De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 460]

De Salige toortsen Vanden E. Bruydegom, Heer Alard Krombalck, En syne E. Bruyt, Ionckvrouw Tessel-Schade Roemer Visschers.aant.aant.aant.aant. t' AMSTELREDAM, Gedruckt by Paulus van Ravesteyn. ANNO 1623.
[pagina 461]
AFGEDRUKT NAAR DEN TEKST VAN HET EENIG bekend exemplaar van den eersten druk (van 1623) op de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage, waarvan hiernaast het titelblad op ware grootte is afgebeeld. Niet vermeld in Ungers Bibliographie. Het titelvignet is ontleend aan Roemer Visschers Sinne-poppen, By Willem Jansz. op 't water inde Sonnewyser 1614 (De Vries: Nederlandsche Emblemata No. 53) en opnieuw afgedrukt in de uitgave van 1620 [?] (De Vries No. 55), waarin Vondels gedicht op Anna Roemers gedrukt is (zie hiervoor blz. 392 en Dl. 1 blz. 828). In deze beide drukken is aan den bovenrand van de plaat gegraveerd: Revelasti Parvulis (Gij hebt het den kleinen geopenbaard). Evenals de andere prentjes van R. Visschers Sinne-poppen, is het door Claes Jansz. Visscher gesneden. Het stelt blijkbaar voor een schip, dat de haven van Texel binnenloopt. Hierop zinspeelt Vondels randversje rondom 't vignet: Geeft Tesselschade baet,Ga naar voetnoot1 Sprack Adelaert, aen 't land,Ga naar voetnoot2 Myn schip is dan te laet In Tessels schoot gestrand.Ga naar voetnoot4 [STERCK].

[pagina 462]
Aen Bruydegom, en Bruyt. Opdracht. Ghy die malkandren sijt door 't noodigh lot beschoren:Ga naar voetnoot1 Dees Dochter uyt mijn hoofd, en herssenen geboren,Ga naar voetnoot2 Geheylight uwe toorts, sy wellekom u bey:Ga naar voetnoot3 Op datse uw ledekant met maeghdepalm besprey.Ga naar voetnoot4 Uw verplichte I.v.V.
[pagina 463]

De Salige Toortsen Vanden E. Bruydegom, Heer Alard Krombalck, En syne E. Bruyt, Ionckvrouw Tessel-Schade Roemer Visschers.Ga naar voetnoot* Hoe sal ick 't heylig bed van Roemers Dochter roemen?Ga naar voetnoot1 Mijn oogh te keurigh dwaelt. hier lacht een veld vol bloemen.Ga naar voetnoot2 Helpt Aemsteljoffers helpt! wat hemels drijft mijn geest.Ga naar voetnoot3 Vlecht hoeden, en ontsteeckt de toortsen tot dees feest.Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Dat alle geesten nu, die sweven door myne adren,Ga naar voetnoot5 Sich snellen opperwaerts, en in mijn breyn vergadren:Ga naar voetnoot6 Sy sijnder al, ick voel 't. een Godheyd troont mijn siel,Ga naar voetnoot7 En opent 't schoonst dat oyt een kies Poeet beviel.Ga naar voetnoot8 God Iupiters gemael waeckte over d'Amsterdammers, 10[regelnummer] Met een sorghvuldigh oogh, na veel geleden jammers:Ga naar voetnoot9-10
[pagina 464]
Te liever, mids de Nood onbillijck, tegens recht,Ga naar voetnoot11 Hun vesten had gesloopt, en tot den grond geslecht. Want wat was doch verbeurt met 't Goddeloos omhelsenGa naar voetnoot13 Te wreken, van een Graef, die 't edel huys van VelsenGa naar voetnoot14 15[regelnummer] Had op het hert getreen, en sulcken vrou verkrachtGa naar voetnoot15 Die te eerlijck was geëcht, en roemde op haer geslacht:Ga naar voetnoot16 Een Graef, die queeckende een verbitterde gemeente,Ga naar voetnoot17 Hoonde al den Adeldom, en quetste hem in 't gebeente.Ga naar voetnoot18 De suster van Iupijn de stad hier over was 20[regelnummer] Gewogen sonderlingh, en bouwdese uyt haer ass'Ga naar voetnoot19-20 So datse jongh te prijck, met 's Keysers kroon bepeerelt,Ga naar voetnoot21 Sat tot verwonderingh der gantsche Christenweereld, En dragen most den nijd, door handel, en gewoel,Ga naar voetnoot23 Van steen daer Koningen brageerden op hun stoel.Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] Maer Iuno niet vernoeght, als die met rijcker gavenGa naar voetnoot25 Haer borgers toeven wou, begaen was om 's lands havenGa naar voetnoot26 Te schuymen van 't gevaer dat over 't scheepsvolck hingh,Ga naar voetnoot27 Als na voltrocken reys vaeck kiel aen kiel vergingh, Door tweer Meerminnen sangh: wier suyckersoete lippen,Ga naar voetnoot29 30[regelnummer] En snaren Palinuur verlockten op de klippen,Ga naar voetnoot30
[pagina 465]
En stuurden eb, en vloed, en breydelden de zee:Ga naar voetnoot31 Soo datter weer, en wind most luystren na dees twee: Bey 't kroost van Callioop. d'een door haer ongenadeGa naar voetnoot33 Genoemt werd na haer daed, en strengheyd Tessel-schade.Ga naar voetnoot34 35[regelnummer] Saturnus dochter vast met desen last beswaert,Ga naar voetnoot35 Hier op den breeden Raed der Goden had vergaert:Ga naar voetnoot36 Die werden oud en grijs, en vonden sich verlegen:Ga naar voetnoot37 Want Iuno dreef haer stuck, Apollo stondse tegen.Ga naar voetnoot38 Sy dongh op dese wyse: Aenbiddelijcxste Goon,Ga naar voetnoot39 40[regelnummer] Die met uw Majesteyt vervult den rijcken troonGa naar voetnoot40 Des grooten Donderaers: de spijt verruckt mijn sinnen,Ga naar voetnoot41 Als ick gedenck, hoe twee half-land half-zee MeerminnenGa naar voetnoot42 Weerstreven een Godin, wiens toorne maeckt versaeghtGa naar voetnoot43 Den oppersten, die moed op synen blixem draeght.Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] Mijn waterrijcke Stad, daer soo veel borgers krielen,Ga naar voetnoot45 D'ondraeghelijcke scha moet boeten, vande kielen Die stranden reys aen reys, en stooten op den grond,Ga naar voetnoot47 Wanneerse seylen gaen's lands haven inden mond, Of ryen op de ree, in pekelschuym bedolven,Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] En staen de berning uyt, en't swalpen vande golven,Ga naar voetnoot50
[pagina 466]
En baren, aen het woen geraeckt door spel en sangh Van dese twee, vermaeckt met onsen ondergangh:Ga naar voetnoot52 En waerom word ick traegh bevonden om te wreken 't ontfangen leet, of soud aen onse macht ontbreken?Ga naar voetnoot54 55[regelnummer] Dat tuygh de Phrygiaen die t'Argos sit geboeyt:Ga naar voetnoot55 Priaems geslachtboom tot den wortel uytgeroeyt.Ga naar voetnoot56 Dat segh de basterdsoon, ten lesten vrygevochten,Ga naar voetnoot57 Dweers door een grouwsaem spoor van leelijcke gedrochten,Ga naar voetnoot58 Van so veel ongevals, en ramp hem voor de scheen 60[regelnummer] Gesprongen, om mijn spijt te wreken aen Alcmeen.Ga naar voetnoot60 Paste oock mijn gramschap oyt op d'Africaensche vesten?Ga naar voetnoot61 Slaen wy de rijcken niet met doodelijcke pesten?Ga naar voetnoot62 Of met het scherpe sweert van droeven hongers nood, Die d'arme sondaers pijnt met een gequollen dood?Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] Ick had Neptuin gezart dat hy 't sich wilde belgen,Ga naar voetnoot65 En door een Zeegedrocht dien havenvloeck verdelgenGa naar voetnoot66 Tot heyl van Aemstelland, en vrydom van haer staet:Ga naar voetnoot67
[pagina 467]
Maer ben, 'k en weet niet hoe, verandert van beraed,Ga naar voetnoot68 Om door een soet verbond, en huwelijcksche wetten, 70[regelnummer] En bruyloften haer hert en sinnen te verletten,Ga naar voetnoot70 Door kuysche, en heylge sucht om teelen haers gelijck.Ga naar voetnoot71 Dat dan voor dit besluyt mijn eersten yver wijck,Ga naar voetnoot72 En dees vergaderingh, nae't ernstigh overwegen, Sulcx stemme en daer toe spreeck een algemeenen segen.Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] Sy sweegh, en hoorde toe. het morren gingh rondsom.Ga naar voetnoot75 Elck overwoeght. alleen Apollo wasser stom,Ga naar voetnoot76 En kropte sijn verdriet, en wroeghde sich t'onvreden.Ga naar voetnoot77 Ten lesten rees hy op, en borst met dese redenGa naar voetnoot78 Op Iunoos voorstel wt: Noyt onbeschaemder eysch 80[regelnummer] Oyt wt de setels klonck van Iupiters palleys. Heeft Ganimeed te mild den necter toegeschonckenGa naar voetnoot81 Sijn stiefmoer, datse raest als waerse dol en droncken? Wat overschrijtse haer perck? wat vordertse op mijn recht?Ga naar voetnoot83 Wat doeltse nae een wit daer geen geschut op hecht?Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] Wat sticht sy Hemelbrand, dien niemand wt kan lessen?Ga naar voetnoot85 Te onbillijck eyschtse 'tpuyck van alle PriesteressenGa naar voetnoot86 Apollo toegewijt, die door het gantsche jaer Bewieroocken sijn Kerck, en eeren sijn altaer,Ga naar voetnoot88 Met kranssen moy van verwe, en kaeckelbont gevlochten,Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] Met reucken diese ons oyt Godsdienstelijck toebrochten,Ga naar voetnoot90 Soo vaeck sy blaecken deen een suyvervlammend vier:Ga naar voetnoot91
[pagina 468]
Gehult, en geperruyckt met heylige laurier.Ga naar voetnoot92 Swijght Iuno, die dy toont soo rouw, en onbescheeden.Ga naar voetnoot93 Sy sijn aen my verlooft door diergesworen eeden.Ga naar voetnoot94 95[regelnummer] Mijn Dochters wacht uw dienst. mijn koorgewaed u deck.Ga naar voetnoot95 Dat geen kerckschennis u besprenckel, nocht bevleck.Ga naar voetnoot96 Mijn feest uw sorge sy. volhert in mijn gesangen,Ga naar voetnoot97 En ghy voornamelijck, wiens wackre sinnen hangenGa naar voetnoot98 Aen Tasso braef van stijl, wiens asschen ghy beroert,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] En soo hooghdravende door Holland spelen voert,Ga naar voetnoot100 En gaet met Godefroy den oorloogh dy getroosten,Ga naar voetnoot101 En hitst de westersche slaghoordens tegens 'toosten,Ga naar voetnoot102 Weckt met 'thoefyser stof, en noopt den hengst verhit,Ga naar voetnoot103 Die schuymbeckt op sijn draf, en knabbelt sijn gebit. 105[regelnummer] Ghy mede mijn Sibil, die namaels noch sult melden,Ga naar voetnoot105 En welverdienden palm toebrengen sulcken heldenGa naar voetnoot106 Die worstelden met raed, en dapper van gemoed,Ga naar voetnoot107 Der vrijer volckren recht beschoncken met hun bloed.Ga naar voetnoot108 Geen God, nocht geen Godes ontvreemde my dees panden.Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] Mijn voesterkinders sijn't, sy voen myne offerhanden.Ga naar voetnoot110
[pagina 469]
De galm van't snarenspel haer mond volght, vol van God.Ga naar voetnoot111 Mijn drempels sy betreen. mijn Tempel is haer lot.Ga naar voetnoot112 Neptun hier door gesteurt, borst harder wt, en grover:Ga naar voetnoot113 Wat geest drijft Cynthius? wat dwaesheyd gaet hem over,Ga naar voetnoot114 115[regelnummer] Dat hy den Raed der Goon wil meestren met sijn stem,Ga naar voetnoot115 Als of elck luystren most na hen niet, maer nae hem? Als waer sijn woord ons wet? of leert hy ons nu schuwen De bruyloften, en set de kuischeyd boven 't huwen? Soo dede hy seker niet, doen Daphne langhs den stroomGa naar voetnoot119-vlgg. 120[regelnummer] Van Peneus, ademloos veranderde in een boom:Ga naar voetnoot120 Boom, noch van hem gelieft, boom, die hy met syne ermenGa naar voetnoot121 Soo lodderlijck omhelst, en wenschtse te verwermen.Ga naar voetnoot122 Soo dede hy seker niet, doen't woud van PelionGa naar voetnoot123 Met pijnbooms schaduwe hem soo naeuw niet heelen kon,Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] Of d'een of d'ander Nymph wist datelijck te seggenGa naar voetnoot125 Hoe hy Cyrene daer den gordel af deed leggen,Ga naar voetnoot126 En frissche roosen las gedoodverwt van veel schaemt,Ga naar voetnoot127 En kreuckte 't kruytjen vry wat stouter als't betaemt, En settese in sijn koets, van waerse mocht beschouwenGa naar voetnoot129 130[regelnummer] Thessalien, en al d'omliggende landouwen.Ga naar voetnoot130
[pagina 470]
Doch dit luyd niet so vremd, vermids hy aerd LatoonGa naar voetnoot131 Meer als sijn suster doet, en draeght sich als een soonGa naar voetnoot132 De moeder heel gelijck. ontlochent hy sijn treken,Ga naar voetnoot133 De knapen, die gekruyft hem melden, sullen spreken.Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] De Zeevooght sprack dit naeu, den Hemel was gesplist,Ga naar voetnoot135 En hoemen langer keef, hoe bitser rees de twist. Wat bleeffer ongeroert? wat dorstme niet verwyten?Ga naar voetnoot137 Van schaemt verkrompen sich de blinckende tapyten. Iupijn bleef onverschoont, soo leelijck droeght sich toe.Ga naar voetnoot139 140[regelnummer] Men smaelde op sijn Beerin. men schrolden op sijn Koe:Ga naar voetnoot140 Op Danaë, bewaeckt met gracht, en ysre toornen:Ga naar voetnoot141 Op Cadmus suster, die den stier hingh aen syne hoornen:Ga naar voetnoot142 Ick swijgh van Ganimeed, en andre rancken meerGa naar voetnoot143 Al wrockende opgeveylt, doch luttel tot syne eer.Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Soo dat de diepe sael te bersten scheen van't rasen.Ga naar voetnoot145 Want 't ginger als een Zee, van winden opgeblasen, Niet machtigh meer sich self, als die geen strand en houd,Ga naar voetnoot147 En siedende 't gesternt besprenckelt met haer sout.Ga naar voetnoot148 Wanneer het roer niet meer den stuurman komt te stade:Ga naar voetnoot149
[pagina 471]
150[regelnummer] Die nu drijft reddeloos, op's onweers ongenade.Ga naar voetnoot150 Of als in 't vlacke veld, de stekende trompet,Ga naar voetnoot151 't knerstanden van het stael, nae billijckheyd, nocht wetGa naar voetnoot152 Doet luysteren den Moord: wiens schrickelijcke bendenGa naar voetnoot153 Grasduynen in een oeghst van allerleye ellenden.Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] Maer als nu 't hoofd der Goon de daken vande luchtGa naar voetnoot155 Bedaerde, en sette neer het onbetoomt gerucht,Ga naar voetnoot156 Mars noch vol vyers, de saeck, tot Iunoos baet, en voordeel, Aldus vervangen heeft: men wachte sich een oordeelGa naar voetnoot158 Te vellen over 't pleyt, en 't hangende geschil, 160[regelnummer] Dat niet rechtmatigh stemt met mijn Vroumoeders wil:Ga naar voetnoot160 Of dese degen sal haer smert, en wonden heelen. Dees setels sijn gescheurt te bitter in twee deelen, Waer van het strenghste leunt, en helt op onse sy':Ga naar voetnoot163 Daer steun ick seker op, dat ooght en doelt op my.Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Ick moedighse de borst om rustigh aen te spannen,Ga naar voetnoot165 En d'overigen hoop van sijn geweld t'ontmannen.Ga naar voetnoot166 Hier geld nocht wet, nocht reen, nocht heylig oud gebruyck. 't belieft ons. 't sy genoegh dat elck voor Iuno duyck.Ga naar voetnoot168 Al sou de rijcke troon, en Iupiters gewestenGa naar voetnoot169 170[regelnummer] Sien sneuvlen al de Goon van 's Hemels brandsteenvesten;Ga naar voetnoot170 Het schemerende goud, dat noyt yet sterflijcx sagh,Ga naar voetnoot171 Ontluystert van veel stofs, beweven van het rach,
[pagina 472]
En spinnekoppen web: de laeghgeseten menschenGa naar voetnoot173 Van d'outers weygeren, de wieroocken, met wenschen, 175[regelnummer] Met suchten, en gebeen, en aendachtssout vermenght:Ga naar voetnoot175 En allen dienst geschorst die saligheyd toebrenght. Sacht! sacht! al hoogh genoegh! riep Liber, wy verwerrenGa naar voetnoot177 Hoe langs hoe meer door twist. die 't gulden huys der sterren Beheerschen wil met kracht, vermeesteren met dwangh,Ga naar voetnoot179 180[regelnummer] Die brout des selfs verderf, en haest ten ondergangh,Ga naar voetnoot180 Nocht smaeckt yet Goddelijcx. al is 't dat wy bekledenGa naar voetnoot181 Het purper, en rood goud van dit gestoelte, en treden Op 't vloersel van turkois, en flonckerdiamant,Ga naar voetnoot183 En setten met een swenck de rijcken na onse hand:Ga naar voetnoot184 185[regelnummer] Wy sijn aen re'en verplicht, en onderlingh verbondenGa naar voetnoot185 Door wetten, eens gesmeet om niet te sijn geschonden.Ga naar voetnoot186 Wie los maeckt desen band, een houvast vanden staet, Daer ooghtmen op, als een die toeleyt op verraed,Ga naar voetnoot188 En overgeven sich derf leunen tegens d'orden,Ga naar voetnoot189 190[regelnummer] En van een rijcxgenoot een vyand is geworden. 't Bysonder, en't gemeen, met billijck onderscheydGa naar voetnoot191 Moet worden aengemerckt, in dit swaerwichtigh pleyt.Ga naar voetnoot192 't Gemeen staet geensins vry te keeren het bysonder Recht tot syne eygen baet, of't bovenste raeckt onder.Ga naar voetnoot193-194 195[regelnummer] Een nieuwen Chaos gaept ontstrenghtme desen knoop.Ga naar voetnoot195 Ick sie den Hemel woest, de machten overhoop,Ga naar voetnoot196
[pagina 473]
Ten sy men sachter gaet. dus dat sich de GodessenGa naar voetnoot197 (Wie suyverheyd gevalt, en 'teeuwighdurend lessenGa naar voetnoot198 Van Venus minnevlam) verklaren inde saeck:Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Op datme niemand quets, nocht eyndelijck de wraeck Van't wrockende ongelijck verbittert, en beseten, Maeck rechter van sijn leet, te dol, en Godvergeten.Ga naar voetnoot200-202 Als dese nu verlof om spreken was ghejont,Ga naar voetnoot203 Daer langh na was gejanckt, soo riepense uyt een mond:Ga naar voetnoot204 205[regelnummer] Waer staenwe? voor wiens troon? 'tis veer genoeg gekommen! Nu men in twijffel treckt 'toud recht, en d'eygendommenGa naar voetnoot206 Ons toegestaen van't Hof, en d'oppermajesteytGa naar voetnoot207 Der Hemelvooghden self: die trouwe, en heyligheyd,Ga naar voetnoot208 En waerheyd, en eenvoud omhelsden alsse swoeren, 210[regelnummer] En steeds, tot meyneeds straf, met blixemen rumoeren,Ga naar voetnoot210 En dondren na beneen, en bersten wt een wolck,Ga naar voetnoot211 Tot schennis van in deughd hen overtreffend volck.Ga naar voetnoot212 Die't spierwit nonnenkleed wt trecken derf, en woeden,Ga naar voetnoot213 Van vrede ontblooten derf vele Hemelsche gemoeden, 215[regelnummer] Versteuren alle plicht, die d'eer der Goon ophoud.Ga naar voetnoot215 Waer toe Godyverigh altaer, en Kerck gebout?Ga naar voetnoot216 Waer toe met kerckgebaer 't inwyen van ons drempels?Ga naar voetnoot217 Als onse lust nu sticht, nu vier geeft op ons Tempels?Ga naar voetnoot218 Dees twee Sibillen, oyt een wtgelesenst puyck,Ga naar voetnoot219
[pagina 474]
220[regelnummer] Met onverwelckte blaen beschaduwt om haer pruyck,Ga naar voetnoot220 Staen veel te dier verplicht. sy strengelen, en breydenGa naar voetnoot221 Lofkranssen tot onse eer. de danssen sy beleydenGa naar voetnoot222 Der Reyen nimmermoede, en koesteren den swarmGa naar voetnoot223 Wiens yver onvermoeyt houd d'offervlackten warm.Ga naar voetnoot224 225[regelnummer] Wy stemmen't nimmermeer, nocht laten't ons behagen.Ga naar voetnoot225 Iupijn beducht voor veede, en droeve nederlagen,Ga naar voetnoot226 En grimmigh in sich self, opstaende, als uyt den dut,Ga naar voetnoot227 Sijn blixemsweyend hoofd tot drymael heeft geschud:Ga naar voetnoot228 Waer door al watter sat, sprietooghde vande stralen, 230[regelnummer] En't weerlicht schitterende in's Hemels diepe salen,Ga naar voetnoot229-230 Geslagen met ontsagh. ten lesten werd gehoort Des grooten Vaders stem: wie sydy die verstoort Der saligheden rust, door't al te hevigh woelen,Ga naar voetnoot233 En jaeght de soete vrede wt soo geruste stoelen?Ga naar voetnoot234 235[regelnummer] Of myne Gemalin, 't geen sy te strenge dreef, En Delius 't gedingh alleen aen my verbleef,Ga naar voetnoot235-236 Dat ickse als middelaer op 't ongesienst mocht scheyden:Ga naar voetnoot237 Men vond veellicht een wegh tot reddingh tusschen beyden.Ga naar voetnoot238 Na reen, en wederreen, en onderlingh beraen,Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] Werd d'wtspraeck aen Iupijn van weersijds toegestaen, Die 't vonnis velde aldus: Apollo sal gedoogen Der gener bruyloften, wier opgeslagen oogenGa naar voetnoot242
[pagina 475]
Sijn Godheyd houd verlet. doch sal in allen schijnGa naar voetnoot243 Tot nadeel dit geensins te veer getrocken sijn, 245[regelnummer] Als of hy afstand deed van't recht hem opgedragen.Ga naar voetnoot245 Oock sijn door't juck des echts dees Nymphen niet ontslagen Van dienst of kerckenplicht. daer toe sal d'eerste vruchtGa naar voetnoot247 Die't eerlijck bed verleent, en teelt in 's levens luchtGa naar voetnoot248 Apollo sijn ghewijt. wt had hy: daerop loegenGa naar voetnoot249 250[regelnummer] d'Onsterffelijcke Goon, en droncken tot benoegenGa naar voetnoot250 Malkanderen de vre. waer toe soo veel geschils, En oorlooghs? riepense, Iupijn jont Elck wat wils.Ga naar voetnoot252 Men scheyde wel te vreen. doch Phoebus in 't vertrecken,Ga naar voetnoot253 Trad morrende op sijn koets, en ging sijn daghvaert recken.Ga naar voetnoot254 255[regelnummer] Het Aerdrijck door geen nesk, en doncker voorspoock rasGa naar voetnoot255 Gewaer werd, dat om hoogh wat groots besloten was. Een paer op vetten roof gaeu afgerechte valckenGa naar voetnoot257 Twee duyven voerden wegh, en quamense verschalckenGa naar voetnoot258 Op 't hooge torendack, dat Schreyers hoeck bewaeckt.Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] De schildwacht, als 't gesternte aen 't vallen was geraeckt, Van verre, in 't seylrijck Y, met lachende geschater,Ga naar voetnoot261 Een waterlandsche rey sagh dobberen op 't water,Ga naar voetnoot262 Met fackelen geçiert en loof, en groene blaen: En d'oude burreghwal hoorde een stadeygen SwaenGa naar voetnoot264
[pagina 476]
265[regelnummer] Geluyd slaen met haer keel, doen syse wist te dwingenGa naar voetnoot265 Als ofse eens uyt de borst het bruyloftslied wou singen. De wijngaerd aende straet, geleyd van geestige handGa naar voetnoot267 Tot daer 't verhemelt deckt de Nonnenledekant,Ga naar voetnoot268 Hing swanger in een nacht van rype muscadellen:Ga naar voetnoot269 270[regelnummer] Waer uyt men mocht de vreughd van 't aenstaende huwlijck spellen.Ga naar voetnoot270 Ick kreegh aen 't huwelijck oock kennis in mijn droom. Twee Dierkens setten sich op 't uytterst' vanden stroom.Ga naar voetnoot272 D'een uyt een parckement of halfgerolde çedelGa naar voetnoot273 Las noten met haer galm, en d'ander met een vedel:Ga naar voetnoot274 275[regelnummer] Waer op een heele soo' Dolphynen onvermoeyt,Ga naar voetnoot275 Als door Arions herp verlockt, quam aengeroeyt.Ga naar voetnoot276 Twee wat vrypostiger, en nieusgier nader swommen.Ga naar voetnoot277 De Iuffers schryelings, uyt dertelheyd, beklommenGa naar voetnoot278 De visschen glad van huyt (ick dacht hoe wil dit gaen)Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] Die na een keer twee dry haer voerden noordwaerts aen,Ga naar voetnoot280 En gaven sich in 't diep. d'halfdoode Maeghden kreten,Ga naar voetnoot281 En daermé was den lust van sang, en spel vergeten,Ga naar voetnoot282 't Musyckblad, en de ve'el ten besten voor den vloed.Ga naar voetnoot283 D'een reyckte d'ander toe met d'ermen het gemoed.Ga naar voetnoot284
[pagina 477]
285[regelnummer] Sy jammerden om hulp, och armen! maer s' ontbracker,Ga naar voetnoot285 En door dit droef misbaer ontsprongh ick, en werd wacker.Ga naar voetnoot286 Een wijl hier na gevielt, soo deser Dochtren geestGa naar voetnoot287 Kerckplechtigh besigh was, om vyeren 't jaerlijcx feestGa naar voetnoot288 Met lofsang, en gebeen, gelijckse het noo' versloffen,Ga naar voetnoot289 290[regelnummer] Dat d'een van 't hoogh gewelf werd inde borst getroffen,Ga naar voetnoot290 Met geen geveerde schicht, maer gloeyendige kool,Ga naar voetnoot291 En koegel haer gegunt van eenigh kleyn pistool.Ga naar voetnoot292 Sy swijmde voor 't altaer, eer d'outste haer stutte, of redde:Ga naar voetnoot293 Die namse half dood, en droegse op 't noyt ontheyligt bedde.Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] Ach Suster! riepse, hoe is 't? wat deert dy? is het oockGa naar voetnoot295 Een flaeuwigheyd, ontstaen van een vergifte roock?Ga naar voetnoot296 Of is het hert benaeuwt, om dat uw yver heden Heeft te yverigh gevast, geworstelt met gebeden? Neen, suchte 't levend lijck, dat is 't niet datme schort. 300[regelnummer] Mijn boesem is vol vyers. mijn siel gepynight word.Ga naar voetnoot300 Brengt vocht. brenght laeffenis. 't sijn enckel heete kortsen.Ga naar voetnoot301 Mijn boesem is vol vyers. wat blaken my al tortsen! Ten lesten Anna roock, hoe dit sijn oorsprongh namGa naar voetnoot303 Niet van een geyle brand, maer eerelijcker vlam,Ga naar voetnoot304 305[regelnummer] En versche ontfangen sucht tot bruyloften, en telen.Ga naar voetnoot305 Bekommert troostese haer, en voerde haer sinnen spelen.Ga naar voetnoot306 Of sy verleyen mocht't voornemen door bericht,Ga naar voetnoot307
[pagina 478]
En songse voor het lof van kuysche maeghdenplicht.Ga naar voetnoot308 Helaes! maer al vergeefs. vergeefs men om wil stotenGa naar voetnoot309 310[regelnummer] 't Geen eenmael van den Nood gestemt is, en besloten.Ga naar voetnoot310 Dit bleeck eerst als de Faem op Schreyers toren sat,Ga naar voetnoot311 En bruyloft! bruyloft! blies, en noodighde al de stadGa naar voetnoot312 Op 't vrolijcke bancket, beluyt met soete rymen.Ga naar voetnoot313 Van 't Noorden Krombalck quam, verselschapt met God Hymen,Ga naar voetnoot314 315[regelnummer] Met heele, en halve Goon. van 't helderdagend oostGa naar voetnoot315 Trad Iupiters geslacht, dat eeuwighsingend kroost,Ga naar voetnoot316 Met wind, en snarenspel voor 'sBruyts, en Bruygoms voeten,Ga naar voetnoot317 En gingen met dit lied het saligh paer begroeten.Ga naar voetnoot318
Bruyloftslied.aant. Ghy waert, Heer Bruydegom, een pronckbeeld van yvoor, 320[regelnummer] Dat reuck derft, smaeck, gesicht, gevoelen, en gehoor:Ga naar voetnoot320 Waerin, door goochelkunst, de schim van 't leven sweeft:Ga naar voetnoot321 Doch pols, nocht aderslagh, nocht roering in sich heeft.Ga naar voetnoot322 2. Maer als dy Tessel-schade, uwe helft, te beurte viel,Ga naar voetnoot323 Doen daeghde uw Son, en 't lijf ontfing ter feest sijn siel.Ga naar voetnoot324 325[regelnummer] Het sterflijck werd verknocht met sijn onsterflijck deel.Ga naar voetnoot325 't Was stuckwerck, daer ghy nu voltoyt sijt, en geheel.Ga naar voetnoot326
[pagina 479]
3. Wy sien 't hoe Goddelijck dy dees Godes omvanght,Ga naar voetnoot327 En hoe ghy aen haer tael, en wyse lippen hanght, En luystert na een God, die sijn geheym ontsluyt,Ga naar voetnoot329 330[regelnummer] En wichelt door den mond van uw gewyde Bruyt.Ga naar voetnoot330 4. Bruyt, die uw lief omhelst met onbevleckte trou, Verleent, door ommegang, uw Minnaer sulcken vou, En glants, dat hy met dy versma dese ydelheyd,Ga naar voetnoot332-333 En 't goud, en 't purper kreuck dat Ganimedes spreyt.Ga naar voetnoot334 5. 335[regelnummer] Doch voor uwe Hemelvaert uyt's weerelds moordspelonckGa naar voetnoot335 Erft Amsterdam een spruyt, waer in, wat in dy blonck,Ga naar voetnoot336 Erkent word, alsse draeght 't geen in dy heerlijck is: Op datter noch een ster schijne in dees duysternis. Eynde.	voetnoot1 Zinspeling door de tegenstelling schade en baet, zoals ook Roemer Visscher gedaan had door z'n hond de naam Schabaet te geven, omdat ondanks de scha bij Tessel geleden (zie blz. 456) er toch nog baet was gekomen. Hij had namelik de schepen verzekerd, zodat voor- en nadeel, baat en schade tegen elkaar opwogen. voetnoot2 aen 't land: toen hij aan land gekomen was, in behouden haven was, ook met zinspeling op zijn volbrachte zeereis als zeeofficier. voetnoot4 Tessels is tweezinnig: van Tessel ('t eiland) en van Tesselschade, waarvan Tessel(tje) de bekende afkorting was. In letterlike zin was Alard Krombalck na zijn zeetocht als officier van de admiraliteit (zie blz. 456) in Tessels haven aangeland. voetnoot1 't noodigh lot: 't noodzakelik lot, 't noodlot. voetnoot2 Dees Dochter: dit gedicht; uyt mijn hoofd.... geboren: met zinspeling op de geboorte van Pallas Athene (Minerva) godin van de wijsheid en van kunsten en wetenschappen, die uit Jupiters hoofd geboren was. voetnoot3 Geheylight uwe toorts: uw bruiloft toegewijd; toorts: huwelijkstoorts, huwelik; zoals 't Lat. taeda of fax: fakkel van pijnbomenhout, huwelik betekent; (bij Vondel ook fakkel: huwelik). Bij de Romeinen werden in de bruiloftstoet brandende fakkels meegedragen; sy wellekom u bey: zij u beiden welkom. voetnoot4 maeghdepalm: de gewone inlandse palm (buksplant), die vooral als versiering bij bruiloften werd gebruikt. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. l Dochter, de oude uitgave heeft Dochters. voetnoot* In de tietel: De Salige Toortsen: de gezegende huweliksfakkels, 't gezegende huwelik (zie Opdracht aant. op vs. 3); E.: edele; Alard Krombalck en Tessel-schade, zie blz. 456; Ionckvrouw: juffrouw; Roemer Visschers: (dochter) van Roemer Visscher (Lat. zegswijze). voetnoot1 't heylig bed: 't heilig huwelik; roemen met zinspeling op Roemer. voetnoot2 Mijn oogh te keurigh dwaelt: m'n oog (dwaalt) zoekt rond al te nauwgezet in 't kiezen, omdat 't te veel keus heeft (zóveel is er te prijzen). voetnoot3 Aemsteljoffers voor 't meer klassieke: Amstelnimfen; eigenlik waternimfen van de Amstel: meisjes van Amsterdam; wat hemels drijft mijn geest: iets hemels spoort mijn geest aan. voetnoot4 hoeden: kransen (verg. rozehoedje: rozekrans). voetnoot5 geesten: levensgeesten. voetnoot6 opperwaerts: opwaarts; opper: hoger op. voetnoot7 een Godheyd troont....: 'n goddelijk wezen, 'n goddelike zangster ('n Muze) troont (trekt) mijn ziel mee. voetnoot8 opent: openbaart, vertoont; kies: fijngeestig, smaakvol; beviel: ten deel viel. voetnoot9-10 Iupiters gemael: Jupiter's gemalin, Juno; Juno was de Romeinse godin van 't huwelik; en omdat Gysbreght van Aemstel de waarschijnlik legendariese huwelikschennis van Floris V gewroken had, en Amsterdam daarom verwoest was, wilde Juno op biezondere wijze Amsterdam beschermen (zie vs. 19-vlgg.); 't is de bekende verwoesting van Amsterdam door Kennemers, Waterlanders en Haarlemmers in 1304; die gebeurtenis brengt Vondel in zijn Gysbreght op 't toneel; gemael vroeger manl. en vrouwl.; jammers met s achter veel. voetnoot11 mids de Nood: omdat 't noodlot. voetnoot13 verbeurt: misdaan; de volgende verzen slaan op de moord van Gerard van Velzen op graaf Floris de Vijfde, die (volgens de overlevering) de eer zou geschonden hebben van Gerard's vrouw, terwijl Gerard Floris' belangen behartigde in 't buitenland. voetnoot14 edel: adelik. voetnoot15 sulcken: zulk 'n, zo'n. voetnoot16 te eerlijck was geëcht: in ere, wettig, was gehuwd; te eerlijck: heel eerzaam. voetnoot17 Een Graef....: 'n graaf (Floris) die door de burgers (de gemeente) te begunstigen, toen ze verbitterd waren tegen de adel; bijna letterlik uit Inhovdt van Hooft's Gerard van Velzen: ‘Nae dat Floris de vijfde, Graeve van Hollandt, de gemeente lang gequeeckt hebbende om den Adel te onderdrucken....’ voetnoot18 al: heel; in 't gebeente: diep. voetnoot19-20 De zuster van Jupiter, Juno, was hierom (omdat Amsterdam verwoest was wegens de wraak op de huwelikschennis) de stad biezonder genegen (gewogen). voetnoot21 jongh te prijck.... sat: in jonge praal troonde; met's Keysers kroon bepeerelt: met de beparelde keizerskroon; 't wapen van Amsterdam was bekroond met de keizerskroon; dit voorrecht is aan de stad geschonken door keizer Maximiliaan, en wel naar men (ten onrechte?) gemeend heeft, uit dankbaarheid voor z'n genezing door 't Heilig Sakrament van Mirakel (in de heilige Stede) van Amsterdam (eigenlik is 't de Oostenrijkse huiskroon of aartshertogelike kroon). voetnoot23 door handel, en gewoel: om haar handel en drukte, om haar drukke handel. voetnoot24 steen....: steden, waar koningen op hun zetel praalden. voetnoot25 als die: als iemand, die. voetnoot26 toeven: onthalen, goeddoen; begaen was: was bekommerd, druk in de weer. voetnoot27 schuymen: bevrijden (oorspr.: van 't schuim ontdoen). voetnoot29 Door tweer Meerminnen sangh: door 't gezang van de twee zeenimfen, nml. Anna en Tesselschade die hier met de bekende Sirenen vergeleken worden; tweer: tweeër, van twee. voetnoot30 snaren: snarespel (viool of harp); Palinuur: de stuurman, (Palinúrus bij Vergilius de stuurman van Aeneas). voetnoot31 stuurden: regelden. voetnoot33 Bey 't kroost van Callioop: beide, kinderen van Kallíope, de godin van epiese en lieriese dichtkunst. Zo waren zij als dichteressen, en Tesselscha vooral door haar vertaling van Tasso's epies gedicht Jeruzalem verlost, kinderen van Kallioop; ongenade: hardvochtigheid (in ironiese zin). voetnoot34 Tessel-schade: Schade bij Tessel, hier letterlik bedoeld omdat ze schade toebracht in 's lands haven (vs. 26-vlgg.). voetnoot35 Saturnus dochter: Juno; vast: erg; met desen last nml. om Amsterdam's haven voor die Sirenen te beveiligen. voetnoot36 den breeden Raed: de volledige raad. voetnoot37 Die kregen er grijze haren van, en waren in verlegenheid. voetnoot38 dreef haer stuek: bepleitte haar zaak; Apollo als beschermer van de dicht- en zangkunst; stondse tegen: verzette zich tegen haar. voetnoot39 Sy dongh: zij pleitte. voetnoot40 troon: hemel. voetnoot41 (de grote) Donderaer is Jupiter of Zeus; de spijt verruckt mijn sinnen: de haat, de verbittering brengt me in verwarring. voetnoot42 half-land half-zee Meerminnen: half land- half zeenimfen, omdat de meisjes bij de Schreyerstoren als 't ware half op 't water woonden. voetnoot43 wiens: wier; versaeght: bevreesd. voetnoot44 Den oppersten nml. Jupiter; die moed... draeght: die zich verheft, verhovaardigt (moed: hoogmoed). voetnoot45 daer soo veel borgers krielen: waar 't zo krioelt van burgers. voetnoot47 reys aen reys: keer op keer, en tegelijk: de ene reis na de andere. voetnoot49 ryen op de ree: en op de ree heen en weer geslingerd worden. voetnoot50 En staen de berning uyt: en de branding doorstaan. voetnoot52 vermaeckt met: vermaakt door, die vermaak hebben in. voetnoot54 soud....: zou 't ons aan macht ontbreken om dat leed te wreken; deze zegswijze is ongewoon en 'n versmelting van: zou 't ons aan macht ontbreken, en zou onze macht ontbreken (te kort schieten). voetnoot55 Dat kunnen de Trojanen getuigen die gevangen zitten in Argos (waarheen ze door Agamemnon na de val van Troje gevoerd werden); Phrygiaen: Frygiër, Trojaan. voetnoot56 Priaems geslachtboom: 't geslacht van Priamos was uitgeroeid met de vermoording van Astyanax (zie Amsteldamsche Hecuba). voetnoot57 Dat segh de basterdsoon: dat zou de bastaardzoon kunnen vertellen, nml. Herkules; hij was de zoon van Jupiter en Alkméne de vrouw van Amphítryon; daarom liet Juno hem ook voortdurend vervolgen, en liet ze Eurystheus hem de twaalf bekende werken opdragen o.a. allerlei monsters doden (vs. 58); ten lesten vrygevochten.... van so veel ongevals: die zich ten slotte heeft vrijgevochten van zo veel rampen. voetnoot58 een grouwsaem spoor: 'n gruwelike weg. voetnoot60 Om mijn haat (spijt) op Alkmeen te wreken (omdat Jupiter Alkmene had voorgetrokken). voetnoot61 Heeft mijn gramschap zich ook ooit bekommerd om Karthágo, d.i. heeft mijn gramschap Karthágo niet laten verwoesten? voetnoot62 Juno's toorn sloeg o.a. 't eiland Aigína, bij Attika, met de pest; ook alweer om Jupiter's (Zeus) ontrouw tegenover haar, met Aigína (naar wie volgens de sage 't eiland heette); (zie Ovidius' Metamorphoses VII, 517-vlgg., bij Vondel VII, 719-vlgg.). voetnoot64 gequollen dood: kwijnende, slepende dood; gequollen deelw. van kwellen: folteren, doen wegkwijnen; dus eigenlik gefolterd; sterk vervoegd onder invloed van kwelen: pijn lijden, wegkwijnen; of deelwoord van kwelen zelf, en dan eigenlik wegge-kwijnd. voetnoot65 Neptuin: Neptunus, de god-beheerser van de zee; gezart: geprikkeld (zarren naast sarren); dat hy 't sich wilde belgen: dat hij er vertoornd om zou worden (om wat die ‘Sirenen’ de scheepvaarders aandeden). voetnoot66 dien havenvloeck: dat verderf van s'lands haven (de beide ‘Sirenen’). voetnoot67 vrydom: vrijheid, bevrijding; van haer staet: van de staat der beide zusters, de staat waar zij in woonden. voetnoot68 beraed: plan. voetnoot70 te verletten: bezig te houden. voetnoot71 heylge sucht: zuivere begeerte. voetnoot72 yver: drift, toorn. voetnoot74 Sulcx stemme: zo mag besluiten. voetnoot75 het morren....: 't gemompel ging aan alle kanten op. voetnoot76 overwoeght: overwoog't (in besprekingen) (met oe-klank zie blz. 135 op vs. 677). voetnoot77 en wroeghde sich t'onvreden: en zat ontevreden zich te verbijten (t'onvreden: in onvrede, in onrust). voetnoot78 reden: redevoering. voetnoot81 Ganimeed: de schenker van de goden; hij was 'n zoon van de Trojaanse koning Tros, en werd door Jupiter geroofd; vandaar wordt in 't volgend vers Juno zijn stiefmoer genoemd; necter: nektar, de godedrank. voetnoot83 Waarom gaat ze haar macht te buiten? Waarom eist ze op wat mijn recht is, wat mij toebehoort, (de beide zangsters van Apollo de god van de dichtkunst); perck: grens. voetnoot84 daer geen geschut op hecht: waar geen pijl op blijft vastzitten, 'n doel dat niet te treffen, niet te bereiken is. voetnoot85 Hemelbrand: de brand (van strijd) onder de goden; wt.... lessen: uitblussen. voetnoot86 De Priesteressen van Apollo zijn de dichteressen. voetnoot88 Kerck: tempel. voetnoot89 kaeckelbont: in vele sterke kleuren. voetnoot90 oyt: altijd; Godsdienstelijck: in verering voor mijn godheid. voetnoot91 blaecken: branden. voetnoot92 Gehult, en geperruyckt: 't hoofd omkranst (de priesters en priesteressen van Apollo hadden't hoofd met lauwer omkranst); hullen: omkransen. voetnoot93 dy: u (ouwe verbogen vorm bij du); rouw: ruw; onbescheeden: onbescheiden. voetnoot94 verlooft: verbonden. voetnoot95 Hier spreekt hij zijn twee beschermelingen toe; wacht uw dienst: neemt uw bediening waar. voetnoot96 kerckschennis: heiligschennis; besprenckel: bespat, bevlekt. voetnoot97 Mijn feest: mij te vieren. voetnoot98 wiens wackre sinnen: wier ijverige geest (Tesselschade, zie vs. 33). voetnoot99 Aen Tasso braef van stijl: aan de verheven stijl van Tasso (z'n Jeruzalem verlost); wiens asschen ghy beroert: wiens nagedachtenis gij doet herleven. voetnoot100 En soo hooghdravende..: en op zo verheven wijze in Holland (in 't Hollands) doetzingen. voetnoot101 Godefroy: Godfried van Bouillon, de hoofdpersoon in dit heldedicht; den oorloogh dy getroosten: de oorlog u getroosten, de last van de oorlog op u gaat nemen. voetnoot102 slaghoordens: slagorden (zie blz. 96 op r. 19). voetnoot103 Weckt met 'thoefyser stof: 't stof met 't hoefijzer opjaagt; en noopt den hengst verhit: de vurige hengst met sporen prikkelt. voetnoot105 Gij ook mijn zienster, mijn dichteres. Hij spreekt hier Anna Roemers toe van wie hij hoopt dat zij eens Holland's helden zal bezingen; Sibil: profetes, zienster (zie blz. 395 vs. 66); namaels: later; melden: bekend maken (nml. die helden, zie vlg. vs.). voetnoot106 sulcken helden: aan zulke helden. Hij doelt hier o.a. op Oldenbarneveld zoals uit de verandering in de latere uitgaven duidelik blijkt (zie aant. achterin). voetnoot107 met raed: met wijs beleid. voetnoot108 Der vrijer volckren recht beschoncken: 't recht van de vrije volken inwijden met hun bloed (zoals de offers bij de Ouden met wijn werden beschonken). voetnoot109 ontvreemde my dees panden: laat geen god of godin mij deze dierbare kinderen ontnemen. voetnoot110 voesterkinders: voedsterkinderen (voester zie Dl. 1, blz. 786 op vs. 91); offerhanden: offers (offerhanden met h zie Dl. 1, blz. 476 in de tietel). voetnoot111 haer mond volght: begeleidt haar gezang; vol van God: vervuld van mijn godheid, door mijn godheid bezield. voetnoot112 Mijn drempels: (de drempels van) mijn tempel; mijn Tempel is haer lot: hun levenslot is in mijn tempel te dienen. voetnoot113 gesteurt: gestoord, verstoord. voetnoot114 Wat geest drijft Cynthius: door wat voor 'n boze geest wordt Cynthius gedreven; Cynthius is Apollo, zo genoemd naar de berg Cynthus (Kunthos) op 't eiland Delos, waar hij geboren werd; gaet hem over: overkomt hem. voetnoot115 meestren: overmeesteren. voetnoot119-vlgg. dede hy uitspr. deed'y; doen: toen; Apollo wenste de dochter van Peneus, Daphne, tot vrouw, maar zij vluchtte naar haar vader die haar in 'n laurierboom veranderde. Apollo omkranste zich toen met haar blaren; sindsdien is de laurier Apollo toegewijd. voetnoot120 ademloos: levenloos. voetnoot121 van: door. voetnoot122 lodderlijck: liefelik, vol liefde; verwermen: verwarmen, als om die weer te bezielen. voetnoot123 Pelion 'n berg in Griekenland. voetnoot124 hem soo naeuw niet heelen kon: hem niet zo zorgvuldig kon verbergen. voetnoot125 datelijck: dadelik, terstond; datelijck uit 'n vorm daatlijck. voetnoot126 Cyrene 'n dochter van de koning der Lapithen. leefde als jageres in de bossen, en werd daar door Apollo ontvoerd naar Libië (Afrika); den gordel af deed leggen: 'n vertaling van 't Latijnse zonam solvere, 'n verbloemde zegswijze voor: 'n vrouw haar maagdelikheid ontnemen. voetnoot127 En de verse rozen (van haar kuisheid) plukte, die verbleekt (gedoodverwt) waren van grote schaamte. voetnoot129 in sijn koets: in zijn zonnewagen (Apollo is ook Phoebus de zonnegod). voetnoot130 Thessalien: de Pelion lag in Thessalien. voetnoot131 luyd: klinkt; aerd: aardt naar; Latoon: Latóna of Leto, de moeder van Apollo; ook met Latona had Jupiter zich verbonden, daarom haatte Juno haar. voetnoot132 Meer als sijn suster doet: Apollo's zuster Artemis of Diana huwde nooit, en werd de kuise genoemd (verg. blz. 455, vs. 473). voetnoot133 heel: helemaal; ontlochent: lochent, ontkent (ontlochenen eigenlik: weglochenen, ont- ten overvloede door invloed van 't Latijnse abnegare); treken: streken, schelmstukken. voetnoot134 Zijn kinderen, die door hun lange krullen hem verraden (melden) zullen getuigen, dat hij geen bruiloften schuwt; gekruyft: gekruld, met lange krullen (zoals Apollo zelf). voetnoot135 Nauweliks had de zeebeheerser (Neptuin) dit gezegd, of de hemel was verdeeld (in twee partijen); gesplist voor gesplitst, verg. Dl. 1 blz. 705 op vs. 10. voetnoot137 ongeroert: onaangeroerd (alles werd opgehaald); dorstme: durfde men. voetnoot139 onverschoont: niet gespaard; droeght sich toe: ging 't er toe. voetnoot140 Beerin: de nimf Callisto, die om haar gemeenschap met Jupiter door Juno in 'n berin werd veranderd; 't zelfde deed ze met Io, die de gedaante van 'n koe kreeg; schrolden: schimpte (schrolden met n, zie Dl. 1 blz. 441 op vs. 318. voetnoot141 Danaë tot wie Jupiter afdaalde in 'n goude regen, toen zij op last van haar vader Akrisios streng bewaakt werd, omdat volgens 'n voorspelling haar zoon eens Akrisios zou doden; bewaeckt: hoewel ze bewaakt werd; toornen: torens. voetnoot142 Cadmus suster: Europa, die door Jupiter in de gedaante van 'n stier geschaakt werd; die den stier hingh aen syne hoornen: die aan de stier z'n horens hing. voetnoot143 Ganimeed, zie aant. op vs. 81; rancken: ongeoorloofde handelingen. voetnoot144 opgeveylt: naar voren gebracht. voetnoot145 de diepe sael: de hoge hemelzaal. voetnoot147 machtigh: meester; als die geen strand en houd: daar geen strand die weerhoudt. voetnoot148 sout: zeewater ('t Latijnse sal: zeewater, zee). voetnoot149 komt te stade: ten dienst staat, helpt. voetnoot150 's onweers: van de storm. voetnoot151 de stekende trompet: de gestoken trompet (verg. Dl. 1 blz. 661 op vs. 2). voetnoot152 't knerstanden: 't knersen; wet: natuurwet. voetnoot153 den Moord: 't moorden, de oorlog. voetnoot154 Grasduynen: zich te goed doen; oeghst: oogst (zie blz. 116 op vs. 284). voetnoot155 als: toen; de daken vande lucht: 't hemelpaleis, de hemelingen (daken: 't Lat. tecta: daken, woningen). voetnoot156 en sette neer het onbetoomt gerucht: en 't tomeloos rumoer bedaarde. voetnoot158 vervangen heeft: opgenomen, verdedigd heeft (als haar vervanger, gemachtigde). voetnoot160 Dat niet rechtmatigh stemt: dat niet juist overeenstemt; Vroumoeders wil: de wil van mijn meesteres en moeder (verg. heer vader). voetnoot163 het strenghste: 't sterkste. voetnoot164 ooght en doelt: rekent en hoopt. voetnoot165 Ick moedighse de borst....: ik bemoedig hun 't hart om onversaagd de strijd te aanvaarden. voetnoot166 't Overig gedeelte z'n macht (geweld) t'ontnemen. voetnoot168 't belieft ons: zo is 't onze wens (sic placet); 't sy genoegh dat elck: 't moet genoeg zijn voor ieder; ieder moet tevreden zijn, moet zich getroosten voor Juno te duiken. voetnoot169 troon: hemel. voetnoot170 sneuvlen: neerstorten; brandsteenvesten: muren van barnsteen. voetnoot171 Al zouden (Jupiter's hemelgewesten) het stralend goud ontluisterd zien door veel stof, bedekt met rag van 't spinnekoppeweb; schemerende: schitterende; dat noyt yet sterflijcx sagh: dat geen sterveling ooit gezien heeft. voetnoot173 Al zouden ze de beneden wonende (laeghgeseten) mensen zien onthouden aan de altaren (Van d'outers weygeren) de wierookoffers vermengd met.... voetnoot175 aendachtssout: 't offerzout dat in 't offervuur geworpen werd; (aandacht: godsvrucht). voetnoot177 Liber: Bacchus. voetnoot179 Beheerschen met kracht: overheersen met geweld. voetnoot180 haest ten ondergangh: spoedt zich naar z'n verderf. voetnoot181 Nocht smaeckt yet Goddelijcx: en heeft niets goddeliks meer. voetnoot183 turkois: (turkoois, Turks) hemelsblauw. voetnoot184 met een swenck: met één zwaai (swenck: zweng, bij zwengen: draaien); onse hand uitspr. onz'and. voetnoot185 aen re'en verplicht: aan redelikheid gebonden. voetnoot186 te sijn: te worden. voetnoot188 Daer ooghtmen op: daar let men scherp op; die toeleyt op verraed: die 't toelegt op verraad, verraderlike plannen maakt (toeleyt: toeleit, van toeleggen). voetnoot189 overgeven....: misdadig (overgegeven aan de misdaad) zich durft verzetten. voetnoot191 't Bysonder, en 't gemeen: 't persoonlik en 't algemeen belang (zo ook in vs. 193). voetnoot192 aengemerckt: in 't oog gehouden, behartigd. voetnoot193-194 't Staat niet vrij aan de gemeenschap ('t gemeen recht) 't persoonlik belang tegen te werken tot eigen voordeel, of alles gaat ten onderste boven; het bysonder recht: 't persoonlik recht, belang. voetnoot195 'n Nieuwe chaos zie ik gapen, zo men deze knoop losmaakt. voetnoot196 woest: verwoest; overhoop: in vijandschap. voetnoot197 sachter gaet: met minder geweld, meer beleid te werk gaat. voetnoot198 Die aan de zuiverheid de voorkeur geven, en Venus' liefdevlam trachten uit te doven. voetnoot199 sich (197).... verklaren inde saeck: zich duidelik uitspreken in dit geding. voetnoot200-202 Opdat men niemand zal kwetsen, en evenmin tenslotte de wraak, verbitterd en als bezeten door 't onrecht, waarover men blijft wrokken, rechter zou maken over zijn leed; dat was al te dwaas en Godvergeten (letterlik: op al te dwaze en Godvergeten wijze). voetnoot203 dese nml. de godinnen; ghejont: gegund. voetnoot204 gejanckt: dringend om gevraagd. voetnoot206 d'eygendommen: de eigen vrijheden, de eigen rechten. voetnoot207 van't Hof: door 't hof, de hoge raad der goden. voetnoot208 Der Hemelvooghden: der hemelheersers, der oppergoden; trouwe: ouwe vorm van trouw. voetnoot210 tot meyneeds straf: om 'n meineed te straffen. voetnoot211 bersten wt een wolck: hun donder en bliksem uit 'n wolk neerslingeren. voetnoot212 Tot schennis van: tot bestraffing van. voetnoot213 Die: de god die; nonnenkleed: maagdekleed; derf: durft. voetnoot215 Versteuren: verbreken, schenden; die....: zo iemand houdt de eer der goden op, is hier oppergod. voetnoot216 Godyverigh: in ijver voor God. voetnoot217 kerckgebaer: kerkelike plechtigheden; drempels: tempels. voetnoot218 Wanneer onze drift de ene dag onze tempels bouwt, de andere dag in brand steekt (door alle wetten met voeten te treden). voetnoot219 Dees twee Sibillen: deze twee zangsters (zie op vs. 105); oyt: altijd. voetnoot220 't Hoofd omkranst met onverwelkte lauweren. voetnoot221 Staen veel te dier verplicht: hebben veel te (dure) heilige verplichtingen; breyden: vlechten (oorspronkelike ook nu nog dialektiese vorm van breien). voetnoot222 beleyden: leiden. voetnoot223 en koesteren den swarm: en verheugen, verkwikken de menigte. voetnoot224 Wier onvermoeide godsijver voortdurend de offeraltaren branden doet (offervlackten: altaarplatten). voetnoot225 Wy stemmen't nimmermeer: wij zullen er nooit in toestemmen. voetnoot226 veede: twist. voetnoot227 uyt den dut: uit z'n dromend gepeins. voetnoot228 blixemsweyend: bliksemzwaaiend; voor 't twede lid zie blz. 225 aant. op vs. 6. voetnoot229-230 sprietooghde: knipoogde (zie blz. 167 op vs. 1363); vande stralen, en 't weerlicht: van de stralen van 't bliksemlicht. voetnoot233 saligheden: zalige goden. voetnoot234 stoelen: tronen. voetnoot235-236 Als maar mijn gemalin (Juno), de zaak die ze al te straf doordreef, en de Deliër (Apollo) de zaak ('t gedingh) alleen aan mijn uitspraak onderwierpen, opdat...; 't geen: de zaak die; Delius: de Deliër, d.i. Apollo, zo genoemd omdat hij op 't eiland Delos geboren werd; verblijven: onderwerpen aan 'n scheidsrechterlike uitspraak. voetnoot237 Dat ickse.... op't ongesienst mocht scheyden: opdat ik op 't onverwachtst tussen hen kon beslissen. voetnoot238 veellicht: wellicht; (veellicht uit 't oostelik Nederlands). voetnoot239 Na reen, en wederreen: na over en weer bespreken; reen = reden(en), gesprek(ken). voetnoot242 wier opgeslagen oogen....: wier omhoog geslagen ogen steeds op zijn godheid gevestigd zijn, dus: alleen op hem gericht zijn, hem vereren door hun dicht- en zangkunst. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 263 en loof, de oude uitgaaf heeft van loof. voetnoot243 doch: toch; in allen schijn: klaarblijkelik; schijn: blijk. voetnoot245 opgedragen: toegestaan. voetnoot247 Van dienst of kerckenplicht: van hun verplichte dienst in Apollo's tempel, als kunstenaressen; dienst of kerckenplicht: plicht tot dienst in de kerk; daer toe: daarbij; bovendien. voetnoot248 't eerlijck bed: 't eerbaar huwelik. voetnoot249 wt had hy: hij was uitgesproken ('t Latijnse dixit). voetnoot250 tot benoegen: tot (wederzijdse) voldoening, voldaan. voetnoot252 Elck wat wils: aan ieder iets van zijn verlangen (wil: begeerte); de spreuk van Roemer Visscher; hier dus met zinspeling op 't Roemer-huis. voetnoot253 Phoebus: Apollo als zonnegod; in: bij. voetnoot254 koets: zonnewagen; ging sijn daghvaert recken: begon snel zijn dagelikse tocht (recken: snel doen lopen). voetnoot255 door geen nesk, en doncker voorspoock: door geen dwaas en somber voorteken; dus door 'n werkelik en duidelik voorteken; die gunstige voortekens vermeldt ie in de volgende verzen; nesk Hollandse vorm van nesch: week, onnozel, dwaas. voetnoot257 gaeu: behendig. voetnoot258 Twee duyven slaat natuurlik op de twee Roemertjes; verschalcken: listig overvallen. voetnoot259 't hooge torendack: 't dak van de Schreierstoren, waar 't huis van Roemer Visscher vlak bij lag; zie verder aant. op vs. 467 blz. 455. voetnoot261 seylrijck: vol zeilen, vol schepen. voetnoot262 Een waterlandsche rey: 'n rei van Ynimfen, en tegelijk met zinspeling op de Amsterdamse meisjes. voetnoot264 d'oude burreghwal: de oude gracht; een stadeygen Swaen: 'n zwaan van de stad zelf; tweezinnig: 'n zwaan die in de stadsgracht thuis hoort, en 'n dichter, burger van de stad (waarmee Vondel zich zelf wel bedoelt), de zwaan is 't zinnebeeld van de dichter. voetnoot265 syse: zij ze (dat ‘se’ slaat op haer keel); te dwingen nml. om te zingen. voetnoot267 De wijngaerd: de wingerd (die waarschijnlik tegen 't huis van Visscher was opgeleid); geestige hand: kunstzinnige hand (van de meisjes zelf). voetnoot268 Tot daer....: tot waar de hemel (van 't ledikant) 't maagdelik bed overhuift, dus: tot 't raam van haar slaapkamer; ledikant was vroeger ook 'n de-woord. voetnoot269 Hing in eén nacht vol (swanger) rijpe (muskadel)druiven. voetnoot270 mocht: kon; spellen: voorspellen; aenstaende huwlijck: uitspr. aanstaand' uwlijk. voetnoot272 Dierkens: meisjes (zie Dl. 1 blz. 144 aant. op vs. 80). voetnoot273 uyt: van; halfgerolde çedel: half open gerold handschrift. voetnoot274 Las noten met haer galm: zong (las de noten met haar zang, al zingend), en de andere speelde op haar viool. voetnoot275 Waer op: en daarop; een.... soo' Dolphynen: 'n groep Dolfijnen. voetnoot276 Aríon: 'n Griekse harpspeler op Lesbos (ongeveer 600 v. Kr.). Volgens de sage werd hij op 'n zeereis door rovers gedwongen in zee te springen. Te voren vroeg hij nog eens te mogen spelen; toen hij in zee sprong nam een van de dolfijnen, die op z'n verrukkelik spel rond de boot waren komen zwemmen, hem op, en zo brachten ze hem veilig thuis. voetnoot277 nieusgier (met klemtoon op de eerste lettergreep): nieuwsgierig. voetnoot278 schryelings: schrijlings; uyt dertelheyd: uit overmoedige pret. voetnoot279 wil: zal. voetnoot280 Die na 'n paar keer heen en weer gezwommen te hebben, ze naar 't Noorden meevoerden. voetnoot281 En gaven sich in't diep: en zich in zee begaven; halfdoode: halfdood van schrik, doodsbenauwde. voetnoot282 van: voor (lust van is 'n Latinisme). voetnoot283 ten besten voor: tot 'n prooi voor. voetnoot284 Ze omhelsden elkander met liefde in hun smart. voetnoot285 s': ze, nml. de hulp; och armen: helaas (letterlik: ach mij ongelukkige; armen 4e n.v. naar 't Latijn: heu miserum). voetnoot286 ontsprongh ick: sprong ik op uit m'n slaap. voetnoot287 gevielt: gebeurde 't; soo: toen; de volgende verzen doelen hierop, dat Tesselschade op 't jaarfeest van Apollo, bewusteloos zou zijn gevallen. voetnoot288 Kerckplechtigh: met plechtigheden in Apollo's tempel. voetnoot289 gelijckse het noo' versloffen: zoals ze dat niet gaarne verzuimen; noo': node, ongaarne. voetnoot290 van 't hoogh gewelf: vanuit 't gewelf van de tempel, of van de hemel. voetnoot291 geveerde schicht: pijl. voetnoot292 koegel (met oe-klank): kogel, (zie blz. 439 op vs. 155); gegunt van: toegediend door; eenigh: een of ander. voetnoot293 d'outste: nml. haar oudere zuster Anna. voetnoot294 half: uitspr. 'alf; op't noyt ontheyligt bedde: op 't maagdelik bed. voetnoot295 dy: je; oock: soms. voetnoot296 Een flaeuwigheyd: 'n flauwte. voetnoot300 vol vyers: vol (liefde)vuur. voetnoot301 kortsen de ouwere vorm van: koortsen. voetnoot303 roock: bemerkte. voetnoot304 een geyle brand: 'n wellustige brand; eerelijcker vlam: eerbaarder liefdevuur. voetnoot305 versche: nieuwe; sucht: verlangen. voetnoot306 en voerde haer sinnen spelen: en deed haar geest spelen; en vermaakte haar geest (haer: uitspr. 'aar). voetnoot307 Of....: of ze haar voornemen mocht afleiden, doen veranderen; bericht: vermaning. voetnoot308 songse voor: zong haar voor. voetnoot309 al: helemaal. voetnoot310 van den Nood gestemt is: door 't noodlot bestemd, bepaald is. voetnoot311 de Faem: de godin de Faam, als verpersoonliking van de nieuwstijding (zie Dl. 1, blz. 248). voetnoot312 al: heel. voetnoot313 beluyt met soete rymen: ingeluid met liefelike zangen. voetnoot314 Van 't Noorden: Krombalck kwam van Alkmaar; Hymen: de god van 't huwelik. voetnoot315 halve Goon: goden van lagere rang; 't is 'n vertaling van 't Latijnse semideus: 'n held uit 'n god en 'n aardse vrouw geboren. voetnoot316 Iupiters geslacht....: de vrolike muziekanten en (bruilofts)zangers; Jupiter's kinderen (geslacht) zijn degenen die onder de planeet Jupiter geboren zijn; hun werd 'n vrolik (joviaal) karakter toegeschreven (joviaal van Jovis: Jupiter). voetnoot317 Met wind, en snarenspel: met blaas- en snaarmuziek; met muziek van blaas- en snaarinstrumenten (windspel en snarespel). voetnoot318 saligh: gelukkig. voetnoot320 derft: mist. voetnoot321 de schim van 't leven: de schijn van 't leven (schim: schaduw, schijn). voetnoot322 roering: beweging. voetnoot323 dy: u; uwe helft (uitspr. uw'elft): uw wederhelft. voetnoot324 't lijf: 't lichaam; ter feest: op 't feest. voetnoot325 verknocht: verbonden. voetnoot326 stuckwerck: onvolmaakt werk; daer: terwijl; geheel: volmaakt. voetnoot327 omvanght: omhelst. voetnoot329 een God: 'n godheid, Apollo, die spreekt door de mond van Tesselschade's dichtkunst (vs. 330). voetnoot330 wichelt: zijn orakels geeft; Apollo gaf in 't Griekse Delphi zijn orakels; gewyde: toegewijd aan Apollo, als de god van de dichtkunst. voetnoot332-333 door ommegang: door uw omgang; sulcken vou, en glants: die stralende wezenstrek, schitterende levenshouding (vou: plooi); dese ydelheyd: de ijdelheid van deze aarde; ze moeten opstijgen in de hemel bij de goden en, met de purpere mantel omhangen, zetelen op de goude troon (334). voetnoot334 kreuck: doet plooien (bij 't zitten op de troon); Ganimedes: de god-opperschenker die hen ontvangen zal, en naar de troon zal voeren. voetnoot335 moordspelonck: dodelik hol, 'n verblijf waar men 't leven moet verliezen. voetnoot336 een spruyt waaronder hier 'n meisje verstaan wordt, in verband met de volgende verzen.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

De Salige toortsen Vanden E. Bruydegom, Heer Alard Krombalck,
En syne E. Bruyt, Ionckvrouw Tessel-Schade Roemer Visschers.aant.aant.aant.aant.

Aen Bruydegom, en Bruyt.

De Salige Toortsen Vanden E. Bruydegom, Heer Alard Krombalck,
En syne E. Bruyt, Ionckvrouw Tessel-Schade Roemer Visschers.Ga naar voetnoot*

Bruyloftslied.aant.

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

lied

De Salige toortsen Vanden E. Bruydegom, Heer Alard Krombalck, En syne E. Bruyt, Ionckvrouw Tessel-Schade Roemer Visschers.aant.aant.aant.aant.

Aen Bruydegom, en Bruyt.

De Salige Toortsen Vanden E. Bruydegom, Heer Alard Krombalck, En syne E. Bruyt, Ionckvrouw Tessel-Schade Roemer Visschers.Ga naar voetnoot*

Bruyloftslied.aant.

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

lied

De Salige toortsen Vanden E. Bruydegom, Heer Alard Krombalck,
En syne E. Bruyt, Ionckvrouw Tessel-Schade Roemer Visschers.aant.aant.aant.aant.

De Salige Toortsen Vanden E. Bruydegom, Heer Alard Krombalck,
En syne E. Bruyt, Ionckvrouw Tessel-Schade Roemer Visschers.Ga naar voetnoot*