondentie van een groter aantal dan twee briefschrijvers: algemene uitwisseling van brieven tussen A, B, C, D, enz. Soms bestaat niet tussen alle correspondenten een rechtstreekse relatie. Voorbeelden van dit type roman zijn S. Richardson Pamela or virtue rewarded (1740) en Clarissa; Ch. de Laclos Les liaisons dangereuses (1782); E. Wolff en A. Deken Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart (1782).

Bij de laatstgenoemde typen is er in feite sprake van een wisselend perspectief , ondanks het gebruik van de ik-vorm in deze romans. Sommige auteurs zijn van mening dat het beter zou zijn om alleen in het eerste geval te spreken van briefroman, terwijl bij romans met meer correspondenten de term briefwisselingsroman op zijn plaats zou zijn. De briefroman wordt ook wel epistolaire roman of roman in brieven genoemd.

De briefroman beleefde een hoogtepunt in de tweede helft van de 18^de eeuw, mede onder invloed van de toen heersende briefcultuur. In de 20^ste eeuw werden opnieuw veel briefromans geschreven, o.m. door A. Gide met L’école des femmes (1929), Hella Haasse met Een gevaarlijke verhouding of Daal- en Bergse brieven (1976) en A. Walker met The color purple (1982).

Aan het einde van de 20^ste eeuw heeft de digitale briefroman (cyber epistolary novel) zijn opwachting gemaakt via e-mail en het online chatten. De anonieme, directe, virtuele contacten, mogelijk gemaakt door de ontwikkelingen van de informatietechnologie, leveren ook nieuwe romantechnieken op. Een markant voorbeeld van een dergelijke digitale briefroman is de trilogie Chat, connect and crash (1995) van de Amerikaanse journaliste Nan McCarthy. In Ter navolging (2004) van Kees 't Hart wordt gebruik gemaakt van brieven van Betje Wolff en Aagje Deken en daarnaast van e-mails en sms-teksten tussen hedendaagse personages.

Lit: F.G. Black, 'The technique of letterficton in England from 1740-1800' in Harvard studies and notes in philology and literature 15 (1933), p. 291-312 • B. Romberg, Studies in narrative technique of the first-person novel (1962) • N. Würzbach, Die Struktur des Briefromans und seine Entstehung in England (1964) F. Jost, 'Le roman épistolaire et la technique narrative au 18^e siècle' in Comparative Literature Studies (1966), 3, p. 397-427 • W. van den Berg, 'Epistolariteit als literair procédé' in Handelingen Nederlands Filologencongres 33 (1974), p. 13-28 • L. Versini, Le roman épistolaire (1979) • J.G. Altman, Epistolarity: approaches to a form (1982) • J. Herman, Le mensonge romanesque: paramètres pour l'étude du roman épistolaire en France (1989) • P. Calas, Le roman épistolaire (1996) • L. Rotunno, Postal plots in British fiction, 1840–1898: Readdressing correspondence in Victorian culture (2013) • A. Kempton, The epistolary muse: Women of letters in England and France, 1652–1802 (2017).

briefgedicht

briefwisseling zie correspondentie