Algemeen letterkundig lexicon

arcadia

Etym: Gr. Arkadia = landschap van de Peloponnesus dat in de literatuur als paradijselijk werd voorgesteld.

De arcadia is de epische vorm van de arcadische of pastorale literatuur: een herdersroman, waarin het eenvoudige landleven wordt geïdealiseerd als tegenhanger van het verdorven hofleven. De auteur en zijn geliefde met hun vrienden treden er zelf in op, uitgedost als herders. Reeds in de Griekse literatuur bestond het genre dat zijn naam dankt aan de idyllische landstreek Arcadië, die als locus amoenus in de renaissance veel voorkomt: de bekendste arcadia werd geschreven door Longus: Daphnis en Chloë, in de eerste helft van de 3^de eeuw n. Chr. Het heeft succes in West-Europa vanaf de Italiaanse renaissance met o.a. Boccaccio, Ninfale fiesolano (1344), Sanazarro, Arcadia (1501-1504) en Montemayor, Diana (1558). De meest invloedrijke herdersroman uit de 17^de eeuw is L’Astrée van H. d’Urfé (1619).

In de 17^de- en 18^de-eeuwse Nederlandse arcadia wordt vrij veel locale en regionale geschiedenis behandeld, omdat een helder historisch zicht op de eigen tijd en omgeving nodig geacht werd, wat in de verschillende titels al tot uiting komt, bijv. Batavische arcadia (1637; ed. Verkuyl, 1982) van Johan van Heemskerck, Dordrechtsche arcadia (1663) van Lambert van den Bos, Walcherse arcadia (1715-1717) van Mattheus Gargon en vele andere. Door toespelingen op politieke situaties en kritiek op het hofleven is de herdersroman verwant met de sleutelroman.

Naast de verhalende arcadia is er ook het herdersdicht (pastorale-1) en, als gedramatiseerde vorm, het herdersspel (pastorale-2). In hun geheel worden deze genres gerekend tot de arcadische of pastorale literatuur. Er zijn ook relaties met de bucolische poëzie, de georgische poëzie en de idylle.

Lit: P.E.L. Verkuyl, Battista Guarini's Il Pastor Fido in de Nederlandse dramatische literatuur (1971), p. 9-18 • A. McNeil Kettering, The Dutch Arcadia: pastoral art and its audience in the Golden Age (1983) • H. Groot, 'Achttiende eeuwse arcadia's: tussen literatuur en geschiedenis' in Holland Den Haag 17 (1985) 3/4, p. 241-252 • J.L.P. Blommendaal, De zachte toon der herdersfluit. De pastorale poëtica van J.B. Wellekens (1658-1726) (1987) • W. Jansen, 'Laag bij-de-grondse geleerden poespas: onderzoek naar de zeventiende- en achttiende-eeuwse arcadia' in Spektator Groningen 23 (1994) 2, p. 127-136 • D.L. Finello, The evolution of the pastoral novel in early modern Spain (2008) • K. Garber, Arkadien: ein Wunschbild der europäischen Literatur (2009) • P. Holberton, A history of Arcadia in art and literature (2022).

arbeidslied

arcadische literatuur zie arcadia, pastorale literatuur