Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656 (1931)

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

[Inwydinge van 't Stadthuis t'Amsterdam]aant.aant.



illustratie
Jacob van Campen, de bouwmeester van het stadhuis (naar een teekening van Jan Lievensz.)




illustratie
Titelprent der eerste uitgave


Inwydinge Van 't Stadthuis t'Amsterdam.

Toegeigent

Den E.E. Heeren Burgemeesteren en Regeerderen der zelve Stede.

t'AMSTERDAM, by Thomas Fontein,

Voor de Weduwe van ABRAHAM de WEES, op den Middeldam, in het Nieuwe Testament. Ao CIƆ IƆ LV.



illustratie

Inwydinge Van Het Stadthuis t'Amsterdam.*

 
Gelijck nu d'ackerman de zeissen slaet in d'airen,vs. 1
 
En heenstreeft, door een zee van gout en goude baren,2
 
Zoo weckt ons Amsterdam, door overvloet van stof,
 
Om in den vruchtbren oeghst van zijnen rycken lof4
5
Te weiden met de penne, en vrolijck in te wyen5
 
De hoogtijdt van 't Stadthuis en burgerheerschappyen,6
 
Met een de jaermerckt, die, met haeren open schoot,7
 
Alle omgelege steên en bontgenooten noodt8
 
Op 't heerelijck bancket van allerhande gading,9
10
Die 't nimmer zat gezicht genoegen en verzading10
 
Belooft, door zoo veel schat, gerief, verscheidenheên,11
 
Als kunst en hantwerck hier nu stapelen op een.
 
Dat zoo veel duizenden, als sterck ter poorte indringen,13
 
Zich spoeden naer den Dam, om 't wyfeest in te zingen,14
15
In 't midden van ons vloên, den Amstel en het Y,15
 
Met al de burgerjeught van d'oude en nieuwe Zy,16
 
Op 't heldere geklanck der zilvere trompetten,
 
Het dondren van kortouwe, en maetklanck van musketten,18
 
Het vliegen van de vaene, en luid triomfgeschal;
20
Terwijl elck element van blyschap juichen zal,20
 
De hemel huppelen, en alle starretranssen21
 
In 't ronde, als hant aen hant, rontom ons Raethuis danssen,
 
De Bruit, daer 't al om danst, en die, zoo fier en ryck,23
 
Op haeren schoonsten dagh en 't kussen, zit te pryck.24
25
De Leeuw des hemels schynt de hooftstadt van de landen,25
 
Wiens schilt gehanthaeft wort van leeuwen, onder 't branden26
 
Te zeegnen, met een lucht, uit zyne keel gestort,
 
Te maetigen zyn vier, om frisch en onverdort,
 
De graftlaen en het loof der boomen te bewaeren.29
30
De straelen van zyn maene en glinsterende hairen30
 
En oogen steecken niet zoo vinnigh op ons hooft;
 
Als had hy dezen dagh en zyn triomf belooft
 
Een koele lentezon: want dit gestarnt, by vlaegen,
 
Den geest verstickende, door 't gloên der heetste dagen
35
En weecken, koestert nu den zanglust, en de Min,
 
En Oegstmaent gaet met lust, gelijck de Maymaent, in.36
 
Ghy Heeren, die de Stadt, gelyck vier hooftpylaeren,37
 
Met raet en wysheit stut, in 't rypste van uw jaeren,
 
Grootachtbre Vryheer GRAEF, en Ridder MAERSEVEEN,39
40
Oprechte telgh van POL, en SPIEGEL, die 't Gemeen40
 
Ten burgerspiegel streckt, gewaerdight ons gezangen41
 
Te hooren, daer 't muzyck uw' intre zal ontfangen42
 
Met blyschap op den stoel, en 't eerlyck wapenkruis;
 
Uw burgermeesterschap het ingewyt Stehuis
45
Vercieren, meer dan kunst, besteet aen witte marmers;44-4545
 
En d'oude burgery haer hoofden en beschermers
 
Begroeten, uit den drang, van overal vergaêrt.47
 
De burgervaders zyn met recht alle eere waert.
 
De zwackheit van den mensch behoeft gestut te worden
50
Door loon, en straf, dit eischt gezagh, en wettige orden:50
 
Gezagh en orden melt terstont het onderscheit51
 
Van volck en burgerye en 't ampt der Overheit:52
 
Het ampt vereischt een plaets, en huis, hier toe gekoren,
 
Ten dienst der stede; aldus wort hier 't Stehuis geboren,54
55
Uit een nootwendigheit, tot heil van 's burgers Staet.
 
Stadthuizen dienen dan alom ten toeverlaet
 
En vryborgh van het volck, dat, vry van alle zorgen,57
 
Gerust zyn' handel dryft, en heenslaept op die borgen,58
 
Het oogh der Vaderen, dat voor de kindren waeckt,59
60
En toeziet, eer de storm de poorte en wal genaeckt.60
 
Dus lydt het volck geen' last van schipbreucke, in 't verheffen61
 
Der oorloghsbuien, die de burgerstaeten treffen,
 
En storten in den gront, ten zy 't de hemel schutt',
 
Die Heeren hanthaeft, en door zulcke pylers stut
65
Veel duizent huizen, als in een Stehuis gesloten,65
 
Het hart van al de stadt en trouwe stadtgenooten,
 
Die 't hart bedancken, voor zyn' levendigen gloet;67
 
Terwijl het al de leên der burgerye voedt,
 
In 't leven onderhoudt, veel honderden van jaeren.
70
Zoo staet Venedigh pal, in 't midden van de baren,70
 
Als een metaele rots, na twalef eeuwen tijdts,
 
Bestreden van de pest, en dierte, en zoo veel stryts,72
 
Gestreden met den Turck, en 't huis der Ottomannen
 
En Vorsten, tegens 't Recht der vryheit ingespannen.74
75
Zoo blinckt de stadt, myn wiegh, gebouwt van Agrippijn,75
 
Gelijck een halve maene, op d'oevers van den Rijn,
 
Na zestienhondert jaer, en toont haer lauwerieren,
 
Gestrickt in 't vreverbont met d'oude Batavieren.78
 
Aldus stont Rome vast, schier zes paer eeuwen lang,
80
Eer 't Noorden met zyn byl, by haeren ondergang,80
 
In 't ommewroeten groeide, en 't sloopen der gebouwen,81
 
Gewortelt al te diep, te hardt om uit te houwen.82
 
Al hanthaeft d'oppermaght, in oorloge, en gewelt,
 
De steden, eeuw op eeuw, haer paelen zijn gestelt,84
85
Haer oude stuit in 't endt, gelijck des menschen leven.85
 
Wat menschen bouwen, wort geene eeuwigheit gegeven.86


illustratie

Plattegrond van het stadhuis te Amsterdam

VERKLARING DER CIJFERS:

1 Burgemeesterskamer.
2 Pui.
3 Vierschaar.
4 Justitiekamer.
5 Raadkamer.
6 Weeskamer.
7 Assurantiekamer.
7a idem.
8 Desolate-Boedelkamer.
8a idem.
9 Rekenkamer.
10 Kamer van Schepenen-extraordinaris.
11 Schepenzaal.
12 Kamers van Advocaten en Procureurs.
13 Kamers van Commissarissen van Kleine Zaken.
14 Kamer van Thesauriers-extraordinaris.
15 Secretarie.
15a Secretarie.
15b Secretarie.
16 Kamer van Thesauriers-ordinaris.
17 Burgemeestersvertrek.
18 Galerij.
19 Binnenplaatsen.
20 Burgerzaal.
21 Open poorten van de Burgerzaal.
N.B. De voorgevel is de Oostzijde, de zijde tegenover de Nieuwe Kerk de Noordzijde.

 
Wie iet geduurzaems zoeckt, die heff' zyn hart om hoogh.87
 
Men kan niet zekers hier beschieten met ons oogh.88
 
Hoe 't Raethuis by het hart met reden wort geleecken,
90
Waernaer de vyanden der burgervryheit steecken
 
Met heimelyck geweer, en laegen, en verraet,91
 
Of inbreuck van de poorte, uit openbaeren haet;92
 
Dat bleeck, toen Beuckels rot haer moedernaeckte waerheit,93
 
Het licht der logentaele, als een herbore klaerheit,94
95
Wou planten op den Dam, ten trots van 't wapenkruis;95
 
Gelyck de Schilderkunst, op 't afgebrant Stadthuis,96
 
Getuighde menigh jaer: dat bleeck, toen d'eerste Gallen97
 
Na'et winnen van de Stadt, noch zochten t'overvallen98
 
Het Roomsche Kapitool, beletter van hun kans;
100
Daer Manlius zoo braef, gewaerschuwt van de gans,100
 
En haer verbaest geschal, het burgerrecht verweerde,101
 
Door 't overschot des volcks, en Brennus heirkracht keerde,
 
Die, zeven maenden langk, verrijckt door roof en buit,
 
Most slaecken zijnen roof, op 't Kapitool gestuit.104
105
Gelyck Heer Gysbrechts stadt van visschers is begonnen,105
 
Door haer gelegentheit, en na heeft aengewonnen,106
 
Zoo wert haer Raethuis oock tot driewerf weêr verzet.
 
Het eerste stont daer 't Y zich uitstreckt in zijn bedt,108
 
Met biezen riet en helm geboort, van wederzijde;
110
Daer d'Aemstelheer, van outs, de zeekapelle wydde,110
 
Ter eere van Godts Helt, Sint Olof, die zijn' troon111
 
In 't Noorden had gebouwt, en wien de martelkroon
 
Met recht wert toegekeurt: want toen hy onder d'Ieren113
 
Tot kennis quam van Godt en Christus kruisbanieren,
115
En in Nieuw Megen sprack d'orakels van Godts mont,115
 
Liet hy zich Kerstenen, en wasschen op de vont,116
 
Van 't heiloos Heidensch slym. dus zuiver, en herboren,117
 
Zocht hy Godts dienst en Kruis te planten by zijn Nooren,
 
En, die een Koning was, verkondighde het licht,119
120
Waer voor de zon en maen en steile Noortstar zwicht.120
 
De maght der afgoôn raest, en, als een stroom gedreven,121
 
Bejegent hem in 't velt, daer hy getroost zijn leven122
 
En kroon ten beste schenckt aen Christus kruisaltaer,123
 
Geheilight door het bloet van zulck een' martelaer.
125
Het tweede Raethuis stont, daer nu de kant gesleeten125
 
Wort van het waterrack, dat, naer den Dam geheeten,126
 
Allengs ten Zuiden, van het Y, te rugge springt,
 
Tot daer de middensluis en duicker 't water dwingt,128
 
Of weder uitgiet, als de stercke wint van 't Zuien
130
Den Aemstel viert den toom, en afjaeght met zijn buien;130
 
Gelijck de stroomen staen ten dienst van weêr en wint,131
 
Naer dat der winden Vorst hem uitlaet, en ontbint.132
 
Men zagh de derdemael het Raethuis weêr verrezen,
 
Als of Natuur den gront had met haer hant gewezen,
135
Daer Kalverstraet en Dijck noch uitzien naer den Dam,135
 
En reicken aen de merckt, daer 't Sticht ter merreckt quam,
 
De Goier, Aemstelaer, de Veene- en -Waterlander.137
 
Zy staplen vrucht en vee en zuivel op elckander,
 
Gevogelte, en gewas, en wat de nootdruft eischt,139
140
Ter liefde van 't gewin, daer 't al om draeft, en reist,
 
En vlet, en vaert, en woelt; terwijl de burgeryen,141
 
Van d'eene aen d'andre weeck, by deze merckt gedyen,142
 
En kelder en schappra, met opgepropten schoot,143
 
Bezorgen, als de mier haer hol, voor hongers noot.144
145
De Koning van de Stadt, wiens kruin 't gewelt zou tergen:145
 
Verkoos Tarpeius bergh alleen, uit zeven bergen,146
 
Omtrent den Tiberstroom, en zijne waterkolck,
 
Om daer den adelaer en stoel van 't strijtbre volck,
 
Als op den vryburgh van 't Gemeene best, te planten,
150
Dat tegens al de maght der weerelt zich zou kanten.
 
Dus rees het Kapitool, op dezen steenen bult,151
 
Van Romulus met riet gedeckt, en na vergult,152
 
Gelijck een gouden bergh, om, in het onderdaelen
 
En opstaen van de zon, de zon ten trots te praelen;154
155
Een eer, waer voor de bergh den vader Numa danckt,
 
Zoo lang 't Romainsch gebiet, dat nimmer zackt, noch schranckt,156
 
Maer op zijn wyze duurt, de weerelt zal verduuren;157
 
Terwijl de Noortsche byl en heirschap Remus muuren158
 
En menigh trots gevaert, gelijck een steenrotsduin,159
160
Noch noit begraven kon, in 't omgewroete puin.
 
De Raeden van de Stadt vier van hun leden zetten,161
 
Graef, Wavren, Maerseveen, en Geelvinck, om te letten162
 
Op 't voorgebeelde ontworp van 't Raethuis, wijs en rijp163
 
Beraetslaeght, en bepaelt in zyn vereischt begryp,164
165
Bespiegelt door en door, in 't oogh der Trezoorieren165
 
En Burgermeesteren, tot dat uit meer papieren166
 
De waertste tekeninge, en d'eelste niet ontbrack,167
 
Waeraen de breede Raet in 't endt zijn zegel stack.168
 
De Raet van Amsterdam verkoos, met rijpe reden,
170
De plaets van 't out Stadthuis, nu moede, en afgereden,170
 
Van hoogen ouderdom, en arbeit, zorge, en last;
 
Als 't midden van de stadt, het hart in 't lichaem, past,172
 
Gestut van wederzy met heur vermaerde stroomen,
 
Om af en aen in zee, of aen den Ryn te komen,
175
En Schelt, en Wael, en Maes, buurinnen van den Ryn,
 
Verheerlijckt door de steên, waer van zy voesters zijn.176
 
Hier keert ons trots gevaert zyn aenschijn naer het Oosten,
 
Den opgang van de zon, die d'aerde komt vertroosten,
 
Verquicken met haer' glans, waer naer elx oogh verlangt.
180
De slincke vleugel deckt de Noortzijde, en ontfangt
 
Den offer uit der zee; de rechte deckt den zegen180-81
 
Van Beurze en vliet, van wien dees zeestadt heeft gekregen182
 
Haer' naem, de weerelt door gevlogen, en bekent,
 
Zoo wijt zy 's weerelts oegst op alle merckten zent,
185
En inhaelt uit der zee, met overlade kielen
 
Gestuurt van Watergoôn, en snelle waterzielen,186
 
Die, schuw van weide en ploegh, in zee te weide gaen,187
 
En danssen op den rugh van vader Oceaen.
 
Maer 't weifelende lot, dat noit zijn rust kon houwen,
190
Quam 't rustigh raetsbesluit des Aemstels, onder 't bouwen,190
 
Bespringen, slagh op slagh, niet anders of de Nijt,
 
Die schendige Harpy, uit wrevel, schimp, en spijt,192
 
Het nootwerck scheuren wou, en met verwoede klaeuwen193
 
Der Burgermeestren gunst verbystren, en verflaeuwen,194
195
En dwingen af te staen van dezen arrebeit,195
 
Zoo noodigh, en zoo nut, gevordert en beleit
 
Door opzicht en het oogh der meestren, die bedreven
 
Steenhouweren hun maet en wet en regel geven;
 
Dies 't uurwerck van dien bouw gestadigh schynt te gaen,
200
Van hant tot hant, gelijck de wyzer, op zijn raên,200
 
De ronde doet, en past op klockeslagh en uuren,201
 
Zoo net, gelijck de zon om hoogh haer' loop kan stuuren.202
 
Gestadigheit verwint. al draeit de wyzer kort203
 
Den dagh om, niemant merckt dat hy bewogen wort.204
205
De Nydigheit zocht eerst de poorten stil t'ontgrendelen,205
 
En daeghde, uit eenen mist, voor stadt op, met haer vendelen,206
 
Door Amsterdam betaelt, en van den haenekraey,207
 
Ontdeckt, eer 't nachtgedroght belande aen wal, en kaey,208
 
Dat van verbaestheit zwichte, in ste van aen te vallen;209
210
Toen al de burgery 't geschut voerde op de wallen,
 
En blanck in 't harnas blonck, gelijck een ysre rots,
 
Die geenen aenstoot vreest, den Oceaen ten trots.205-212212
 
Noch rustze niet, maer streeft naer d'onbevrozene oorden,213
 
En hitst met volle kracht den blaesbalgh, uit den Noorden,214
215
Op dijck en dammen aen, dat Hollant schud, en yst.
 
De zee verlaet haer bed. de springvloet wast, en ryst,
 
En overschryt haer peil. de waeckende Aemsterlanders
 
Aen 't zweeten, in dien noot, met schuppe en zoôn, niet anders
 
Als warenze getroost den springvloet van Neptuin219
220
Het hooft te biên, gelyck een strantbeer van arduin.220
 
Neptuin, hier tegens aen, wil toonen dat geen zoden221
 
Vermogen zyne vorck en opgepreste Goden222
 
Te stuiten, op den toght; ontziet noch dijck, noch pael,
 
Noch eicke planck, en komt u, boven Outewael,224
225
Geborsten in de weide, en, bruizende op zijn riemen,225
 
Vaert voort, en zackt, en ryst, en valt in 't meer van Diemen,
 
Zet hofsteên, vee, en vrucht in 't water, dat wel eer,227
 
Zijns ondancks, ruimen moest den boezem van zyn meer,
 
Daer d'Amsterdammers, die hier lucht en adem schiepen,229
230
Al morrende om 't stehuis, nu huis en hof verliepen.230
 
Het open Aemsterlant, de polder rontom heen,
 
Al 't vlacke velt lagh blanck, tot in het Sticht en 't Veen232
 
Geleeck een bare zee. men kon het meer van Leiden233
 
En Haarlem, stroom noch sloot noch wegen onderscheiden.
235
De hoybergh bergde 't vee. de droeve huisman stack,235
 
Met vrouwe en kindren, 't hooft gedootverft uit het dack,236
 
In 't uitgemaelen meer. onwetenden aen 't schelden,
 
En 't kostelijck stehuis de lantscha most ontgelden.213-38238
 
Na zulck een zeestorm woelt het zeezieck Brittenlant.239
240
De Faem gewaeght hoe dit de waterketen spant,240
 
Van Doever af aen 't hooft te Kalis, en zijn krammen.241
 
De hoop van Londen vischt een net vol Amsterdammen.242
 
Karthage en Rome zien elckandre grimmigh aen,243
 
Als leeuw en tigerdier. alle oorloghsvensters staen,
245
Als Plutoos blicken, root van gloet en zwavelvlammen.245
 
Zy treên in 't waterperck, als strijtgezinde rammen,246
 
Of stieren, dol van wraeck, en nimmer stootens moe,
 
Hervatten strijt op strijt, en stooten vreeslijck toe;
 
Terwijl hun schuim en bloet ontloopt, en, in 't vertoornen,
250
De herders toezien, hoe zy, met gewelt van hoornen,
 
Elckandre gaen te keere, en booren door de huidt
 
In 't vleesch, en ingewant, en menigh toestoot stuit252
 
Op ribben, en gebeent. d'een pooght, met d'achtervoeten
 
En klaeuwen, stof en zant in 's vyants oogh te wroeten,
255
Van achteruit te slaen, te stuiven voor den wint:255
 
En d'ander slingert fel den staert om, en verblint
 
't Gezicht des vyants vast, met heene en weêr te zwaejen.257
 
Zy loejen schrickelijck, en wenden zich, en draejen,
 
Tot dat de worstelstrijt en dagh zyn ende neemt,
260
En ieder wenscht om rust, in zijnen eigen beemt.239-60
 
Geduurende dien storm en stryt der worstelaeren,
 
Vernam men hoe om hoogh Saturnus quam gevaeren,262
 
Op bey zijn vleugels, schier gesleeten van de vlught:
 
En zwevende rontom den Dam, in onze lucht,
265
Met zijne scherpe zeîn, waerme hy d'eeuwen maeide,265
 
Het uurglas op zijn hooft, de grijzaert d'oogen draeide266
 
Naer 't afgeleeft stadthuis, oft eer zijn overschot,267
 
Gereten, onderstut, verminckt, en half verrot,
 
En evenwel, ter noot, 't verblijf der Amptenaeren,269
270
Om schrift, gerief, en schat, en diensten te bewaeren.270
 
Wat, ben ick, zeght hy, dan mijn kracht en zickel quijt,
 
Dat dit bouwvalligh dack mijn' ouderdom verslijt,272
 
En wacht het noch gerust, als leggende op zijn sterven,273
 
Dat menschenhanden voort het slechten, en bederven?274
275
Ick wil een' korter gangk met dit geraemte gaen.
 
Zoo spreeckt hy, en verzinckt in 't smitshol van Vulkaen,276
 
Beveelt hem 's middernachts dien ouden romp te sloopen.
 
Vulkaen, toen 't nachtglas net ten halve was verloopen,278
 
De wachters, van den slaep beschooten, stom en stil,279
280
Vergaten hunne wacht, voltreckt Saturnus wil,
 
Ontsteeckt het zolderveen van boven, met zijn voncken.281
 
Het veen geraeckt in brant, dat eertijts lagh verdroncken:
 
Dus brant het vier den balck, den zolder, en het dack.
 
De gansche stadt waeckt op. de vlam ging op, en stack284
285
Het torenbuskruit aen. nu rusten geene bedden.285
 
De trousten schieten toe, en reppen zich, en redden
 
De brieven, boecken, gelt, trezoor, en banck en schat;287
 
En bergen in dien brant de ziel der gansche stadt;288
 
Terwijl de vlam in top blijft weiden, als een wonder,289
290
Uit gunst, die 't vier ons droegh, dat tijt gaf, om van onder290
 
Te redden have, en goet, ten oirbaer van 't Gemeen.291
 
Dus liet Vulkaen hier niets dan muurwerck, puin, en steen,
 
Waerna de Bouwkunst breet haer vleugels ging ontvouwen,
 
De nieuwe fenixpluim en kroon van 's lants gebouwen,294
295
Als ryzende uit den grave en d'assche en 't lijck van 't out,
 
En een geduurzaemheidt van eeuwen toebetrouwt.296
 
Maer 't is aenmerckens waert hoe Godt zich openbaerde,
 
In 't midden van die vlamme, en door zijn zorgh bewaerde
 
De hooge steigering, rontom 't begonnen werck,
300
Toen vlam en roode gloet den lesscher viel te sterck,300
 
Met zijne tong, voorwint, alree de masten leckte,301
 
En blaeckte, en eene wolck van smoock het volck bedeckte,
 
Daer Stalpaert, op zyn wacht, gelyck Brantmeester, stont,303
 
En zagh het gaepend vier, zijn' vyant, in den mont.304
305
Hy sterckt het tegenweer, dan onder, dan van boven.305
 
De ledren eemer bluscht al kissende den oven306
 
Van 't grimmigh element, dat schricklijck kraeckt, en knerst,
 
En niet een kant noch steen van 't nieu gestichte berst.308
 
Waer zulck een heiloos ramp tot dit gevaert geslaegen,309
310
Het was om 's bouwers glans uit al zyn werck te vaegen,310
 
Den moedt der Overheit te kneuzen van verdriet,311
 
Te schenden 't aengezicht, daer al het lant op ziet.
 
Een voorspoock scheen voorheene ons in te willen prenten313
 
Den opgang van dien brant, toen heele regementen314
315
Van rotten zich verbaest begaven op de vlught,315
 
Drie dagen voor den noot, gelijck van eene zucht316
 
Tot haer behoudenis al heimelijck gedreven,317
 
En, boven ons begrijp, dit ondier ingegeven,318
 
Dat, vroeger wacker, eer zyne ongevallen vat
320
Dan ons vernuft, dat traegh, tot kosten van de stadt,320
 
Voor 't naeckende onweêr duickt. hoe onvast staen dees gronden:321
 
't Geluck der steden is aen 't out stehuis gebonden:
 
Men vraege Schelt en Eems; zy hebben 't ons geleert
 
Hoe met den raethuisbouw 't geluck der steden keert.323-24
325
De bouwer van 't Stehuis wist noch van geen verhuizen,
 
Toen schon de bouwplaegh flux een' watervloet van muizen326
 
Op Hollants kusten aen. dit heir, in 't lang en 't bree,
 
Geslingert staert aen staert, quam dryven over zee,
 
Van 't Noorden, op ons strant. hier baet geen tegensportelen.329
330
Zy knaegen hoy, en gras, en klaver, met hun wortelen
 
En groente en steelen, af. de geest des beemts verdwijnt.331
 
De lantheer, by gebreck van voêr en klaver, quijnt.
 
Men troost hem dat de scha der muize 't lant zal baeten,333
 
En zy een' gouden tant in velt en weide laeten;334
335
Gelijck het naeste jaer de muizenscha vergoedt,
 
Met driemael zoo veel winste, en weide in overvloet:336
 
Maer 't ryzend Raethuis wort met smaet en hoon bejegent,
 
En houdt een zelve streeck, zoo hoogh als 't nu, gezegent338
 
Van al de burgerye, een ieders oogh behaeght,
340
En d'eer van al de stadt in 't staetigh voorhooft draeght.
 
De Kerck van Sint Kathryn, gelijck menze innewijde,341
 
En bouwde tot Godts eer, bekleet de slincke zyde,342
 
Een ryck gebouw, waeraen de Heer van Purmerent,
 
Heer Eggaert, by 't geschrift voor bouwheer noch gekent,344
345
Den eersten grontsteen ley, dies wy zijn eedle rancken345
 
Gehouden zijn met lof, voor 's vaders deught, te dancken.346
 
Wie Amiëns bezoeckt, dat hy zyne oogen sla
 
Op 't grootste kerckgesticht, de rechte wederga348
 
Van Eggaerts arrebeit, en lette of ons pylaeren
350
Gewelf en kooren min den bouwlust openbaeren
 
In Hollants Graeflijckheit, dan in het Konings Rijck,
 
Den Grave in majesteit en maght al t'ongelyck.352
 
Het heerlijck orgel noot geen dwaze zangverquisters,353
 
Maer Wyzen, op 't bancket van veertien paer registers.354
355
Vier orgeldeuren noôn alle oogen, door de gunst355
 
Van Bronckhorsts tekengeest en schoone schilderkunst,
 
Hem van Natuure alleen miltdaedigh ingegeven.
 
Men ziet hier geene verf, maer louter ziel, en leven
 
Daer Saul zit te paerde, en David voert het hooft359
360
Van Goliath, den Reus, gelijck hy wort gelooft,
 
Om zulck een trotse daet, en ingehaelt van rejen,
 
Die, zingende in triomf, den helt ter poorte inlejen,
 
En wetten Sauls haet, en kroonzucht door dien zang,363
 
Bezuurt van Jesses zoon, zoo veele jaeren lang.364
365
Men ziet, daer Davids harp en snaer den Godtvergeten
 
En dollen Saul streelt, hoe eerloos en vermeten366
 
De Haet dien jongeling den schicht toedryven wil,367
 
Terwijl hy dien ontduickt, en balling wort al stil,368
 
Tot dat een flux soldaet hem bootschapt, hier beneden,369
370
Hoe Saul op den bergh, van wanhoop overstreden,370
 
Na zulck een nederlaegh, met zijn verwaete ziel,371
 
Op drie verslage zoons, in zijnen degen viel.
 
Op dat men het gevolgh aen deze keten schakel',373
 
Vraeght David Godt om raet, daer Abjathar 't orakel
375
Zal spellen, uit den glans van 't heiligh borstgesteent,375
 
Dat hem naer Hebron wijst, die Sauls doot beweent.374-76376
 
Wanneer de dubble deur van 't orgel hangt geslooten,
 
Wort David, daer hy knielt, gezalft, en overgooten
 
Ten Koning, over 't huis van Juda, toen die stam
380
Te Hebron, met gejuich, op deze staetsi quam,380
 
Waerop d'eenstemmigheit van uitgeleze keelen,381
 
De joffers en de jeught, met zingen, dans, en speelen,
 
En cyter, en tamboer, en rinckeltuigh, en luit,383
 
Verheffen haeren galm, die aen den hemel stuit.
385
Graef Willem, tot den stoel des lants, van Godt geschapen,385
 
Beschenckt, in 't Noorder glas, met haer doorluchtigh wapen,386
 
Dees stadt, waerover hy, als wettigh Graef, regeert;
 
Waerna Maxmiliaen, Roomsch Koning, hoogh ge-eert,388
 
Haer' wapenkruisschilt kroont met diamante straelen,
390
En parlen van zijn kroone, om eeuwighlijck te praelen,
 
Als met een danckbaer merck van zijne majesteit,391
 
Voor Ridder Boelens gout, en 's helts grootdaedigheit,392
 
Ten dienst van zijnen Heer, voor ieders oogh, gebleecken;
 
Een eer, die blijft, en duurt, als 't brosse glas zal breecken;
395
Gelijckze oock op de kruin des Westertorens blinckt,395
 
En blincken zal, zoo lang de zon verrijst, en zinckt.
 
In deze hooftkerck gaet de Batavier ten grave397
 
Naer Galen, die de Doot wou kiezen, eer dan slave
 
Te worden op de zee, geboeit aen 't Britsch gebiedt,399
400
Daer hy op 't Midlantsch meer den brant in 't buskruit schiet
 
Van 's vyants zeekasteel, en leert hem, op de baren,
 
In weêrlicht roock en smoock, in Plutoos hemel vaeren,402
 
En stuiven, recht voor wint, om in dien waterbrant,403
 
Als voorbo, naer den Teems, en 't vyantsch Brittenlant,404
405
De tijdinge aen het hof van Withal zelf te draegen.405
 
Hetrurie en Livorne en 't zeestrant zal gewaegen,406
 
Veele eeuwen na zijn doot, hoe stout dees watervorst
 
Den vyant boort aen boort groothartigh klampen dorst,408
 
Gelijck een oorloghshelt, uit louter hart geschapen,409
410
Waerom de grafzerck noch gekroont hangt met zijn wapen,410
 
En ridderlijck geweer, en met de vaen bedeckt,411
 
Terwijl dit lijck de deught der levenden verweckt.
 
De Waegh, aen deze zy voor 't Raethuis, weet den zegen413
 
Van 's weerelts koopstadt net maer nimmer af te weegen,414
415
Door toevloet van de vaert. zy voert met haer gewin,
 
De stede een' Potozy van daeghlijx zilver in,416
 
Door twee paer poorten, als om strijt, van vier gewesten,417
 
Om Hollants vryen Leeuw te weeliger te mesten,
 
In uitgemaelen meer, of duin, en poldergras.418-19
420
Hier groeit het Hollantsch hart. hier zwelt de zuiveltasch,420
 
Van zilver, en root gout, en vriendelijcke schyven,
 
Die, by gevaer en noot, onze oorloghszenuw styven,422
 
En leeren dat men licht den Amsterdammer terght,
 
Maer zijn gedult den krijgh niet ongewroken verght,424
425
Zoo lang de schiltwacht waeckt, en hier, langs steene trappen,
 
Gewapent nacht en dagh, de waeghtrap op zal stappen,425-26
 
En uitzien, vroegh en spa, en luistren of 't Stehuis
 
Geen laegen wort geleght, ten schimp van 't wapenkruis.428
 
De Vischmerckt woelt vooruit, en leeft van spartelvisschen,429
430
Schaft stroom- en- zeevisch, en bezorght de burgerdisschen430
 
Met allerhande teelt van 't vochtige element,
 
Tot 's levens onderhoudt. het Gilt was hier gewent432
 
Sint Peters feest, van outs, met kroonen te vereeren,433
 
Te zingen, hant aen hant, naerdien 't zich moet geneeren,434
435
Als 't Galileesch geslacht, by 's hemels zegening,435
 
En 't uitgeworpen net, dat 's waters vruchten ving.
 
De Beurs [daer d'Amstel stuit, en door vijf steene boogen,437
 
Met waterpylen schiet, als van een pees gevloogen,438
 
Wanneer het water valt, en adem haelt in 't Y,]439
440
Ontfangt den burgerzwarm van d'oude en nieuwe Zy,440
 
En al het uitheemsch bloet, dat 's middaghs hier te gader441
 
In eenen boezem vloeit, en uit zoo menige ader
 
Gevloten, leven geeft aen 't lichaem van 't Gemeen.
 
Hier wort Merkuur gedient, geviert, en aengebeên,
445
Met zijnen slangestock, en vleuglen aen de hielen.445
 
Hier zweet het koopmans brein, gepropt van vrachten, kielen,446
 
Papieren, wisselkansse, en munte, en beurskrackeel,447
 
En winninge, en verlies. elck grijpt naer 't beste deel,
 
In schiphreuck, havery, verzekert kist, en packen,449
450
En berght zijn have en 't lijf op masten, en op wracken.450
 
De weiflende Fortuin smyt blindling 's weerelts goet
 
Te grabbel in den drang. de rijckdom styft den moedt452
 
Des koopmans, door het lot, zoo rijck hem toegevallen.
 
Dan steigeren om strijt de gevels, poort, en wallen,454
455
En torens hemelhoogh. de Staet en burgerdraght455
 
Getuigen van 't geluck, door schattingen, en pracht.456
 
Gewinzucht propt de breede en lange galerijen,457
 
Die brommen in 't vierkant, gelijck een korf, vol byen,458
 
En uitgelezen geur, gewonnen op het velt.
460
Dan roept de Beurs zich heesch: waerheen met al uw gelt,
 
O geltrijck Amsterdam? mijn nissen zien uw draeven,
 
En missen midlerwijl haer driemael twalef Graven,461-62
 
Uit klaren marmersteen te klincken, tot een eer463
 
Van 't koopmans Kapitool. of magh my nimmermeer
465
Gebeuren dit geluck, het welck mijn Beursgenooten465
 
Verdienden, die het gout met heele schepen gooten,
 
In uwen open schoot door kommer, zorgh, en zweet,
 
Ten bouw van uwen Staet, en 't vrye lant besteet?
 
Vijf hooftgebouwen, hier in 't ronde te bereicken,469
470
Uit 's mercktvelts navelpunte, is geen onkenbaer teiken470
 
Van majesteit, en maght, die nu doorluchtigh blijckt,
 
Naerdien de Dam in naem Sint Markus plaets niet wijckt,472
 
Noch zelf het velt van Mars, zoo wyt befaemt by d'ouden,473
 
Die Rome, in zijne kracht en middaghglans, aenschouden,474
475
Toen, Cezars erfgenaem, August, in vollen vre,
 
Het heiligh Kapitool in zijn triomfe opree.476
 
Hoe luchtigh kan men nu op 't mercktvelt adem scheppen,477
 
En ieder 's mercktdaghs zich, op zulck een ruimte, reppen,478
 
In alle stallingen, en inkoop, en verkoop;479
480
Daer volck en burgerdrang en huisman, in den hoop,480
 
Vast veilen, loven, biên, en afslaen, en besteden,481
 
Verkochte waeren laên, op burrien, en sleden,482
 
Of torssen op den hals, of onder hunnen arm,
 
Of krujen op het radt. geen wackre byenzwarm484
485
Is drocker op het velt, en in de honighkorven,
 
Wanneer de boeckweit bloeit, die doot lagh, en gestorven,
 
In d'aerde, eer klont en zon en dau haer leven schenckt,
 
En naer dien eedlen geur de honighzuigers wenckt.484-88
 
Hier is de wandelstreeck van Amsterdamsche Heeren
490
Wethouderen en Raet bekommert met regeeren,490
 
En deftigh staetgespreck. de koopman luistert hier491
 
Naer luchten uit der zee, en zamelt uit papier492
 
Den zin der letteren, van overal geschreven.493
 
Dan valt, dan ryst de merckt. hier is een schip gebleven,494
495
En ginder een belant, dat met Turkyen sloegh,495
 
De roofgalajen brande, of binnen Tunis joegh,
 
En 't roofnest, out Algiers, noit zat van schepeplonderen.497
 
Dan hoort men hier van 't Y een' oorloghsman opdonderen,498
 
Of vlooten uit de Straete, of van de Spaensche kust:499
500
Dan groeit het koopmans hart, nu zeker, en gerust,500
 
In zijn bekommeringe, en danckt Godts weêr en winden
 
En watren, die by storm zoo menigh schip verslinden.
 
De rijcke zee is nu niet rijcker als de man,
 
Die met dees blyde maer zijn zolders laden kan,
505
Verquicken zijne hoef, en groene Gravelanden,505
 
En Beemsters, klaverrijck, vol vee, en vol waeranden.506
 
De Stadthuistoren stelt zijn kunstigh klockwerck, rijck507
 
Van klanck. Hemoni speelt een hemelsch klockmuzijck,508
 
Zoo snel, gelijck een luit, of Swelings orgelpijpen,509
510
En snellen cimbeltoon, met vingeren te grijpen.510
 
Hier blazen schuiftrompet en kromme en rechte fluit
 
Orlandoos grooten geest ter heerenvenstren uit,512
 
Ter eere van de Wet, en burgerwandelaeren,513
 
Verquickt door bly muzijck, in ongeruste maeren
515
Van oorloge of tempeest, hier leest men de geboôn515
 
Der ondertrouden af, die op den zondaghstoon516
 
Naer hunne trouwboey treên, met onverzaet verlangen;517
 
Terwijl de drang des volcks en toeloop vast de wangen518
 
Der bloode bruiden verft, in 't op-en-nedergaen519
520
Van 't Raethuis, naer hun straet, bestroit met pallemblaên,
 
En goude loveren, door eene straet van menschen,521
 
Die 't nieugetroude paer den schoot vol zegen wenschen;
 
Of weegen onderling de bruit, en bruidegom,
 
Te rijck, te vreck, te lang, te kort, te wijs, te dom.
525
Hier leest men 's lants plackaet, of oude en nieuwe keuren,525
 
Of vonnissen, wanneer de jongste dagh het treuren526
 
Des sterfdaghs inneluit, en 't spiegelnut schavot527
 
Den scherreprechter daeght, die 't hooft van 't lichaem knot,528
 
De keel de lucht verbiedt, en streept met taeje roeden529
530
De ruggen, op 't geschrey, en brantmercktze, onder 't bloeden,
 
Met 's Heeren wapenkruis. hier treckt de stadts soldaet531
 
Op trommelslagh ter wacht, naer 't wachthuis toe, en staet
 
's Wachtmeesters oogh ten dienst: hy zelf ontfangt de leuze,533
 
Het woort der nachtwacht, van des Burgermeesters keuze
535
En orde, tot een merck en veiligheit der wacht,535
 
Om alle misverstant te schuwen in der nacht.
 
De vlyt en bezigheit der burgeramptenaeren,
 
Die ieder hunnen plicht bekleeden, en bewaeren,538
 
Vermeerdert hier den zwarm van 't Raethuis, af en aen.539
540
Hier waeckt de burgery. hier oefent zy haer vaen,540
 
De wapens, en 't geweer, zoo trots in harrenassen541
 
Gegespt, en uitgerust, als ofze waer gewassen
 
In 't yzer, uit de wiege, en van haer moeders mam.543
 
Wie Amsterdammers dreight, die vint hier Amsterdam,
545
Gereet om toe te treên, groothartigh uit te vallen,545
 
Het zwangere geschut te voeren op de wallen,546
 
Tot voorstant van haer Recht, en vryheit, zoo verraet547
 
Haer poorten onderkruipt, of Mars de trommel slaet.548
 
Het Damrack voert den Dam de vrachten toe met schepen,
550
Gemackelijcker dan veel duizent sleden sleepen,550
 
Veel wagens konnen laên. tien wegen, nimmer moe551
 
Van woelen, loopen drock naer 't vrye mercktvelt toe,
 
En kruissen 't heene en weêr, met menschen, en met rossen,553
 
Van burghwal, straete, en graft. heeft Orfeus eertijts bossen
555
Verplant met zijne lier, Amfion met zijn snaer555
 
De steenen oit verzaemt, om Thebe wonderbaer
 
Te stichten tot een stadt; 't is t'Amsterdam gebleecken
 
In waerheit, onverbloemt, en zonder dichters streecken.558
 
Het Noortsche mastbosch neemt het Raethuis op den rugh.559
560
De rots van Benthem danst. de Wezerstroom wort vlugh.560
 
De Wester marmerklip den maetzang volght van Kampen561
 
En Stalpaert, die bezweet noch arbeit vliên, noch rampen,562
 
Noch opspraeck, nu en dan gesprongen voor hun scheen,563
 
Te vrede datze zich verbouwen voor 't Gemeen.564
565
De mieren, in den bouw, om nootdruft te vergaeren565
 
Des zomers, eer de kou des winters, zonder airen
 
En vrucht, haer overvall' zijn bezich in het velt,
 
Vervoeren ordentlijck de rijpe tarwe en spelt568
 
Met yver in het hol. d'een sleept en torst het koren
570
Al zweetende op den neck. een ander geeft de spooren
 
Aen traegen, en bestuurtze, en drijftze op 't smalle padt.
 
Het is 'er alsins drock. d'een geeft, en d'ander vat.572
 
Zy byten 't zaet in d'aerde, eer 't wortel koom' te schieten.573
 
Voorzichtige arbeit zwicht voor lasten, noch verdrieten.574
575
De bouw van 't Raethuis schynt op dezen trant te gaen.
 
Dus komt een regement ruighwerckers op de baen,576
 
En schickt den baiert op van balcken steen en masten.577
 
Steenzaegers, kanters, en polijsters, fluxe gasten,578
 
Een ieder past zijn werck te spoeden, even drock.579
580
Men draeft 'er af en aen, op 't luiden van de klock.
 
Men voert pylasters aen, en voedsel voor de muuren.581
 
De bicksteen wast en groeit, om al de stadt te schuuren,582
 
En d'afval van arduin, vertreden, en veracht,
 
Als puin en stof, betaelt den Trezoorier noch pacht.584
585
Men ziet den Bentemer en Bremer gront gesleten,585
 
En vratigh ingeslickt, om hier een rots te meeten,586
 
Tweehonderttachtigh breet, tweehondert voeten diep,587
 
Daer 't Raethuis het vernuft der eedle bouwkunst riep
 
Tot stichtheer, om gerief en aenzien te bewaeren,589
590
En een geduurzaemheit, de drie, die hier vergaeren,590
 
Als krachten van de ziel der bouwkunste, in 't gesticht,591
 
Dat eeuwigh tuigen kan van 's bouwers trouwe en plicht,
 
Aen zijne arbeitzaemheit en overlegh te mercken,
 
Ten trots der gryze Faem van zeven Wonderwercken.594
595
Wien namaels lusten zal te toetsen 't recht bescheit,595
 
Wanneer, en oock van wien de grontsteen wiert geleit,596
 
Dat hy ter vierschaer ga den stommen toetssteen spreecken,597
 
Daer Polsbroeck in Latijn, tot een gedenckbaer teken,598
 
Uitheemschen klaer berecht, en, door de goude tong599
600
Van 't bouwschrift, alle kunne, en staet, en out en jong600
 
Vernoeght, als hy gedenckt hoe 't wit der oorelogen601
 
Getroffen, en de pais in haeren krits voltogen,602
 
Den Aemstelraet bewoogh te vallen aen den bouw603
 
Van 't Raethuis, toeverlaet van 's burgers deught en trouw.
605
Graeff, Pankras, Valckonier, en Schaep men hier te zamen
 
Ziet glinstren in den toets, met hun doorluchte naemen,
 
Als Burgermeesters zoons en neven, in 't gemeen,607
 
Grontleggers van 't Stehuis, en zynen eersten steen,
 
In 't gulden vredejaer, en 't aenzien van hunn' Vaderen609
610
En oomen, die hierop, omringt van 't volck, vergaderen,610
 
Het welck hun zegen wenscht, tot dat de leste steen
 
Den eersten volgen zal, daer zy den stoel bekleên.601-12612
 
Een, die te naeu gezet, wat hy bedilt wil pluizen,613
 
Verschoont zelf d'afbreuck van den terling burgerhuizen,614
615
Nu ruimte en stadtgerief dees schade ruim vergoedt.
 
Geen dolle Nero heeft de stadt hierom in gloet
 
En lichten brant gezet, belust den nacht van Trojen616-17
 
Te speelen, en de boght der Wijcken af te rojen,618
 
Op lant- en- stadtgeschrey. geen Celer, geen Seveer619
620
Versmolten schat en stadt, voor ooghlust van hunn' Heer,620
 
Aen overdaet van kunst, die veel te dertel steigert,621
 
Daer vrouw Natuur, te zwack, de Bouwkunst grontvest weigert:622
 
De noot, de nutbaerheit, in 't dringen even styf,623
 
Vereischten dack, en ruimte, en lucht, en veel geryf624
625
Van ampten, die beknopt by een zich t'zamen quijten,
 
Ten dienst van Amsterdam, die d'eeuwen zal verslijten,626
 
Indien de Zeevaert haer getrouw blijve, en de Twist
 
En Tweedraght niet den Raet van Hollants steden splist,
 
Door onderkruipingen, en baetzucht, van geen muuren,629
630
Zoo sterck als diamant, en yzer, te verduuren.630
 
De bouwkunst, toenze in 't werck beooghde haeren wensch,
 
Koos tot haer voorbeelt uit het lichaem van den mensch,
 
Zoo meesterlijck volbouwt, van buiten en van binnen,
 
Dat niets hieraen ontbreeckt, en d'allersnelste zinnen,634
635
Die dit doorsnuffelen, van 't meeste aen 't minste lidt,635
 
Bekennen moeten dat het allerminst miszit
 
Wat hieraen wort herstelt. herstellen is misstellen.636-37
 
Wie dit hervormt, misvormt. laet overmeeten, tellen,
 
En weegen, wien dit lust; het lichaem schroomt geen licht,
640
Geen klaere middaghzon, noch maet, getal, en wight.
 
Zoo blijckt dit bouwsel dan van lit tot lit rechtvaerdigh641
 
In evenredenheit, en zulck een' bouwheer waerdigh,
 
Die ieder bouwer wijst, en, als Godts leerkint, trouw
 
Het oogh leert slaen op hem, en zynen schoonsten bouw.644
645
De bouwers van 't Stadthuis den eisch der wet voldeden,
 
En volghden zulx de Kunst, dat geen van all' de leden646
 
In zynen stant bezwyckt. Vitruvius trede aen,647
 
En zelf Apollodoor, bouwmeester van Trajaen,648
 
Wiens naelt noch heden praelt te Rome, voor onze oogen;
650
Zy vinden dit gebouw door al zyn leên voltogen,650
 
Van boven tot beneên. geene outheit dit verdooft.651
 
Het heeft zyn middenlijf, zijne armen, voeten, hooft,
 
En schouders, elck om 't netst. het heeft zyn ingewanden,653
 
Elck lidt, elck ingewant zyn ampt, gebruick, en standen.654
655
Hier leeft en zweeft de ziel van ons Wethoudery,655
 
Gelyck een Godtheit, in, en ziet het zeilrijck Y
 
Met 's weerelts oeghsten en Oostindiën geladen.
 
De Zeven landen zelfs ons Heeren en hun Raeden,658
 
Orakels van den Staet, bezoecken, reis op reis,659
660
In tijt van ooreloge en ongestoorden pais,
 
En leeren, beter dan by Griecken, en Romainen,
 
Hoe zich de Grooten hier tot 's nabuurs dienst verkleinen.662
 
Hier houdt het burgerhof de wateren in toom,663
 
Geplant op Aemstels gront, gelijck een hooge boom,
665
Die zyne wortels schiet heel diep en taey in d'aerde,
 
En, wassende in de lucht, zijn pit voor lucht bewaerde,666
 
Voor regen, hitte, en vorst, met schorsse, en schelle, en bast.
 
Geene overwightigheit in 't groejen hem vermast.668
 
Hy geeft den hemel bosch, en loof, en groene bladen,
670
Den gront zyn schaduwen, en hangt met ooft geladen.
 
De waterstroomen voên de wortels, en zijn groen
 
Wort van den dau verquickt. al 't jaer is zijn saizoen.672
 
Men hoort de vogels schel in zijne tacken zingen.673
 
Men ziet de melckbron versch, rontom geduurigh springen,674
675
En vloeien, tweemaels 's daeghs; wanneer de zon, gehult675
 
Met straelen, 's morgens ryst, en 's aerdtrijx lyst vergult,676
 
Of 's avonts ons ontzinckt, en schuil gaet achter duinen.
 
De Noortsche blaesbalgh schud de bosschen, en hun kruinen,678
 
Of knackt den eicken stam; maer dees, al even vast
680
Gehanthaeft van om hoogh, ontziet noch leedt, noch last.680
 
Men ziet, van buiten en van binnen, drie kolommen,
 
Gekoren uit de vyf aeloude, kunstigh brommen,682
 
In bey de stadiën, voor 't opgetogen oogh.683
 
De laeghste uit twee gemengt, en d'ongemengde om hoogh.684
685
D'Ionische, en Korintsche, als in een huwlijck, onder,
 
Gesmolten ondereen, wort, tot een weereltsch wonder,
 
Gedraegen van den voet, en draeght Korinthen weêr
 
Uit Griecken t'Amsterdam om hoogh, tot Aemstels eer.688
 
Wie dees verknochtheit ziet en orden, zagh niet vasters689
690
Niet netters uitgewrocht. gestreepte muurpylasters,690
 
De hangende festoen, of die zich zelve spant,691
 
Het marmeren poortael, de vloer, gewelf, en pant,692
 
Het kroonwerck, zinrijck loof, rontom elcks innegangen,693
 
Naer eisch van ieders ampt, gevlochten en gehangen,694
695
Geen ledige ydelheit, het beelt, dat draeght, of ciert,695
 
Geen woeste wildernis, maer alles gemaniert,696
 
De voet, de lange pijp, de kapiteel, de friezen,697
 
En lysten, elck om 't rijckst, by d'ouden niets verliezen.698
 
Doch eer wy noch gerijf en cieraet gadeslaen
700
Inwendigh, laet ons voor de beide gevels staen,
 
En in elcks voorhooft eerst de beeldewercken eeren,701
 
Daer wy Quellijns vernuft en geest zien triomfeeren.702
 
Het ooster voorhooft draeght hier moedt op Amsterdam,703
 
Een dochter, voortgeteelt uit Aemstels gryzen stam,
705
En endelijck gekroont, door 's Keizers gunst en handen,705
 
Met zulck een hooftcieraet, de zon der Duitsche landen.706
 
De leeuw stut haeren stoel, en waeckt aen elcke zy,
 
Daer d'Aemstelnymf haer kruick, de Stroomgodt van het Y708
 
Zijn water giet in zee, en rusten in hun biezen,
710
Die, al den zomer groen, by wintervorst bevriezen.
 
De Watergoden slaen een ongelijck geluit,711
 
En blazen haeren lof op alle watren uit.
 
De Zeegodinnen, nu geweckt door zulcke galmen,
 
Vereeren haer met wier, en krans, en mosch, en palmen.
715
De krokodil de zwaen de zeehont, reis op reis,
 
Zich domplen, daerze heerscht met haeren tack van pais.
 
Ick hoor de Tritons heesch trompetten, zie dolfynen,717
 
En meereminnen, nat van vlechten, hier verschijnen
 
Ter wyfeest, Godt Neptuin gezeten, met zijn hulp
720
En trouwe gemaelin, in zyne wagenschulp.
 
Hier woelt de waterjaght van Zeegoôn en Godinnen.721
 
Zoo kil een element kan noch de kool van 't minnen722
 
Niet blusschen in den vloet, of Peleus, heet en warm,723
 
Neemt Thetis op den schoot, en drucktze in zynen arm.
725
En dunckt dit iemant vreemt? zy toeten op den horen
 
Dat Venus uit het schuim en zeeschuim wert geboren.
 
Al 't zeedom leeft hier nu, in 't groejen van ons Stadt,727
 
Als of het haer geluck om strijt gezworen hadt.
 
Zy roepen, waer een vloot de baren door komt bruizen:
730
Vaert heene: propt de stadt, de zolders, en de huizen,730
 
En kelders met uw vracht: wy schencken u 't geley.
 
De koey geeft Hollant melck, maer dit 's de vetste wey,
 
Waerby de koey gedyt. wie twijfelt aen dat zeggen,733
 
Zal Gysbrechts wallen noch aen Pampus uit zien leggen.734
735
Geen koejenujer maeckt de steên en dorpen rijck:
 
De Zeevaert bouwtze, en brengt eerst zoden aen den dijck.736
 
Indien 't geoorloft waer ter zyde eens af te treden,737
 
Om ieder hooftgebouw der Koopstede aller steden
 
Te gaen bespiegelen; ick sleet den dagh en tijt,739
740
Die den stehuisbouw nu alleen is toegewyt:
 
Ick overvlocht het hooft van Amsterdam met kranssen,
 
Of, als een Cybele, met heldre torentranssen,742
 
En spitsen, op wier kruis de goude weêrhaen draeit,
 
Aenwyzende uit wat streeck de koopvloot overwaeit.744
745
Lucy, daer 't weeshuis groeit, zich dagelijx verwondert,745
 
Als zy haer weezen telt, en opvoedt zevenhondert,
 
Uit haeren milden schoot. Sint Klaere ziet Raspyn747
 
Betemmen met zijn rasp het wilt, dat in de lijn748
 
Het Brasiliaensche bosch moet maelen en versleepen,
750
En siddren voor den knoop en 't klatren van de zweepen
 
Der overstrenge Tucht. het Spinhuis raeght de spin,751
 
Die looze netten spant voor breidelooze Min.
 
Het Dolhuis sluit en stilt ontzinde Razernyen,
 
In stille schaduwen. Sint Peters Galeryen754
755
Geleiden ons naer 't bedt van krancken man en vrouw,
 
Door Kosters kunst verquickt. de Bajert herberght trou,756
 
Drie nachten achtereen, verlege wandelgasten,757
 
Die, naeckt en geldeloos, vermagert zien van vasten.
 
Het nabuurgasthuis troost den ouderdom in rouw,759
760
Ontfangt den ouden stock, en d'afgeleefde vrouw.760
 
Het Amiraelshof dient den Zeeraet, scherp gesleepen
 
Op 't veiligen der zee, gekruist met oorloghsschepen.761-62
 
Ontfanger Spiegel hier 't geleigelt wort betrouwt,763
 
Ten steun der zenuw, die de zeekust ploeght, en bouwt.764
765
Het ront Begynhof berght de Maeght in zijne muuren.
 
De Zuid- en- Noortkerck en de Westkerck haer gebuuren766
 
Ten dienst staen. Sint Niklaes wint aenzien, door de kunst767
 
Des torens, net gedraeit, en Swelings Faem en gunst,768
 
Wiens geest door d'orgelkeel zoo hemelsch quam gedrongen,
770
Dat Englen op den galm van Jesses nooten zongen.770
 
De dubbele orgeldeur, een stichtigh tafereel,771
 
Verweckt noch Heemskercks geest ten grave uit, door 't penseel,
 
Dat David, die den Reus het hooft heeft afgeslaegen,
 
Op maeghdegalmen schijnt tot aen de lucht te draegen.
775
De Koningklijcke harp, voor 't heiligh Kistverbont,775
 
Zijn voeten gaende maeckt, die raecken naulijx gront,776
 
Daer Michol, uit het hof, te blint vervoert, eilaci,777
 
Dien ommegang beschimpt, en godtsdans met zijn staetsi.778
 
De Godskist, zevenmael gedraegen om den wal,
780
Dreight Jericho verbaest met eenen zwaeren val.780
 
Maer 't heerlijck kerckglas, daer ons Lievevrouws kapelle
 
Van outs gesticht was, geeft getuighnis van het snelle782
 
Vernuft des schildergeests, die 't werck zoo schicken kon,783
 
Dat 's Engels Groet, Godts Kribbe, en oude Simeon,
785
Daer Christus wort vertoont, de grootste meesters leeren785
 
Hun verwen maetigen, hartstoghten ordineeren,786
 
En bouwen naer de kunst; te schildren een gewelf787
 
Natuurlijck, en gelijck de kerck in 't leven zelf.781-88
 
Ick zwijgh van 't koorglas, daer de kloecksten naer verlangen;789
790
Van Ridder Heemskercks graf, met zynen schilt behangen.790
 
't Gewelf, van Heiligheit in d'oude tijt befaemt,791
 
Op achtien pylers rust. Sint Agnes school betaemt792
 
Door Baerle en Vossius de Koopstadt te stoffeeren
 
Met wijsheit, die de jeught t'Athene plagh te leeren.794
795
De Schouburgh licht de stadt, gelijck een morgenstar,795
 
En schuift tooneelen op, daer Engel Lucifer796
 
Uit zijnen hemel ploft, en starrelichte stoelen,797
 
In 't onuitbluschbre vier der helsche zwavelpoelen;
 
Een treurspel om een hart van diamant, als glas,799
800
Te brijzelen tot stof, te kneên, als maeghdewas;800
 
Naerdien 't veranderen van heil in ongelucken
 
Noit grooter ommezwaey in 's trotsen brein kon drucken.
 
De Schouwburgh plant en stampt de zeden in de jeught,803
 
Ontmomt de weerelt, leert welspreeckentheit, en deught,804
805
En wijsheit, uitgebeelt door rol, en personaedje,805
 
Gelaerst, of licht geschoeit, gevoert op haer stellaedje.806
 
De tooneeldichter zuight, gelijck de bie, zijn stof
 
En geur, uit heiligh en onheiligh, om met lof808
 
t'Onthaelen al de Wet en wijze Burgerheeren,809
810
Die met hun achtbaerheit 't gestoelte hier vereeren.
 
Sint Joris hof bezorght den onbezorghden kost811
 
Zyn macke vooglen, van bekommering verlost.
 
De Heerenherbergh staet voor alle Grooten open,813
 
En zweet om 't vaste goet in 't veilen, en verkoopen.
815
Het rijcke Ostindisch huis verslaeft zich, mat en moe,815
 
En rieckt ons met den geur van 't kruidigh Oosten toe.
 
't Westindiaensche wil noch eens den Portugiezen817
 
Afeischen 't geenwe by de zeefortuin verliezen.818
 
Het Schrynwercks pant bestelt ons tafel, en kantoor,819
820
En glimt van sackerdaen, en ebben, en yvoor.820
 
De Vleeschhal schaft ons vee, wiens keelen afgesteecken821
 
Niet blaeten, daer voorheen Sint Peter plagh te preecken
 
Van d'oude visschery. het dienstbaer Leenhuis plant823
 
Zijn nutte leenbanck, daer het ingebroghte pant
825
Den noot der armen stut. 't Geschuthuis smilt aen vlieten825
 
Van koper, root van gloet, om donders af te gieten,
 
En blixems op haer' vorm. de korenschuur schaft graen,826-27
 
Betoomt de vrecke merckt, en spijst den onderdaen.828
 
Steenhouwery, Stetuin bezorghen stadts gebouwen,829
830
Daer zaegh en beitel knerst, in 't zaegen, en in 't houwen.
 
d'Aelmossenier bezorght den nootdruft, in den noot,831
 
Door al het ronde jaer, en deelt uit zijnen schoot
 
Der burgren schaelgifte uit. Huiszittevaders winnen,833
 
By winterdagh, het hart der naeckte huisgezinnen,
835
Door armoede uitgeput. de Schermschool treckt haer eer835
 
Uit Aemstels schutterye, en oefentze in 't geweer.
 
Zy monstert den soldaet, op haere monsterrollen,837
 
En helpt hem aen soldy, en munt, betaelt ten vollen.
 
Van 't Pesthuis rep ick niet, dat, buiten ons stevest,839
840
De lucht der stede vaeght van doodelycke pest;840
 
Noch oock van d'Ossemerckt. daer vette en magere ossen841
 
De weide en Eiderste van hunnen last verlossen;842
 
De gladde klepper van ons Ridderjeught zoo vroom843
 
Leert luistren, in den ring, naer roede, en spoore, en toom.844
845
De scheepswerf bouwt een vloot, ten dienst der Amiraelen,845
 
En Bickers eilant schept eilanden, om te dwaelen846
 
Op 't wijzen van 't kompas, en al de ruime zee
 
Te dwingen met geschut, van d'eene aen d'andre ree.848
 
Het bezigh Werckhuis kan de luie koorts verjaegen,849
850
Die voor den arbeit gruwt, als 't hooft van alle plaegen.
 
Nu zwygh ick van de Wael, die zwart van schepen krielt,851
 
En 't mastbosch om de stadt, zoo levende, en gezielt.852
 
De stadt verrijst, gelyck een weerelt, uit het weilant,
 
Doorvloeit van aderen, bezaeit met menigh eilant,854
855
Met steene bruggen, boogh by boogh, aen een gehecht.
 
Noch zwijgh ick van den stoel, gewijt aen 't Waterrecht.856
 
De zegen van den bouw der Zeevaert is gebleecken,857
 
Nu Amsterdam braveert, dus heerlijck uitgestreecken,858
 
En haere bolwercken en wallen heft om hoogh,
860
Die, storm op storm getroost, uit een heel ander oogh860
 
Op hunnen vyant zien; terwijl 't geluck, ons gunstigh,
 
De stadt door Haimens sterckt, zoo heerlijck als wiskunstigh.862
 
Maer deze uitspanning dient het wyfeest tot een kruis,863
 
Dies keer ick naer de pracht van 't steigerend Stehuis.864
865
De gevel voert in top Voorzichtigheit, en Vrede.
 
Rechtvaerdigheit bekleet, ter slincke hant, haer stede,865-66
 
Regeert met haeren staf, en weeght een ieders Recht,
 
Gelijck en ongelijck, door 's weeghschaels tong beslecht.868
 
De westerzon verzinckt ontrent de westkim zachter,869
870
Om zich te spiegelen in 's gevels prael van achter,
 
Daer deze hooftstadt draeght den hoedt van Godt Merkuur,871
 
Den graetboogh en kompas en kaertboeck kaert en stuur872
 
Kanaster bael en kas ziet slingren voor haer voeten,873
 
Als schatten, die door winst al 's koopmans zorgh verzoeten.
875
Vier weerelden, en elck uit een verscheide lucht875
 
Genaecken de Godin, en offren haere vrucht,
 
Uit rechte eerbiedigheit. het goutrijck Amerijcke,877
 
't Wydtheerschende Asia, het leeuwenvoênde Afrijcke,
 
Het burgerlijck Europe ontvouwen door dien schat879
880
En gaven haere gunst, gedraegen deze Stadt,880
 
Die alle kusten kent, en omzeilt, en bewandelt,
 
Met geele en zwarten Moor, en alle uitheemschen handelt,882
 
Van daer het gouden hooft des morgens straelt, en praelt,
 
Of 's avonts in den schoot van Thetis nederdaelt,884
885
Of 's middaeghs blaeckt, of 's nachts, by 't grimmen van de Beeren,885
 
Geen ys ontdojen kan, noch sneeuw en sneeujaght deeren.886
 
Dus schijnt de weerelt heel om Amsterdam gebouwt,
 
Gelyck menze, op haer' troon gezeten, hier aenschouwt.
 
Drie beelden staen in top. de Sterckheit, grof van leden,889
890
Zich aen den pyler hout. de breidel is de Reden
 
Met reden toegeleght, en Athlas onderschraeght891
 
Op zyne schouders fors den hemel, dien hy draeght,
 
Waerin al d'aerdtkloot hangt, gedeelt aen aerde en baren,893
 
Om wien de zeeman durf naer alle kusten vaeren,894
895
Op 't wyzen van 't kompas, en 't schieten van den boogh,895
 
Die 't wackerste vernuft van Tifis noit bedroogh.896
 
Toen Romulus begon zijn nieuwe stadt te bouwen,
 
Met kracht, op Palatyn, uit louter rots gehouwen,898
 
Omtrent den Tyberstroom, en met een smalle gracht
900
Omtrocken voor gevaer; had iemant oit gedacht
 
Dat deze stadt al d'aerde en zee zou wetten stellen;
 
Zoo menigh aertsgewelt en Rijck ter nedervellen,902
 
Gelijck een Keizerin der weerelt, die het zwaert
 
Uit 's hemels troon ontfing, en niemants wrevel spaert?904
905
Toen Kennemaers, van outs, om 's Graven moort te wreecken,905
 
In Gysbrechts houten muur den peckstock quamen steecken,906
 
Zoo menigh rieten dack begraven in zyne asch,
 
Wel tweewerf achtereen; had iemant op dit pas908
 
Gelooft dat zulck een nest, nu andermael begraven,
910
Verryzen zoude, om noch behantvest van 's lants Graven,910
 
Ten toon te staen, zoo trots, gelijck een lantspylaer,911
 
En uitstaen zoo veel noot en lant- en- zeegevaer?912
 
Toen Amsterdam herbouwt, omgort met steene muuren,
 
En toornen half gebrant, zoo bitter moest bezuuren914
915
Den honger van het los verreuckeloosde vier;915
 
Had iemant wel gedroomt dat deze in 't lest dus fier
 
Haer kroon verheffen zou, na'et entloos ooreloogen,
 
Met zulck een heerlijck dack en overwelfde boogen?918
 
Gelyck dit Raethuis nu geen Kapitoolen wijckt,919
920
Dat, als een schim den mensch, het out Stehuis gelijckt,920
 
En, onder 't branden van het oude, quam te wassen
 
Uit ydel puin, en roock, en smoock, en stof, en assen;922
 
Gelijck de Fenix wort herboren uit de vlam,
 
En 't vaderlijcke lyck: dies roept nu Amsterdam:924
925
Laet Nijt, gevalt haer dit, zich by mijn koolen warmen;925
 
Hier staet het spreeckwoort vast, dat branden niet verarmen926
 
Het afgebrande huis: gelijck nu menighwerf
 
De brant tot viermael toe verheerlijckte mijn erf,928
 
En stadt, en Stedehuis, waer by men klaer kan mercken
930
Hoe 't lot behaegen neemt door strijdigheên te wercken,930
 
Te zeegnen, onder schijn van vloeck elende en ramp.931
 
Zoo blinckt de zon op 't schoonst, die aenbreeckt uit den damp.
 
Zoo lant de vloot, na storm, geluckighst in de haven.933
 
De scha van haverye en packen te begraven,934
935
In 't onweêr, wort met vreught door overwinst geboet,935
 
En zet het rijck kantoor op eenen vaster voet.
 
't Gerief van binnen eischt dat wy de bouwkunst loven,
 
Op haeren ondergront. hier valt de dagh van boven,938
 
Door twee vierkanten, doch langworpigh, om het licht939
940
Te scheppen uit de lucht, van binnen, voor 't gezicht,940
 
Ten dienste van de breede en diepe galerijen,
 
En alle duisternis inwendigh te vermijen.
 
Hier slaept het donderhol, de koker van 't metael,943
 
Het welck in arbeit gaet, bevrucht van yzer, stael,944
945
Salpeter, blixem, vier, gereet gewelt te baeren,
 
Ten schrick van vyanden, en 's lants geweldenaeren.946
 
De Noortsche kercker duickt in droeve schemering,947
 
Noch dieper voor den hals, gedoemt ten stroppe, of kling.948
 
De gyzelkamers, die het Noorder licht ontfangen,949
950
Zijn min met schaduwen en schemering behangen.
 
De folterkamer met vertrecken is voorzien,951
 
Op datze het gerecht naer zynen eisch bedien'.
 
Hier herberght de cippier, gelijck rontom gegooten,953
 
Terwijl hy kerckers spijst, en toeziet op hun sloten.
955
De Pander woont in 't weste: en 't zuiden, diep en langk,955
 
Ontfangt geheel Peru, op zyne wisselbanck,956
 
En lichts genoegh van straet, bescheenen klaer en helder.
 
Hier slaept een zilvermijn, in Kresus zilverkelder.958
 
Men toetst hier zilver, gout, gemunt, en ongemunt.
960
De Wisselheer vooraen den koopman toegang gunt;
 
d'Ontfanger, achter hem, ontfangt de ronde schyven,
 
Of keertze weder uit, om ieder te geryven.962
 
De wisselschryver houdt de boecken, dicht hier by,
 
Bekleet den Wisselheer, en hangt aen 's meesters zy.964
965
De laege rechtbanck volght, en dan, van wederzijen965
 
De Vierschaer, waeckt de Wacht, het oogh der burgeryen,966
 
Als Argus overal, op 't Raethuis, en den Dam.967
 
De Vierschaer, als de mont van 't heiligh scherprecht, nam968
 
In 't midden haeren stoel, om den ter doot verwezen969
970
Zijn vonnis, voor de straf, rechtvaerdigh voor te lezen:
 
En wie de Vierschaer ziet, en let op haeren stant,971
 
Gelooft dat Ctesifon met zijn vernuft de hant972
 
Den kloecken bouwheer boodt, om deze t'ordineeren:973
 
Want wie de bouwkunst zoeckt, hier eeuwigh uit zal leeren.
975
Nu roept de bovengront my boven naer de prael975
 
Van 't heerelijck gewelf, de groote burgerzael.
 
Wat vloer betreet men hier! wat wil ons nu gemoeten!977
 
Hier wort de hemelkloot en aerdtkloot met de voeten
 
Getreden, en men ziet hier aerde, en Oceaen,
980
Twee weerelden, gevloert: de starren, zon, en maen,980
 
De twalef tekens me, waerdoor de zon haer ronden981
 
Voltreckt, van jaer tot jaer, gehoorzaemen de vonden982
 
Van 's bouwers schrandren geest, en straelen, nimmer moe,
 
Den burger, van beneên, met haere glanssen toe.984
985
Wat schept mijn hart al lucht en zon, van wederzyen!
 
Hoe weide ick in 't vierkant, door d'ope galerijen,986
 
Waer langs men, stap op stap, naer ieder Amptheer gaet,987
 
Die hier zijn ampt bekleet, en burgerlijcken Staet!988
 
De groote zael des volcks is net in 't hart begreepen,989
990
Om van het Oosten 't oogh te houden op den Schepen,990
 
Die zich in 't Westen zet, en daer elcks Recht bewaert.991
 
De pleitbezorger en 's Rechts voorspraeck zyn vergaêrt992
 
Van vore, aen elcke zyde, om op hun pleit te letten,
 
De keuren, 't Roomsche Recht, en Keizerlijcke wetten.994
995
De Rekenkamer houdt hier by haer schryfkantoor,995
 
Ontfangt het gelt, en sluit het slot van 't rijck trezoor.996
 
De troostelooze boêl zucht midden in het Noorden,997
 
Terwijl de schultheer zich niet paejen laet met woorden.998
 
Zyn oosterbuurzael zet de zeescha net betaelt,999
1000
Beslecht verzekertwist, zoo lang Fortuin verdwaelt,
 
En haeren koopheer solt, op wilde en woeste baren,1001
 
Door storm, en rovery, en brant, en zeegevaeren.
 
Het noortoost pauweljoen de Weezemeesters deckt,1003
 
En 't zuidwest het trezoor voor al het lant verstreckt.1004
1005
Geheimnisschryvers staen ten dienst van volck en Heeren,1005
 
Daer boecken en papier de kamer dicht stoffeeren,
 
In 't midden naer de straet, van waer de middagh straelt.1007
 
In 't zuidoost pauweljoen wort aen de stadt betaelt1008
 
De rent, of burgerschap, of huishuur, lang verstreecken.1009
1010
Hier komen amptenaers en ambachtsmeesters spreecken1010
 
Om amptloon, en verschot, by Aemstels trezoorier,1011
 
En zijne rijcke kas betaelt den soldenier.1012
 
De groote raetzael, en de zesendertigh Raeden,1013
 
Aen 's vierschaers slincke zyde, als burgerpylers, laeden1014
1015
De last van stadt en lant op hunnen stercken neck.
 
De Burgermeesters zael bekleet, met zyn vertreck,1016
 
De vierschaer van om hoogh. de borst der hooge puien1017
 
Steeckt midden uit, en melt 's Wethouders wil, op 't luien1018
 
Der schelle torenklock, door 's Heerenschryvers mont,1019
1020
En wat de Heer, tot heil des volcks, geraeden vondt.
 
Van hier wert, op 't gejuich der aengedronge stede1021
 
En alle de gemeent, den zeevaertnutten vrede,1022
 
Gesloten tusschen Brit en Batavier, gehoort,
 
En 't volck verkuntschapt hoe nu d'yzere oorloghspoort1024
1025
Ter zee gesloten was, en zoo veel kopre monden
 
Van 't gruwzaem zeegedroght, die schip op schip verslonden.1026
 
Men zagh de steigeringe en masten gansch in 't groen,1027
 
En 't onvolbouwt stehuis met loofwerck en festoen
 
Behangen in triomf, met hangende prieelen.1029
1030
De Dam ontvouwt hierop de pracht der schouwtooneelen.1030
 
De waterzege steeckt haer vreughdevieren aen,1031
 
Die geven schooner glans, by d'uitgebluschte maen.1032
 
De Vredefaem schept lucht op allerhande tongen,1033
 
En zet de havens op, die teffens opensprongen,1034
1035
Als deuren uit haer slot. wat zeilvlugh is en ree1035
 
Licht ancker voor den wint, en kiest de vrye zee.
 
De tweede staedje om hoogh [gewyt voor 't bloedigh outer1037
 
Van vader Mars Bellone en 't streng geslacht, dat stouter1038
 
In 't harnas, op de trom en 't vliegen van de vaen,
1040
Gereet is naer den slagh, als naer zijn feest, te gaen,]
 
Bewaert in haer gewelf, noch trotser dan Venedigh,1041
 
De wapens, en 't geweer, dat, spits, en scherp, en snedigh,
 
En zwanger, op zijn tijt, van Plutoos kruit en loot,1043
 
De grootste schoonheit ziet in 't grimmen van de Doot;
1045
Indien de noot vereischt te strijden op de vesten;
 
Of buiten, voor de poorte, ons dijcken vet te mesten,
 
Met heiloos bloet, en mergh; of, op den Aemstelstroom,1047
 
En 't Y, den vyant kort te houden by den toom;1048
 
Of ergens op de grens voor 't Vaderlant te waecken;
1050
Of op een vlacke hey, daer d'elementen kraecken,
 
In pulverroock, en smoock, en stof, en vlamme, en vier,
 
Te haelen uit den slagh, een' lofkrans van laurier,1052
 
En zegenrijcken roof, na 's vyants nederlaegen,1053
 
Gespreit langs 't open velt, verwonnen, en verslaegen.1054
1055
Wie lust heeft toe te treên in 't ridderlijck gespan,1055
 
Hier schaft men wapentuigh, om vijftigh duizent man
 
Te wapenen, van teen ten tanden toe, met helmen,
 
En rustingen, ten schrick van eervergete schelmen,
 
Tot voorstant van de ruste en vryheit der gemeent',1059
1060
Haer hantvest, goet, en bloet, en al wat Godt verleent,
 
Tot 's levens onderhoudt, om maetigh te gebruicken,1061
 
Daerze in de schaduwen der Burgervadren duicken.1062
 
Nu 't ovrigh beeltcieraet van binnen aengemerckt,
 
De Vierschaer eerst om laegh, die, naer den eisch beperckt:1064
1065
Den rechterstoel bekleet met driederhande stoffen
 
Van oordeelen, met kunst, als op het hooft, getroffen.1065-66
 
De wyze Salomon, in 't midden, scheit, niet blint,
 
Het duistere geschil om 't levendige kint,1068
 
En weet den boezem van Natuur dus uit te putten,1069
1070
Dat hy zijn oordeel bouwt op onverwrickbre stutten;
 
Naerdien hy klaer, door 't bloote en schitterende zwaert,
 
Het waere moeders hart en 's valsche moeders aert
 
Zoo levendigh ontdeckt, dat geene haer gepeinzen1073
 
Voor zyn doorzichtigh oogh kan decken, noch ontveinzen.1067-741074
1075
Ter rechte zyde laet Seleucus zelf het licht1075
 
Uitblusschen in zijn ooge, om 't halleve gezicht
 
Van zijn' beklaeghden zoon te spaeren, te verschoonen,
 
En onbesproken zich oprecht in 't Recht te toonen,1078
 
De straffe Brutus houdt gestreng de slincke hant,1075-79
1080
Eischt halsrecht van zyn zoons, in heimelijck verstant1079-801080
 
Getreden met Tarquijn, om Rome te verraeden:
 
En schoon de volgende eeuw dit vonnis magh versmaeden,1082
 
Als al te scherp en wreet voor 't vaderlijck gemoedt;
 
Hy draeght, ten dienst des Staets, geen kennis van zyn bloedt.1084
1085
Godts oordeel, boven 't hooft der Rechteren t' aenschouwen,1085
 
Verschrickt 's verwezens geest, verquickt zyn flaeu betrouwen,1086
 
Naerdien genade en straf hem noodight, en ontstelt,1087
 
Daer 't hemelsche penseel het jongste vonnis velt.1088
 
De Vierschaer, daerze zit ten oordeele opgetoogen,1089
1090
Twee zuivre beelden ziet verschijnen voor haere oogen,1090
 
't Rechtvaerdige Gerecht, met een Voorzichtigheit:1091
 
Want alle vierschaer doolt, die dit paer zustren scheit.
 
Acht marmerbeelden, daer men d'Ouden op magh nooden,1093
 
De zeven Godtheên, en de Moeder van de Goden,
1095
Vrouw Cybele, om de kunst, van 's beeldehouwers hant,
 
Naer 't leven, en vol ziels, tot bouwcieraet geplant
 
Om hoogh, in d'enden van de lange gaeleryen,
 
Verdienen dat Athene en Rome hun benyen.
 
Fortuin wou Amsterdam in 't bouwen gunstigh zijn,
1100
Toen zy, ter goeder tijt, hier Fidias Quellijn,1100
 
Van 't Schelt aen d'oevers van den Aemstel, nederzette,
 
Op dat hy zijn vernuft op ons cieraeden wette;
 
Toen Koningin Christine, in 't bloejenst van haer tijt,1103
 
Hem, als een perle, had haer kroone toegewijt,
1105
En noo dien helt ontsloegh, ten dienst der bontgenooten.1105
 
De Tyber had voor hem de hooge school ontslooten.1106
 
Hy staet voor Angeloos noch geen aelout vernuft,
 
In zijn beelthouwerye of tekenkunst, verbluft.1107-08
 
Eischt iemant van dien lof een blijck, en kenbaer teken,
1110
Men vraege elck meesterstuck: de stommen zullen spreecken,1110
 
En pleiten voor den man, die zulck een kunst en schat,
 
Als Aertsbeelthouwer van de zegenrijckste stadt,
 
Besteede aen 't Kapitool der Amsterdamsche Heeren,1113
 
Die hun Stadthuis met kunst, gelijck met schat, stoffeeren;
1115
Dus most de Schilderkunst de Beeldehouwery,
 
Verzelschappen, als twee gezusters, zy aen zy.
 
De Schilderkunst zocht stof by Grooten, niet by kleinen,1117
 
Uit Godts gewyde blaên, en d'outheit der Romainen,
 
Bemaelde gaelery, schoorsteenen, boogh by boogh,
1120
Naer eisch van ieders ampt, beneden, en om hoogh.
 
Men ziet 'er Burgerhart, het hooft der Batavieren,1121
 
Bestrijden d'adelaers, en Cezars krijghsbanieren,1122
 
Tot voorstant van zyn Recht, met opgeheve kling.1123
 
Men ziet 'er den triomf, en handel onderling.1124
1125
De Tyber leert de maght des Rijns beneden kennen,1125
 
Omhelst dien bontgenoot, waerop de Faem haer pennen
 
Ontvouwt met eenen klanck, daer 't aerdrijck van gewaeght;1127
 
Terwijl de Batavier geen juck van Rome draeght,
 
Maer op de vryheit praelt, verworven door zijn wapen.
1130
Aldus eert Tacitus dit bloet, ter deught geschapen.1130
 
Plutarch en Livius verleenen geest en gunst,1131
 
In hun historien, de rijcke tekenkunst,
 
Op 't Raethuis, overkleet met Roomschen, en met Griecken.1133
 
Der Burgermeestren deught, zoo liefelijck te riecken,1134
1135
Door hun trouwhartigheit, die Rome 't hooft ophoudt,1135
 
[Daer dreigement, noch doot, noch eigebaet, noch gout
 
Deze ackermans beweeght in hunnen plicht te wancken,1137
 
Waer voor de Stadt dat bloet niet ophoudt te bedancken,]1138
 
Behoudt haer verwe noch. Lykurgus, zonder vrees,1139
1140
Beschermt het wettigh Recht der Koningklijcke wees.
 
Hier spreekt de Poëzy, die stom is, alle spraecken.
 
Medea wapent zelf den vlieshelt tegens draecken,1142
 
En doodelijck venyn. Kalipso berght, uit noot
 
Van schipbreuck, noch den Grieck in haeren zachten schoot:1144
1145
En om in 't heilighdom der letteren te treden;1145
 
Men ziet 'er Josefs maght geviert, en aengebeden,
 
Daer hy Egypten stut, gelijck een Konings stijl,1147
 
Den hongerigen buick verzadight aen den Nijl,
 
Met voorraet van gewas, en opgeleide graenen,1149
1150
In eenen dorren tijt, bedaut van ieders tranen.
 
Men ziet hoe Amrams huis, tot weering van gewelt,1151
 
Den volcke een wyze wet en vrome rechters stelt;
 
Hoe Salomon geknielt, na 'et bouwen van Godts drempel,1153
 
De Wijsheit bidt van Godt, in Godts gewyden tempel;
1155
Hoe Moses elders met de wet ten berge afdaelt;
 
En elders hoe men Gode en Cezar tol betaelt,1156
 
Door last van 't eeuwigh Woort, zoo lang in kracht gebleven;1157
 
Terwijl het elck beveelt zijn schuldigh recht te geven.
 
Wat noch te maelen staet, zal blijcken, als 't penseel
1160
De jongste streeck voltreckt, op ons stehuispanneel.1160
 
De beeldehouwery zou zich met recht beklaegen,
 
Indien ick hem vergat, die, op den zegewagen1162
 
Gezeten, triomfeert, na dat hy stadt en wal
 
Beschutte voor den arm en 't zwaert van Hannibal,
1165
Door 's helts beleit misleit, en schrander opgehouden;1165
 
Toen al het morrend volck den heirtoght toebetrouden,1166
 
Den grootsten Fabius, belaste, zonder schult.1167
 
Zoo redde een man den Staet door wijsheit, en gedult.
 
Toen Stalpaert my de kunst aldus liet zien, en hooren,1169
1170
Op 't Raethuis, steegh mijn lust, daer Sint Katrijnes toren,1170
 
Wanneer hy dien volbouwt, in zijnen vollen krits,1171
 
Noch hooger dan de Dom van Uitrecht, met zijn spits
 
Die lucht niet raecken zal, waerin mijn geest ging weiden,1173
 
In beelde- en schilderkunst verruckt, en afgescheiden,1174
1175
Verwondert dat het brein des menschen zulck een' schat
 
Van beitel en penseel beknopt te zamen vat,
 
En onder 't eenigh dack, een ieder op zijne orden.1177
 
Wie nu bouwmeester, of een schildergeest wil worden,1178
 
Of Fidias in kunst en beeldehouwery,
1180
Die zal, uit gansch Euroop, zich spoeden naer het Y,
 
En onzen trotzen Dam, met penne, en verwe, en koole,1181
 
Om in dit nieuw Stadthuis, als in de hooghste schoole
 
Van Pallas, uit het brein van Jupiter geteelt,1183
 
Te tekenen al wat de leerlust hem beveelt
1185
t'Ontworpen op papier, en perckement, en doecken.1185
 
Zoo ging de Grieck van outs de kunst te Memfis zoecken,
 
De Roomsche jeught t'Athene, en elck by dien Romain.1187
 
Nu toont u Amsterdam, beknopt by een, in 't klein,
 
Wat Memfis wat Athene en Rome t'zamenhaelden;
1190
Toen deze, als eigenaers, met al hun leengoet praelden,
 
En zwoeren, elck om 't zwartst, met onbeschaemden mont,1191
 
Dat dit geen leenkunst was, maer ieders eigen vont,1192
 
Inzonderheit de Grieck, al kan hy niet ontschreeuwen1193
 
Dat d'eerste kunstbron vloeide uit d'ader der Chaldeeuwen.1194
1195
Maer naeugezetheit schijnt zich, om de prael en pracht1195
 
En 't ruim begryp des bouws, te belgen, met dees klaght:1196
 
Waer is de zuinige aert van onzen Aemsterlander
 
Gebleven? anders gingt by d'ouden, toen Evander1198
 
Eneas, den Trojaen, zoo gastvry, zijn gemack
1200
Hiet neemen in zijn hof, en onder 't schamel dack,1200
 
Dat Herkles, met zyn knods en leeuwenhuidt behangen,
 
Wel eer geherberght had, gewelkomt, en ontfangen.
 
De gast van Troje ziet het hart aen van dien Heer.1203
 
Hy vlydt zich op de huidt van een beerinne neêr.
1205
De groote Koning slaept op eene stroje bulster;1205
 
Daer kunst noch overdaet steenhouwster noch vergulster1206
 
Van poorte of welfsel was, als namaels; daer yvoor
 
Noch toets noch marmer blonck. op dat bekrompen spoor1208
 
Zocht Rome in ackeren haer eerste Staetgenooten.1209
1210
En hoe vergeet dees stadt, uit visscheren gesproten,
 
Zich zelve aen zulck een pracht, by d'ouden ongewent!1211
 
Geluckigh is de Staet, die zijnen oirsprong kent,
 
De middelmaet bewaert, en omziet onder 't stuuren.1213
 
Het wanckelbaer geluck kan zelden steen verduuren.1214
1215
Gelijck de tempels staen den Godtsdienst toegewyt,1215
 
Die 's hemels eer bewaert, van 's afgronts spoock benyt,1216
 
Zoo past het ons den Staet van 't burgerlijck regeeren,
 
En 't Recht, dat heiligh is, en 's Rechts gestoelte t'eeren,1218
 
Naerdien hun achtbaerheit eerbiedigheit vereischt,
1220
En 't oogh dit ziet in zwang, zoo wijt ons Zeevaert reist.1220
 
Zijn 's volcks regeerders hier ons mombers, anderde ouders;1221
 
Zijn stadts Wethouders zelfs Godts stoel- en- stedehouders;1222
 
Wie weigert hun een huis, gelijck hun waerde voeght,
 
Een onbekrompenheit, waeraen 't gebruick genoeght,1224
1225
De burger, en de Heer, en zoo veele amptenaeren,1225
 
Al slaven der gemeente, en wit van gryze hairen,
 
Geploeght met rimpelen in 't voorhooft, door den last
 
Der koop- en- zeestadt, vol uitheemschen, en vermast
 
Van dit zwaermoedigh pack, door Athlas t'onderschraegen,1228-29
1230
Die hier op zynen hals den weereltkloot moet draegen?1230
 
Wie gunt elck ampt geen plaets, en voeghelijck besteck,1231
 
En elcke kamer niet een eerlijck amptvertreck?1232
 
Hoe zat de heerschappy zoo jammerlijck bekrompen,
 
In luchten, die benaeut der zinnen sne verstompen,1234
1235
Den dienaer volcke en Heer, hunn' dienst en plicht verbiên;
 
Beluistert al te scherp, of al te naeu bezien;1236
 
Gesteurt door pleitkrackeel, gesmoort in hun papieren;
 
Verkort aen kist, en kas, en laden; zonder vieren,1238
 
En haertsteên; koudt van vorst, of van het vier gezengt;1239
1240
De kamers en het volck, verdrongen en gemengt,
 
En onderling verwert. de kerckers, naeuwe holen,
 
Vol slijm en vochtigheit, die vuile stanckgioolen1242
 
Vergiftighden terstont, verstickten, als een pest,
 
Het lichaem, dat gezont beklemt wert in dit nest.
1245
Het hair viel uit, alsof de wortel was vergeven.1245
 
De dootkist berght een lijck, een lichaem zonder leven:
 
Dees dootkist zinckt te vroegh den levende in zyn graf,1247
 
Eer 't vonnis leght gevelt, en d'overwoge straf
 
In 't recht gesloten is. om 't out stadthuis te noemen1248-49
1250
By zynen rechten naem, en zonder te verbloemen
 
Die rotte vuiligheit van 't afbreck, och, wat was 't?1251
 
Een yslijck rottenest, zich zelf een overlast.
 
De schryver en de klerck verschrickten voor de dieren,
 
Wanneerze menighmael de boecken en papieren
1255
By avont knaeghden, of, niet zonder meer gevaers
 
Van brant, al brandende het einde van de kaers,1256
 
En lecker op dat aes, in hun deurboorde kloven
 
Versleepten, zonder schroom, naer onder, en naer boven:
 
Want een bouwvalligheit, van zijn geval gestiert,1259
1260
Verstreckt de legerplaets voor gruwzaem ongediert,1260
 
En nachtgebroet: en quam het manck gebou te storten,1261
 
Al teffens, och wien zou, wien zou die val verkorten1262
 
Alleen met eenen slagh? wien anders dan de Stadt,1263
 
De gansche Stadt, en 't volck? geene eeuw, geen aenwas had
1265
Dien zwaeren val geboet, die schade kunnen keeren,1265
 
Daer boecken, brieven, schat, en volck, en burgerheeren,1266
 
Als teffens in een graf begraven, en vergaen,
 
Den lastermont ten schimp rechtvaerdigh zouden staen,1268
 
Om d'onvoorzichtigheid, en vreckheit, en het sloffen1269
1270
Van toe te zien, eer ramp hun hoofden had getroffen.
 
En waerom stoot men zich aen pyler, en gewelf,1271
 
Bevrijt voor vier, en vlam? de brant van 't Raethuis zelf
 
Ontschuldight dit: want vonck en vlam en vier vint vatten1273
 
Aen balck, en zoldering, stelt boecken, brieven schatten,
1275
Ter noot, en by geluck geborgen uit den brant,1275
 
In 't uiterste gevaer. de hooghte ciert den stant,1276
 
Is niet alleen in 't oogh ontzaghbaer, aengenaemer,1277
 
Maer weert oock vochtigheit, om voor een wapenkamer
 
Te dienen, in den noot: want of men gout vergaêrt,
1280
Het gout is, zonder stael en yzer, slecht bewaert,
 
En een gereede roof voor wettelooze snootheit.1281
 
Geen Wyze kan zich dan verstooren om de grootheit
 
Van 't overwelft gebouw, daer 't noodigh eerlijck nut1283
 
De Stadt en burgery en welvaert onderstut.
1285
Men moet den wijzen Raet des Aemstels meer betrouwen.1285
 
Wie wetten hanthaeft, kent zijn wet en maet in 't bouwen,
 
En houdt zich aen de schets, niet wuft, en onbedacht.1287
 
Geen rype raet mistrouwt zijn voorgewoge kracht.1288
 
Latinus raethuis, daer Eneas aen quam vaeren,1289
1290
Verhief zich, als een kerck, op hondert hooftpylaren,
 
In 't hooghste van de stadt, aen 's Tybers ouden stroom,
 
En stont rontom in bosch, en schaduwen, om schroom
 
Om ootmoet en ontzagh, in 't harte des aenschouwers,
 
Te wecken, als het wit des overkloecken bouwers.1294
1295
Hier wert het hoogh gezagh in zijne kracht gezet,1295
 
Gewettight by den Raet der Vadren, en de Wet.1296
 
Men zagh den voorzaet hier uit cedren hout gesneden.
 
Saturnus, wit en grijs, en Janus, stram van leden,
 
Met dubble troniën, bewaeckten het poortael.1298-99
1300
Bellone en vader Mars de groote wapenzael,
 
In 't ronde gestoffeert, langs wanden, en aen posten,
 
Met zegenrijcken roof, en wapenen, op kosten1302
 
Van burgerbloet gehaelt, tot heil van 't vaderlant,
 
Op al wat voor de vuist met boosheit innespant,1304
1305
Tot afbreuck van den Staet der moedige Latynen,
 
By wie de Bataviers in 't ende onzaghbaer schynen.1306
 
Het burgerlijck gebiet, zoo schuw van tiranny,1307
 
En slaende op onzen aert, hier oock, naer zyn waerdy,1308
 
Zijn' stoel verheven heeft, daer Gysbrechts Burgerheeren,
1310
Als op den hoogen burgh der Vryheit, nu regeeren,
 
En leiden de gemeent met eenen zachten toom.1311
 
De Stadt, op hun gezagh, zal, als een cederboom,1312
 
Voltrecken haere Kroon, en altijt hooger wassen.1313
 
Zy zal op haer kleenoot, de gulde Vryheit, passen,
1315
Het wit, waerom zy 't zwaert getroost op zyde bondt,1315
 
En schier een bloedige eeuw in 't vier des oorloghs stont.
 
Wie deze grieft, met een de zegels van haer brieven,1317
 
Die zal haer kroon, haer oogh, haer hart en hartaêr grieven:
 
Want zy naeryverigh geen vleck lijt in haer kleet,1319
1320
Geen schiphreuck zwaerder acht dan 't schenden van haer' eedt1320
 
En eer, hoe reuckeloos hier andren mede speelen,1321
 
Die min in 't erf van deught, en meer in 't ydel deelen:1322
 
Waerom de hemel oock, in 't schocken van al 't lant,
 
Haer' Staet gehanthaeft heeft, en in een' vaster stant,
1325
Ten schimp van zoo veel nijts erghlistigheên en laegen,
 
Verzekert, en gelijck op zyne hant gedraegen.1326
 
De bondtgenooten en 's lants vyanden, die 't zien,
 
Na d'overdrift van mist en misverstanden, biên1328
 
Haer burgren alle gunst, en haeten, die haer haeten.
1330
Zy eerenze, als pylaer van Zeven vrye Staeten,
 
En schatkist van den Staet, die zich verbonden houdt1331
 
Door eendraght, maghtiger dan stael, en Indisch gout.
 
Aldus is Rome in top van 't hooftgebiet geklommen,1333
 
Van waerze wetten gaf aen Rijcken, Vorstendommen,
1335
En heerschappyen, van den Ganges, met haer roe,
 
Tot, achter groot Britanje, aen ' teilant Thule toe,1336
 
En van de zuider Kreeft aen d'oversneeude vlieten,1337
 
Daer d'Ister zyne kruick in Pontus uit komt gieten.1338
 
Geheel Europe viel haer' ruimen geest te kleen.1339
1340
Zy smolt drie weerelden tot eenen klomp in een,
 
En zette zich in top des aerdtkloots, als een wonder.
 
Wat voor haer lagh in stof, zagh dees Godin, van onder,1342
 
Met ootmoet en ontzagh en vreeze eerbiedigh aen,
 
Als 't grootste dat oit wiert bescheenen van de maen,
1345
Die wisselbaer haer licht dan ebben zagh, dan vloeien;1345
 
Terwijl de Staet van Rome en 't Roomsch gebiet bleef groeien,1346
 
Dies Cezars loftrompet haer noemt, gelijckze praelt,1347
 
Het eeuwigh hooftgezagh, van tijt noch grens bepaelt.1348
 
De Burgermeester weet den breidel hier te vieren,
1350
En aen te haelen; weet alle ampten te bestieren
 
In orde, en kan nu zacht dan weder strenger gaen,1351
 
Naer eisch van elcks natuur en Staet; niets onberaên
 
Verhaesten; wrevelen, die hooge en laegen hoonen,1353
 
Betemmen; misverstant verbloemen, en verschoonen;1354
1355
De lasten minderen, zoo veel de Staet dit lijdt,
 
Eer 's koopmans koopkans keere, en winste en welvaert slijt'.1356
 
Uitheemschen gunt hy plaets, en welkomtze uit ontfarmen.
 
Hy zorgt doorgaends met lust voor Godts nootdruftige armen.1358
 
't Geweten, min of meer door onverstant verruckt,1359
1360
Beschut hy. niemant wort in zijn gemoedt gedruckt,
 
Noch in zijn billijck Recht verkort, of opgehouden.1361
 
Getrouwheit aen 't Gemeen wort rijckelijck vergouden.1362
 
De deughden draven hoogh, op 't voortreên van den Heer.1363
 
De boosheit smilt allengs. geen gout gaet boven eer.
1365
De kunsten winnen velt. de nutte wetenschappen
 
Geraecken op den troon. geene averechtze stappen
 
Misleiden nu de kiel in 't zogh van snooden buit.1367
 
Men koestert pais en vre, tot daer de zeevaert stuit,
 
Houdt ieder een ten vrient, en acht de baetzucht schande.
1370
Dus bloeit d'olijftack bly te water, en te lande.1370
 
De Zeven volcken, alle uit eenen Duitschen stam,1371
 
Bekennen dat hun heil, van Godt en Amsterdam,
 
Gelijck een morgendau en zegen, neêr komt vallen.
 
Zy eeren nu, om strijt, de Wijsheit, daer dees wallen
1375
Op wassen, in hun ronde, en stercken 's lants gezagh.1375
 
Zy wenschen datze noit van 't Raethuis scheiden magh,
 
Maer kroonen dezen bouw, met titelen en naemen1377
 
Van Heeren, die hunn' stoel en kussen niet beschaemen.1378

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs


Over dit hoofdstuk/artikel

titels


plaatsen