Twe-spraack; Ruygh-bewerp; Kort begrip; Rederijck-kunst

Het twede capittel.
Nópende de klinckletteren.

De Letterkunst óf Grammatica bestaat in vier delen als Spelling, Maatklanck, Oorsproncklyckheid ende T'samenvoeghing der wóórden/ dats Orthographia, Prosodia, Etymologia, ende Syntaxis. Het eerste deel om voor voets te beghinnen bevat eerstelyck de Letteren óf boeckstaven: die worden de jueght ghemeenlyck voor ghestelt XXVII. in ghetal van verscheyden maxel/ te weten:

a b c d e f g h i k l m n o p q r r¹⁾ f²⁾ s t u v w x y z.
a b c d e f g h i k l m n o p q r r¹) ʃ²) s t u v w x y z.
A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U W X Y Z.

⁺Belanghende het maxel der zelver/ de Schryfletteren zyn de Griexe zeer ghelyck hoewel de hare wel zo krieweligh ende slordigh laten als de onze; óf wyze nu van henluy/ óf zy van ons hebben/ laat ick Becanus me ghewerden. De Hóófdletteren hebben óóck gróte ghelykenis met de hare/

1) ronde r

2) staart-s.

+ Maxel der letteren.

[p. 17]

dóch treckense wat na der Hebreuscher letteren omtreck/ maar de Ghemene print-letteren houd ick voor eyghen Neder-duytsche letters schoon van maxel/ zich zelf over al ghelyckende ende van rechte lynyen t'samen ghevoeght: het ghevoelen is by zommighe/ datse uyt een lind ófte langwerpigh stuxken parkement óf pampier eerst ghevonden ende gheleyt zyn: wantmenze altsamen daar mede op enerlei wyze vouwen kan/ tselve alleen recht legghende zonder buighen. R. dats waar ick hebt de kinderen int school wel voor tepeling zó zien doen/ óóck heb ickse wel af ghemaalt ghezien in zulcker voeghen/ t'welck niet onhebbelyck liet. G. der zelver klinckletters zyn van zulckdanighen maxel/ dat inde a welke letter het leeghste ende onwerkelyckste gheklanck heeft/ het maxel der vier ander begrepen is: als de e (alleenlyc ghesloten zynde om van de c onder ghescheden te worden) is het voorste deel des (15) zelven letters/ de .i. het afterste/ breeckt de voet af ghy hebt .o. ende opentse boven ghy vint de .u. de naam des letters .l. betekent by ons na tmaxel des zelven letters een rechte maatstóck; ick zoude van zulx meer konnen bybrenghen/ maar om onze tyd alsnu tot het voorghenomen werck te besteden/ zullen wy best vóórt vant gheklanck spreken. Onder de voors. letters zyn vyf vocalen, die wy klinkers zouden⁺ moghen heten/ om datze by haar zelven gheklanck gheven. R. hoe? klinckers/ zyn dat niet ghebacken stenen/ my staat voor zommighe de zelve letters luyers ófte klainkers noemen. G. ick wil om de naam niet twisten/ maar reden ghevende myns ghevoelens/ gharen den gróten hóóp het óórdel bevelen: de steen meen ick dat uyt enerhande óórzaac haar naam ontfangt/ als klink-aard hetende óf by verkorting klinckerd, want men zeit klinckerds, zó zou de letter ende de steen een letter namentlyck/ d/ verschelen: maar al haddenze een naam/ hunluy werck is zó heel verscheiden/ ende nochtans zynze in de wercking zó ghelyckfórmigh/ dattet niet wanschickelyck zou zyn. Vox is meer een stem als een gheluyd te zeggen/ óóck is luyer daart voor een kinds windel ghenomen wort (16) van ghans andere betekenis/ dies ick my ant klincken houde; byzonder om de eenstemmigheyd int overzetten van Consonans die wy Meklinker noemen: Nóchtans liever de naam van klincken nemende dat het eerste wóórd is en des teghenwoordighen tyds/ als van klanck dat van klincken komt ende verleden tyd betekent. Deze klinckletteren zyn dan a, e, i, o, u, de y⁺ verstreckt het durigh lang óf dubbel gheklanck van i/ al de ander letters zijn Consonanten, dats Meklinckers, om datse by haar zelven gheen⁺ maar van den byghevoeghden klinckers haar gheklanck kryghen/ hier zoumen moghen by brenghen der zelver onderscheid/ ende óf se by haar

+ klinckers

+ y

+ Meklinckers.

[p. 18]

zelven niet enigh blazend gheluid hebben als met st/ alst zonder klincker uytgheperst wordt wilmen iemant tót stilstand óf stilzwyghen beweghen: maar wy zullen best tót ons voornemen komen. Deze letters worden nimmermeer klinckers maar onder de klinckers isser twe als i ende u die somtyds Meklinkers worden. R. waar an mercktmen dat. G. Belanghende de i wanneer die t'zy voor ófte int wóórd/ d'eerste letter van een silb is ende datter een klincker vólght zó isse veeltyds een Meklinker: als (17) in Jan, ia, ient, iicht, ióck, iuck, beiaghen, ver-ienten, tiilpen, ghe-iont, beiuckt, etc. Maar alzó ie/ een tweklanck óf diphthongus verstreckt/ in niet, niemand, wie, die etc. en datmen om iet ende iemand te spellen het zelve gheklanck moet hebben/ schynt de bovenste alghemene reghel hier in ghezwackt/ dies speltmen veeltyds ient ende iicht met /g/ als gent ende gicht, daar nóchtans de /g/ by ons in ghene wóórden alzulcken schralen ende slappen gheluid heeft/ óóck is men verleghen om ies, iesse, iesus, etc. te spellen die inden zelven graad staan. R. zoumen dit moghen beteren. G. lichtelyck men late de /g/ haar eighenschap behouden/ de i alze een meklinker verstreckt een zonderling maxel ghevende ⁺aldus j.R. t'behaaght my wel/ heb óóck t'selfde by enighen zó zien ghebruiken. G. zó veel de /u/ anghaat/ die wort den kinderen in tweërley ghe-⁺stalte voorghehouden/ als /u/ ende /v: d'eerste acht ick een klincker, de twede een Meklinker te zyn/ hoe wel deze /u/ veeltyds voor een meklinker wort ghebruickt/ t'welck int Latyn zó onschickelyck niet en valt/ als in Duits: overmits wy drie gheklancken hebben/ die met u beghinnen/ als uu/ ue/ uy: by zommighe wort (18) deze /v/ óóck als een klinker gebezight/ die ure hora aldus schryven vre dat van vre pax niet te onderscheiden is: zommighe schryven aldus wr, wt, wl, makende van een meklinker een klinker dat heel wanschickelyck is. R. in welker voeghen wildy dit beteren. G. Dat deze /u/ na hare aard altyd een klinker en deze /v/ een meklinker verstrecke: Dit zelfde heb ick met een gróót welghevallen ghespoort dat C. Plantin in zyn ghedruckte Grammatica Despauterij ende elders over al onderhouden heeft/ zó wel de /i/ als /u/ in de ghemene als óóck inde hóófdletteren haar byzonder maxel ghevende: daar die klinkers ófte Meklinkers zonderling verstrecken. R. dat vind' ick zeer ghoed ende ghe-⁺gront óóck licht om vólghen. G. Nu an de klinckers, dier hebben wy (met meest alle talen ghemeen) vyve zó ghezeit is/ met de welke (na myn mening) vyf de meest verschelende onderscheidelyke gheluyden uyt ghebeelt worden/ ende van die zelve worden by ons de ander min verschelende gheluyden/ na dat die van der zelver gheluid iet ontlenen/ t'samen ghevoeght; daar van wy

+ j

+ u/v

+ klinckletters.

[p. 19]

hier na zullen spreken/ komende an de tweklanken. maar eerst dunckt het my nódigh (al hoe wel ick met Erasmus ende (19) A. van Meetkercke⁺ ghevoele quod soni vocum scribi nequeunt) u vander zelver klinkers eighentlyck gheklanck iet wat te zeggen ende met haar omstandicheden te ontwerpen/ op dat ghy int onderscheid der verschelende gheluiden opt zelve lettende/ na datse dan van deze t'samen ghezet zyn onderscheidlyck óórdelen zoud moghen.

De /a/ in alle talen d'eerste letter zynde/ na veler mening uyt óórzaack/⁺ datze het leeghste ende onwerkelyckste gheluyd heeft/ alzó int spreken het openen des monds voor ghaat/ vólght dit gheluid wat wydachtigh ghapende zonder tong/ tanden/ óf lippen te roeren/ als in d'eerste silb van amen, amo, abel, apen, aker, azyn, ha, fa. Hoe wel dit gheklanck by elck een niet even zuyver valt. De Ionici van ouds ende nu de Westphalinghen ende Overlanders sprekenze uyt de mond wat rond treckende ende klinckt bynaast als onze afghetekende/ ó. De Schótten ende Zewen buighenze wat na de /e/ als /iae/ maet/ ghenoegh onze ae ghelyckende.

De /e/ komt vóórt met een uytpuilende kin/ tende des tongs teghen d'on-⁺derste tanden: als ghy my hoort uyten in ego, echo, me, te, ere, ezel, be, re, in des zelfs gheklanck (20) is óóck verschil/ de Fransóyzen sprekense voor een /n/ óf /m/ komende/ meestentyd uyt als a. voor entendement, antandeman, zegghende. Desghelyken gheschiet by ons alze voor /r. komt in per, vermis, sperma, verzien, om verd, sterck, merckt, etc. Daarze nóchtans in verwe, kerck, merck, werck, etc. haar vorighe eyghen gheluyd behoudt.

De /i/ komt wat grynzende vóórt de tong an de bovenste backtanden⁺ roerende: hóórt na my in yzer, ypen, yver, my, dy: enighe zonderling in Braband treckenze wat na de e. ende klinckt benaast als /ei. Welck gheklanck van /ei/ daar teghens by velen als /ai. klinckt/ daar van hier na.

De /o/ ende /u (waar in het meeste misbruick is) behoeven naerstighe⁺ opmerking: voor al ghaslaande dat de klinkers elck ander in gheklanck minst ghelyck zyn ende meest verschelen. De o word na haar maxel met int rond gheboghen lippen leeghlyck (als de a.) uytghesproken: in homo, hola, open, over, gheef ick u mondeling haar eyghen geluyd/ na myn mening gheen ghemenschap in gheklanck met de/a/ hebbende: maar meerder ghelyckheid met de Westphaalsche /u/ die bynaast uytghesproken word als onze oe.

Een ander gheluid neemt de /o/ somtyds an/ in onze ghewoonlyke uyt⁺ spraack wat ghelyckheits hebbende met /a. dies zommighe t'selve met /oa.

+ Erasmus de pronuntiatione. A. Mekerchius de veteri pronuntiatione linguae Graecae.

+ a

+ e

+ i

+ o

+ ó

[p. 20]

andere met /oi. (daart durigh ófte lang valt) hebben willen af beelden: wy gheven hem een bytéken/ om de minste verandering/ óóck om dat wy het enckele slechte/ ende het breede/ durighe óf langhe gheklanck des zelven gheluids zouden onder scheyden konnen: hóórt myn mening des zelfs in óghen, óren, nóód, dóód, cóópman, etc.

De /u/ doet int uyt spreken de lippen voor uyt puilen de tong an de voorste onder tanden brenghende/ als ghy hóórt in d'eerste silben van ure, duren, huren, buren, veel verschelende van hoeren, boeren, etc. ende dies vande Westphaalsche /u (die zy in du als doe uit spreken) t'vorighe gheklanck heeft meer ghelyckheid met der Grieken ypsilon. Hier meen ick u met de mond der vyf-klinkers eighen gheluid ghenoeghzaam uytghebeeld te hebben/ t'welck ick met de pen als voorzeit niet doenlyck achte: dewyl wy uyt der voorouders wercklycke ende naackte beschryving niet eenstemmigh konnen afnemen hunluy mening. Dóch meen ick datmen meest int uyt-(22) beelden der zelver daar op behoeft te achten/ datse elckander in gheklanck minst ghelyck zyn. Onderscheidlyck hóórdy der vorigher eyghentlyck gheklanck in d'eerste silben van elck vólgende wóórd abel, ere, yver, over, ure. Slecht ende enkel in dezer ghelyke wóórden/ bal, bel, bil, bock ⁺(hoedus), bul (een var:) maar dubbeld volkomen ófte breed/ lang en durigh/ hóórtmen der zelver geklanck in/ baar, beer, byt, boor, buur, diemen dies dubbel klinkers zoude moghen noemen: alzó onze voor ouders t'selve langhe óf durighe geklanck (alst in een silb voor óf tusschen meklinkers staat) met twe der zelver letteren afgebeeld hebben. hoe wel datmen nu ter tyd hier te lande voor de /aa/ de /ae/ ende voor de /uu/ de /ue/ of /ui/ meestendeel bezight/ als daer, haer, ende huer, huir schryvende/ nóchtans hóórtmen dat in dezer ghelycke wóórden t'gheklanck van de/a/ ende /u/ lang óf durigh valt even als de /e/ i/ ende /o/ in d'ander voorverhaalde wóór-⁺den. Dóch de /i/ alzó die in onzen a/ b/ twederhande maxel heeft/ het een enkel t'ander dubbeld en verknócht/ zoud ick raadzaam vinden dat deze /i/ altyt een enkel óf slecht/ en deze y/ een durigh óf lang ghe-(23)klanck behilde: zó wel scryven, kyven, blyven, etc. als scryf, kyf, blyf, met y spellende. hadden wy der andere klinkers óóck zulken middel/ t' sou niet qualyck voeghen datmen d' eerste silben van ghaaf ende ghave, van heef ende heve van loof ende love met eenderley letter schreef/ alzó wy inde i raden te doen. De Grieken hebben in o micron ende ω mega, dierghelyken onderscheid. De Latinen ende andere onze naburen onderscheiden dit voors. langhe gheklanck der klinkers in een silb voor meklinkers komende/ ⁺nu ter tyd niet/ van ouds meent Erasmus isser onderscheyt gheweest. Maar

+ dubbelklinkers
aa
ee
y
oo
uu

+ y

+ Erasm. de pronunt.

[p. 21]

de klinker alleen staande ófte den silb eindende valter onderscheid/ want anders klinkenze in Iaceo, doceo, lego, studeo, stilus, als in Iacto, doctor, lector, stultus, stilla. Diesvólghens ist by ons óóck een inghe-wortelt ghebruyck/ dat een klinker de silb eindende meestentyd lang óf⁺ durigh van gheklanck is/ hoe wel datmen hem enckel schryft. Dit onderscheid van kort ende durigh gheluid der klinkers/ dunckt enighen raadzaam met accenten, te onderscheiden/ zonder verdubbeling van letters te maken óf te bezighen: zommighen behaaght datmen t'maxel der letteren verstelle om alzó (24) alle klinkers/ dubbelklinkers ende tweklancken elck met een zonderling eighen maxel af te beelden/ alzó P. Ramus in zyn Fransóyse Letterkunst zich onderwonden heeft te doen. Maar my ghevalt der ouder wyze beter: om redene/ datmen den leerlinghen/ lichtelyker vyf letters wel kan leren onderscheiden/ ende vóórt d'ander gheluyden na datse vande zelve t'samen ghezet zyn: als datmen hem XXV. klinckletters van verscheiden gheluid wel zou konnen doen onthouden. De accenten maken belemmering int schrift/ t' is óóck zó ghereed nóch een letter te maken als een accent, ende t' is den ankomelinghen lichter te vatten/ dat twe letters langher klincken als een/ dewyl al onze tweklancken die dóch lang van gheluyd zyn/ óóck alzó van twe letters ghemaackt worden. R. De /y/ ee/ ende /oo/ t'samenghezet/ zyn by ons int ghebruick/ maar de /aa/ ende /uu/ t' samen te voeghen dunckt my onnódighe niewicheyd: want ist niet even veel hoement schryft alsmen weet dat met /ae/ ende /ue/ het lang gheklanck van /aa/ ende /uu/ afghebeeldt wordt. G. ghy zegt wel/ zómen de zelfde letteren alzó t'samen ghevoeght/ niet tót ander gheklanck en behoefde onder de tweklancken/ alzó ghy nóch hóren zult: dies- (25) halven zó wy int spellen eenparighe ghelyckformicheyd zoeken/ mostmen óóck de /a/ ende /u/ als de ander klinkers dubbeld schryven: t' welck byden overlanders int ghebruick is/ óóck vintmense alhier wel in oude drucken ende schriften/ alhoe wel t'selve nu by velen vreemd ende onghewoonheyd schynen zal/ de ghewoonte midts de nóódzakelyckheyd en eenparighe ghelyckstemmicheyd/ zalt voor ghoed doen aennemen. Den Latynen ende anderen zoude de /ee/ ende /oo/ daar wy toe ghewent zyn immers zó vreemt schynen. Andere (als ghezeit is) vinden beter datmen het lang óf dubbel gheklanck aller vocalen óf klinkers, met een enkel letter ghelyck het korte scryve/ dóch de zelve daarze lang klincken met een accent óf bytéken aftekene: t' welck my niet gheheel mishaaght/ dóch dewyl het onzen voorouders behaaght heeft/ dubbelheyd van letters te bezighen/ ende dat óóck de bytékens na mijn inzien belemmering int schryven maken/ ben ick meest ghezint byt oude te

+ enkel klinker lang zynde.

[p. 22]

blyven. R. de zaack wel inziende bekenne ick datmen immers zó licht /aa/ als /ae/ ende /uu/ als /ue/ óf /uy/ ófte als een /a/ met een bytéken te schryven heeft/ daarom waart int ghebruyck ick mene t' zou nut ende (26) pryslyck ghevonden worden. G. Om int ghebruyck te brenghen vind ick de meeste zwaricheyd/ men most de hófschryvers/ stadschryvers/ druckers/ ende schoolmeesters/ hier toe beweghen/ en wie zal den kater dien bel aanbinden: Dóch ist mettet verhaalde alleen niet ghebetert/ inde /o/ ende /oo/ is immers zó gróót verschil (alzó voor gheroert is) te weten het rechte geklanck vande /o (met d' ander klinkers minst ghemeenschap hebbende (na onze mening) ⁺hóórdy my slecht ende enkel uyt spreken in deze wóórden/ non, rhombus, fontes, fons, constans, comma, tselfde gheklanc myns menings moetse van ouds ghehad hebben alsmen sont, dicont, poblicum, colpam, volnus, voor ⁺sunt, dicunt, publicum, culpam, vulnus schreef/ want dit vorighe gheklanck van de /o/ enighe ghelyckformicheyd heeft met de Westfaalsche /u: Daar het ander gheluyd vande /o/ dat ghy my hóórt enkel ende kort uytspreken ⁺in nos, noster, fortis, hoc, vox, propter, quod, meer ghemeenschaps heeft met de /a/ het welck ick tsy alst kort ófte lang is/ zoude raadzaam vinden aldus /ó/ af te tekenen: wildy van my merckelyck onderscheid des zelven letters ⁺hóren/ merckt opt verschelende gheluid inde (27) vólghende wóórden/ op ende hóp, om ende óch, een zoch ende ick zócht, een bock (hoedus) ende een stóck, opslocken ende schócken, schol ende schóver, wol ende vólck, my dorst, ende ick dórsche, tis bol ende een ból des spinróckens/ hy is dol ende een dól inde royschuit/ een sock an de voet/ ende het zóck des vrouws/ een bot visch ende ghebód, ick mocht ende ick brócht, kort ende kórl, porren ende pórtye: in onder, ongezond, droncken, grond, hóórdy deerste: in óf, ós, pót, tót, zót, etc. hóórdy de twede. R. bylo hier merck ick een gróót verschil int gheklanck dezes letters daar ick nóyt op gheacht hebbe. G. overmids ghy het eyghen gheklanck der wóórden wist/ eer ghy schryven leerde/ valt v het onderscheid vande verschelende uytspraack eens zelven letters niet zwaar/ dóch een vreemde die onze taal leren wil/ blyfter in versuft. R. dats wel af te nemen maar hoe wildy dit beteren? G. met het voorverhaalde bytéken. R. dit zal by velen als ófmen niewicheid wilde invoeren ghelasterd worden. G. ergherlyke óf onnódighe niewicheyd ben ick inde grond vyand/ zaagh dóch ghaern/ met de minste verandring zó doenlyck is/ datmen onze taal volkomentlyck ende schicklyck moght spellen. (28) De Hebreen/ Grieken/ ende Hóóchduitschen hebben voortyds om de verscheydenheyd des gheluyds af te tekenen/ verscheyden bytékens óf tittels in haar schrift ghevoeght. R. hebben

+ o

+ Erasm. de pronun.

+ ó

+ Onderscheid in o ende ó.

[p. 23]

wy zulken voorschrift waarom zoument in ghelyken gheval niet om beters wille vólghen/ maar zegt my hoe 't by hunluy is toegheghaan. G. het blyckt uyt oude munt/ óóck by de ghetuychenis van Jeronymus ende andere/ dat de Jueden tót de Babilonische ghevangkenis een ander maxel van letteren (met den Samaritanen ghemeen) ghehad hebben: oubólligh van fatsoen/ den huidendaagschen onghelyck/ dóch van ghetal/ kracht ende uytspraack eens/ de ichtighe zoude Esdras ghevonden hebben ende zyn in ghetal XXII. altemaal meklinkers/ der welker vier als Aleph, He, Vau ende Iod, voor klinkers by den ouden Hebreen somtyds ghebruickt zyn geweest met Aleph endé He, een /a/ óf altemet een ander gheklanc uytbeeldende/ met Vau een /o/ óf /u/ met Iod een /e/ óf /i/ ende somwyl wel andere; dies haar sprake voor den leerlinghen bezwaarlyck te lezen valt/ alzómen gheen zekere reghels heeft/ wanneer deze letters haar eighen óf welck der klinkers gheklanck zy hebben/ (29) dan by raming óf uyt de ghewoonte lezen zy haar schrift: Namaals heeftmen de punten óf tittels (tót behulp der leerlinghen) boven/ in/ ende onder de letters gevoecht/ waar mede nu haar taal onderscheidelyck kan ghelezen worden: Dóch de gheleerde lezen meestendeel nóch zonder punten om dattet dick twyfelachtigh is wat mening d'oude schryvers in zommighe wóórden ghehad hebben/ welker beduyding met de verandering van een tittel dickwils veel verscheelt óf gheheel strydigh is: ende des niet teghenstaande/ zietmen ons onder elckander tót haten/ vervólghen/ ja tótter dóód toe twisten/ als de gheleerde dickwils zonder hulp des heylighen gheests (vermits de voorghaande twyfelachtigheit) des schrifts zin/ herwerts ende derwerts draayen. De punten zyn na zommigher mening wel 400. Jaar na Christus gheboorte eerst ghevonden. Hoe de Grieken ende Hóóchduitschen met byzondere bytékens verscheiden uytspraack afmercken is velen ghenoegh bekent: De Latynen hebben óóck voormaals enighe letteren onverscheydelyck gheschreven als de /o/ ende /e/ in voster en vester, advorsum en adversum, votare ende vetare, convollere ende convellere, (30) amploctere en amplectere. De /i/ ende /u/ in lacrume ende lacrime, maxumus en maximus, optumus en optimus, lubido en libido, pulcherrumus en pulcherrimus. De /o/ ende /u/ in poblicum volnus colpam zó verhaalt is. De /ae/ ende /ai/ in caesar en caisar, magnae en magnai en zó vóórt/ dat metter tyd ghebetert is door naarstighe en verzóchte schryvers: zó behóren wy elck na vermoghen óóck te doen. R. onze ouders hebben alle bytékens ende tittels ghemyt alzó t' ghebruick van dien moeyelyck valt ende t' schrift daar me ontciert is: dies zoud ick beter raden t' maxel des letters wat te veranderen. G. dat behaaght my óóck best/ ende dat meer is wy hebben

[p. 24]

hier toe voorschrift an den Denen die een byzonder gheklanck vande /o/ ⁺niet met een bytéken/ maar met een doorslaghen o aldus ø afbeelden dóch/ alzó dit voort eerst (in myn zin) alte gróte verandering zou maken/ mochtment voor dees tyd mettet bytéken verzoeken ende óf t' selve verzuimt word/ en by d' een aenghenomen by d' ander niet/ zó blyft altyd de ghewoonlyke spelling onverandert. Daarmen óóck twyfelachticheid int wóórd vermoet/ is hier middel/ om de verscheidenheid af te beelden/ zó wel inde enkel (31) als dubbel/ oo. R. vindmen bay de voors. gheluiden van /o/ ende /ó/ zich te verlanghen óf verdubbelen onderscheidlyck? G. Ja men merckt ⁺in de vólghende wóórden/ kool carbo en kóól caulis, hoop spes hóóp acervus, ick koock spys ick kóók óf breke ick sloot claudebam een slóót fossa, ick poot planto, een póót pes quadrupedis, roock odor, róóck fumus, ick bood gheld voor een bóót, ick loof laudo en ghelóóf fides, met nóch ontelbare: Welker gheluyd óóck doort voorghaande bytéken onderscheiden wort. Want evenghelyck in hoop spes het gheluyd van op verlangt is/ alzó is óóck in hóóp acervus het gheluit van hóp verdubbeld/ merckt int uytspreken van op zó ghy de /o/ lang inde mond laat worden daar komt oop/ t' eerste deel van open ófte met een h. hoop spes af: alzó dat na myn mening de /o/ in op, open, ende hoop spes een is: als óóck in zon, zone ende zoon. Maar van hóp de /ó/ als voren verlanghende word hóóp acervus alzó dat in hóp, hópen, cumulare, ende hóóp acervus, een zelfde gheklanck ghehóórt wort/ dat de /a/ wat ghelyker is/ als in de ⁺vorighe. Tselve gheluyd beelden de Hóóghduitschen uyt/ met /aa/ na den ⁺Zuri-(32)schen Dictionaris: zó ick achte heeft der Syrischer eerste letter die zy Oleph noemen t' selve gheklanck ghehad. uyt al t' welcke ick besluyt/ dat het eerste by ons niet afghetekende gheluyd het rechte eighen gheklanck van een o behóórt te zyn. R. dit onderscheydlyck gheluid/ na ic bemercke is heel nódigh ghebetert/ want het selve behalven de onschicklyckheid door de verscheidenheid des betekenis/ gróte duisterheid ende misverstand in een sprueke lichtelyck mach veróórzaken: dies verwonder ick my dat het selve niet eer ghebetert is. G. verscheiden schryvers hebbent haar wel onderwonden te doen/ maar heeft tót nóch toe gheen vóórtghang ghehad: enighe hebben t' vorighe gheluyd vande /o/ in om ende op met een /u/ willen helpen schryvende um ende up maar vinden haar in vele wóórden daar t' selve gheklanck is verleghen/ zó ghy nóch horen zult. Andere hebben de ⁺/óó/ met /oi/ ende /oa/ willen onderscheiden schryvende oick, koipman, ick hoir, gheloif, etc. ófte / oack, koapman, hoar, gheloaf: dóch is hier mede t' verschelende gheklanck inde enkel/ o/ ende/ ó/ niet ghe-

+ Deensche ø

+ oo en óó.

+ Hóóghduitsche aa.

+ Syrische Oleph.

+ oi
oa

[p. 25]

betert; óóck is de/ oi/ de óy in móy, beróyt, nóyt alte ghelyck/ hoe wel in deze wóórden het gheluyd vande ó ende niet (33) van /o/ voor de /y/ ghehóórt word/ t' welck andere voor ons óóck wel ghemerckt hebben schryvende moay, beroayt, etc. maar de /oa/ is gheheel vreemd/ ende nieu:⁺ daar teghens ons bytéken gheen verandering inde ghewoonlyke t' samenvoeging der letteren inbrengt/ ende óóck int enkel gheklanck zyn kracht evenghelyck bewyst. R. ick moet bekennen dat ghy my hier in met ghoed bescheid vernoeght hebt: maar isser nu nóch meer te zegghen.

+ oay.