Algemeen letterkundig lexicon

epische cyclus

Complex van oorspronkelijk zelfstandige epische verhalen (epiek) die op grond van hun overeenkomstige inhoud bij elkaar gebracht zijn. Een epische cyclus kan als volgt zijn ontstaan: ofwel bestaande teksten werden geleidelijk uitgebreid met voorgeschiedenissen en vervolgen, ofwel bestaande teksten werden gegroepeerd tot min of meer samenhangende complexen, waarin de afzonderlijke delen (de branches) nog herkenbaar zijn. Vervolgens was een combinatie van beide processen ook mogelijk.

De belangrijkste epische cyclus uit de Arthurepiek is de Lancelot en prose, die op zijn beurt weer deel uitmaakt van een veel uitgebreidere romancyclus, waarvan de kern naast de Lancelot en prose bestaat uit La Queste del Saint Graal en La Mort le roi Artu. In zijn meest uitgebreide vorm wordt deze cyclus de Vulgaatcyclus genoemd; het verhaal beslaat dan een periode van meer dan vijf eeuwen: van de kruisiging van Christus tot en met de dood van koning Arthur en Lancelot. De kern van de Vulgaatcyclus is in het Middelnederlands overgeleverd in de Lancelotcompilatie, waarin bovendien nog een aantal episodische Arthurromans is opgenomen.

In de Karelepiek (chanson de geste, Karelroman) onderscheidt men drie cycli. Deze zijn verdeeld naar de familie waarvan de hoofdpersoon deel uitmaakt: de ‘Geste du roi’, waarin Karel de Grote zelf hoofdpersoon is (zoals Karel ende Elegast en het Roelantslied); de ‘Geste de Doon de Mayence’ of de ‘Cycle des barons révoltés’ (bijv. Renout van Montalbaen); de ‘Geste de Garin de Monglane’ of de ‘Cycle de Guillaume d'Orange’ (bijv. Willem van Oringen en Gheraert van Viane).

Ook bij de kruisvaartromans onderscheidt men twee cycli: ‘Le Premier Cycle de la Croissade’ en ‘Le Deuxième Cycle de la Croissade’, waarbij de laatste eigenlijk een ‘moderne’ constructie is die geen basis heeft in de middeleeuwse werkelijkheid.

Lit: B. Besamusca & F. Brandsma (red.), De ongevalliche Lanceloet. Studies over de Lancelotcompilatie (1992), p. 9-19 • E. van den Berg & B. Besamusca (red.), De epische wereld. Middelnederlandse Karelromans in wisselend perspectief (1992), p. 13-16 • G.H.M. Claassens, De Middelnederlandse kruisvaartromans (1993), p. 25-104 • H. van Dijk, ‘Karel de Grote’ in W.P. Gerritsen & A.G. van Melle (red.), Van Aiol tot de Zwaanridder (1993), p. 186-196.

epische concentratie

epische verdichting zie epische concentratie