Algemeen letterkundig lexicon

bibliometrie

Gr. biblion = boek; metrein = meten.

De wetenschap die met behulp van mathematische en statistische methoden inzicht tracht te krijgen in de boekproductie in samenhang met politieke, economische, demografische en culturele verschijnselen. In de bibliologie is men tot het inzicht gekomen dat bijv. bij de reconstructie van drukkers- en uitgeversfondsen bibliometrische methoden niet mogen uitgaan van de productie aan titels, maar dat het aantal geproduceerde vellen het richtsnoer moet zijn. Een handicap bij dit alles is, dat men vrijwel nooit over oplagecijfers beschikt.

De bibliometrie heeft in de laatste decennia een bijzonder hoge vlucht genomen in de totaal andere context van de zgn. scientometrie, die probeert om op kwantitatieve wijze de productiviteit van onderzoekers, departementen en universiteiten evenals de impact van tijdschriften en individuele publicaties te meten. Dergelijke kennis wordt dan gebruikt bijv. bij evaluaties, het opstellen van rankings en het toekennen van onderzoeksbudgetten. Ondanks het nut van dergelijke informatie heeft de groeiende nadruk op de kwantitatieve aspecten van onderzoeksprestaties (‘publish or perish’) tot een aantal perverse effecten geleid die vooral in de humane wetenschappen worden gevoeld. Zie in dit verband ook de debatten omtrent open access of initiatieven zoals de slow-science movement.

De band tussen bibliometrie en scientometrie in de context van wetenschapspolitiek en universitair management is zo sterk geworden dat beide termen inmiddels grotendeels als synoniemen gebruikt worden. Vasily Nalimov en Zinaida M. Mul’chenko bedachten de term ‘scientometrie’ (in het Russisch) in 1969. Ook in dat jaar gebruikte Alan Pritchard voor het eerst de Engelse term ‘bibliometrics’ in een invloedrijke paper (‘Statistical Bibliography or Bibliometrics?’), waardoor men meestal aanneemt dat Pritchard er ook de bedenker van was. De term was evenwel eerder geïntroduceerd in het Frans door Paul Otlet (1868-1944) – een Belgische pionier in het domein van de documentatie wetenschappen en de medebedenker van het UDC – in zijn Traité de documentation. Le livre sur le livre (1934).

Lit: K. Gnirrep, ‘Quantitative techniques in the study of early printed books. The Netherlands in the 15th and early 16th centuries’ in Gazette du Livre Médiéval 5 (1984), p. 7-9 • H.D.L. Vervliet, ‘Het landschap van de Nederlandse incunabelen: een verkennend onderzoek naar publikatiepatronen’ in F. Vanwijngaerden e.a. (red.), Liber amicorum Herman Liebaers (1984), p. 335-353 • W. Heijting, ‘Succes becijferd. Een bibliometrische analyse van het fonds van Gheraert Leeu’ in Koen Goudriaan e.a. (red.), Een drukker zoekt publiek. Gheraert Leeu te Gouda 1477-1484 (1993), p. 204-223 • Y. Gingras, Les dérives de l’évaluation de la recherche: du bon usage de la bibliométrie (2014) • Bibliometric and bibliographical research in Translation Studies, themanummer van Perspectives (2015) • M. Ochsner, S.E. Hug & H.D. Daniel (red.), Research assessment in the humanities. Towards criteria and procedures (2016) • https://www.ecoom.be/nl/.

bibliomantie

bibliopathie