Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 3

[p. 54]

Lieven Mehus.

Die Biographie erklârt die Geschichte; die Geschichte die Biographie.
Das Ausland, 1838, Julius.

Reeds waren de zuidelyke gewesten der Nederlanden onder Spaensche gehoorzaemheid terug gekeerd, en had het vaderlyk bestuer des hertogs Albertus en dat zyner gemalinne Isabella, eenige wonden geheeld, welke de drukkende oorlog aen het eertyds zoo bloeyende Belgie had toegebragt; maer noch zy, noch hunne opvolgers vermogten den geesel des oorlogs geheel van deze gewesten af te weeren. De vyandlykheden werden met afwisselend geluk en steeds klimmende verbittering voortgezet, en de ryke oogsten der vruchtbare velden van Vlaenderen werden beurtelings door de opstandelingen en door de Spanjaerds onder de voeten getrapt.

Heilloos vooral ook was deze langdurige worsteling voor koophandel en nyverheid, en had ten gevolge dat talryke kooplieden en fabrikanten, die de bronnen van welvaert gestremd of anderwaerts heen geleid zagen, zich met der woon naer andere landen begaven, waer zy hunnen handel of kunstvlyt met meer veiligheid konden uitoefenen.

De stad Audenaerde, eertyds zoo welvarend en bloeyend door de fabryken harer wereldberoemde tapyten, die door gansch Europa heen tot versiering van paleizen en kerken gezocht werden, gevoelde byzonderlyk de rampen van den heilloozen oorlog. Reeds sedert het beleg en de inneming dezer stad door Alexander Farnèse, hertog van Parma, in 1582, was haer bloei geknakt, en daer de tydsomstandigheden haer niet veroorloofden, zich weder

[p. t.o. 54]

Bl: 54.

[p. 55]

op te beuren, nam haer verval al meer en meer toe, en zag zy ten gevolge hiervan zoo wel de begoede burgers als de fabrikanten en artisten uitwyken, om in gelukkiger gewesten de zegeningen des vredes te zoeken(1).

Onder de Audenaerdsche uitwykelingen van dit tydvak bevond zich zekere Mehus, vader van den schilder, wiens levensbeschryving wy hier verhalen, en die zich met der woon te Milane ging vestigen. De handvesten van Audenaerde geven ons omtrent het bedryf van dezen Mehus geene nadere inlichtingen; doch wy zyn geneigd te gelooven dat hy schilder van beroep was, en te Audenaerde cartons voor de tapytwevers vervaerdigde. - Wat hiervan ook zy, Mehus vertrok, en liet zynen zoon Lieven tot tyd en wyle te Audenaerde terug, hem aen de zorg zyner aenverwanten toevertrouwende.

Lieven Mehus(2) werd, volgens de eenparige getuigenis der schryvers die van hem gewagen, in 1630 te Audenaerde geboren, en aldaer tot zyn tiende levensjaer opgevoed. Vervolgens ontbood hem zyn vader naer Milane, en werd hy voor de beoefening van een wetenschappelyk vak opgeleid. Maer de jongeling noch byzonderen aenleg, noch buitengewonen yver voor de geleerde studien betoonende, stemde zyn vader er eindelyk in toe, dat hy zich aen de schoone kunsten toewydde. Hy werd derhalve onder de leiding van zekeren Carlo gesteld, eenen aldaer gevestigden nederlandschen schilder, die met veel talent landschappen en veldslagen schynt geschilderd te hebben (een vak dat ook Lieven later bleef beoefenen), doch van welken de kunstgeschiedenis ons geene nadere byzonderheden heeft bewaerd.

De gelukkige aenleg, waermede Lieven voor de teekenkunst begaefd was, zyn onvermoeide yver, en het grondig onderwys dat hy by zynen leermeester genoot, hadden ten gevolg, dat Lieven in zyne snelle voorderingen alle

[p. 56]

verwachting overtrof, en reeds in zyn vyftiende jaer niet alleen elk voorwerp uit de natuer met de grootste zuiverheid en naeuwkeurigheid nateekende, maer ook reeds eene zekere vaerdigheid had verkregen in het groeperen en daerstellen van kleinere geschiedkundige tafereelen.

Hoe meer echter de vurige geestvolle jongeling voorderingen in zyn kunstvak deed, hoe meer hy den afstand gevoelde, die er nog tusschen hem en die overheerlyke artisten bestond, welke door goddelyke kunstscheppingen zichzelven en hun vaderland verheerlykt hadden. Hen op zyde te streven was het doel zyner wenschen, zyn onophoudelyk trachten, de spoorslag die zyne vlyt steeds met hernieuwende krachten opwekte en gaende hield. - Maer dat hy zich te Milane nooit tot dit toppunt van volmaektheid zoude kunnen verheffen, gevoelde Lieven te wel, en zoo ontlook in zyn gemoed het verlangen van zich te Rome, het middelpunt der schoone kunsten, naer de beste voortbrengselen te mogen vormen en ontwikkelen.

Van dit oogenblik af had Lieven geene rust meer; zyne levendige verbeeldingskracht voerde hem Rome met alle hare bekoorlykheden gestadig voor den geest, en zoo kwam zyn wensch weldra tot een onwrikbaer besluit, dat hy met jeugdige onbezonnenheid ten uitvoer bragt. Zonder voorkennis of toestemming zyner ouders begaf hy zich namelyk eensdags op weg, zynde van niets anders dan van zyne portefeuille en zyne teekengereedschappen voorzien. Weldra echter gevoelde onze jeugdige artist al het roekelooze van zyn bestaen, zonder dat nogthans zyn voornemen daerdoor veranderd werd. Van middelen ontbloot, om zich eenige verversching te verschaffen, konde hy zynen weg slechts met moeite vervolgen, en bereikte hy eindelyk, toen de dag reeds ver gevorderd was, het stedeken Pistoja. Afgemat en door

[p. 57]

honger gekweld, doorkruistte hy hier de straten, vruchteloos op middelen zinnende om zich huisvesting en voedsel te verschaffen. Eindelyk vond hy eenen koopman van snaerinstrumenten aen de deur van zyn magazyn staen. Het goedaerdig voorkomen van dezen man boezemde Lieven vertrouwen in; hy naderde hem met een kloppend hart, en hem eenige met de pen geteekende schetsen van landschappen en veldslagen te koop biedende, verhaelde hy hem tevens den dringenden nood waerin hy zich bevond.

De koopman, die niet van smaek en kunstkennis schynt ontbloot te zyn geweest, bezag met even veel belangstelling deze schoone en krachtige teekeningen, als den jongeling, die thans eerst zyn vyftiende jaer bereikt hebbende, reeds zulke uitmuntende blyken van zynen gelukkigen aenleg had aen te wyzen. Hy bood hem op de minzaemste wyze tafel en huisvesting aen, tot tyd en wyle dat de gelegenheid zich mogt aenbieden van hem in eenen werkking te plaetsen, waer hy zyn talent behoorlyk kon ontwikkelen.

Onder de veelvuldige beoefenaers en beminnaers der toonkunst, welke zyn huis bezochten, was zeker Pistojeesch edelman, uit het huis Forteguerri, die gaerne en dikwyls eenige ledige uren by hem kwam doorbrengen, om zynen door ernstiger bezigheden vermoeiden geest te ontspannen. Dezen toonde hy eens de teekeningen van Lieven, en daer de edelman een byzonder welgevallen aen dezelve scheen te vinden, en de geestryke vinding zoo wel als de naeuwkeurige uitvoering niet genoeg kon pryzen, benutte de edelmoedige man, wiens naem wy wenschten te kunnen vermelden, de gelegenheid, om hem den jeugdigen artist voor te stellen, en hem op het dringendst aen de bescherming van den edelman aen te bevelen.

[p. 58]

Lieven Mehus had het geluk den Pistojeeschen edelman te bevallen; deze nam hem derhalve terstond tot zich, en stelde hem in de gelegenheid van zich op eene nuttige wyze te kunnen oefenen. Daer hy nu niet alleen niet beneden de verwachting bleef, maer die van zynen beschermheer verre overtrof, drong hy zich zoo diep in de gunst van denzelven, dat de edelman er ernstig op bedacht werd, hem eene loopbaen te openen, die hem meer regtstreeks naer den tempel des roems konde leiden, waerin hy bestemd scheen eene eervolle plaetst te zullen bekleeden.

Het Toskaensch gebied stond in dit tydstip onder het bestuer van den hertog Matthias, eenen afstammeling uit het huis der Medicis, in hetwelk kunsten en wetenschappen steeds yverig beoefend en met vorstelyke mildheid aengemoedigd werden. De edelman besloot den jongeling aen den hertog voor te stellen, die alsdan zyn hof te Siena hield. Met dit oogmerk begaf hy zich in gezelschap van Lieven derwaerts, en stelde alle middelen in het werk om de genegenheid des hertogs voor zynen gunsteling te winnen. De hertog bezag de hem voorgelegde teekenstukken met welgevallen; alvorens echter den jongen artist zyne gunst en bescherming te beloven, wilde hy zich verzekeren of Lieven wezenlyk alle die hoedanigheden in zich vereenigde, welke men hem bylegde, en waervan de teekeningen die hy voor oogen had ten bewys moesten strekken. Hy liet derhalve den jongeling ontbieden, en na zich eenigen tyd met hem onderhouden te hebben, beval hy hem in zyne tegenwoordigheid een gegeven onderwerp te zamen te stellen en op te werken.

Was de vorst reeds ten gunstigste voor Lieven Mehus door de onbevangenheid en gulde openhartigheid, welke deze in zyn gesprek aen den dag legde, ingenomen, zyne voldoening steeg ten top toen de jongeling hem

[p. 59]

het voltooide werk aenbood; het bleek hem duidelyk dat de Pistojeesch zynen lof niet had overdreven, en de hertog, verheugd een talent gevonden te hebben, dat in staet was om nieuwen glans aen den luister der Florentynsche school by te zetten, hield den jongeling by zich, en liet hem voorloopig door zekeren Guiliano Periccioli, eenen uitmuntenden teekenaer met de pen, onderwys geven.

Eenigen tyd daerna begaf de vorst zich met zyn hof naer Florence; Mehus volgde hem derwaerts. Het geluk wilde dat de vermaerde Pietro da Cortona zich aldaer bevond, en zoo verkreeg de jongeling door de voorspraek van den hertog het voorregt van onder de toezigt van dezen leermeester, den voornaemsten van zyn tydvak, zyne schilderkundige loopbaen te beginnen.

Daer er met Pietro da Cortona een nieuw tydvak voor de kunst begint, achten wy het niet ongepast hier een vluggen blik op de geschiedenis der Florentynsche school te werpen. Wy zullen daer door beter in staet gesteld worden om Pietro's verdiensten, en de rigting die hy door zyne talryke leerlingen aen de kunst gaf, te kunnen beoordeelen.

De schilderkunst, in Italie van de vroegste tyden van het christendom onophoudelyk beoefend, ontaerde met het begin der VII^e eeuw, op eene ongelooflyke wyze, in slechte, door grove linien aengeduide teekening van onnatuerlyk korte figuren, en bepaelde zich voornamelyk tot de daerstelling der Moeder Gods met het kind, en der kruisiging van den Heiland. Eerst met het begin der dertiende eeuw rigtte zy zich weder uit het diepe verval op, en nam zy eene hoogere vlugt, eene edeler rigting, waeraen de Byzantynsche artisten, die zich in Italie hadden komen vestigen, niet weinig bydroegen.

Zoowel in de hoofdstad, als in de overige steden van het Toskaensch gebied, werd de schilderkunst langen tyd,

[p. 60]

reeds voor dat de familie der Medicis het bewind in handen kreeg, beoefend, wel is waer, meestal, doch niet uitsluitend, door Byzantynsche artisten. - Hoe wel er echter vóór Cimabué reeds Italiaensche schilders hebben gebloeid, zoo begint toch met hem eerst eene eigenlyke school.

Giovanne Cimabué werd in het jaer 1240 te Florence geboren, en overleed in het jaer 1300, het 60^ste zyns ouderdoms. Deze vader der schilderkunst schudde de kluisters der aloude styve manier (gewoonelyk de grieksche genoemd) af, gaf aen zyne figuren meer beweging, voerde eene naeuwkeuriger verhouding der lichaemsdeelen tot elkander in, en wist meer waerheid in de gebaren te leggen. Intusschen bleef er aen zyne tafereelen nog veel by van den heerschenden styl zyns tydvaks, voornamelyk eentoonigheid en symmetrie in de schikking, by eene al te groote gelykenis der gelaetstrekken tusschen zyne verschillende beelden.

Cimabué werd door zynen leerling Giotto overtroffen. Deze geestvolle artist muntte niet alleen in de schilderkunst uit, maer beoefende ook met goed gevolg de beeldhouw- en bouwkunde, en vervaerdigde schoone mozaïken. Beide artisten hadden verscheidene leerlingen en navolgers, die al meer en meer tot verbetering der kunst bydroegen, onder anderen den beruchten Castagno, die, na de kunst van met olieverf te schilderen van Antonella van Messina geleerd te hebben, dezen leerling van Jan Van Eyck op eene zoo lage als verraderlyke wyze om het leven bragt. Belangryk voor de kunstgeschiedenis van dit tydvak is byzonderlyk Masaccio. ‘Met hem, zegt de abt Lastri, verdwynen de laetste nevelen der middeleeuwen, en ryst er aen den Toskaenschen horizon een blyde dageraed, die door de schoonste en helderste dagen gevolgd wordt.’

[p. 61]

Leonardo da Vinci, met wien het tweede tydvak der Toskaensche kunstgeschiedenis begint, werd in het jaer 1444 in het vlek Vinci, omstreeks Florence, geboren, en overleed in het jaer 1519, het 75^ste zyns ouderdoms, te St-Cloud, in de armen van koning Frans den eersten, die dezen artist naer Frankryk beroepen had.

Da Vinci toonde, van zyne vroegste jeugd af, den heerlyksten aenleg, zoowel voor de schilder-als beeldhouw-bouw- en graveerkunst. Hy speurde de regels na, die der kunst tot grondslag moeten liggen, waerover hy verscheidene belangryke verhandelingen heeft nagelaten; daerby was hy onvermoeyelyk in het bestuderen der natuer, en vormde hy bovendien zynen smaek voor het edele en verhevene, naer de schoone kunstoverblyfsels der oudheid, waervan men in zyn tydvak aenzienelyke verzamelingen begon byeen te brengen. In het jaer 1482 werd hy door den hertog van Milane Ludovico Maria Sforza derwaerts beroepen. Hy stichtte er eene teeken-academie, die eenen gunstigen invloed op de kunst in Lombardyen uitoefende, en schilderde er onder anderen zyn meest vermaerde tafereel, het Avondmael. Leonardo had voor dit onderwerp het oogenblik gekozen, waerop de Heiland aen zyne jongeren verklaert, dat een hunner hem zal verraden. Door de onophoudelyke studien, die hy voor deze grootsche compositie deed, vermogt hy zoo veel waerheid als verscheidenheid in de uitdrukking der gemoedsaendoeningen te brengen. Reeds had hy in het gelaet der twee apostels Jacobus zoo veel zielsadel uitgedrukt, dat hy wanhoopte het wezen van Christus op eene waerdige wyze te zullen kunnen voorstellen, en derhalve, volgens eenige schryvers, dit hoofd onvoltooid liet, wat nogthans door anderen wordt tegen gesproken. Ook voor zynen Judas Iscarioth zocht hy langen tyd te vergeefs een passend model. Giraldi verhaelt, dat de prior van het

[p. 62]

klooster, misnoegd over het lange dralen van Leonardo, herhaelde malen zyn beklag aen den hertog deed, die daerover aen Da Vinci zyne misnoegdheid te kennen gaf; dat deze echter de reden daervan op eene voldoende wyze aen den hertog verklaerde, en er al spottende byvoegde, dat, zoo de prior zoo haestig was, hy deszelfs gelaet voor dat van Judas zoude laten dienen; want dat hy daervoor tot hiertoe nog geen beter model had gevonden. - Het is echter evenmin van het kiesch gevoel van Da Vinci te denken, dat hy zulks wezenlyk deed, zoo als eenige schryvers beweren, als het te vooronderstellen is, dat de prior, die in zyn klooster een onbepaeld gezag had, zich zulk eene openbare beschimping zoude hebben laten aendoen. De artist vond eindelyk een model, en voltooide de schildery.

Ongelukkiglyk is dit meesterstuk, deels door de domheid der monniken, deels door het knoeyen van eenen kwakzalver, geheel vernietigd, en is ons de heerlyke compositie van Da Vinci niet anders meer dan door verscheidene verdienstelyke copien en welgelukte gravuren bekend.

Da Vinci heeft verscheidene leerlingen en navolgers gevonden, die in de kunstgeschiedenis met roem vermeld worden, en wier voortbrengsels ook thans nog by de kenners in groot aenzien staen. - Weldra echter begon er voor de Toskaensche kunstgeschiedenis een nieuw en derde tydvak, met eenen man, tegen wiens alomvattenden geest het verbaesde nageslacht als tegen eene reuzengestalte opziet, wiens voortbrengselen zoowel door de stoutheid der zamenstelling als door de diep gevoelde uitdrukking der fynste schakeringen, van de zachtste gemoedsaendoeningen, tot de hevigste hartstogten, en de vrye, eigenaerdige uitvoering, buiten den kring der toenmaels heerschende kunstbegrippen traden, de algemeene

[p. 63]

bewondering afdwongen, den nayver gaende maekten, en tot eene navolging verleidden, die by gebrek aen de diepe inzage, de grondige kennissen en het vindingryk vernuft van den meester, weldra in overdrevenheid ontaerde, en den zuiveren kunstsmaek bedierf. Zoo groot Michelangelo, op zichzelf beschouwd, was, zoo heilloos is de invloed, dien hy, zyns ondanks, op zyn tydvak heeft uitgeoefend.

Michelangelo Buonarroti werd in 1474 op het kasteel Caprese geboren, en overleed in het jaer 1564, het negentigste zyn levens, te Rome. Nog jong zynde werd hy aen de leiding van den schilder Dominico Grillandajo toevertrouwd, en vervolgens, door Lorenzo de Medicis in de teekenschool opgenomen zynde, ontving hy onderrigt in de beeldhouwkunst van Bertoldo. Daer Michelangelo verre boven zyne medeleerlingen uitmuntte, verwierf hy de toegenegenheid van Lorenzo, die hem als zynen zoon beminde. - Reeds in zyn veertiende jaer was hy in staet het hoofd eens saters in marmor te copieren. Hy bestudeerde de schilderyen van Massaccio, begaf zich voor eenigen tyd naer Bologne, vervolgens naer Rome, in welke beide steden hy verscheidene kunststukken vervaerdigde, en keerde daerna weder na Florence terug, waer hy het schoone standbeeld van David uitvoerde, dat thans nog te Florence voor het oude paleis staet.

Als schilder had hy zich door eene, in den zuiversten smaek uitgevoerde Heilige familie doen kennen, en werd hy derhalve, gezamenlyk met Leonardo Da Vinci, gelast de raedszael door geschiedkundige tafereelen te versieren. Hy vervaerdigde daervoor een zeer groot carton, eene scene uit den Pisaenschen oorlog voorstellend. Reeds in dit heerlyk tafereel, waerin hy zichzelven overtrof, toonde hy zyne helling om door het daerstellen van hevige actien zyne grondige kennis in de ontleedkunde op eene gunstige

[p. 64]

wyze te doen schitteren. Hy schilderde namelyk op het tafereel een hoop naekte krygslieden, bezig zich in den Arno te baden, op het oogenblik dat zy van uit de legerplaets: te wapen! hooren roepen. In alle yl vliegen zy derhalve uit het water, om zich te kleeden en tegen den vyand te wapenen, die hun op de hielen zit. Er heerscht hierby de grootste verscheidenheid van houding, waer onder voornamelyk die van een' soldaet te bemerken is, welke met de grootste inspanning van krachten zyne broek wil aentrekken, die, om dat zyne beenen nat zyn, niet wil glyden.

Wy zouden ons te verre van het ons voorgestelde doel verwyderen, indien wy ook slechts het voornaemste wilden opnoemen, wat het onuitputbre vernuft van dezen grooten artist, gedurende zynen langen werkzamen levensloop als schilder, beeldhouwer en bouwkundige, heeft geleverd; zyne levensgeschiedenis is buiten dien te algemeen bekend om zulks noodig te maken, en zoo meenen wy dit beknopt verslag met de beschryving eener schildery te moeten eindigen, datzoowel op zichzelf beschouwd, als wegens de merkwaerdige omwenteling die het in de schilderkunst te weeg bragt, hoogstbelangryk is: - wy bedoelen zyn laetste oordeel, in de Sixtuskapel te Rome, dat in 1534 begonnen, en eerst in het jaer 1541 voltooid werd, alswanneer de Paus Paulus III er zich met een grooten stoet naertoe begaf, om het te bezigtigen. By die gelegenheid had de bekende anecdote plaets met den ceremonie-meester van het pausselyk hof, Messer Biagio da Cesena, die op de vraeg van den H. Vader, wat hy van de schildery dacht, in hevige gispingen tegen Michelangelo uitviel, wegens de onbetamelykheid der naekte figuren. De artist, over deze oordeelvelling ten uiterste vergramd, wreekte zich daerdoor, dat hy den voorbarigen beoordeelaer onder de gedaente van den regter Minos uit

[p. 65]

Dante, met eenen langen staert, als van eene slang, in de hel schilderde. Men begrypt ligt, dat Messer Biagio hierover zyn beklag by den paus deed; doch hy werd van de hand gewezen met de woorden: dat, zoo hy zich in het vagevuer bevond, er hoop ware om er uit te geraken; maer dat de tot de hel verdoemden er voor eeuwig moesten in blyven.

De ongekende tooverkracht, welke dit nieuwsoortig voortbrengsel op de gemoederen der aenschouwers uitoefende, de stoutheid der omtrekken, de grondige, daerin ten toon gespreide kennis van de werking der spieren en pezen, het ontzettende in vinding en groepeering, gepaerd met den reeds gestaefden roem van den artist, en den zamenloop eener menigte van andere omstandigheden, waren oorzaek, dat kunstenaers en kunstkenners den lof van dit voortbrengsel uitbazuinden, en jeugdige artisten als om stryd, en gelyk de byen op den honing, op dit schildery vielen, om het te bestuderen, te copieren en vry na te volgen. - Opmerkenswaerdig is het, dat de artist, die geen vriend van copieren en navolgen was, zelf een voorgevoel had van den schadelyken invloed, dien zyn werk op de kunst uit ging oefenen. ‘O! riep hy uit, hoe vele zinnen zullen door deze schildery aen het hollen raken!’

Waerschynlyk zoude ook zonder Michelangelo de kunst, die in dit tydvak den hoogsten trap van volmaektheid had bereikt, door overdrevenheid ontaerd en aldus tot verval zyn gekomen; doch gewis ware zulks zoo spoedig niet gebeurd, indien men zich tot de navolging der monumenten der oudheid en tot de voorbeelden van Rafael en Da Vinci had bepaeld. Maer de navolgers van Michelangelo voerden eene manier in, die, met verwaerloozing van kracht van koloriet en waerheid van uitdrukking, alleen naer overdrevene spanning de spieren streeft. En

[p. 66]

ongelukkiglyk bepaelde zich deze verkeerde rigting van den kunstsmaek niet slechts tot de Italiaensche scholen, maer ook by uitheemschen, en wel namelyk in de Nederlanden vond zy ingang en byval, tot op den tyd dat Rubens zyne school stichtte.

Tot hiertoe had de Florentynsche school zich over het algemeen minder door schoonheid van koloriet en bevalligheid in de daerstelling, dan door verhevenheid der behandelde onderwerpen, door deftigheid van styl, en krachtige manier van schilderen onderscheiden. Zelfs de tafereelen van Michelangelo moesten het gemis van een prachtig koloriet door andere uitstekende verdiensten vergoeden, en het was aen Ludovico Cardi en Gregorio Pagani voorbehouden, der Toskaensche school dien nieuwen luister by te zetten.

Deze twee boezemvrienden, met welke het vierde tydvak der kunstgeschiedenis begint, hadden, de eerste eene grondige kennis der ontleedkunde, de tweede eene groote bedrevenheid in het koloriet, verkregen, en trachtten elkander wederkeerig behulpzaem te zyn. Zy dorsten van den gewoonen weg der navolging van Michelangelo afwyken; bestudeerden de voortbrengsels van Baroccio met vlyt, doch verre van zich tot eene slaefsche navolging van dezen meester te laten verleiden, hielden zy steeds het verhevener voorbeeld van Correggio voor oogen, waerdoor dan ook de eerstgenoemde den by-naem van Florentynschen Correggio verkreeg.

Beide artisten vormden verscheidene leerlingen; doch hoewel zy eene nieuwe rigting aen de kunst gaven, hun voorbeeld verleidde niet min tot overdrevenheid, daer nu hunne navolgers er zich uitsluitend op toelegden om effecten van licht en bruin te weeg te brengen, de omtrekken al te zeer versmolten, en de teekening verwaerloosden. In dezen toestand bevond zich de kunst in

[p. 67]

Toskane toen er met Pietro van Cortona een nieuw tydvak voor dezelve begon.

Pietro Berettini, gewoonlyk naer zyne geboorteplaets Pietro da Cortona genaemd, werd in het jaer 1596 geboren en overleed in het 1669. Nog jong zynde, geraekte hy naer Rome, waer hy de werken van Rafael, Michelangelo en andere groote meesters, met even veel yver en vrucht als de oude standbeelden en bas-reliefs, vooral die der Trajaensche kolom, bestudeerde. - Reeds vroeg vond hy veelvermogende beschermers, waerdoor hem de eer te beurt viel, van door den Heiligen Vader met het schilderen van een gedeelte der kerk van de heilige Bibbiana belast te worden. Hy bevestigde zynen roem nog meer door het schilderen der geboorte van den Heiland voor de tegenwoordige kerk Onzer Lieve Vrouw van Loretto, en werd door Urbanus VIII met het schilderen van het gewelf in het paleis alle quattro fontane belast.

De hertog Ferdinand II beriep hem (waerschynlyk in 1640, andere schryvers zeggen vroeger, andere later) naer Florence, om eenige zalen in het paleis Pitti te schilderen. Hier vertoefde hy verscheidene jaren, en had reeds het vyfde plafond begonnen, toen hy, wegens eene hem aengedane belediging eensklaps het hof verliet, naer Rome terug keerde, en zyn werk onvoltooid liet, dat door zynen leerling Ciro Ferri voltrokken werd. Te Rome legde hy onder anderen de hand aen de koepel en het gewelf der nieuwe kerk der padri dell' Oratorio; in de galery Panfili schilderde hy voor Innocentius X de voornaemste lotgevallen van Eneas, en van Alexander VII verkreeg hy, na de kerk della Pace op eene waerdige wyze versierd te hebben, het ridderschap.

Het eigenaerdige van Da Cortonas talent bestond om-

[p. 68]

trent hierin: na dat hy zich eenen schat van studien naer de beste Florentynsche en Romeinsche meesters en naer antieken, vooral naer bas-reliefs, verzameld had, schiep hy zichzelven een gemakkelyken styl, waerdoor hy den schyn der volmaektheid van zyne voorbeelden wist te bereiken, terwyl hy nogthans de wezenlyke moeyelykheden vermeed. Hy bezigde by voorkeur groote ruimten, waerdoor hy in staet was schoone contrasten, zoo wel in de figuren als in het licht en bruin, te brengen. Op deze wyze hadden zyne voortbrengsels iets vloeyends voor het oog, doch de kenner ontwaert daerin gebrek aen sprekende waerheid, overtollige figuren, en gelykenis in vormen, gebaren, kleeding, en zelfs in de plooyen der gewaden. - Zyne manier vond weldra, in Rome niet alleen, maer ook door gansch Toskane, en wel namelyk te Florence, talryke navolgers. Hy had verscheidene leerlingen, onder welke Lieven Mehus, wiens levensbeschryving wy gaen hernemen, geen der minst verdienstelyken was.

Toen Lieven Mehus met het gevolg van den hertog Matthias naer Florence kwam, was Pietro daer sedert eenige jaren reeds bezig met het schilderen der zalen van het paleis Pitti. Lieven werkte hier, onder toezigt van den meester, en maekte zich weldra met alle geheimen der kunst vertrouwd, zoodanig, dat hy zich de achting en toegenegenheid van Da Cortona verwierf, die hem als eenen zyner meest-belovende leerlingen beschouwde. Zyne voortbrengsels vonden by het publiek den grootsten byval, en de heerlykste loopbaen, die een gelukkig talent mag wenschen, was voor hem geopend, toen hy eensklaps het ligtvaerdig besluit nam van Florence, het hof, en zynen edelmoedigen beschermer te verlaten, om naer Milane, de verblyfplaets zyner ouders terug te keeren. Was dit ligtzinnigheid, of eene plotselings

[p. 69]

ontwaekte zucht naer het huis zyner ouders? wy weten het niet. Genoeg, hy verliet Florence zoo als hy vroeger Milane had verlaten en begaf zich zonder voorkennis van iemand op weg. Lieven, die later, zoo als wy zien zullen, naer Florence terug keerde, gaf voor dat hy destyds het hof zoo eensklaps verlaten had, om dat eene der hovelingen hem met minachting had bejegend, en dat hy door deze behandeling op het denkbeeld was gekomen dat het gansch hof hem, wegens de byzondere gunst waermede zyn beschermer hem vereerde, eenen doodelyken haet toedroeg.

Deze door Mehus opgegeven reden verkrygt een hoogen graed van waerschynlykheid, wanneer men daer mede het gedrag van Berettini vergelykt, die eveneens, toen hy reeds met het schilderen der vyfde zael in het paleis Pitti bezig was, een afkeer van het hof kreeg, en zich weder naer Rome begaf, zonder zyn begonnen werk te willen voltooyen, en zonder dat men hem ooit kon bewegen om weder naer Florence terug te keeren. Voor reden van den afkeer van het hof geeft men eveneens eene aengedane beleediging op.

Wat hiervan ook moge zyn, onze Lieven begaf zich op weg, en had het ongeluk van verdoold te geraken, en zich in plaets van naer Milane, naer het Piemonteesch grondgebied te rigten.

Op dit tydstip was men in dit gewest met toebereidselen voor den oorlog bezig, en zwierven er langs alle kanten troepen van soldaten en wervers. Mehus viel in hunne handen en werd, zyns ondanks, genoodzaekt dienst te nemen. Gedurende drie jaren droeg hy de wapenen, en nam hy deel aen verschillende schermutselingen en grootere gevechten. Eindelyk verkreeg hy zyn ontslag, en nu begaf hy zich regtstreeks naer Milane, in

[p. 70]

de armen zyner ouders, welke hy zoo lang en zoo vurig gewenscht had te mogen omhelzen.

De hertog Matthias, even verwonderd als aengedaen door het onverwacht vertrek van Lieven, liet alle mogelyke navorschingen doen om hem weder te vinden; doch alle zyne pogingen bleven vruchteloos; nergends vond men een spoor van Mehus, en het algemeen gevoelen was dat de ligtzinnige jongeling zyn leven op reis had verloren. - Zoo bedroevend deze overtuiging voor den hertog was, zoo aengenaem werd hy, na verloop van eenige jaren, verrast, toen hy vernam dat Lieven, verre van verongelukt te zyn, zich in den besten welstand te Milane bevond, alwaer hy zich met zynen gewoonen yver op het bestuderen der aldaer berustende meesterstukken toelegde. Matthias belastte terstond den marquis Lunati met het inwinnen van nadere berigten omtrent dit verheugende gerucht, en de bevestiging daervan ontvangen hebbende, liet de vorst hem op de heuschste wyze, en met aenbieding der eervolste onderscheiding, uitnoodigen om weder naer zyn hof terug te keeren.

Zoo vele betooning van toegenegenheid van zynen edelmoedigen beschermer, dien Mehus innig beminde, en waeraen hy zoo oneindig veel te danken had, deed hem geen oogenblik aerzelen om een besluit te nemen. Hy begaf zich terstond naer het hof van den hertog, waer hy in de eervolle hoedanigheid van officier van het hof in dienst trad.

Zulk een onderscheiding, verre van onzen Mehus trotsch te maken, of hem in den waen te brengen dat hy, het toppunt der kunst bereikt hebbende, thans in behagelyke ledigheid de vruchten van vroegere vlyt mogt inoogsten, hadden in tegendeel het gelukkig gevolg van zynen yver te prikkelen, om al dieper en dieper in de geheimen der kunst te dringen.

[p. 71]

Er bevond zich in dit tydstip aen het hof van den Toskaenschen hertog de gekende Stefanino Della Bella, geboren Florentyn, die zich als teekenaer en graveur door zyn buitengewoon talent onderscheidde, en daerom by den vorst in groot aenzien stond. Stefanino vond een byzonder welbehagen in de teekeningen van Mehus, waervan hy de verdiensten niet genoeg by zynen beschermheer kon ophemelen. Om die reden deed de vorst hem met Stefanino naer Rome vertrekken, ten einde aldaer verdere studien te doen. Hier oefende hy zich noch eenigen tyd onder toezigt van Pietro da Cortona, tevens vlytig naer antieken teekenende, en keerde vervolgens naer Toskane terug, alwaer hy in zyn post als officier van het hof werd bevestigd, terwyl men hem levenslang van den hofdienst ontsloeg. - Lieven, door deze nieuwe blyken der edelmoedigheid van zynen beschermheer meer onafhankelyk gemaekt, en minder aen den nyd blootgesteld, kon zich nu ongehinderd op de beoefening van zyn kunstvak toeleggen, waervoor hy dan ook verscheidene reizen naer Rome, Venetie, en door Lombardyen, ondernam, en zich vooral een schoon koloriet eigen maekte.

Aldus werkzaem, en na een groot aental merkwaerdige kunstvoortbrengselen geleverd te hebben, werd Lieven Mehus door eene zware ziekte in eenen vergevorderden ouderdom overvallen, en overleed hy in het jaer 1691, het een-en-zestigde zyns levens. Hy ontving eene eervolle begravenis, en werd in de St-Jacobs kerk, gezegd S. Jacopo tra fossi bygezet(3).

Hoewel Lieven Mehus leerling van Berettini was, zoo behield hy nogthans, behalven in de compositie, weinig van de manier zyns meesters by. Zyne schildering heeft het losse en stoute der Venetiaensche school; hy volgde

[p. 72]

dezelve echter minder in de keus en verdeeling der kleuren na. Zyne tinten zyn gematigd, zyne bewegingen levendig en onbevangen; in de vinding is hy geestryk en vernuftig.

Mehus schilderde weinig voor kerken; daer en tegen had hy talryke bestellingen voor aenzienelyke huizen, waerdoor het komt, dat men zyne voortbrengsels menigvuldiglyk in openbare galeryen en particuliere cabinetten vindt. In de keus zyner onderwerpen liet hy zich nooit de wet voorschryven, en wilde hy er zich niet toe leenen om de buitensporige denkbeelden van de zulken op het doek te brengen, die ryker aen geluks-goederen dan aen kunstkennis en gezond oordeel zyn. Integendeel, hy liet zich daerin alleen door zynen vindingryken geest en zynen gekuischten smaek leiden.

Onder de eerste werken, bestemd om aen het publiek ten toon gesteld te worden, die Lieven, kort na dat hy zich met der woon te Florence gevestigd had, uitvoerde, behooren zyne schilderingen in de koepel van de kerk der Madonna Della Pace, buiten de St-Pieters poort, in het door fransche monniken bewoonde klooster der hervormde Bernardynen. Jammer is het, dat deze schildery (waervan wy het onderwerp niet kennen), door eenen in het koor ontstanen brand geleden heeft en berookt is. Dit stuk, meerendeels in den Lombardischen styl geschilderd, is een der meesterstukken van Lieven; het wekte den nayver van Ciro Ferri, eenen der onderscheidenste leerlingen van Da Cortona, op, en schynt voor de uitmuntendste voortbrengselen van zynen leermeester niet behoeven onder te doen.

Eveneens maekte hy drie schilderyen voor de Toskaensche stad Prato. De eerste verbeeldt den H. Petrus d'Alcantara, bezig de H. Theresia het sacrament des altaers toe te dienen. Men ziet dezelve in de kathedrale kerk van

[p. 73]

gemelde stad. De tweede bevindt zich in de kerk van St-Silvester, en stelt de Moeder Gods voor met het kindeken Jesus, den H. Joseph en twee apostels. De derde eindelyk ziet men in de St-Marcus kerk, en verbeeldt de verloving der H. Catharina. - Fiorillo verhaelt dat Johannes Antonius Checchini, een Florentynsch burger, die in de jaren 1760-1770 te Bologne woonde, eene door Mehus geschilderde verloving bezat, dat een der schoonste tafereelen der wereld was. Hy zegt ons echter niet of dit stuk het oorspronkelyke bovengemelde, dan wel eene tweede bewerking van hetzelfde onderwerp is.

Eenen bewonderenswaerdigen roem verwierf onze artist zich insgelyks door zyn tafereel, verbeeldende de rust van Bacchus met Ariadne, hetgeen hy voor den markies Gerini, in wedstryd met Ciro Ferri, vervaerdigde, die eveneens een leerling van Pietro da Cortona was.

Niet min geacht zyn zyne tafereelen van Agar met Ismael; het manna; het gevecht van Achilles, en eene zonderlinge samenstelling, welke zich in het paleis Pitti bevindt, en de zegeprael der onwetendheid voorstelt.

Andere merkwaerdige schilderyen, omtrent ten getalle van dertig, bevinden zich in de vorstelyke galery en in het paleis Pitti te Florence, alsmede zyne vier beroemde jaergetyden, de bekoorlykste landgezigten voorstellende, en ryk gestoffeerd met figuren, wier voorgestelde bezigheden met de jaergetyden in overeenstemmig zyn. Zoowel door deze als door verscheidene andere schilderyen, wilde Lieven doen zien welk eene vaerdigheid hy bezat in het schilderen van allerlei soort van gevogelte en beesten. Zyn talent was in dit vak zoo groot, volgens de getuigenis van zynen levensbeschryver in het Museum Florentinum, dat bevoegde kunstregters deze zyne voortbrengselen op eenen gelyken rang stellen met die van den vermaerden Venetiaenschen schilder Giacomo Da Ponte, die

[p. 74]

naer zyne geboorteplaets gewoonelyk il Bassano genoemd wordt, en die zich eene eeuw vroeger door het schilderen van dergelyke onderwerpen eenen grooten roem verworven had.

Mehus schilderde in verschillende tydstippen portretten in levensgrootte, die, wat het coloriet betreft, voor den grooten Titiaen niet behoeven onder te doen. Zyn portret door hemzelven geschilderd, bevindt zich in het Florentynsch museum, in de zael uitsluitend aen de beeltenissen van artisten toegewyd, en is in het derde deel der beschryving van het Florentynsch Museum gegraveerd. De beeltenis van dezen artist, welke wy by dit opstel voegen, is daernaer op eene verkleinde schael gemaekt.

Ondanks deze stellige opgave van de veelvuldige werken van Lieven Mehus, vinden wy in den Guide de la ville de Florence (1 vol. in-12^o 1834), slechts van twee zyner schilderstukken gewag gemaekt, namelyk van zyn portret, en van eene offerande van Abraham. De teekening van dit tafereel, zegt de schryver, is trotsch, maer de tinten verliezen zich zoodanig in malkander, dat men de omtrekken als het ware slechts door eenen nevel heen ziet; deze schildery kenmerkt het tydvak der kunst, hetwelk onmiddelyk dat van Mengs vooraf is gegaen.

De Biographie universelle, by Michaud te Parys gedrukt, zegt in het artikel Laurent Mehus, dat deze Florentynsche geleerde een verwandte van den vermaerden schilder Lieven schynt geweest te zyn, die leerling van Da Cortona was, en naer Rafael Vanni en naer Stefanino Della Bella op koper geëtst heeft. Wy hebben echter nergens iets gevonden, dat deze laetste verzekering van den schryver kan bevestigen. Misschien heeft hem zyn geheugen bedrogen, en heeft Della Bella, die een uitmuntend graveur en vriend van Mehus was, naer zyne tafereelen gegraveerd. Intusschen moeten wy bekennen, dat

[p. 75]

noch het kunstkabinet van Florentyn Lecomte, noch Bassan in het woordenboek der graveurs gewag van Stefano's werken naer Mehus maken.

Lieven had eenen leerling, Hieronymus Hastner, van duitsche ouders te Florence geboren.

Aenteekeningen.

1 Bl. 55. Men leze de onder meer dan een opzigt belangryke verhandeling van den heer J.F. van der Meersch: Description de la monnaie obsidionale frappée à Audenarde, pendant le siége que cette ville soutint en 1582 contre le prince de Parme; précédée de quelques détails sur ce siége (Messager des Sciences et des Arts 1826-27, pag. 349).

2 Bl. 55. De bronnen waeruit wy voor dit opstel geput hebben, zyn:

Voornamelyk de prachtuitgave in groot folio met platen, van het Museum Florentinum, welke in 1732 begonnen werd, en waervan er tien volumen zyn uitgekomen; te weten, twee, behelzende de beschryving der Cameën en Intaglios; een met 79 standbeelden; drie met 337 medailles en vier met 320 portretten van de voornaemste artisten, die elk hun eigen afbeeldsel geschilderd hebben. In het derde deel blz. 233 staet het portret van Lieven Mehus, vergezeld van eene vry uitvoerige levensbeschryving, welke de schryver naer de inlichtingen, hem door Lievens weduwe gegeven, opgesteld heeft, en die tot grondslag van ons opstel ligt.

Verder hebben wy geraedpleegd: Fiorillo Geschichte der Mahlerei, die tweemael van hem gewag maekt, namelyk op blz. 185 van het derde deel onder de Nederlandsche, en blz. 441 van het vierde deel onder de Italiaensche schilders.

De geschiedenis der schilderkunst in Italie door Lanzi, waerin er op blz. 394 van het eerste deel der fransche vertaling door M^me Armande Dieudé, van hem als van eenen hoogstverdienstelyken artist gewaegd wordt.

Het Abecedario pittorico, hetwelk in een beknopt artikel hulde doet aen het talent van onzen artist, dien het Livio Meus noemt.

Andere fransche en vlaemsche of hollandsche werken, welke

[p. 76]

over de geschiedenis der schilderkunst handelen, hebben wy vruchteloos doorbladerd, en wordt daerin van Mehus niet het minst gewaegd. - Misschien waren wy gelukkiger in onze opsporingen geweest, zoo er ons meerdere werken, die over de kunstgeschiedenis handelen, te dienst hadden gestaen. Onder deze werken noemen wy byzonderlyk de Lettere pittorische, behelzende brieven van vermaerde schilders van de vyftiende tot de zeventiende eeuw, waerin, onder anderen, een brief van Mehus zelf, en verscheidene belangryke byzonderheden over zyne werken en zyn talent.

Het hierby gevoegde portret, in omtrek op eene verkleinde schael, is na dat van het Florentynsch Museum geteekend. Ik heb het te danken aen mynen vriend, den heer Felix Devigne-Avé, die met de belangloosste bereidvaerdigheid zyn schoon talent dienstbaer maekt, wanneer het de bevordering van kunsten en wetenschappen geldt.

Zoowel dezen artist, als den heer Van der Meersch, die Audenarde als eenen menschlievenden en bekwamen geneesheer, de geletterde wereld als eenen onderscheiden geleerde acht, betuig ik gaerne en openlyk myn dankbaerheid. - De heer Van der Meersch, met de stadsarchiven van Audenaerde grondig bekend, heeft op myn verzoek alle mogelyke navorschingen gedaen omtrent Lieven Mehus. Ziet hier de inlichtingen, die het hem mogelyk is geweest mede te deelen:

‘Mehus, Mahieus, Mahieux, zyn een en dezelfde naem, die alleen door de onachtzaemheid der overschryvers verschillend geschreven zyn, iets dat men dikwyls in onze oude acten ontmoet.

Verscheidene familien van dezen naem waren er voortyds in onze stad gevestigd, en nu nog vindt men er afstammelingen van eene derzelve.

Intusschen zyn myne navorschingen omtrent dezen schilder vruchteloos gebleven. Ik vinde alleen in het poortersboek van verzitte gewag gemaekt van eenen Lieven Mahieux, die met zyne vier broeders in 1620 is opgeschreven, in hetzelfde jaer dat hun vader Arent Mahieux F^s Arents, die inwooner van Audenaerde was en in 1591 het burgerregt verkreeg, overleed.

Buiten de vyf gemelde broeders, die gelyktydig in 1620 werden opgeschreven, en waervan Lieven de tweede in rang van geboorte schynt geweest te zyn, en die alsdan misschien reeds meerderjarig

[p. 77]

was, spreekt het zoo even aengehaelde poortersboek van geene verdere afstammelingen van Arend Mahieux Arends zoon; een bewys dat de kinderen dezer vyf broeders geene burgers van Audenaerde zyn gebleven. Nu is het mogelyk dat Lieven zyn vadarland verlaten heeft om elders eene gunstiger fortuin te zoeken, dat ook hy eenen zoon had, die zynen voornaem voerde, zoo als dit dikwyls gebeurt, en dat deze zoon eindelyk by de schilders van modellen alhier reeds eenige kennis van het teekenen had verkregen, alvorens hy zich naer zynen vader te Milane begaf.

Wat hiervan ook zy, ik raed u aen uw opstel door den druk bekend te maken. Het kan aenleiding geven om de aendacht op dezen by ons onbekenden vlaemschen schilder te vestigen, en misschien zullen anderen gelukkiger in hunne navorschingen zyn, en zulke inlichtingen omtrent hem vinden, als ik gewenscht had u te kunnen mededeelen.’

3. Bl. 71. Dat Lieven Mehus gehuwd was, hebben wy reeds in de voorgaende aenteekening gezegd. Dat hy ook kinderen heeft gehad besluit ik daeruit, dat er op zyn portret in een ver verschiet eenige figuren zyn aengeduid, die eenen vader, met zyne kinderen spelend, schynen te verbeelden; doch zoowel de omtrekken als de daer onder staende letteren zyn zoo los aengeteekend, dat men daeruit niets bepaelds kan opmaken. Ik heb alleen de woorden Livio en figli met behulp van een vergrootglas kunnen ontcyferen. Hieruit laet zich afleiden, dat de vermaerde letterkundige Laurent Mehus, die te Florence in de XVIII^e eeuw bloeide, een zyner afstammelingen was, zoo als de schryver van het artikel Laurent Mehus het in de Biographie universelle van Michaud als eene vermoeding opgeeft.

F.A. SPYERS.