't Word grooter plas: maar niet zo 't was. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1670-1760

Vertaalhistorie. Deel 3

[p. 93]

28
Richard Steele, De guardian, vert. door Pieter Le Clercq, Rotterdam / Amsterdam, 1730.
Uit: deel 2, nummer 62.

Dit door Richard Steele geredigeerde spectatoriale geschrift verscheen dagelijks van maart tot oktober 1713. In het origineel is dit nummer 164. De Nederlandse tekst werd later meerdere keren aangehaald, o.a. door Nieuwe vaderlandsche letteroefeningen, II, 1 (1768), pp. 35-38, en door O.C.F. Hoffham in zijn Theorie der Nederduitsche poëzy (1788, ed. 1809, p. 99). Voor Le Clercq zie no. 26.

[...]

Men kan de schriften der gene, die de gedachten van vreemde schryvers, of hunne werken in onze taal wel overbrengen, niet genoeg achten. Een voortreffelyk Kerkvoogdt van onzen Godsdienst merkt aan, dat 'er geene wyze van schryven zoo bequaam is om eene taal te verfraayen en te beschaaven als de overzettingen, indien de gene, die ze onderneemt, eene genoegsaame kennis der beide taalen hebbe. Een man, die in zyne eige taal schryft, word door den yver zyner verbeelding en de vaardigheit van zyne gedachten te zeer vervoert om eene behoorlyke acht te geeven op de gevoeglykheit der figuuren, en op de netheit der uitdrukkingen; zoo dat hy of deeze verwaarloost, of de andere te veel pynigt. Maar als een man, die in eene andere taal overzet, is vry van deeze vervoering van geest, en kan met bedaarde zinnen op de woordgestalten en spreekwyzen letten. Daarom sloegen de Franschen den rechten weg in, toen zy, om hunne taal te beschaaven, hunne beste Schryvers te werk stelden aan het vertaalen der beste Latynsche en Grieksche Schryvers. Dit is het gevoelen van deezen geleerden Kerkvoogdt. Een ander, onlangs overleden, verhaalt ons, dat men vertalingen, waar in voornamelyk op den zin der schryvers gelet wordt, naauwlyks in Engelandt gezien heeft voor deezen tydt; dat men voorheen niet dan letterlyke, en by gevolg lamme, overzettingen in onze Engelsche taal vondt. Wat belangt de moeyelykheit om veel te vertaalen, ik geloof dat yder van Mylord Roscommons gevoelen zal zyn, als hy zegt,

Het eigen opstel eischt, 't is waar, de meeste kunst:
Maar de overzetting is ook waardig onzer gunst,

[p. 94]

 

Want schoon haar stoffen lang voordeezen zyn gevonden,

 

Zyn beide, haaren geest en handen vastgebonden;

 

En wel vertaalend' 't gene een ander heeft gedacht,

 

Arbeidt de vinding min, maar 't oordeel met meer kracht.³⁶

Dryden heeft verstandiglyk aangemerkt, dat een overzetter zynen schryver zoo bekoorlyk moet vertoonen als hy immers kan, mits behoudende zynen zwier, en hem niet ongelyk aan zich zelven maakende. De letterlyke en slaafachtige overzetting, die dezelve Dichter niet onaardig noemt de kunst van op de hielen van een' schryver te treeden,³⁷ wordt met reden bespot van den Ridder John Denham. Ik oordeel, zegt hy, dat een schryver dwaalt, die naa den tytel van getrouwen overzetter staat, voor al in het stuk van Poëzy. Men laate deeze zorg bevolen aan vertaalers van zaaken, waar in de minste omstandigheden van gewigt kunnen zyn, gelyk in historische gevallen of in geloofsartykelen. Maar die het zelfde wil doen in Poëzy, zal nooit in zyne onderneeming gelukken, om dat hy iets onmogelyks onderneemt: want hy moet niet alleen de eene taal in de andere, maar ook Poëzy in Poëzy overbrengen; en de Poëzy is zoo vol van fyne geesten, dat zy in het overgieten vervliegen en als 'er geen nieuwe geesten by gedaan worden, blyft 'er niets over dan het gene de stokers terra damnata of caput mortuum noemen; want elke taal heeft zyne byzondere aardigheden die kracht en leeven aan de uitdrukkingen geeven: en die zich op letterlyke vertalingen legt, zal het ongeluk hebben van dien jongen reiziger, welke zyne eige taal buiten 's lands vergat, zonder eene andere geleert te hebben. De moedertaal, slaaflyk in 't latyn overgezet, verliest alle haare bevalligheit, en het latyn, letterlyk in de moedertaal overgebragt, is niet meer als een lichaam zonder ziel.³⁸

Naa dat ik dus aangetoont heb, wat onze beste schryvers van de vertaaling denken, zal ik mynen leezer eene vertaaling mededeelen die het licht nooit gezien heeft, en waar van ik reeds een brok in eene van myne voorgaande Redenvoeringen vertoont heb. De Lierzang op de wyze van Anakreon, die het midden van dit geschrift beslaat, is eige vinding; en al het deel, 't welk Anakreon 'er in heeft, is, dat hy den dichter het denkbeeldt of de gedachte van dit dichtstukje heeft gegeeven. De volgende vaarzen maaken het besluit van het eerste boek van de Kallipeidia van den Abt Quillet,³⁹ en kunnen voor een voorbeeldt van eene edele en geestige vertaling gehouden worden, die het merkteken en de zwier van haar oorsprongkelyk behoudt.

[...]

36 De verzen zijn vertaald uit An essay on translated verse van Wentworth Dillon, fourth Earl of Roscommon (1684), regel 59-64; zie Steiner, 1975, pp. 76-77. Het origineel heeft voor ‘wel vertaalend'’ in de 5de regel: ‘by improving’.

37 Dryden, ‘Discourse concerning...satire’ (1692), Dryden, 1962, II, p. 153.

38 Zie John Denham, ‘Preface’ bij zijn Destruction of Troy (1656), naar boek 2 van Virgilius' Aeneas (Steiner, 1975, p. 65). Ook aangehaald door Dryden, in zijn ‘Preface’ bij Ovid's Epistles (1680); zie Dryden, 1962, I, p. 271.

39 In het Engels volgt hier een vertaling van een passage uit Claudianus, De raptu Proserpinae. Le Clercq gebruikt in de plaats hiervan een gedeelte uit zijn eigen vertaling van Claude Quillet, La Callipédie ou la manière d'avoir de beaux enfans (1605), het Huwlyks mintafereel (1722).