De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

[p. 905]

[Matige Regeering en Maghtige Neering]

Zilveren gedenkpenning van 't Stadhuis door G. Pooll: voorzijde, met de bijbehorende tekst.

[p. 906]

Matige Regeering.aant.^*

Wie leerzaem is leene oogh, en oor^{vs. 1}

Aen maetzang en Amfions snaeren.²

De ruwe rotssteen treet u voor,³

Vervormt in beeldwerck en pilaeren.

Hy schickt zich ront, vierkant, en lang,

Trots Thebes stercke wallen:⁶

Terwyl Merkuur de dubb'le slang⁷

Betemt, en milt aen allen

Den gulden hoet der Vryheit schenckt,

En d'Overheit naer 't Raethuys wenckt;

Wiens kloeck beleit haer onderzaten¹¹

Zoo voeghzaem leit, en vint zoo trouw,¹²

Dat yder geerne aen 't vast gebouw

Een grontsteen streckt, en stut der Staten;¹⁴

Naerdien dees Harpenaer ons leert:¹⁵

Dat maet te houden best regeert.

M DC LV.

* Van 1655. Dit en 't volgende gedicht afgedrukt volgens de tekst, met gotiese letter, van de afzonderlike uitgaven in plano (Unger: Bibliographie, nr. 550), in de ronde deksels van de penningdoos (zie de afbeeldingen).
Dit en het volgende gedicht geven een toelichting bij de gedenkpenning (hierbij afgebeeld op 4/3 der werkelike grootte), vervaardigd door G. Pooll voor de plechtige inbezitneming van het nieuwe Stadhuis. Op de rand van de vrijheidshoed, die Mercurius in de linkerhand houdt, staat Omnibus idem (Aeneïs X, 112), d.i. voor allen dezelfde. Aan de voet van Amfion ziet men een steen, waarop de namen van Johan Huydecoper, Cornelis de Graef, Johan van de Poll en Hendrik Dirkszoon Spieghel, burgemeesters; Nicolaes Tulp en Cornelis van Dronkelaer, schatmeesters. Het randschrift Fuit haec Sopientia Quondam (Horatius, Ars Poëtica, vs. 396) betekent: dit was vanouds de wijsheid (namelik: publica privatis secernere sacra profanis d.i. de dienst van gemeenschap en godsdienst te onderscheiden van het persoonlike en ongewijde).
In 't opschrift: Matige: maat houdende, gematigde (vgl. vs. 16 en Ned. Wdb. IX, 312).

vs. 1 leerzaem: leergierig.

2 Amfions snaeren: op de klanken van Amfion's lier daalden de stenen uit eigen beweging van de berg Cithaeron en voegden zich samen tot de muren van Thebe. (Vergelijk ook Inwydinge van 't Stadthuis, vss. 555-vlg.).

3 treet u voor: komt u tegemoet.

6 Trots: in spijt van.

7 de dubb'le slang: om de staf van Mercurius kronkelen zich twee slangen, die aan de top de koppen naar elkaar toe keren.

11 Wiens slaat op het vrouwelike Overheit.

12 voeghzaem: gepast, rechtvaardig.

14 streckt: dient als.

15 dees Harpenaer: Amfion. Op de afbeelding draagt hij echter een lier.

[p. 907]

Zilveren gedenkpenning van 't Stadhuis door G. Pooll: keerzijde, met de bijbehorende tekst.

[p. 908]

Maghtige Neering.aant.^*

Hier landt het Griecksche Heldenschip^{vs. 1}

Voor wint, uit d'ongestuime baeren,

Bevryt van barning, strant, en klip,³

De stieren, draeck en oorlogsschaeren,

Die 't al te boven is geraeckt.⁵

Het gulde Vlies te plucken

Zo ver van honck, en sterck bewaeckt,

Magh yder niet gelucken.

Men roemt van outs op d'eerste kiel,

Die zulck een schat te beurte viel;

Zoo ons de Dichters niet bedrogen:¹¹

Maer d'Amsterdamsche Kogh, gewis,¹²

Veel grooter koopvaerdyschip is,

Vol neering, ryckdom, en vermogen.

Men treck' te water of te velt;¹⁵

De Stadt van Amsterdam schaft gelt.

M DC LV.

* De keerzijde van dezelfde penning vertoont het terugkerende schip Argo, met Amsterdam op de achtergrond. Het randschrift, ontleend aan Valerius Flaccus Sentinus Argonautica I, vs. 169, Pelagus quantos aperimus in usus, betekent: tot hoe grote voordelen ontsluiten wij de zee.

vs. 1 het Griecksche Heldenschip: De Argo was bemand met de bloem der Griekse helden: Heracles, Castor en Polydeuces, Theseus, Orpheus, Peleus, enz. De Colchiese koning AEëtes beloofde Jason het gulden vlies, mits hij de vuurbrakende, kopervoetige stieren van Hephaestus onder het ploegjuk spande en de aan Ares gewijde akker met draketanden bezaaide. Uit deze tanden wiessen de gewapende mannen (oorlogsschaeren) op, die Jason versloeg.

3 barning: branding.

5 Die aan dat alles ontkomen is.

11 De Argonautensage, die vele mythiese en geschiedkundige elementen bevat, is meermalen door de Griekse dichters tot epos of tragedie bewerkt. O.a. is bewaard een door C. Valerius Flaccus onvoltooid nagelaten, heldendicht Argonautica (zie het randschrift), dat het epos van Apollonius Rhodius op de voet volgt.

12 Kogh: koggeschip, snelvarend koopvaardijschip (afgebeeld in 't Amsterdamse zegel).

15 Of men ter zee of te land een vijand te bestrijden heeft.