Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 3

[p. 78]

Kronykjen van s'Hertogenbosch, van de jaren 1312-1517.

In den jaer ons Heren MCCCXII wart ontfanghen die deirde hertoghe Jan voir hertoghe van Brabant.

In den jair MCCCXIX verleende de selver derde hertoghe deeser stat die charte beghinnende: in den naeme der heyleger ongescheyden Drivoldichheyt etc., inhoudende die principael rechten deeser stat.

In den jair duysent drie hondert xxxij had hy oirloge tegen die sesthien lantsheeren.

Ende in den jaire MCCCLV sterf die selver deirde harttoghe Jan van Brabant.

Ende in den selven jair wairt ontfanghen voir harttoghinne van Brabant vrouwe Johanna, dochter van den voirs. derden harttoghe Janne van Brabant, ende onse harttoghe Wencelijn hair man voir harttoghe van Brabant.

In den jair duysent drie hondert lxxxvij soe heeft die voirs. vrouwe Johanna verleent een charte, onder meer pointen, inhoudende, dat die stat van sHertoghenbossche altijt gelijck die stat van Loeven, ende die stat van Brussele, eenen wisseler mag stellen. Item ende dat die gheen, die scepen oft geswoiren sijn, inder meyerijen der voirs. stat, altijd moigen nemen vreemde, gelijk die scouthet ende voister aldair, ende diet hen vierde werve weygerden sal verboiren thien ponden. - Item ende dat een voirspreke, die imant binnen deser stat in recht verantwoirt van onschout, ofte betichte, sal hebben voir sijnen loen drie schellingen paymente, ende in den selver saken, buyten der voirs. stat, vijf schellingen, ende van erfsaken binnen xx schell. ende buyten xl schellingen, payments, ende van dootslaigen buyten ende binnen xx ponden ende den coost; ende ofte eenige voirspreke dees weygerden te dienen, en soude hy nimmermeer in deser stat ofte meyerijen voir moighen spreken.

In den selven jair oirdineerde dese stat eenen wisseler, ge-

[p. 79]

noemt Jan die Joede, ende dat hy van wisselen nemen soude, te weten van eenen alden¹ scilt, ende van elcken gouden penninck van die werden, ende dair boven, xij penninghen, dats te wetenen, een labbaye van iiij schellingen, ende van elcken gulden penninck beneden den ouden scilt vj penninghen; oock een labbaye voir iiij scell. gerekent.

In den jair duysent drie hondert xciiij soe heeft vrouwe Johanna voirs., voir hair en voir hair naecomelinghe, verleent in een charter, onder meer, dat die rentmeesteren van sHarttogenbosse ende haire mayerijen, van den goeden luyden, dair inne geseten, die chyns van hoire erven schuldig sijn, voirtane bueren sullen alsoe verre als hair rentmeesteren anderswair binnen den steden en lande van Brabant gemeynelijk ontfaen, ende niet meere, ende desgelijcks sullen doen die rentmeesteren der smalreheeren; ende niet meere.

Hier is te weten, dat men tot Loeven, die hoofstat is van Brabant, betaelt voir den alden Grooten vijf placken Brabants ende een prixken.

Drie placken Brabants maken eenen stuver.

Ende een prixken maikt viij myten.

Hier nae volgen verscheyden valuacien op verscheyden munten ende penningen eertijds ende alleynsen² gemaekt ende ordineert.

Hertoghe Anthonis voirs. dede munten Boddregers, op die weerde van stuvers.

Ende is hier ierst te wetene, dat die vierde harttoghe Jan van Brabant, soon wijle herttoghe Anthonis van Bourgondien, van Brab., etc., soon wijlen Philips, geheyten le herdy, harttoghe van Bourgondien, soon wijlen coninck Jans van Vranckrijck, in den jair duysent vier hondert xx, by consente van drien sijne landen, te wetene, Brabant, Henegauwene ende Hollant, dede munten penningen, die Drielenders heeten.

Van welcke landen die voirs. herttoghe Jan Henegouwe ende Hollant behouwelijckt had met vrouwe Jacoppen, sijnre ghesellinne, dochter van wijlen herttoghe Willeme van Beyeren, grave van Henegouwe, Hollant ende Zeelant, ende van vrouwe Margerieten sijner moyen, suster van den voirs. harttoghe Anthonis, ende dochter van den voirs. Philips le Hardy, herttoghe van Bourgondien.

1 Alden, ouden.

2 Alleynsen, allengs.

[p. 80]

Die voirs. herttoghe Jan, die vierde van dien naeme, herttoghe van Brabant, nae doode van den voirs. herttoghe Anthonis, sijnen vader, die op S. Crispijn en Crispians dach, in den jair MCCCC XV, by Blangijs doot bleef, wert in den selven jair tot sijnen xiij jairen ontfanghen voir herttoghe van Brabant, onder voirwairde, dat by tot sijnen xv jairen sijnen eedt soude vernyewen, soe hy dede, ende by sterft in den ouder van xxiiij jairen, opten witten donderdach in den jair duysent CCCCXXVI.

Ende nae paesschen, terstont in den jair MCCCCXXVIJ, soe wairt heer Philips, sijnen broeder, wesende greve van sint Pol ende Lijney, harttoghe van Brabant, welcke harttoghe Philips was oick een soon van den voirs. harttoghe Anthonis, ende hy sterft opten derden dach van oixt, in den jaire duysent CCCCXXIX.

Die voors. herttoghe Philips van Brabant dede munten groote breede silvere penn. dairop den naeme staet Philippus gemunt.

Nae dode van den voirs. herttoghe Philippus van Brabant, soen wijlen herttoghe Anthonis voirs., soe wairt ontfanghen in den jaire duysent vier hondert xxx voir herttoghe herttoghe Philips van Bourgondien, soen wijlen herttoghe Jan van Bourgondien, die opt slot te Monstruel in Vranckrijck doot bleef, welcke herttoghe Jan was soen van den voirs. Philips le Herdy, herttoghe van Bourgondien. Ende die selver herttoghe Philips, soen van herttoghe Janne voirs., sterff den xv dach junii duisent CCCCLXVIJ.

Hier is te wetene, hoe die voirs. herttoghe Philips van Bourgondien, soen van den voirs. herttoghe Jan van Bourgoindien, die te Monstruel doot bleef, aen Brabant quam.

Die voirs. Philips, geheyten le Herdy, herttoghe van Bourgondien, soen van den voirs. coninck Jan van Vranckrijck, ende sijne moeder was dochter van coninck Jan van Bohemen, ende herttoghe Wincelijn was sijn gerechte oom, ende vrouw Johanna voirs. dochter van den iij herttoghe Jan van Brabant was gerechte moye van vrouwe Margrieten, sijne wijve, die een dochter was van greve Lodewijck van Vlaendren en van grevinne Margariten, suster van vrouwe Johanna voirs., ende oock dochter van den iij herttogh Jan voirs. dien de schoen feyten van oirlog dede tegent die xvj lantsheeren, ende die men gemeynelijck heet herttogh Jan van Couwenborch¹.

Jan die wairt nae sijnen vadere herttoghe van Bourgondien,

1 Zie myne uitgave der Brabantsche Yeesten, I, bl. xxxvii.

[p. 81]

ende greve van Vlaenderen. Die selve Jan bleef doot tot Monstruel. Hy liet achter herttoghe Philips van Bourggoindien, die sijne doot heerlijck wrack.

Anthonis die trouden die dochter van greve Walrave van Sint Poll, dair mede hy hadde tgreefschap van sint Poll en Lyney. Hy wairt nae herttoghe van Brabant, int jair duysent vier hondert vj, nae vrouwe Johanna doot.

Dese herttoghe Anthonis dede in sijnen tijdt munten Boddregers op de werde alsnu stuvers.

Hy, Philips le Herdy voirs., won aen vrouwe Margrieten voirs. sijne ghesellinne drie soenen ende drie dochteren.

Die oudste dochter troude herttogh Ludolp van Oistenrijck; die andere, Margariet genoempt, herttoghe Willeme van Beyeren, greve van Henegouwe, van Hollant ende Seelant. Dese herttoghe Willeme won daer aen een dochter, die Jacoba heyt, die nae, by dispensatien van paus Marten, troude herttogh Jannen van Brabant voirs., soen van den voirs. herttoghe Anthonis; die deirde dochtere had te manne greve Amadeus van Savoye, die harttoghe wairt, ende die hem ten eynde gaf ten geestelijken leven, ende die int concilie van Basel paus wairt gecoren, ende wairt genoempt Felix.

Ende nae die voirs. Philips le Herdy, herttoghe van Bourgondien, sijne kinderen ter eeren hadde geholpen, ende sijn drie soenen voirs., by consente des voirs. coninx Jan van Vranckrijk ende ooick by consente van vrouwe Johanna sijnre gesellinne moye, haer landen had besceyden, ende dair aff bijder voirs. vrouwe Margarete sijnre gesellinne een sceydinghe hadden gemaeckt, te weten:

Dat die voors. Jan sijn oudste soen soude wesen herttoghe van Bourgondien ende greve van Vlaenderen, van Artoys ende van Bourgondien; ende die voirs. Anthonis sijn middelste soen, nae doode vrouwe Johanna voirs., soude sijn herttoghe van Lothrijck, van Brabant, van Limbourch, ende marcgreve des H. Rijcx;

Ende die voirs. Philippus sijn jongste soen soude wesen greve van Nyvers ende Rethel;

Soe dede hy den selven sijnen soenen geloven malcanderen die voirs. sceidinge te houden, onder voirwairde, oft eenich van hen drien sterf, sonder manlijck oir van sijne lijve blijvende, soe souden diens landen, die alsoe sterve, comen opten anderen outsten broedere, oft sijns mans oiren.

[p. 82]

Ende alsoe, nae doode van den voirs. herttoghe Antonis, ende sijnen twee soenen, by nativen (sic) herttoghen Jannen ende Philipsen voirs., myts die voirs. gelooften, soe quam aen Brabant die voirs. herttoghe Philips van Bourgondien, soen van den voirs. hertoghe Jannen van Bourgondien, als mannelijck oir van den oudsten broeder der drie gebroederen voirs.

Ende die selver herttoghe Philips van Bourgondien, van Brabant, etc. in den vierden jaere van sijnen herttogdom van Brabant, als in den jair duysent vier hondert xxxiiij, dede munten Gouden Philippus Rijders, te wetene op iiij scellinghe ende iij grooten Brabant, datz xxv3 stuvers¹.

Ende dair nae in den jair duisent ccccliij dede die voirs. herttoghe Philips van Bourg. herttoghe van Brabant, etc., munten eenen gouden penninch genoemt Gouden Leeuw, op vijf scellingen groot vlemsch, datz xxx stuvers;

Ende nog eenen gouden penninch genoemt d'Leeuwken, op drie scellingen iiii penningen groot vlemsch, datz xx stuvers;

Ende nog eenen halven gouden penninch genoemt den Halven Leeuw, op ii scell. vi penningen groot vlemsch, datz xv stuv.

Ende ter selver tijt ordineerde die voirs. herttoghe Philips van Bourgondien, van Brabant, etc. dat ganck soude hebben in Brabant, metten den voirs. gouden penningen, deze naevolgende munten en penningen, dat is te wetene, in den eersten:

Die Goude Croen, voir iiii scellingen vlemsch, datz xxiiii stuv.;

Den voirs. Gouden Philippus Rijder, bij den voirs. herttoghe Philips gemunt, ende boven genoempt, van iiii scell. iii groot. vleemsch, datz xxv3 stuvers.

Item den Vlemschen Nobel, van vii scell. x penningen groot vlemsch, datz xlvii3 stuvers.

Die halve ende vierendeelen nae advenande.

Item den Engelschen Nobel, van viii scell. ii penningen groot vlemsch, datz xlix stuvers.

Den halven Nobel, die Saluyt van Vranckrijck, tderdeel van der Saluyten, vierendeel van den Engelschen Nobel, elcke nae sijne groote, nae gelende van den Engelschen Nobel.

Item die Ducaet van Venegien, van Geneven, van Florens, van

1 Het oude teeken 3 beduidt ½; doch waer er dubbelzinnigheid zou uit ontstaen hebben wy ½ gesteld.

[p. 83]

Rome ende den Ungerschen gulden van lxxi opt marck, voir iiii scell. i penn. groot, datz xxiiii3 stuvers.

Item den Rijnsgulden ende gulden van Luxembourch, voir iii schell. iii groot, datz xix3 stuvers.

Item ende als van der witter munte, nu loop hebbende, ende oick van der ouder munten, geheyten Placken ofte Cromstarten, van vijf Engelsche vlemsch tstuck, ende den halven dair aff, dair aff die twee gelden eenen Cromstairt, ende andere cleyne penningen van der selver munten van minder prijse, die sullen blijven by hoeren alden ganck.

Item den Postulaet, Ludics gulden, soude loopen hebben in Brabant voir xxiiii groot vlemsche, datz xii stuvers, totten lesten dach toe februarii int jair liii.

Ende den Guillielmus Scilt voir xl grooten vlemsch dat is xx st.

Den Peeter, voir xxxvi grooten vlemsch, datz xviii stuvers.

Den Philippus Clinckaert, voir xxix groote vlemsch, datz xiiii3 stuvers.

Die voirs. herttoghe Philips van Burgundien, herttoghe van Brabant, etc. in sijn leven dede ooick munten silveren penningen, te wetene, die heyten off hyeten Dobbel Philippus stuvers, op ii stuvers.

Enkele Philippus stuvers, op i stuver.

Vierendeel, op ½ stuver.

Ende oirtkens nae advenante.

1467. Die voirs. herttoghe Philips van Bourgondien ende van Brabant, sterff op ten xv dach in junio, int jair ons Heeren duysent cccclxvii, binnen Bruggen, ende in den selven jair duysent cccclxvii wairt gehult ende voir herttoghe ontfanghen Karle van Bourgondien, soen van den voirs. herttoghe Philips van Bourgondien ende van Brabant, etc.

Byden voirscreven herttoghe Karle van Bourgondien, van Brabant, etc. ende den staiten van sijne landen, als in den jair duysent cccclxxiiii den xiii dach in novembri, wairt gemaickt een valuacie van versceyden munten ende penningen, die stont totten xxiiii dach octobris in den jair duysent cccc lxxviii dat herttoghe Karle voirs. doot was (Quoe sequuntur in alio libro a me descripta sunt, unde ne actum agam hic omittenda duxi.)

Die selve herttoghe Karle dede noch munten silveren penningen, te wetene: Karolus stuvers, op ii stuvers, ende enckel Karolus

[p. 84]

stuvers, op j stuver, ende halve stuvers ende oirtkens nae advenande.

Item die voirs. herttoghe Karle dede noch munten andere silvere penningen met twee Leeuwen, geheyten dobbel Vuereyseren, op ii stuvers, ende enckel penningen geheyten half Vuereysers, op j stuver.

1476. Die voirs. herttoghe Karle van Bourgoindien, van Brabant, etc. soen van voirs. hertoge Philips van Bourgoindien, etc. bleef doit voir Nancy, opten darthien avont in den jair ons Heeren duyzent cccclxxvi.

Dair nae, den xviii dach in mertte, int selver jair, was binnen tsHartoghenbosch eenen grooten oploop van der gemeynte, etc.

1477. Dair nae, in den meye naestvolgende, den xxix dach int jair duysent cccclxxvii wairt tot Loeven gehult ende ontfangen voir herttoghinne van Brabant vrouwe Maria, dochter van den voirs. herttoghe Karle van Bourgoindien.

Die voirs. vrouwe Maria, alsie was gehult, dede sy munten dobbel silvere penningen met twee leeuwen, geheyten dobbel Vuerysers, op ii stuvers, ende die enkele nae advenande.

Ende in den voirs. jair lxxvii, naeder voirs. huldinge, vergaederden in huywelijck die voirs. vrouwe Maria, niet herttoghe Maximiliaen, soen van den roemschen keyser Frederick.

1478. Ende in den jair van lxxviii dair nae, opten lesten dach decembris, wairt in der stat van tShertoghenbosch gehult die voirs. herttoghe Maximiliaen.

Nae der voirs. huldinge, in den selver jair, ontrent lichtmisse, bestont oirloge, te wetene, tusschen die stat van den Bosche ende den landen van Gelre, ende duerde ontrent drie jair.

By den voirs. herttoghe Maximiliaen ende vrouwe Maria, ende by den staeten van hoiren lande, als in den voirs. jair mcccclxxviii den xxiiii dach octobris wairt gemaeckt dese naevolgende valuacie van versceyde munten (Hanc evaluationem alias descripsi.)

1481. In den jair duysent cccclxxxi, in den meerte, ontrent onse lieve vrouwe dach Annuntiationis, die voirs. vrouwe Maria, sijnde te peirde in de jacht, en springende metten peirde, soe viel sy ter aerden, bevrucht sijnde, ende wairt gequeyst van den pairden, dat op hair trat, datse dair aff sterff, seer corst dair nae, als den xxvi dach in de voirs. maent van merte. Ende naeder doot van vrouwe Maria voirs. soe wairt die voirs. herttoghe Maximi-

[p. 85]

liaen als voegt ende momboire van hertoge Philips ende jouffrouwe Margrieten, sijnre onbejaerde kijnderen, tot Loeven ontfangen ende gehult opten xxii dach julii, in den jair ons Heeren duysent vier hondert lxxxii.

Dair nae, den xxviii dach in deselve maent van julio, in den jair lxxxii, soe wert by den voirs. hertoghe Maximiliaen, ende den staite van sijnen landen, dese naevolgende valuacie ordineert en uytgeroepen (Hanc uti superiores alias descripsi et collegi in libro MS. in quarto, in quo plura monetoe valorem spectantia reperire est et videre.)

1483. In den jair duysent cccclxxxiii, int leste van den april, nae paesschen, soe wairt die voirs. valuacie verandert, als dat die halve stuvers, Philippus en Karolus, weder afgeset worden, op ½ stuver ix mijten, ende stont alsoe totten xxvii dach van april in den jair duysent vier hondert ende lxxxv, nae paesschen.

In den voirs. jair lxxxiii hadde die voirs. herttoghe Maximiliaen sijn belech voor die stat van Utrecht, ende inden selven belech wairt doot gescooten die stadthelder van Hollant, geheyten heer Joest van Lallyn.

1485. In den jair duysent cccclxxxv den xxvii dach in den april, nae paesschen, soe wairt by herttoghe Maximiliaen voirs. ende den staiten van den landen, dese naevolgende valuacie geordineert (Hanc evaluationem iterum mox citato libro complexus sum). Die voirs. valuacie wairt wederom gereduceert in decembri lxxxv genoech op de valuacie van den jaire lxxxii voirs.

In den voirs. jair lxxxv, in januario, wairt tot Vranckvoert gecoren Roems koninck die voirs. herttoghe Maximiliaen, in presentien van den keyser Frederick, sijnen vadere, ende den tweetsten dach der maent van Aprille dair nae naestkomende, nae paesschen, wairt hy gecront tot Aken.

In den jair lxxxvi, opten derden dach in septembri, wairt dese naevolgende (quam iterum ut supra descripsi) valuacie geordineert.

In den jair duysent cccclxxxix opten kersavont wort gedaen die naevolgende (in libro citato) evaluacie.

Om provisie te doen op diversche gebreken, die ten lasten van den ondersaten bevonden woirden, soe sijn den xiiii dach novembris in den jair duysent cccc en xci, in der stat van Bruessel, by den staten slands van Brabant, dair present wairen:

Heere Goeswijn abdt van Affligem, heere Arnt abdt van Grim-

[p. 86]

bergen, heere Dirick abdt van Perck, heere Roelant abt van Diligem, die heere van Nassouw, die heere van ...., die heere van Bersele, die heere van Rotselaer, ende meer edele, ende die gedeputeerde van den steden etc. geraempt dese naevolgende artikulen ende pointen, ende voirt geautoriseert by onsen genedichsten heeren in behoerlijker forme.

Eyrste, hoe wael in der reductien van den penningen, by onsen heere ende den staten van alle sijne landen, overdraegen en geslooten is, onder dander aengaende den commeren, financien ende renten, gemaekt ende vercofft binnen den tijde dat die penningen hoigen curss hadden, te weten sindert sint Jansmisse lxxxvii tot kersavont lxxxix, dat dat gelt seere leech wairt geset, etc.;

Dat die lossinge van alsulcken renten en commeren soude gebueren in alsulcken werden van penningen, als curs hadden ten tijde van der constitutien der selver renten, ende dat nochtans die jairlicxe betailinge soude geboiren met penningen, loop hebbende nae uutwijsen der voirs. valuacien van den jair lxxxix, ende naeder reductien van den penningen in den selven jair gedaen ende gemaeckt, datz te weten, met swairen gelde;

Dair uuyt die voirs. staite bevijnden geheele verderffenisse van den ondersaiten; want, dat soe blijvende, souden die ondersaiten moeten geven binnen den deirden jair by nae die principael hoetpenningen, dwelcke ende meer renten aengemerckt, ende dat oick tselve soude weesen teegen alle equyteyt:

Soe is by den voirs. staiten overdragen, dat van nu voortaene allen die renten, erffelijck ende lijffrenten, gecoft sijndert den jaire als sinte Jansmissen lxxxvii, men sal moigen betaelen die jairlijxe renten dair aff metter werden van penningen, alsoe die men souden moigen lossen ende affquijten, oft met al sulckene penningen als in den tijde der constitutien van der selver renten loop ende cours hadden.

Item, ende want in eenige plaetsen bijnnen desen landen verscheyden renten, sijndert den voirs. jair lxxxvii totten jair lxxxix, sijn vercoft, ende bevoirwairt is in den brieven dat die jaerlixe betailinge, ende oick die lossinge geboeren soude in penningen, als die ganck soude hebben ten tijde van der jaerlixer betailinge ofte lossinge, ende dat die goede luyde in dien plaetsen metter voirs. provisie niet genoech versien en souden wesen, soe is over-

[p. 87]

draegen biden staten voirs. dat in alsulcken plaetsen men die betailinge ende oick die lossinge sal moigen doen in penningen, als die ganck hadden ten tijde van der constitucien van alsulckene renten, niet tegenstaende den selven voirwairden van dien gemaickt.

Desgelijx sal gescien van den coeren renten, bijnnen den voirs. tijde vercoft; item desgelijxs sal men mogen affquijten alle renten ten lijve ende erfelijcke, gecoft sijndert den jaire lxxvii tot den jaire lxxxvii, met sulckene gelde als inder constitucien van den selven renten gegeven; maer die jairlixe betailinge sal gescieden met penningen nae den swairen gelde ghainck hebbende, ten weer dat anders bevoirwairt ofte bebrieft wair. Ende dit is te verstaen van den jair duysent vier hondert lxxvii tot sint Jansmisse lxxxvii.

Ende omme naerder ende claerder verstant te moigen hebben van der voirs. provysien, als aengaende der jairlixer betaelinge ende der lossinge der renten, chijnsen ende pachten, gecoft tusschen sint Jansmisse lxxxvii ende Kersavont lxxxix, soe is te wetene, in den jersten, dat men die renten, chijnsen ende pachten, die gecoft sijn tusschen sint Jansmisse lxxxvii betaelen mach ende afleggen, indien te geven:

Den Andriesgulden voir xxxvi stuvers;

Den Rijnsche gulden voir xxxv stuvers;

Tdobbel Vuereyseren voir iii stuvers, ende andere penningen dair nae¹.

Hier sal men oick weten, dat in den jair lxxxvi in septembris, als boven blijkt, was een valuacie, dair die dobbel Vuereysere gestelt was op iii stuvers i oirdt, min den Andries gulden op xxxiii stuvers, den Rynsgulden op xxxii stuvers.

Item die chijnsen, renten ende pachten, die gecoft sijn tusschen

1 Hoewael van der lossinge ende jairlixer betaelinge der renten, chijnsen ende pachten, vercoft tusschen sinte Jansmissen lxxxvii ende Kersavont lxxxix hier wordt gesegt van den halven jaire tot halve jaire, hoe men die lossinge ende betaelinge, uuyt crachten der voirs. provisien, doen mach, soe is nochtans aen te mercken, dat die dobbel Vueryseren teenen mael met halve stuvers niet op en liepen, ende die andere penningen nae advenande, mair metter tijt ende alleynsen liepen die penningen hoeger ende hoeger, als te wetene die dobbel Vuerijseren met Negenmennekens ende Oirtkens, ende gouden penningen oick dair nae, waer by een yegelijck dair inne by conscientien sal hebben te doen, ende te moigen reguleeren. [Nota, naest het bovenstaende geplaetst]

[p. 88]

den voirs. Kersavont in den jaire lxxxvii ende tusschen sint Jansmisse lxxxviii, mach men betalen ende affleggen, indien te geven:

Den Andries gulden voir xlii stuvers;

Den Rijnsgulden voir xli stuvers;

Dobbel Vuereyseren iii3 stuvers;

Ende andere penningen dair nae.

Item die chijnsen ende renten ende pachten, die gecoft sijn tusschen sinte Jansmisse lxxxviii, mach men betailen ende affleggen, in dien te geven:

Den Andriesgulden, xlviii stuvers;

Den Rijnsgulden, xlvii stuvers;

Dobbel Vuereyseren, iiii stuvers;

Ende andere penningen dair nae.

Item die chijnsen, renten ende pachten, die gecoft sijn tusschen Kersavont int jair lxxxviii ende sinte Jansmisse int jair lxxxix, mach men betailen ende afleggen, indien te gevene:

Den Andriesgulden, liiii stuvers;

Den Rijnsgulden, liii stuvers;

Dobbele Vuereyseren, iiii3 stuvers;

Ende andere penningen daer nae¹.

Item die chijnsen, renten ende pachten, die gecoft sijn tusschen sinte Jansmisse int jair lxxxix ende Kersavont in den selven jair lxxxix, mach men betailen, indien te geven:

Den Andriesgulden, lx stuvers;

Den Rijnsgulden, lix stuvers, ende oick op lx stuvers;

Dobbel Vuereyseren, v stuvers;

Ende andere penningen dair nae².

Ende aengaende der lossinge van den renten, chijnsen ende pachten, gecoft voir sinte Jansdach lxxxvii, soe sal een yegelijck hem te hebben reguleeren ende te vueghen nae valuacien voir den voirs. jair lxxxvii gemaict, ende die voir gescreven staen, dat is te wetene, voorscreven valuacie, gemaect in den jairen lxxxvi, lxxxv, lxxxiii, lxxxii, lxxviii ende lxxiiii.

In den jair duysent ccccxciii, op ten ix dach septembris, wairt

1 Hier is oick nochtans als voir aen te mercken ende te letten, dat deese penningen niet teenemael, mair alleynsen hooger ganck creegen, ende alsoe heeft men dair nae te reekenen bijnnen den halven jair [Nota, als boven].

2 Hier is oick als voir te weten ende te letten dat dese penningen nyet teenenmael maer alleynsen hooger ganck creegen [Nota, als boven].

[p. t.o. 89]

Valuatie.

Deese navolgende Valuacie, by den doirluchtigen, hoechgeboren, vermogenden furste Philips, ertshartoge van Oistenrijck, hertoge van Bourgoindien, van Brabant, etc., ende den staite van sijnre genaiden landen gemaect ende geordineert, wairt gepubliceerd en uuytgeroepen den xv dach der maent van decembri in den jair ons Heeren duysent cccc xcix. Ende yerst van den gouden penningen, die doir allen den landen das ersthartogen voirscreven ganck ende loop sullen hebben, ende van hoir gewichte, weerde, ende afslach (voir datse te licht sijn), ende hier is yerst te wetene wat gewichte deese letteren beteekenen

E. }beteekent{ Engelsche	D. }beteekent{ Deusken
H. }beteekent{ Half Engelsche	A. }beteekent{ Aesken
F. }beteekent{ Firlinch	M. }beteekent{ Mijte
T. }beteekent{ Troycken.	Qr. }beteekent{ Vierendeel.

TGEWICHTE.		DIE WEERDE.	AFSLACH.
			{E. xvi3 stuvers i oirdt ii mijten.
iii E.	Tgulden Vlies, by den voirs. eirsthertoch gemunt.	ii3 seu 2 ½ guldens.	{H. viii stuvers j3 stuver i mijte.
x E. i F.	Den grooten Reael, by den selven gemunt	viii guldens v stuvers.	{F. iiii stuvers ½ oirdt iii3 mijten.
iiii3 E. i F. i D.	Den halven	iv guld. ii3 stuvers.	{T. ii stuvers iiii3 mijten i Qr.
ii E. i F. i T. i D.	Dat vierendeel	ii guld. i st. i oirdt.	{D. i stuver ii mijten ½ Qr.
			{A. ½ stuver i mijte ½ Qr. i F.
v E.	Den Nobel metter roosen	iv guld. v stuver.
ii3 E.	Den halven	ii guld. ii3 stuvers.
i E. i F.	Dat vierendeel	i guld. i st. i oirdt.	}E. xvi3 stuvers i oirdt ii mijten.
iiii3 E.	Den Henricus Nobel	iii guld. xv stuvers.	}H. viii stuvers j3 oirdt i mijte.
ii E. i F.	Den halven	xxxvii3 stuvers.	}F. iiii stuvers ½ oirdt iii3 mijten.
i E. i T.	Dat vierendeel	xviii stuvers iii oirdt.	}T. ii stuvers iiii3 mijten i Qr.
iii E. i F. i T.	Den Engel	lvi3 stuvers.	}D. i stuver ii mijten j3 Qr.
j3 E. i F. i D.	Den halven	xxviii stuvers i oirdt.	}A. ½ stuver i mijte ½ Qr. i F.
ii E. i F. i D.	Den Rijder, den Ungers Ducaet	xxxix stuvers.
i E. i T. i A.	Den halven Rijder	xix stuvers ii oirdt.
ii E. i T. i D. i A.	Ducaten van Italien ende Saluyt	xxxvii3 stuvers.
			{E. xvi stuvers i oirdt i mijte.
			{H. viii stuvers ½ oirdt ½ mijte.
iiii3 E.	Den Vlemschen, den Johannes ende Philippus Nobel	iii guldens xii stuvers.	{F. iiii stuvers iii mijten ½ Qr.
ii E. i. F.	Den halven	xxxvi stuvers.	{T. ii stuvers j3 mijten ½ Qr.
i E. i D.	Dat vierendeel	xviii stuvers.	{D. i stuver ½ mijten ½ Qr. i F.
			{A. ½ stuver j3 Qr. van der mijten.
			{E. xvi stuvers i oirdt ii mijten.
ii3 E. i F.	Den gouden Leeuwe	xliii stuvers.	{H. vii3 stuvers j3 oirdt i mijte.
j3 E. i F. i D.	Dat tweedeel	xxxix st. i oir. vi mijt.	{F. iii3 stuvers j3 oirdt ii3 mijten.
½ E. i F. i T. i A. stijff.	Dat derdeel van den Leeuwe	xiv st. ½ oirdt iii mijt.	{T. j3 stuvers j3 oirdt v3 mijten i Qr.
			{D. i stuver i oirdt iii mijten.
			{A. j3 stuver i oirdt v3 mijten ½ Qr.
			{E. xv3 stuvers i oirdt ii mijten.
			{H. vii3 stuvers j3 oirdt i mijte.
ii E. i F. i D.	Die Croon metter Sonne	xxxvi3 stuvers.	{F. iii3 stuvers j3 oirdt iii mijten.
i E. i T. A.	Die halve Croon	xviii stuvers i oirdt.	{T. j3 stuver j3 oirdt iiii mijten iii Qr.
			{D. ½ stuver j3 oirdt v mijten j3 Qr.
			{A. j3 oirdt v3 mijten ½ Qr. i F.
			{E. xv3 stuvers ½ oirdt iiii mijten.
			{H. vii3 stuvers j3 oirdt i mijte.
ii E. i T. i D. i A.	Die oude Croon	xxxv3 stuvers.	{F. iii3 stuvers j3 oirdt ii3 mijten.
i E. i D. i A. stijff.	Die halve	xvii stuvers iii oirdt.	{T. j3 stuver j3 oirdt iiii mijten i Qr.
			{D. ½ stuver j3 oirdt v mijten ½ Qr.
			{A. j3 oirdt v mijten i E.
			{E. xii3 stuvers i oirdt iiii3 mijten.
			{H. vi stuvers j3 oirdt ii miiten i Qr.
ii E. i T. i D. i A.	Den Guillelmus Scilt	xxix stuvers.	{F. iii stuvers ½ oirdt iiii mijten ½ Qr.
i E. i D. i A. stijff.	Den halven	xiiii stuvers.	{T. j3 stuver v mijten i F.
			{D. iii oirdt i mijte i Qr.
			{A. j3 oirdt ½ mijte ½ Qr.
			{E. xvi stuvers i mijte.
			{H. viii stuvers ½ mijte.
			{F. iiii stuvers i Qr.
ii E. i T. i D.	Dat Scuytken	xxxv3 stuvers.	{T. ii stuvers ½ Qr.
			{D. i stuver i F.
			{A. ½ stuver.
			{E. xi stuvers j3 oirdt v mijten.
			{H. v3 stuvers ½ oirdt v3 mijten.
			{F. ii3 stuvers i oirdt v3 mijten i Qr.
ii E. i T. i D.	Den Johannes Scilt	xv stuvers.	{T. i stuver i oirdt ii3 mijten j3 Qr.
			{D. ½ stuver i oirdt i mijte i Qr.
			{A. i oirdt iii3 mijten ½ Qr.
			{E. xi stuvers v mijten.
			{H. v3 stuvers ii3 mijten.
			{F. ii3 stuvers i oirdt i mijte i Qr.
ii E. i T. i D.	Den Gelders Rijder	xxiiii stuvers.	{T. i stuver j3 oirdt ½ mijte ½ Qr.
			{D. ½ stuver ½ oirdt iii mijten i Qr.
			{A. i oirdt iii3 mijten ½ Qr.
			{E. xiii stuvers i mijte.
			{H. vi3 stuvers ½ mijte.
			{F. iii stuvers i oirdt i Qr. mijte.
ii E. i T. i A.	Den gouden Koerfuster gulden ende geen andere	xxviii stuvers.	{T. i3 stuver ½ oirdt ½ Qr. mijte.
			{D. iii oirdt iii mijten.
			{A. j3 oirdt j3 mijte.
			{E. xi stuvers ½ oirdt j3 mijte.
			{H. v3 stuvers iii mijten iii Qr.
			{F. ii3 stuvers i oirdt ii3 mijten j3 Qr.
ii E. i T.	Den Utrechtsche David gulden	xxiiii stuvers.	{T. i stuver j3 oirdt i mijte j3 Qr. i F.
			{D. ½ stuver ½ oirdt. iii3 mijten.
			{A. i oirdt iiii3 mijten i Qr.
			{E. x stuvers ii3 mijten.
			{H. v stuvers i mijte i Qr.
			{F. ii3 stuvers ½ mijten ½ Qr.
ii E. i T.	Den Philippus Scilt ofte Clinckaert	xii stuvers.	{T. i stuver i oirdt i Qr. i F. gr.
			{D. ½ stuver ½ oirdt ½ Qr. mijte.
			{A. i oirdt iii mijten i F. Qr.
			{E. xi stuvers ½ oirdt ii mijten.
			{H. vi stuvers ½ oirdt iiii mijten.
			{F. iii stuvers iiii mijten.
ii E. i T.	Den Lovenschen Peeter	xxvi stuvers.	{T. j3 stuver ii3 mijten.
			{D. iii oirdt i mijte i Q.
			{A. j3 oirdt ½ mijte ½ Q.
			{E. x stuvers vi mijten.
			{H. v stuvers ii3 mijten i Qr.
			{F. ii3 stuvers i mijte j3 Qr.
ii E. i D.	Den Beyers ende Fredericus gulden	xx3 stuvers.	{T. i stuver i oirdt ½ mijte ½ Qr.
			{D. ½ stuver i oirdt i Qr.
			{A. i oirdt iii mijten ½ Qr.
			{E. viii3 stuvers v3 mijten.
			{H. iii stuvers i oirdt ii3 mijten i Qr.
			{F. ii stuvers ii3 oirdt j3 mijte.
j3 E. i F. i T. i D. i A.	Den Postulaet metten hondekin ofte Robertus gulden	xvi3 stuvers.	{T. i stuver iii3 mijten ½ Qr. i F.
			{D. ½ stuver j3 mijte i Qr. i F.
			{A. i oirdt ½ mijte j3 Qr.
			{E. viii stuvers j3 oirdt v mijten.
			{H. iiii stuvers ½ oirdt v3 mijten.
			{F. ii stuvers v3 mijten i Qr.
i E. i F. i T. i D. i A.	Den Postulaet van Bourbon	xvi3 stuvers.	{T. i stuver ii3 mijten j3 Qr.
			{D. ½ stuver i mijte j3 Qr. i F.
			{A. i oirdt ½ mijte ½ Qr. i F.
			{E. viii stuvers j3 oirdt iii3 mijten.
			{H. iii stuvers ½ oirdt iiii3 mijten i Qr.
			{F. ii stuvers v mijten j3 Qr.
j3 E. i F.	Den Arnoldus gulden	xiiii3 stuvers.	{T. i stuver ii3 mijten ½ Qr. i F.
			{D. ½ stuver i mijte i Qr. i F.
			{A. i oirdt ½ mijte ½ Qr. mijte.
			{E. xiii stuvers i oirdt ii mijten.
			{H. vi3 stuvers ½ oirdt i mijte.
			{F. iii stuvers i oirdt iii3 mijten.
ii E. i F. i D.	Den gouden Andries gulden	xxix stuvers.	{T. j3 stuver ½ oirdt j3 mijte i Qr.
			{D. iii oirdt iii3 mijten j3 Qr.
			{A. j3 oirdt j3 mijte j3 Qr. i F.

[p. 89]

tot Loven gehuldt ende ontfangen die doirluchtige hoechgeboiren furste Philips, soen van den voirscreeven roomschen coninck Maximiliaen, ende dair nae, den ix dach der maent van november, in den selven jair xciii, wairt deese naevolghende (in alio libro etiam exhibeo) valuacie uuytgeroepene.

[Zie de hiernevens ingevoegde Valuatie.]

Welcke voirgenoemde gouden penninghen, hebbende hoir behoirlijck gewichte, sulcke, als voir, ende geen andere sullen voirtaenne loop en ganck hebben, inder formen ende manieren als boven, behoudelijck dat sy sullen moigen weesen twee aeskens lichter dan hoir rechte gewichte, op elck stuck, wael verstaende dat die halve Croonen, vierendeelen van Nobulen, ende andere van gelijcken cleynen stucken gouts, en sullen maer een aesken lichter moigen weesen dan tvoirgenoemde rechte gewichte, nae inhoude der ordinancien by voirs. ertstharttoghe in den jair voirs. gemaeckt.

Supradicto anno Mccccxcix, xxiii februarii natus est in Gandavo comes Flandrie, filius supradicti ducis Philippi archiducis Austrie, ducis Bourgund., Brabancie, et baptizatus est ibidem in ecclesia sancti Johannis, vii marcii, et accepit sibi nomen supra fontem Karolus, et eumdem de sacro fonte levarunt princeps de Symay, dominus de Bergis Johannes, domina Margareta, relicta quandum ducis Karoli de Bourgundia, soror Eduwardi regis Anglie.

Oick in den voirs. jair xcix, den xii dach in augusto, wairden gecoren die ierste sesse mannen binnen den Bossche, by naeme, Aelbert Keeteler, Gerairt Keeteler, Dierick van Heedel, Roloff Noppen, Jan Pynappel ende Hanrick van Deventer.

In den jair duysent ccccc ende vijf, ofte dair ontrent, sterff die edele ende vrome coninginne Elisabet van Spangien, ende mits dien die soen van Spangien, ende die oudste dochter, die coninginne van Portegael, haestelijck wairen gestorven, sonder wettige oir, soo wairt die voirs. eertshartoghe Philips coninck van Spangien, van Leon, van Gernaiden.

In den voirs. jair vijff, des anderen daigs nae derthien dach, ginck tot Armuyen te scepe die voirs. coninck Philips, met vrouwe Johanna, sijnre coninginne, om nae Spangnien te reysen, ende dair wesende, wairt hy ontfangen voir coninck van Castilien, van Leon, van Gernaiden; maer niet lange en leefden aldair die voirs. coninck Philips; want hy sterff dair nae, den

[p. 90]

xxvi dach septembris int naevolgende jair sesse, ende wairt begraven in de stat van Borghes, in een Catuzeren cloester.

Coirts nae doode coninck Philippus voirs., gerees oirloge tusschen desen landen ende tusschen heeren Karle van Gelre, ende quam heeren Robrecht van Arenborch met groter macht uuyt Vranckrijck tot Ruermunde, ende sloech voirts bynnen deeser meyerijen, als den vii dach octobris int jair vi, ende voirts tot Tuernout, ende dede alsoe grooten schade. Hy en hadde geen wederstant van heeren Willem van Croy, stathelder slants, etc.

In den jair vii, den viii dach july, maicten die Hollanders hoir belech voir Poederoeyen, dairse met schande weeder afscheyden den xii dach septembris dair nae, in den selven jair, laetende dat slot ongewonnen.

In den jair vii, den xviii dach september die voirs. heere Robbrecht van Arenborch met veele Fransoysen hebben Thienen ingenomen.

In den jair acht wairt keyser gecoren die voirs. coninck Maximiliaen, ende den xxvi julii quam bynnen der stat; ende die stat schinctene hem xii amen wijns, en hondert malderen haveren.

In den voirs. jair viii, des nacht nae den jersten woesdach nae paeschendach, te weetene, op ten xxvii dach aprilis, donderdachs snachts, soe heeft die vrome furst van Auholt, ten versueke ende vervolghe, en oick ten costen der stat van tsHertogenbossche, sijn belech gemaict voir Poederoyen, ende nam dat inne, dair nae int selver jair, den derden dach junii, ende deder een deel hangen.

In den jair xi, den xxiiii dach in aprille, des donderdaigs in den avont, nae paeschen, belechden die van Utrecht die stat van Yeselsteyn, dair aff principael hooftluyden wairen heere Jacob van Appelteeren, domdeeken, Everairt Sonderbalich, borgemeester, die welcke heeren Floris van Yselsteyn geheel contrarie wairen, ende sy hadden oick meede te hulpen heeren Karle van Gelre.

Heere Floris voirs. creech veele heeren te hulpen uyt Henegouwe, uuyten lande van der Marck, ende meer, omme Yselsteyn weeder te ontsetten, ende als hy een groot vergaederinge van peerden by een hadde, soo toech hy dair meede nae Yselsteyn, om dat te ontsetten, ende comende ontrent Yselsteyn, die

[p. 91]

voirs. van Utrecht, den tweesten dach juny int jair xi, vertoogen ruekeloosse op, sonder den voirs. heer Florissen te verwachten, ende vloyen inne tot Montfoirt, ende dair nae, in den selven jair xi, den xxviii dach in junio, op Assensien avont woensdach, soo wairt die stat van Bommel weeder van den Geldersen ingenomen, by quayen toesien van den capeteyn aldair, by naeme Willem die Joode, die een Geldersman was.

In den jair xi, in julio, by oirlove van vrouwe Margrieten van Oistenrijck deede deese stat omwerpen tsloot van Oyen.

Den xxvii dach in augusto, int jair xi, wairt Venlo belegen van deeser zijden, ende den xvi dach novembris in den selven jaer brack op weeder omme den leeger van Venlo, laetende dat ongewonnen.

Opten derden dach in den jair xii, des smorgens ontrent vii hueren, by slappen toesiene Jans van Blaveren, die tot Tiel een hooftman was, ende een Geldersman was, sijn die Geldersche bynnen Tyel gecomen, ende hebben die stat ingenomen, ende lieten Jan van Blaveren goets moets uuytrecken.

In decembri in den jair xii, was tot Coelen eenen grooten oploop; die heeren woirden van der gemeynten gevangen, ende tot zevenen toe metten zwerde gericht.

Den x dach septembris anno xiii, wairt Dornick van den keyser Maximiliaen ende coninck van Engelant belegen, ende opten xxiii dach september dair nae gaven hen die voirs. van Dornick op, ende in handen des keysers ende coninx voirs.

In den jair xiiii opten kersavont sterf coninck Loodewijck van Vranckrijke, ende naerder doot van den voirs. coninck Lodewijck wairt gecroont die dolphijn, by naeme Franciscus, die welcke was herttoge van Valoys ende van Engoulême, die ten wijve hadde des voirs. coninx Lodewijcks dochtere, geheyten vrouwe Glaude.

Opten xviii dach van julio in den jair Mccccc, ende ter begerten van den staten van Brabant, te Bruessel vergadert sijnde, want by den generael meesters van der munten inder wairheyt bevonden was, dat veele soorten van gouden guldens boven in den duyschen landen gemunt, by name by den herttoge van Beyeren, van Wiertsenbourg, lantgreve van Hessen, biscob van Saltzbourch, by der stat van Nuerenbourch, Stratsbourch, Nuerlingen, Basel, ende oick die nyeuwe guldens, die den harttoge

[p. 92]

van Gulijck nu slaet, metten wapenen van den kuerfurstenen, alsoe goet in alloye ende in gewichte zijn als die kurfursters ende andere gevalueerde guldens, soe es geordineert, van wegen ons genadichs heeren, ten profijte van der gemeynte welvaert, dat die voirs. sullen aenloop ende curss hebben gelijc die andere gevalueerde guldens, ter tijt toe datter anders in versien sal worden.

In den voirs. jair xiii, den xxiii dach in januario, des dijnsdach voir den hoochtijt der bekeeringhe sinte Pauwels, soo wairt die dorluchtige, hoochgeboiren, vermogende furst voirs. Karle, prince van Spangien, artsharttoge van Oistenrijke, herttoge van Bourgondien, van Brabant, soen van wijlen coninc Philips van Castilien, soen van den roomschen keyser Maximiliaen, tot Loeven ontfangen, ende gehult voir harttoge van Brabant.

Daer nae den xix dach in aprille, in den jair vijftiene, nae paeschen, des donderdachs nae sondach, alsmen singt in der kerken voir den introyt van der messen quasi modo, dede die voirs. herttoge Karle met sijnder genaeden besloten brieven deeser stat tsHertogenbossche verkundigen, ende voirts oppenbairlijc publiceren den pays, gemaict tusschen den voirs. nyeuwen coninc van Vranckrijck, sijne landen, ter eender, ende onsen voirs. genaedigen heer ende sijnen landen, ter andere, ende oick den huewelijck tracteert ende gesloeten tusschen den selven onsen heere ende vrouwe Reynata, dochter van wijlen den coninck Lodewijck van Vranckrijck, oudt wesende ontrent acht jairen, bevelende ende begerende onsen geneedigen heere processie te begaen, gode almachtich te dancken ende te bidden om stichticheyt des pays, ende voirt blijdschap te maken, met woerscappen¹ ende vieren te stoken, soo men oick dede.

Dair nae, den xv dach july, in den jaire duysent cccccxv, wairt die voirs. harttoghe Karle in der voirs. stat van tsHertogenbossche gehuldt.

In den voirs. jair xv, omtrent Lichtmisse, sterff die coninck Ferdinand van Aragon, van Alverne, van Napels, van Gernaten, etc., ende dair nae, in den selven jair, den xii ende xiii daigen in merte, te weetene des donderdaigs ende des vrijdaigs voir Palmsondach, beginck tot Bruessel die voirs. herttoghe Karle

1 Woerscappen, worppylen, vuerpylen.

[p. 93]

die uytvairt over den voirs., coninck Fernand, dair alsdoen wairt gegeven die croon van den coninckrijcke voirs., ende van dier tijt screef hy hem coninck.

In den jaire cccccxvi, in novembri den viii, ix, x ende xi daigen, wairt by den voirs. coninck Karle tot Bruessel celebreert die feeste van den Gulden vlyes.

In den jair duysent cccccxvii, den xix dach in meye, des dijnsdags voir onsen Heeren Hemelvairts dach, soo wairt met grooter eeren inder stat van Uuytrecht voir een biscop ontfangen heeren Philips B. van Bourgoindien, soen wijlen herttoghe Jans van Bourgoindien, soen van wijlen coninck Jan van Vranckrijcke.

Explicit.

Dit kronykjen getrokken uit de Analecta inedita van wylen den eerw. heer A. Heylen, HS. behoorende aen den eerw. heer De Ram, rector magnificus der catholyke universiteit van Leuven. Heylen schreef boven zyne kopy: ‘Chronicon sequens confectum videtur a quodam syndico oppidi Buscoducensis, cui archivia patuere. Quod autem nomen ipsius fuerit, detegere nequivi, nisi fortasse fuerit dominus Van der Stegen: id enim nomen integumento inscribitur. Verbotenus et litterariter exscripsi ex autographo, quod ab amica manu accepi 1785.’ De latynsche invoegsels, tusschen haekjens ingeklamd, schynen ook aenteekeningen te zyn van Heylen.

J.F. WILLEMS.