De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

Bede,
Aen de Opper Vyanden
Van de Voorstanders der Vryheydt tot Leyden.aant.aant.aant.^*

Gewetens-beulen, die, vermomt in rechters rocken,^{vs. 1}
D'eenvoude Gods-dienst plaegt met moord-geweer en stocken:²

En teghens Eed en eer uw' grijse Keuren scheurt,³

Daer 't Burgher heyl om schreyt, en 't Vaderland om treurt.

Hou op van ziele-dwangh, by glimp van staats decreten:⁵

* Van 1626. Afgedrukt volgens de tekst van de eerste uitgave in plano (Bibliographie van Vondels werken, nr. 750).
Leiden waar de godsdienstige strijd tussen Gomarus en Arminius ontstaan was, is ook lange tijd 't brandpunt van die godsdienstige twisten gebleven (zie op Hogerbeets, blz. 758); zeer bekwame mensen werden van de universiteit weggestuurd, en door contraremonstrantsgezinden vervangen. Dit gedicht schreef Vondel in 1626 tegen de ‘Gewetensbeulen’, de Burgemeesters, die zo streng de plakkaten tegen de Remonstranten handhaafden.
In 't Opschrift: tot: te.

vs. 1 vermomt....: voor de schijn zetelend als rechters.

2 eenvoude: eenvoudige, oprechte; moord-geweer: moordwapens.

3 uw' grijse Keuren scheurt: uw oude stedelike wetten en vrijheden verscheurt.

5 Hou op van: hou op met; by glimp...: onder de schijn van de plakkaten (tegen de Remonstranten) te handhaven.

[p. 813]

 

Daer zijn gheen zeghels aan, de letters zijn versleten.^{vs. 6}

 

Doorlees uw' Handvest bouck (of houd het Baersdorp vast?)⁷

 

En sie, of 't drucken oock den Burger-vad'ren past;⁸

 

Ay, staack uw' wreet besluyt, spoel aff uw' bloed'ge handen,

10

Hoe! sullen Vaders hier haer eyghen Stadt verbranden?¹⁰

 

En plett'ren met de voet dat costelijcke pandt¹¹

 

Het Oorloghs aspunt, en de schat van Nederlandt?¹²

 

Bedaar, bedaar u, 'k bids; en laat die gruw'len varen,¹³

 

Paap Henrix tonghe sal uw' kussens wel bewaren;¹⁴

15

Vergun' uw' mede-Christ vry oeff'ningh van 't Gelooff:

 

En schenck het Burger-bloet den Crijgslien niet te rooff.¹⁶

 

Gods suyv're vinger treckt de schubben van uw' oogen,¹⁷

 

Sie daar het schijn-recht nu 't de grijns is afghetoghen,¹⁸

 

Betast 't ghedrogt ter deeg: 't is zielen tyranny,¹⁹

20

Ghesmeet op 't aan-beeld van de Kerck'lijcke heerschappy;²⁰

 

De minste teeckens doen dees vuyle prije stincken,²¹

 

Dats' yder ruyckt, ey! sie die purp're tabbaards blincken.²²

 

De doemklock werd verstomt, 's gherechts roe breeckt in tween,²³

 

En 't Christdom roept al-om: de bloed-raed valt daer heen.²⁴

 

 

Seneca. Qui sceptra duro saevus imperio regit

 

Timet timentes. metus in auctorem redit.

 

I.V.V.

vs. 6 Die zijn niet naar wet en recht opgesteld, zoals uw eigen handvesten, of stedelike keuren.

7 Baersdorp: raadsheer van Leiden, ook lid van de Staten van Holland, heftig Contraremonstrant.

8 't drucken: 't onderdrukken.

10 Vaders: regenten, die vroede wijze Vaders van hun stad moeten zijn (naar 't Lat. patres van de Senatoren).

11 costelijcke pandt: kostbare schat(de stad Leiden).

12 Het Oorloghs aspunt: 't middelpunt van de vrijheidsoorlog (denk aan 't beleg van Leiden 1574).

13 'k bids: ik smeek erom (s = erom).

14 Paap Henrix: van predikant Henricus Fabricius, fel vijand van de Rem. (zie blz. 711 aant. op vs. 1502).

16 te rooff: tot buit.

17 suyv're vinger: rechtvaardige hand.

18 nu 't de grijns...: nu 't 't masker is afgetrokken.

19 't ghedrogt: dat monster van 'n ‘schijn-recht’, dat tegen de Remonstranten is vastgesteld, en geen recht is; want al uw mede-kristenen hebben recht op vrije oefening van hun geloof.

20 aan-beeld: aambeeld (aanbeeld oorspr. vorm), alleen als men de zielen wil overheersen, kan men dat recht handhaven (tegen 't protestantse beginsel in).

21 De minste aanwijzingen laten zien wat die vuile gruwel eigelik is, tonen z'n ware aard; prije: kreng (letterlik: de minste aanraking doet dat vuile kreng stinken, laat 't z'n stank verspreien).

22 Dats': zodat ieder die (s': ze, de prije); purp're tabbaards: de rechterlike tabberds; purp're: bloedige hier genoemd, om de moordzucht van die rechters, de bloed-raed (vs. 24).

23 De doemklock: de klok van de doodvonnissen; werd: wordt; 's gherechts roe: de roede van dit (tierannieke) gerecht.

24 't Christdom: 't kristendom, de kristenheid: valt daer heen: valt ineen, verdwijnt. - In de twee laatste regels ziet Vondel de vernietiging van dat bloedrecht, nu z'n ware aard is blootgelegd. - De Latijnse aanhaling: Die met harde hand 't gezag wreedaardig voert, vreest die hem vrezen. De vrees keert tot z'n oorsprong weer.

TEKSTKRITIEK: vs. 24, de oude uitgave heeft achter al-om kommapunt.