De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

[p. 456]

Vechtzangk, voor Ioffrouw Maria Tesselschade.aant.aant.aant.aant.^*

Wijze: Droefheit magh ick wel klagen.

De vleiende Sireen,¹

Wiens zangk en vedelsnaar²

Verlockten naar beneên

Den fieren Adelaar;⁴

Die met zijn wiecken hing,

Daar zangk zijn hart bekneep,⁶

Tot hy verslingert ving

Het keeltje, dat hem greep;^7-8

Dees op den oever stondt,⁹

Daar Glaukus, heet van Min,¹⁰

* Van 1623. Afgedrukt naar de oudste bekende tekst in I.V. Vondels Verscheide Gedichten van 1644, blz. 353, onder ‘Gezangen’.
In de tietel: Vechtzangk, 'n lied bij de monding van de Vecht. - Maria Tesselschade de jongste dochter van Roemer Visscher, is geboren in Amsterdam, 21 Maart 1594. Zij kreeg van haar geestige vader de naam Tesselschade, omdat omtrent de tijd van haar geboorte veel schepen bij 't eiland Tessel vergaan waren, en ook hij daar veel schade bij geleden had. Zij is in 1623 gehuwd met Alard Crombalch of Krombalck (zie 't volgend gedicht De Salige Toortsen). Ook zij beoefende de dichtkunst en was evenals Anna bekwaam in allerlei fraaie uitvoerende kunsten. Na de dood van haar man is ze in 1642 katoliek geworden evenals haar zuster Anna (zie blz. 392) en stierf in 1649 in Amsterdam.
Toen Vondel dit schreef was Tesselschade verloofd met Alard Krombalck. Deze was zee-officier bij de Admiraliteit van 't Noorderkwartier. Na z'n huwelik leefde hij ambteloos in Alkmaar, mogelik op aandringen van Tesselschade, zoals Vondel haar in dit lied in de mond legt. Hij stierf in 1634. Vondel stelt in deze zang voor, dat Tesselschade aan de oever van de Zuiderzee op 't Muiderslot bij de mond van de Vecht (2e stroof) 'n lied zingt, waarin zij Alard Krombalck smeekt zich niet meer in 't oorlogsgevaar op zee te wagen; blijkbaar moest hij voór z'n huwelik nog 'n tocht meemaken.

1 De Sireen, die door haar zang betoverde = Tesselschade

2 Wiens: wier (wiens ook voor 't vrouwl.); 't is bekend dat de dochters van Roemer Visscher zeer kunstzinnig, vooral muzikaal waren aangelegd, en op 't Muiderslot, de woonplaats van Drossaert Hooft, dikwels hun muziek en zang lieten horen.

4 Adelaar is Krombalck met zinspeling op z'n voornaam Alard uit Adelaard (adelaar heeft geen ander verband met Adelaard, dan alleen in 't woord adel, en dan nog is in 't eerste woord adel 't bijv. n.w. = edel).

6 Waar zang z'n hart boeide.

7-8 Tot dat hij verliefd (verslingert) de zingende Tesselschade (Het keeltje) die hem had aangetrokken, gevangen had.

9 Dees = Tesselschade stond op de oever van de Zuiderzee (Glaukus), waar de Vecht (de blancke stroomgodin) in zee vloeit (in zijn armen glijdt en zijght). Vondel beeldt in deze stroof te gelijkertijd de liefde uit van Maria Tesselschade en Alard Krombalck.

10 Daar Glaukus: waar Glaukus; volgens de sage was Glaucus, 'n zeegod, verliefd op Scylla, 'n Sirene (Ovidius Metamorphoses XIII, vs. 898-vlgg. Vondels vertaling XIII, vs. 1250-vlgg). Glaukus voor de Zuiderzee verg. Zeevaert, blz. 455, vs. 464).

[p. 457]

 

Kust en herkust den mondt

 

Der blancke stroomgodin,

 

Die in zijn armen glijdt,

 

En zijght van liever lee,¹⁴

15

En voeght haer bruitschat by¹⁵

 

't Rijck hylixgoet der zee.¹⁶

 

 

Pan zangzieck, op dat pas,¹⁷

 

Had Dafnis laten noôn,¹⁸

 

En, om te luistren, was

20

Hier Tityr mede ontboôn.²⁰

 

Zy huckte neêr in 't groen,²¹

 

Daar van een hoogen wal²²

 

Het oogh moght ronde doen,

 

En weien overal.

 

25

Toen sloegh haer keel geluit.

 

Help Godt, wat zoeter zang.²⁶

 

Zwijgh Tityrs boerefluyt.²⁷

 

Wat was hier een gedrang

 

Van ooren, om dit liedt

30

Te vangen in de lucht,

 

Toen tot haer neighde riet

 

Geboomte en vogelvlught.^31-32

 

 

Ach Dafnis, zong zy, ach!

 

Wat gaet u, Ridder, aen?³⁴

35

Zoo dit uw moeder zagh,

 

Het hair te bergh zou staen.

14 zijght: neer zinkt.

15 haer bruitschat: 't water dat ze mee in zee voert.

16 hylixgoet der zee: huweliksgoed, de wijde wateren, van de zee.

17 Pan, de Veldgod, die op de veldfluit speelde; hier wordt Hooft bedoeld; zangzieck, op dat pas: begerig naar zang op dat ogenblik.

18 Dafnis: (Daphnis) in de klassieke sage 'n gunsteling van Pan; hier Krombalck.

20 Tityr: wschl. noemt Vondel zo zich zelf hier; Tityr (Títyrus) 'n herder in Vergilius' Eclogae of herdersdichten; ook Vergilius werd zo genoemd door de dichter Propertius.

21 Zy: Tesselschade; huckte neêr: hurkte neer.

22 van een hoogen wal: van 't slot te Muiden,

26 Hemel, wat 'n zoet gezang; (Help Godt: God helpe); zoeter met er achter wat.

27 boerefluyt: herdersfluit.

31-32 Struiken en bomen neigden zich tot de zangster (zoals ze op Orpheus' snarespel te reie gingen; Ovidius' Metamorphoses X, vs. 86-vlgg. bij Vondel vs. 126-vlgg); vogel-vlught: 'n vlucht van vogels.

34 Wat begint ge, mijn beschermer.

[p. 458]

 

Is 't groen daer ghy op staet³⁷

 

Dan t'eng, en veel te naeuw,

 

Dat ghy 't verwislen gaet

40

Voor 't wilde woeste blaeuw?⁴⁰

 

 

Verzin eer ghy begint,

 

En hou uw oude buurt.⁴²

 

Denck wat de zee verslint,

 

Als zy den afgrondt schuurt,

45

En gaept den Hemel toe,⁴⁵

 

En grimt, dat alle Goôn

 

Optrecken, schrickens moe,⁴⁷

 

Hun aengevochten troon.

 

 

Wat is hy overstout,⁴⁹

50

Die leven, lijf, en ziel,

 

Den lichten wint betrouwt,

 

Op 't dryven van een kiel;^51-52

 

En stuyft ter weerelt uit,⁵³

 

Daer loot geen gronden peilt:⁵⁴

55

Daer 't schip aen starren stuit,⁵⁵

 

En door de klippen zeilt.

 

 

Noch hiel ick 't u te goe,⁵⁷

 

Indien uw trotse moedt

 

Niet reede een oorloogh toe,⁵⁹

60

O gruwel! op den vloedt.⁶⁰

 

Op grondeloosen plas

 

Te vechten, lijf om lijf:⁶²

37 't groen: 't groene veld, de aarde.

40 't.... blaeuw: de blauwgroene zee ('t Latijnse caeruleum mare).

42 uw oude buurt: je geboortestreek (Alkmaar).

45 Met z'n geweldig opstuwende wateren de Hemel dreigt te verslinden.

47 Optrecken....: hun tronen door de zee bevochten, hogerop brengen; schrickens moe: de voortdurende angst moe; ze willen niet in voortdurende angst zijn.

49 overstout: overmoedig.

51-52 Toevertrouwt aan de (lichtzinnige) wisselende winden.

53 ter weerelt uit: de wereld uit (ter: te der).

54 Daer: waar.

55 aen: tot aen.

57 'k Zou 't u nog ten goede houden; 't niet zo erg vinden.

59 Niet 'n oorlog bereidde, geen aanstalten maakte tot 'n oorlog. (Krombalck was zeeofficier op de oorlogsvloot).

60 op den vloedt.... te vechten: om op de vloed te vechten.

62 lijf om lijf: leven om leven, op leven en dood.

[p. 459]

 

Die bodem is van glas,

 

O Reuzen, treet niet stijf.^63-64

 

65

Te lande is vlughtens troost.⁶⁵

 

De wanhoop drijft in 't schuim.⁶⁶

 

Och, of ghy 't lant verkoost.⁶⁷

 

Ghy schudt helmet en pluim,⁶⁸

 

En slaet mijn beden af.

70

Wel aan, ick neem geduldt.⁷⁰

 

Ghy kiest dan 't levend graf,⁷¹

 

En ick blijf sonder schuldt.⁷²

 

 

Ten minste denck om my,

 

Wanneer ghy, als Iupijn,⁷⁴

75

Zult, op uw vyants zy,

 

Met blixems woênde zijn,^75-76

 

En Hollants zeebanier

 

Met hoop van zege voên,⁷⁸

 

En braken vlam en vier

80

In 's Koningks galioen.⁸⁰

 

 

Dan denck eens, hoe 't my kruist,⁸¹

 

Als ghy den Spanjaart tart,

 

Met 't slaghswaart in de vuist:

 

En duy 't zorghvuldigh hart^84-vlgg.

85

Van uw Sireen dien raedt

 

Altijt ten beste na:

 

Mits ick uw schipbreuck haat,

 

Niet naar uw leven sta.^87-88

63-64 Die bodem is zo broos, o oorlogshelden, stapt niet te hard!

65 Op 't land is er de troost van te kunnen vluchten.

66 in 't schuim: op de schuimende zee drijft de wanhoop (daar is geen hoop).

67 Och, of: och, mocht ge toch.

68 Ge schudt nee met uw helm (helmet) en pluim.

70 Ik neem m'n smart geduldig aan.

71 't levend graf: de golvende (levendige) zee.

72 Ik blijf zonder schuld, omdat ik alles gedaan heb om u te weerhouden.

74 als: evenals.

75-76 Op de scheepsboorden van de vijand uw bliksems (van 't kanonvuur) zult slingeren.

78 voên: beladen.

80 's Koningks galioen = 't galjoen (oorlogschip) van Spanje's koning.

81 kruist: verdriet.

84-vlgg. En leg die raad van 't bezorgde hart van uw lieve zangster (Sireen) altijd ten goede uit.

87-88 Dit in tegenstelling met de Sireen Scylla, die later in 'n monster veranderd op 'n rots huisde, en de schipbreuk van de schepen bewerkte (zie blz. 416 op vs. 44; blz. 443 op vs. 237 en Dl. 1 blz. 144 op vs. 69-70).