De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

[p. 814]

Waterbel, of verziert gerucht.aant.aant.aant.^*

Mobilitate viget.

Het licken der beerinne-tong
Bootseert allengs 't wanschapen jong,^{vs. 2}

Den hals, en achter-lijf, en hooft,

En pooten: eer men 't naeu gelooft⁴

Ontdect sich 't oor, dan beck en snuit,
Dan puilen bey sijn oogen uit:

Zoo krijgt dat ongestaltig vleisch⁷

Ten leste sijn gedaente en eisch:⁸

En soo men 't aensie, heen en weêr,⁹
Het zwijmt sijn moeder: 't is een beer:¹⁰

Soo krijgt dit dier sijn eygen naem:¹¹

Maer anders zweet de Logen-faem,¹²

Die van een Water-gal, van Niet,¹³
't Wanschapen giet en weer hergiet¹⁴

Van 't een in 't ander harssen-vat:¹⁵

Van elcken blaeskaeck houdt het wat:¹⁶

* Van omtrent 1626. Afgedrukt naar de oudst bekende tekst in I.V. Vondels Poesy, Ofte verscheide gedichten. Het twede Deel, 1647, blz. 80.
Of dit hekeldichtje op de natuur van 't leugengerucht 'n biezondere aanleiding gehad heeft, is niet bekend.
In de tietel: verziert: verzonnen, vals; Mobilitate viget: haar kracht (nml. die van de Faam) ligt in haar beweeglikheid; ontleend aan Vergilius' AEneïde 4:175; waar van de Faam gezegd wordt: Mobilitate viget viresque acquirit eundo, in Vondel's vertaling (1660) vs. 242, 243: Zy leeft, alsze ergens mê | Magh ommeloopen, en zy groeit in 't ommeloopen.

vs. 2 Bootseert: boetseert, vormt, geeft vorm aan; bij Vergilius wordt dit van de wolvin gezegd (fingere lingua, AEneïde 8:634); 'n oud volksgeloof meende dat op die wijze de berin 'n fatsoenlike vorm gaf aan haar jongen; vandaar nog: ongelikte beer.

4 eer men 't naeu gelooft: eer men 't (nauweliks) geloven kan; (versmelting van: eer men 't gelooft en men gelooft 't nauweliks).

7 ongestaltig: vormeloos; vleisch: 'n dialektiese vorm.

8 sijn gedaente en eisch: z'n vereiste, behoorlike gestalte.

9 soo men 't aensie: als men 't bekijkt (dergelijke konjunktieven, bij soo: indien, nog veel bij V. zoals in 't M.E.); heen en weêr: voor en achter, van alle kanten.

10 Het zwijmt: 't zweemt naar, 't lijkt op (zie blz. 757 aant. op vs. 8).

11 eygen: kenmerkend, bij hem passsende.

12 Maar tot 'n heel ander juist tegenovergesteld doel spant 't vals gerucht zich in, om iets wanstaltigs voort te brengen.

13 een Water-gal: 'n waterbel; Niet: niets.

14 't Wanschapen giet: iets wanstaltigs vormt door 't telkens in andere hersens over te gieten.

15 harssen-vat: hersenpan, hersens, hoofd.

16 blaeskaeck: opblazer (eigenlik: die z'n kaken opblaast; verg. Dl. l blz. 539 Warande der Dieren, XI, vs. 4 en 9 van de Noordewind: Blaes-kaeck en blies met volle kaecken).

[p. 815]

 

In 't eynde rijst het hoog en snel,

 

En wort een bijstre Water-bel,^{vs. 18}

 

Geswollen van vergalde zucht,¹⁹

20

Bekoorende een geheele vlucht²⁰

 

Van snaterbecken met geschreeu,²¹

 

De Snip en Aecxster, Meeu en Spreeu,²²

 

En bonte Kraey, een sot geraes:

 

Die picken op dat ydel aes,²⁴

25

Tot dat het berst aen lucht en windt:

 

Een yeder sich bedrogen vint,

 

En staeckt dat misselijck geschal:

 

Doch al dit spel heeft oock een val;²⁸

 

Het streckt een Vastenavont-grijns,²⁹

30

Gespickelt met wat logen-schijns,³⁰

 

Geverft, besmeert, vernist, vergult

 

Met quijl, dat baert en knevel krult.³²

 

De Logen-faem aldus begeckt,³³

 

Ontduict den heldren dag, en treckt

35

Haer langen staert van achter in:³⁵

 

Zy vaert na Plutoos hof-gesin,³⁶

 

En ruimt ons lucht met wint en stanck,

 

O Logen-faem! ô valsche klanck!

 

Hoe leit gy elck by d'ooren om.

40

De Logen schreeut sich selve stom.

 

 

I.v.V.

vs. 18 bijstre: onnozele (bijster: afgedwaald, dwaas, onnozel).

19 van vergalde zucht: door galzucht, ziekte (zucht) van de gal; hier: door haat en nijd.

20 Bekoorende: verleidende.

21 snaterbecken: snaterende vogels (in de volgende verzen genoemd); dus: snaterende schreeuwers.

22 Aecxster ouwere vorm van ekster.

24 dat ydel aes: dat heel wat lijkende, maar voze aas.

28 al: heel; val: aantrekkelikheid.

29 Vastenavont-grijns: karnavalsmasker.

30 Gespickelt: gekleurd; wat logen-schijns: enige leugenachtige bedriegelike schijn.

32 Met quijl: geverfd.... verguld met kwijl (spottend).

33 begeckt: bespot, nu haar waren aard ontdekt is.

35 Als 'n hond, die geslagen is, en met de staart tussen de benen afdruipt.

36 Plutoos hof-gesin: de onderwereld; hofgesin: 't hof, 't gevolg van de vorst (gesin oorspr.: gevolg).

TEKSTKRITIEK: vs. 18, de oude uitgave heeft achter Water-bel 'n punt; vs. 25, de oude uitgave heeft achter windt 'n komma.