De Oudheid in het Nederlands

III. De bibliografische informatie

a. De referenties

Wij onderscheiden ‘volledige referenties’, ‘verwijzende referenties’ en ‘korte aanduidingen’.

Een volledige referentie vermeldt alle bibliografisch essentiële gegevens van de titelpagina van een zelfstandige publikatie, of van de titel en het onderschrift van een niet zelfstandige publikatie: naam en voornamen c.q. voorletters van de auteur(s), titel, ondertitel, aanduidingen omtrent vertaler of bewerker, reeks en reeksnummer, plaats van uitgave, (eventueel verkorte) aanduiding van de commerciële uitgever(s),²² jaar van uitgave (in principe van de eerste druk), zo nodig pagina('s) waarop de bedoelde vertaling voorkomt. Titels, vooral van oudere werken, worden soms ingekort (weglating gesignaleerd door: ...), maar essentiële elementen vallen uiteraard nooit weg.²³ De spelling wordt letterlijk van de publikaties gekopieerd, met alle

22 Bij publikaties die dateren van vóór 1601 kopiëren wij, volgens gevestigd bibliografisch gebruik, het drukkersadres van de titelpagina (of van het colofon) ‘ad litteram’.

23 Als niet essentieel voor ons doel beschouwen wij retorische epitheta in de trant van ‘hoogberoemd’, ‘zeer stichtelijk en rijk aan lering’ e.d., vermeldingen van illustraties enz. Titels en functie-aanduidingen van vertalers en bewerkers (drs., kanunnik, prof.) laten wij zonder meer achterwege.

[p. 18]

(in)consequenties vandien. Waar het evenwel de spuigaten uitloopt, attenderen wij daarop met [sic]. Bibliografisch essentiële aanduidingen die volledigheidshalve door ons worden toegevoegd, staan tussen teksthaken: [xxxx]. Na de meeste referenties volgt, gemarkeerd door -, een zakelijke toelichting (cf. III.b).

Verwijzende referenties bestaan uit de familienaam van een auteur, vertaler of samensteller, een citeertitel die de echte titel vaak sterk inkort, het jaar van uitgave en een pagina-aanduiding. Deze beknopte referenties gebruiken wij om te verwijzen naar een publikatie die is opgenomen in afdeling I.c: Bloemlezingen. Daar vindt de gebruiker de volledig uitgeschreven referentie, gevolgd door een toelichting bij de publikatie in haar geheel. Ook na een verwijzende referentie volgt bijna steeds, gemarkeerd door -, een zakelijke toelichting (cf. III.b).

Korte aanduidingen komen alleen voor bij de items ‘vóór 1924’ en in de ‘aanvullende opmerkingen’.²⁴ Deze summiere ‘wegwijzers’, die de speurder in de goede richting helpen, bestaan uit de naam van de vertaler, het jaartal en de afgekorte aanduiding van de brontekst. Het jaartal wordt gevolgd door + (= en volgende jaren), als de bedoelde stukken voorkomen in publikaties die over meer dan één jaar gespreid verschenen. Wie meer wil weten over de aldus gesignaleerde fragmenten, kan zoeken in de bestaande bibliografische lijsten (afdeling I.a). In veel gevallen kan hij ook terecht in afdeling I.c: Bloemlezingen.

24 Voor de ‘filosofie’ van deze korte aanduidingen verwijzen wij naar I.b in deze Inleiding.

b. De toelichtingen

Wij sommen hier de elementen op die in de toelichtingen kunnen voorkomen, met een beknopte ‘legende’:

1. Zakelijke aanvullingen van de referentie. Dit kan betekenen:

- de precieze vermelding van de brontekst, als die niet blijkt uit de referentie zelf; in een aantal gevallen (bijvoorbeeld voor de dichters die traditioneel vallen onder de noemer ‘Griekse lyriek’) is het nodig te refereren aan een of twee moderne tekstuitgaven; de lijst van deze edities vindt men in afdeling I.b;

- het al dan niet voorkomen van de Griekse of Latijnse tekst;

- een ‘correctie’ van het publikatiejaar, onder meer als het gaat om een postume uitgave; in die gevallen trachten wij, eventueel bij benadering, de échte ontstaansdatum van de vertaling te vermelden;

- als de referentie niet die van de eerste publikatie is, wordt hierover meer uitleg gegeven en wordt naar de eerste uitgave verwezen; gedeeltelijke voor-publikaties van boekvertalingen worden echter niet vermeld, tenzij daarvoor een specifieke reden is (ingrijpende herwerking, lange tussenperiode, wegvallen van belangrijke delen uit de voorpublikatie enz.);

- formele kenmerken van de vertaling: volledigheid, poëzie of proza, versvorm, gebruik van tussenvertalingen enz., voor zover deze informatie niet uit de titelreferentie kan worden afgelezen.

[p. 19]

Met nadruk wijzen wij erop dat wij subjectieve notities en ‘oordelen’ vermijden. Bibliografen zijn geen scheidsrechters in de bonte vertalersarena.

2. Herdrukken. In principe is de hoofdreferentie die van de eerste druk of de eerste publikatie in boekvorm. In de toelichting kunnen in verband met herdrukken de volgende aanduidingen voorkomen:

Herdr.: [jaar] = de vertaling is één keer herdrukt, bij dezelfde uitgever, in het aangeduide jaar.

Herdr.: [plaats], [uitgever], [jaar] = de vertaling is één keer herdrukt, bij een andere uitgever, namelijk..., in het aangeduide jaar.

Herdr. tot: [jaar]^x (= met superieur cijfer) = de vertaling is meer dan één keer herdrukt; de laatste herdruk verscheen bij dezelfde uitgever als de eerste, in het aangeduide jaar, en is de (x) zoveelste.

Herdr. tot: [plaats], [uitgever], [jaar]^x (= met superieur cijfer) = de vertaling is meer dan één keer herdrukt; de laatste herdruk verscheen bij een andere uitgever dan de eerste, namelijk..., in het aangeduide jaar, en is de (x) zoveelste. Soms staat na de vermelding Herdr. [tot] tussen ronde haken nog een reeksverwijzing. Dit beduidt dat de vermelde herdruk, in tegenstelling tot de eerste uitgave, deel uitmaakt van de aangegeven reeks.

Als een herdruk is ‘gewijzigd’, ‘herzien’ e.d., trachten wij dat duidelijk te maken, bij voorkeur met de formule die in de herdruk zelf wordt gehanteerd en met vermelding van de naam van de bewerker(s), bezorger(s) enz. Lichte wijzigingen in de titels van herdrukken (die zijn legio) worden niet gesignaleerd.

3. Het ‘voortleven van de vertaling in... aanhalingen’.²⁵ Voor dit aspect van de vertaalgeschiedenis, het citeren van/uit een bestaande vertaling, moesten wij ons, gezien de aard van deze Gids, noodzakelijk beperken. Voortdurend stond ons de praktische bedoeling van onze lijst voor ogen. Veel beslissingen zijn dan ook ad hoc genomen. Enkele door ons gevolgde vuistregels zijn:

- citaten in schoolboeken en -bloemlezingen, literatuurgeschiedenissen enz. worden in de regel niet vermeld;

- als een vertaling is opgenomen (ook slechts gedeeltelijk) in het ‘verzameld werk’ van een auteur, wordt dit wél vermeld, meestal door middel van een ‘verwijzende referentie’;

- als een moeilijk bereikbare vertaling is opgenomen (ook slechts gedeeltelijk) in een breder verspreide publikatie, vermelden wij dit. Het meest voorkomende geval is dat van een vertaling die eerst in een periodiek of in een beperkte oplage werd gedrukt, en nadien in een bloemlezing, verzamelwerk e.d. wordt opgenomen. Omdat afdeling I.c alle belangrijke bloemlezingen e.d. geeft, volstaat doorgaans ook hier een ‘verwijzende referentie’.

25 De formulering komt van Geerebaert, Lijst, 1924, p. XVII.