De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640 (1929)

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus

Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende



[pagina 601]
[Gedichten] De Krvisbergh. Aen Magdalene Baeck. aant.aant.aant.Ga naar voetnoot* De schoonste roode roosen groeien Op geenen Grieckschen Bergh, o neen, Maer op den Kruisbergh hard van steen;Ga naar voetnootvs. 1-3 Daer Jesus hoofdquetsuuren vloeien 5[regelnummer] Van heiligh van onnosel bloed, Geronnen tot een' roosenhoed,Ga naar voetnoot6 Wiens blaen vol geurs geduurigh bloeienGa naar voetnoot7 Door den gevlochten doornekrans, Waer van de Goddelijcke glansGa naar voetnoot9 10[regelnummer] Beschaduwt word en overwassen.Ga naar voetnoot10 De roosedruppels strecken schoon Robijnen aen de doornekroon. De roosevlaegh verdrenckt met plassenGa naar voetnoot13 De lelibloem van 't aengesicht,Ga naar voetnoot14 15[regelnummer] Waer uit de sonne schept haer licht, De Sonne, die met bevende assenGa naar voetnoot16 Te rugge rijd, beswijmt en sterft, Nu 't roosebloed Gods leli verft, De Leli die het hooft laet hangen, 20[regelnummer] En geeft den allerlesten sucht, En vult met roosengeur de lucht.
[pagina 602]
De Christe byen met verlangenGa naar voetnoot22 Sich spoeden naer dien roosengaerd, Soo ras het licht de lucht verklaert,Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] En swarmen om de roosewangen Van 's levens bloem en lentespruit,Ga naar voetnoot26 En suigen soeten honigh uit De gal en gift en bitterhedenGa naar voetnoot28 En alssem van het doornebosch.Ga naar voetnoot29 30[regelnummer] Uit leliwit en roosenblos d'AertsEnglen mann' met necter kneden,Ga naar voetnoot31 En hemels suicker en ambroos.Ga naar voetnoot32 De dagh en teelt geen uchtendroos,Ga naar voetnoot33 Soo dickmael hy komt aengereden, 35[regelnummer] Die soo de flaeuwe ziel verquickt,Ga naar voetnoot35 En 't hart, tot wanhoop toe verstickt, Versterckt, als deze roosegeuren Van 's levens roosentack en hout,Ga naar voetnoot38 Met bittre traenen nat bedouwt, 40[regelnummer] Tot troost van al die eeuwigh treuren. Hier springt, voor al die dorstigh sijn, Een bron van roode en witte wijn,Ga naar voetnoot42 Soo lecker als oit tong kon keuren. Hier waschtmen het bevleckt gemoed 45[regelnummer] In 's levens kostelijcken vloed,Ga naar voetnoot45 Vergadert uit vijf suivre sprongen.Ga naar voetnoot46 Hier levren d'aders purper uit, Tot pracht der Koningklijcke Bruid,Ga naar voetnoot48 Wiens lof van David is gesongenGa naar voetnoot49 50[regelnummer] En van den wysen Salomon;Ga naar voetnoot50 Doense in dees speer en spijckerbron Bevochtighden hun goude tongen;Ga naar voetnoot51-52
[pagina 603]
Magdalena van Erp, echtgenote van Joost Baeck, de kunstlievende vrouw, aan wie Vondel, de dichter, en Cornelis Padbrué, de componist, de Krvisbergh opdroegen. naar een schilderij, toegeschreven aan Cornelis van der Voort. (Museum Lyon) (Zie over Padbrué's muziek de belangrijke mededeling achterin dit Deel).
[pagina 604]
Doen David stelde luisterscharpGa naar voetnoot53 Op dat geruisch sijn schelle harp,Ga naar voetnoot54 55[regelnummer] En Salomon sijn hooge klancken. O bloed en waterrijcke rots! O hartebron der wijsheid Gods! O artzeny voor alle krancken! Vergun my oock een' druppel nat: 60[regelnummer] Bevloey mijn dor en dorstigh blad,Ga naar voetnoot60 En leerme myn' verlosser dancken, Op d'oevers van dien gulden stroom, In schaduw van dien rooseboom, Bedeckt van Cherubinnevleuglen. 65[regelnummer] Daer rust het afgejaeghde hart,Ga naar voetnoot65 En vindt'er stilpijn voor sijn smart.Ga naar voetnoot66 Daer nestlen alle tamme veuglen, En heffen tegens 't Paradijs By beurt een' lofzang aen om prijs. 70[regelnummer] Daer leert de ziel haer lusten teuglen Met Gods gebit en roosentoom. S' ontwaeckt'er uit den ydlen droom Der ydle weereld, om t'aenschouwen Den Middelaer van 't nieuw verbond. 75[regelnummer] Sy kust syn' bleecken roosemond. Men siet'er onder 't puick der vrouwen De Christelijcke MagdaleenGa naar voetnoot77 Haer traenen suchten en gebeen God offren met een vast betrouwen, 80[regelnummer] Dat als een BAECK in 't duister scheen. Iustè.
[pagina 605]
Joost Baeck, naar een schilderij, toegeschreven aan Cornelis van der Voort. (Museum Lyon)	voetnoot* Van 1638 (of einde 1637). Afgedrukt volgens de tekst van de uitgave in plano. Unger: Bibliographie, nr. 725. Het werd in het Latijn vertaald door Vondels vriend Cornelis Gysbertsz. Plemp, die in 1638 overleed. In 1640 werd het voor het eerst gedrukt met muziek van Cornelis Padbrué. In de titel: Magdalene Baeck: Magdalena van Erp, de vrouw van Justus Baeck (vgl. Dl. 2, blz. 430). voetnootvs. 1-3 Niet van kunst en wetenschap, maar van de verlossing door het geloof hebben wij ons heil te wachten. Vondel stelt tegenover elkaar: de Griekse berg (de Helicon of de Parnassus) als symbool van kunst en wetenschap, voor de renaissance-mens allereerst in de oudheid te zoeken, en Golgotha. voetnoot6 Geronnen: gestold; roosenhoed: krans van rozen. voetnoot7 bloeien: waarschijnlik met dezelfde woordspeling als in het devies van de Eglantier: bloeien en bloeden (vgl. de roosedruppels in vs. 11, die er uit neervallen). voetnoot9 Waer van: waardoor; de Goddelijcke glans: de glans van het Goddelik aangezicht. voetnoot10 overwassen: overgroeid en dus: bedekt. voetnoot13 De roosevlaegh: de rijkelik neervallende rozedruppels (vlaegh: oorspr. bui, stortvloed); verdrenckt met plassen: overstroomt. voetnoot14 De lelibloem van 't aengesicht: het lelieblanke gelaat. voetnoot16 met bevende assen: met diep ontzag en schrik. De assen wijzen op de klassieke voorstelling van de zonnewagen; vandaar ook Te rugge rijd (17): terugdeinst (vgl. ook vs. 34). Dit slaat op de invallende duisternis bij de kruisiging (Matth. XXVII, 45). voetnoot22 De Christe byen: de gelovige Christenen (Christe is meerv. vorm van het adj. Christen). voetnoot24 verklaert: verheldert. voetnoot26 's levens bloem, evenals de Leli (19) symboliese aanduiding van Christus. voetnoot28 Uit het lijden van Christus. voetnoot29 het doornebosch: de doornenkroon. voetnoot31 mann' met necter: manna (de uit de hemel neergedaalde spijze) en de godendrank. Hiermee is het Brood en de Wijn bedoeld, ‘onder welker gedaanten Christus zelf werkelijk tegenwoordig is’. Sterck (Oorkonden, blz. 138) maakt uit dit vers de gevolgtrekking dat Vondel in 1638 eigenlik al Katholiek voelde. voetnoot32 ambroos: de goddelike spijs (synoniem dus van manna). voetnoot33 teelt geen uchtendroos: vertoont geen rozenkleurige dageraad. voetnoot35 soo: zózeer... als (vs. 37). voetnoot38 's levens hout: het kruis. voetnoot42 Vgl. Johannes XV, vs. 1, waar Christus zich de ware wijnstok noemt. voetnoot45 's levens kostelijcken (kostbare) vloed: het bloed van Christus, dat de zonden afwast (vs. 44). voetnoot46 vijf suivre sprongen (bronnen): de vijf wonden. voetnoot48 Tot pracht: om daarmee te sieren; Koningklijcke Bruid: de ziel van de gelovige, voor wie Christus de Hemelse Bruidegom is. voetnoot49 Wiens: door Vondel ook gebruikt als genitief van het vrouwelike die. voetnoot50 Salomon, aan wie het Hooglied toegeschreven werd, dat allegories uitgelegd werd als een loflied op de ‘Koninklike Bruid’. voetnoot51-52 Toen ze in het (voorgevoelde) lijden van Christus bezieling zochten voor hun edele zangen. Vondel gelooft aan de voorafbeelding van de verlossing in het Oude Testament; speer en spijcker zijn aanduiding van de kruisiging, van het lijden. voetnoot53 luisterscharp: met scherp luisterend oor. voetnoot54 schelle: helder klinkende; harp: als begeleider van zijn psalmen. voetnoot60 Beziel mijn gedicht, dat anders dor zou blijven (blad: het papier waarop hij schrijft). voetnoot65 afgejaeghde: afgematte. voetnoot66 stilpijn: pijnstilling, genezing. voetnoot77 Magdaleen: Maria Magdalena, met een zinspeling op de naam van haar, aan wie het gedicht opgedragen is. Deze woordspeling, ook met de naam Baeck (vs. 80) heeft Vondel willen uitwissen, toen hij, na zijn bekering, in 1641 het gedicht liet herdrukken achter de Peter en Pauwels. Hij verving toen vs. 76-80 door: Men zagh' er onder 't puick der Vrouwen By 't graf, de droeve Magdaleen, Met balsem tranen en gebeên, Godt zoeken met een vast betrouwen, Dat 's nachts gelijck een Vierbaeck scheen.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels

De werken van Vondel (10 dln) (WB-editie)

auteurs