Alle de ontleed- genees- en heelkundige werken

[p. 337]

De Twaalfde Ontleet-kundige, Voorstellige brief Door Mich. Ernestus Etmullerus, Medicyne Doctor, enz.
Aan den zeer vermaarden Heer, Fredrik Ruysch,
Medicyne Doctor, Hoogleeraar in de Ontleet en Kruyt-kunde, enz.

Aangaande de bastagtige Zelfstandigheit der herssenen, enz.

Zeer Vermaarde en Ervare Heer.

ONder anderen zaken, over dewelke ik my, in Nederlant ophoudende, grotelyks verheuge, gezien of gehoort te hebben, is niet van 't minste, dat ik U in 't voorledene jaar de natuur der planten in de stadts Tuyn van Amsterdam heb horen uytleggen, en by U tegenwoordig geweest ben, wanneer gy in de openbare ontleding uwen tegenstrever dapperlyk overwon; maar dat het my ook heeft mogen gebeuren uwe naauwkeurige bereidingen te bezigtigen, dewelke zo veel te waardiger om te aanschouwen geschat moete worden, hoe ze zekerder, niet gezien zynde, ongelooflyk voorkomen. Deze byzondere beleeftheydt aan my bewezen, als mede zeer beroemde Heer, uwe bekende gereetheit om nieuwe ontdekkingen in de ontleetkunde aan de geleerde werelt mede te delen, heeft my aangemoedigt, met dezen brief na zommige zaken U te ondervragen, niet twyffelende, of gy zult, schoon gy door oneindige bezigheden afgetrokken wort, myne leergierigheit ten besten houden, en myn wensch voldoen.

Derhalven, daar ik uwe onderrigting nu over verzoeke, zal zulks zyn

[p. 338]

van de herssenen. De verdeling van de Zelfstandigheit der herssenen door Piccolomineus, naarstig onderzoeker der zelver uytgevonden, en van de hedendaagze aangenomen, is bekent, waar by dezelve verdeelt wort in een graauw of wit-blaauwagtig lichaam, en in een blank wit, of vaster lichaam; zo dat het eerste, nadien het niet alleen in de opper-vlakte, gelyk als een bast zyn merg omringt, maar ook een weinig dieper met een draaying, even als de darmen lopen, doordringt, genaamt wort dan eens de [substantia cineritia seu corticalis vel cortex cerebri] bastagtige Zelfstandigheit, de bast, en dan wederom de graauwe Zelfstandigheit; het twede wort het [medulla seu medullaris cerebri substantia] merg, of de mergagtige Zelfstandigheit genaamt.

Maar wanneer de ontleders zullen uytleggen, van wat maakzel de bast der herssenen (ik sla nu het merg over) is, verschelen ze oneindig van malkanderen geen wonder: want het is zeer moeyelyk (het zyn de woorden van Malpighius in zyn brief aan Fracassatus over de herssenen) te bepalen, van wat natuur deze bastagtige Zelfstandigheyt der herssenen is. Want het schynt geen vast deel uyt root zame geronne bloet, of het behoort ook niet tot het werktuyg van 't gevoel; egter is het waarschynelyk, dat het ten minste zeer kleyne pypjes heeft, waar door de bloedige deeltjes in 't zelve doordringen, en dat het nademaal het weker en slibbiger zich vertoont, veel verscheelt van de mergagtige Zelfstandigheit, het welk daar van omringt wort. En zo men ooit de herssenen een parenchymateus vleesch moest toeschryven, waar door de vaten en andere werktuygen door de herssenen verspreit ondersteunt wierden, zou het vleesch van de bast daar toe bequaam zich opdoen, nadien het schynt boommos met weeke kly vermengt te verbeelden.

Carolus Fracassatus (op dat ik de ouden verzwyge) oordeelt in zyn brief aan Malpighius van de herssenen, dat de bast vloeit van een wateragtig vogt, namentlyk wei (met bloet vermengt en vol van gal) en een ligt breekbare samenstel bezit, en van de gesmolten en nedergestorte zouten, zouter als het merg zelfs gemaakt wort.

Willis in zyn ontleding der herssenen op het 10. hooftstuk leert, dat dezen bast een lichaam van een byzonder en eyge zoort is, waar in een vogtigheit uyt nauwe vlegtingen van vaten gelyk als uyt slangswyze pypen van een helm nederstort; het welk door zyn eyge gest of vlugzout opzwellende tot de [spiritus animales] dierlyke geesten overgaat, en eerst het lichaam der grote, en daar na der kleine herssenen ingaande, als of het zyn verblyf op een openbare markt nam, wort het door den gestadigen omloop zuyverder, en na dat het verscheide bewegingen door het [fornix] welfzel,

[p. 339]

het [corpus callosum] weeragtig lichaam, en het voorste en agterste gedeelte der herssenen ondergaan heeft, brengt het de wonderbaarlyke inwendige zinnen in ons voort; hy meent, dat ook in dezelfden bast door de verscheide beweging van zommige geesten de daden der geheugenis worden uytgelokt; waarom hy zegt, dat dezen bast met menigvuldige groeven en kronkels gerimpelt is.

Malpighius in tegendeel hout de klieren staande, dewyl hy in zyn verhandeling van den bast der herssenen zegt: ik hebbe in de herssenen der bloedige volkome dieren bevonde, dat den bast een overvloet en vergadering van kleine klieren is; Deze worden in de rimpels en gelyk als uyt gestrektein darmpjes, in welke de witte wortelen der zenuwen eindigen, of, zo gy liever wilt, daar van haar begin nemen, zodanig by malkanderen geschikt, dat de uytwendige oppervlakte der herssenen uyt een verzameling daar van gemaakt wort. Zy hebben een eyronde figuur, dewelke nogtans van de byleggende kliertjes van alle kanten gedrukt wordt, waar door 'er welstompe hoeken ontstaan, zo dat zeer vele tusschen-plaatsen bykans gelyk zyn. En een wynig daar na: en zo men de natuur van de bast met een gemeen voorbeelt zou mogen uyt leggen, zou 'er het maaksel van een granaat appel bequaam toe zyn: want in de gelykmatige verzameling van de greintjes of korreltjes wort 'er een schets van den overvloet der kliertjes, waar uyt de bast bestaat, afgemaalt, maar de vezelen van ider korreltje afkomende, en door het vlies verspreit zynde vertonen een ruwe afbeelding van 't herssenmerg. Om deze klieren in 't gezicht te brengen, gebiedt hy de herssenen in water of olie te koken, en op dat ze duydelyk te voorschyn zoude komen, leert hy, dat men boven op de bast zwart gemaakte brandewyn gieten, en die wederom zagtjes met katoen afnemen zou; ondertusschen wederleit hy grondelyk de redenen, welke Warthonus tegen de klieragtige natuur der herssenen ingebragt heeft. Dat de goddelyke Hippocrates dit gevoelen al gehat heeft, betuygen deszelfs woorden in 't boek van de klieren, op de derde afdeling. het hooft heeft ook klieren, namentlyk de herssenen, dewelke een klier gelyk zyn: want de herssenen zyn wit, en ligt te breken, niet anders, als een klier. Aan dit gevoelen hebben behalven Vieussens, in zyn beschryving der zenuwen, op het 10. hooftstuk van het 1. boek, alle de hedendaagsche geneesheren en ontleders tot nog toe haar zegel gehangen.

Maar nu, wanneer ik uyt Engelant wederkerende het geluk hadde van U wederom te groeten, verheugde ik my by uytnementheyt over dat gezicht, 't welk de zelfde bastagtige Zelfstandigheit, zeer net van U bereidt, vertoonde; want ik konde bespeuren, dat den gehele bast niets anders was, als een zeer verbonde ineenschakeling en zamenstel van zeer kleine bloetvaatjes.

Derhalven verzoek ik U op het ernstigste, zeer beroemde Heer, dat het U

[p. 340]

behage, het ware maakzel van de bast der herssenen bekent te maken, deszelfs gedaante te vertonen, en het gebruik te bepalen.

Het geheugt my insgelyks, dat gy onder andere geleerde redeneringen, die gy gewoon zyt voort te brengen, gewag maakte van 't [medulla spinalis] ruggemerg, en dezelve geheel hielt voor een Zamenstel van vaten, en zenuwagtige draden. Maar nadien dit merg, gelykerwys het dezelfde vliezen met de herssenen gekregen heeft, alzo tot nog toe gehouden is uyt de zelfde Zelfstandigheyt te bestaan, zodanig nogtans, dat de bast, dewelke men voornamentlyk ziet in de opper-vlakte der herssenen, alhier het middelpunt beslaat, van het merg omringt zynde; en daar en boven tot nog toe lang gezintwist is geweest over deszelfs oprecht gebruik, en den uytgang der zenuwen, nademaal de ouden stelden; dat dezelven van de nek, naderhant van de kleine herssenen, en eyndelyk van de grote en kleine herssenen (het welk een uytvinding van Varolius is) beyden voortquamen; zult gy uw naam, beroemde Heer, niet weinig verbreiden. Indien gy het ware maakzel van 't ruggemerg ontdekt, en den oprechten oorspronk bepaalt zult hebben.

Voor het overige wensch ik van herten, dat gy dit jaar gelukkig eyndige, en de tydt van 't volgende en meer anderen jaren met gelyke voorspoet zult doorbrengen, op dat de verborgentheden der ontleetkunde tot groote eere van God Almachtig, en van onze heilzame konst dagelyks meer en meer door U aan 't licht komen; ik zal ook hier door hoope krygen, dat gy Voortvaaren zult my verder te begunstigen, die ben.

Een Gestadige vierder van uwe wytberoemde naam.

MICHAEL ERNESTUS ETMULLERUS.

Van Leipzig.

Dr. in de Medicyne, en Mr. in de Philosophie.

Geschreven in Amsterdam den zeven en twintigste van wintermaant. in 't Jaar 1699.