Twe-spraack; Ruygh-bewerp; Kort begrip; Rederijck-kunst

Het darde capittel.
Vande tweklancken.

Dit zy vande klinkers ende dubbelklinkers (lópender wyze) ghezeit: van deze maacktmen de diphtonghen diemen tweklanken zou moghen noemen/ om datse van twe ófte meer der voornoemde vyf klinkers onderscheidlyke eigen gheluiden t'samen worden ghezet: men noemt óóck enighe der zelver tripthonghen dats drieklancken, die van drie klinkers ghevoeght wórden: maar wy zullense hier onder den naam van tweklanken alle bevanghen. Der zelver isser int ghebruick die (34) inden druck ghebezight worden/ ende elck bekent zyn XV. van de welke enighe by velen met zonderlinge letters verscheydelyck gheschreven ende afghebeeld worden: alzó dat hier in mede zeer gróót misbruyck is. R. daar op verlangt my u ghevoelen te hóren/ hoemen die recht ende wel met onderscheidlike ghelyckfórmicheid voeghen zal konnen. G. onze ouders hebben de zelve gheluiden met twe ófte meer klinkers (die zy in gheklanck naast zyn en van der welker gheluyd zy iet schynen te ontlenen) afghebeeldt: dies ick houde dat met /ae/ een gheluyd vallende tusschen de /a/ ende /e/ (t'welck ons de schae-⁺pen met haar bae leren) moet uyt ghebeeld worden; óff t'selve nu met verknóchte letters ófte onverbondene afghebeeldt word/ daar zoud ick luttel onderscheids in maken: ende desghelycks met zommighe andere mede/ dóch alzóze al niet verknócht willen gheschreven zyn/ ófte zich aen een voeghen laten/ zoud' ick na d'oude sluer de letters op zich zelven na elckander stellen/ ende de voors. XV. tweklanken aldus uyt beelden. ae⁺,

+ ae.

+ XV. tweklanken.

[p. 26]

ai óf ay, aay, au, aau, ei óf ey, eeu, ie, ieu, oe, oey, óy, ou, ue, uy, nu hóórt scherpelyck elx gheluyd/ nau ghaslaande ófse elck/ der klinkers voor verhaalde (35) gheklanck/ na datze vande zelve zyn t'samen ghezet/ niet ⁺eenpaartich ghelyck zyn: met /ae/ spel ick blaeten, kaekelen, kaeze, kaetsen, schaetsen, baerd, haert, waerd, kaerd, paerd, staert: hoe wel tót nóch toe daar mede meestentyd uyt ghebeeld is/ het durighe gheklanck van /aa: dies men in twyfel is welck der zelver gheluyden verscheidelyck ghemeent word/ alzó dat de Zeewen niet te beschuldighen zyn als zy Jaet maet qualyck uyt spreken. dewyl wyt al t'samen qualyck schryven. het is wanschicklyck datmen de /e/ by de/a/ stelt/ ende der zelver gheluyd alst ⁺een silb zyn zal met de /a/ niet vermengt. in ay is de /a/ kort/ zó ghy hóórt ⁺in/ lay, hay, kay, blay, maar durigh hóórdy de zelve in ick zaay, maay, ⁺draay, kraay, waay: even alzó hóórdyze in /au/ ende /aau/ ick grau, ⁺snau, bau, kau, ghau, ende blaau, graau, raau, paau. De ey hebdy ⁺in gheyt, zeyd, reycken, screyen, rein, clein, welck gheluyd tusschen de /e/ ende /i/ vallende ende gheen ghemeenschap hebbende met de /a. nóchtans als /ay/ meest uyt ghesproken word; alzó dat hier het misbruyck is inde uyt spraack ende niet int schryven/ t'welck dies óóck zwaarlyckst te helpen ófte te voorkomen is: alzómen als voorzeid de gheluyden (36) niet schryven kan. R. ick merck wel dat ghy ze zonderling uytspreeckt/ maar t'verschil is niet zeer gróót/ dies niet te verwonderen dat menigh gheen onderscheid daar in maackt: maar als ghy deze dus onderscheidlyck zoud willen uytghesproken hebben/ zou dat den Rymers niet qualyck passen? G. Deze hebben hun figuren, waar duer hen gheóórloft is een letter na ghelegentheyd te verstellen: als de Latynen doen olli voor illi schryvende/ alzó óóck wy bekinnen voor bekennen, bringen voor brenghen. R. ick ben ghepaayt/ ghaat vóórt. G. het korte gheklanck vande /e/ voor /u/ komende/ vind' ick in onze spraack niet/ ten waar in uytheemsche wóórden/ ⁺als in Europa, Euphrates, Euripides, Euzebius, Deuteronomium, Hoogh-⁺teutsch, etc. maar de /e/ durigh zynde/ hoordy in eeu, leeu, schreeu, ⁺sneeu. De /ie/ beeld uyt des kievits gheluyd in zie, bie, iet, niet, etc. ⁺vóórt in nieuw, ick hieuw, etc. voor de /u/ komende. Der koeyen eyghen ⁺gheluid zyn wy ghewoon uyt te beelden met /oe/ in zoet, ghoed, vroed, boet, hoeden, roeden, voeden, etc. welck gheluid ghemeenschap hebbende met het gheklanck van /o/ ende /e/ meen ick daar mede by ons ouders wel afghebeeld is: zommighe bezighen hier (37) voor /ue/ niet menende het scrale gheluyd by ons voren de /u/ toe-gheëyghent: maar der Westfalinghen /u/ die zonder /e/ by henluy dit zelue gheluyd in du. bykans uyt-

+ ae.

+ ay

+ aay

+ au

+ aau

+ ey

+ eu

+ eeu

+ ie.

+ ieu.

+ oe

[p. 27]

brengt: andere gebruyken na de Franse wyze ou. maar alzó de Fransen (na myn mening) een oubóllighe/ zware ende wanschicklyke wyze van spellen hebben/ behaaghtet my beter by d' oude spelling te blyven/ ende eu/ na eeu, au, ou, etc. schickende de spelling in zich zelven ghelyckfórmigh te maken/ ende dat elcke letter op alle plaatsen enerley kracht ende gheluyd hebbe: kan ick dit niet treffen (zó dóch de volkomenheid quaad te treffen is) dat is my leed/ ick meen in dies myn best ghedaan te hebben/ neemt de wil voort werck. Dit vorighe gheluyd smelt met de /y/ in koeyen, bloeyen,⁺ roeyen, boeyen, etc. maer in móy, póy, hóy, róy, ghóy, dóy, óyt,⁺ beróyt, hóórdy voor de /y/ het gheklanck vande /ó/ by ons afghetekent t'welck zommighe wel ghemerckt hebben die oayt, beroayt, etc. zó ghezeyt is schryven. De /ou/ hóórdy in oud, hout, zout, ghoud-ghulden,⁺ moutery, etc. Daar de /u/ achter de /o/ klinckt als voor achter /a/ ee/ ende /ie/ hoemen dit gheluyd (dat wy immers niet missen moghen) zoude uyt beelden/ de (38) ou/ voor /oe/ stellende/ weet ick niet/ oock hoemen ghoed, bonum ende ghoud, aurum zou onderscheyden. R. ick hebt óóck niet konnen af nemen/ maar na myn beduncken willen zyt onder de au brengen hoe wel (immers by ons) d'eerste silb van ghouden ende ghau heel verscheidelyck klincken. G. Dit dunckt my óóc/ maar villicht dat hunluy uytspraack met d' onze verscheelt. Vóórts nópende de ue daar mede⁺ zoud' ick na het oude gebruyck dueghd, vrueghd, jueght, lueren, zueren, trueren, spellen alzó met /uy/ uyl, buyl, vuyl, luy, luyen,⁺ kruyen, ruyen, huyden, uyt, scuyt, die van uur, schuur, myns achtings in gheklanck veel verschelen. R. dat zou een schaep mercken. G. Daar hebdyze al. R. is nu u gróte bezwaarnis al af gheleyd: tót nóch toe ghenoegh ick an u spelling ende waar wel te vreden dat ghyze myn Neefken in zulker voeghen leerde. G. wy hebben t' verschil nóch niet al. T' gheklanck by my met ue af-ghebeeld/ word óóck verscheidelyck gheschreven/ zommighe schryven doeght, vroeght, maar dit wederleyt zich zelven: Andere ja meest elck nu ter tyd/ hier in den Fransóisen vólghende/ zetten de /e/ voor de /u/ schryvende: deught, vreught, etc. Maar de Hóóch-⁺duit-(39)schen ende Latynen (zó ghezeyt is) de eu in neuter ende Hóóghteutsch tót een ander gheklanck ghebruykende/ zyn onze eenpaartighe spelling hier in ghelyckfórmigher: de wyl wy de /u/ after de /a/ ee/ ie/ ende /o/ komende/ in zulcker voeghen met d' andere letters vermenghen/ alzó dat wy van ouds (blykende by oude schriften) niet eu maar ue, in dezen ghebruyckt hebben tot dit geluid: ende zouden met recht der Fransóisen spelling met de Latynse heel strydigh zynde in dezen/ immers niet vólghen.

+ oey

+ óy

+ ou

+ ue

+ uy

+ eu voor ue.

[p. 28]

⁺Maar enighen behaaght de Franse wyze te beter/ om dat sy de ue, dan bezighen in plaatse van oe/ by ons verhaalt/ ghevende de /u/ somtyds het ghe-⁺klanck dat wy de /o/ toegheëyghent hebben schryvende/ um ende up menende daar mede te verkomen de tittel die wy tót onderscheid vande /o/ ghebruyken/ maar beróven alzó de /o/ ende /u/ bayde van hun eyghen gheluid/ noemende de /u/ na de Westphaalse wyze als /oe/ inden a/ b: het wóórdeken du als doe uyt-sprekende/ daar nóchtans die zelve letter een gheheel ander gheluyd heeft/ in d' eerste silb van duren, duwen, niet ghelyckende/ by ófmen doeren, doewen zeyde: haar schrale gheluyd datse heeft in d' eerste silb van ure, behoudse in (40) munten, hut, gheburen, die van mond, hoed ende boeren zeer veel verschelen: hier ghevense dan de /u/ een bytéken dat na myn achting op de /o/ beter past/ makende de minste verandering ende de meeste ghelyckfórmicheyd: byzonder om de /oo/ ende /óó/ te onderscheiden/ óóck datmen de /o/ zonder aftekening haar natuurlyck gheluid/ dat wy haar inden a/b. gheven/ die noemende na myn mening als in d' eerste silb van/ over, open, niet ghevoeghlyck benemen kan: dóch is my niet onbekend dat zy hier in den Overlanders vólghen/ dan alzó wy die in alles zonder onschickelyke verandering niet vólghen moghen/ behóren wy meer te trachten om onze taal int gheheel te beteren/ als om henluy in enighe dinghen te vólghen: dewyl wy nóch niet toestaan dat hun wyze van spellen beter is als de onze. Vóórts valter verscheyden spelling ⁺om de tweklanck /uy/ uyt te beelden meest elck staatse toe in buyt, buyl, luyer, buyen, aldus gheschreven/ maar alse t' beginsel van een wóórd is/ zynse verleghen om uyt, uyl, uyer, ende uyen (dat by ons een ajuin is) etc. te spellen/ hoe wel an de zelve wóórden niet anders faalt als de voorste letter na te laten: evenghelyck van baard, beer, leeu, de (41) voorste letter wech nemende/ aard, eer, ende eeu word ghespelt. Nóchtans vintmer ontellike vele die de voorghaande wóórden qualyck spellen/ zom nemen de /v/ óf /w/ in de plaats spellende wt, vuyt óf vyt: Maar dat se hier verleghen zyn/ komt uyt óórzaack/ dat men (zó ghezeyt is) deze /u/ somtyds voor een meklinker bezight: d' welck na blyvende hebdy hier een zekere voet om/ uyl, vuyl, vyl, wyl, uyt, uur, ure ende vre onderscheidlyck te schryven. R. tis alzó. G. om nu vande klinkers te komen ghebreeckt ons onderscheid ⁺inde dubbel ende durighe /y/ voor heb ick verhaalt dat wy deze /y/ over al voor een langhe óff durighe klinker bezyghen alsze an gheen ander klinkers verknócht is/ maar inde tweklanken ismense ghewoon voor een enkel /i/ te bezighen t' welck wy onverandert laten/ om niet alte veel nieuwicheyds in te voeren. Maar zó wanneer bayde de enkele letters zonderling uyt ghesproken

+ ue voor oe.

+ um/up.

+ uy

+ i/ y/ ü.

[p. 29]

worden/ d' eerste t' lest van een silb/ de twede t' eerst van een vólghende silb verstreckende/ als by de Latynen in filiis, viis, etc. zoud' ick om t' meeste onderscheid raden twe enkele /ii/ te bezighen ófte een onderscheydlyke /ij/ met een rechte neerghaande start; om hy is niich van ick (42) nygh te onderscheiden/ en om partiich, vriicheit, klaiich, wildwaiich te schryven: Als ons dit zelfde in ander klinckletters die niet verknócht geschreven worden ghebuert/ zó mochtmen aldus twe punten daar boven stellen als beërven/ gheëndt/ gheëert/ gheëdelt/ etc. ófte aldus schryven be-erven/ ghe-end/ etc.