Alle de ontleed- genees- en heelkundige werken

[p. 236]

De Tweede Ontleed-kundige voorgestelde brief Van Johannes Gaubius,
Aan den zeer vermaarden Heer Frederik Ruysch,
Medicyne Doctor en Hoogleeraar in de Ontleed-en Kruyd-kunde, enz.

Aangaande de konstige hardmaking van het Bal-zakje van een Mensch, den loop en meenigte van deszelfs bloedvaten; midsgaders de slag-aderen verspreyd door het beenvlies der Ribbens, door de tusschen-kraakbeenige plaatzen der Ribbens, Harte-zakje, enz.

Edele, Vermaarde, en zeer Geleerde Heer.

Zoo groot is uw goedhartigheyd en beleeftheyd omtrent my, dat 't my dunkt, geene bequaame woorden te zullen kunnen bedenken, waar mede ik beginne, en myn schuldige dankbaarheyd bewyzen zal.

Zekerlyk, my konde niets aangenamer voorkomen, als dat gy, uwe meenigvuldige, en zwaarwigtige, ja absoluut nootzakelyke bezigheden aan een zyde gezet hebbende, uw verwaardigt hebt myn eerste Brief met zoo veel goedheyd en vriendelykheyd in te zien. Ik heb waarlyk reden, om zulks altyd met een dankbaar herte te erkennen. Buyten myn verwagting, hebt gy my ook zoo een klaare en duydelyke uytlegging der Anatomische quaestien, die ik U Ed: voor eenige dagen toegezonden hadde, gegeven niet alleen; maar het heeft U Ed: daar en boven behaagt de Figuuren daar by te voegen, dewelke zoo nauwkeurig zyn, dat niemand, wie 't ook zyn mag, ten zy myne

[p. 237]

oogen my bedriegen, over deze zaaken twyffelen, of eenige tegenwerping maken kan.

Hierom schaame ik my niet U Ed: ook deze volgende zaaken voor te stellen, niet twyffelende, of zult dezelve, volgens uwe aangeboore gewoonte en goedhartigheyd, ook met vriendelykheyd ontfangen.

In de voorgaande Brief hebt gy ons klaar vertoont de manier, en weg, om het Bal-zakje van een mensch te bereyden; namentlyk, op wat wyze ons in het gezigt komen de kliertjes en middelschot van 't Bal-zakje, als mede deszelfs hayr-kokertjes. Indien het U Ed: behaagde, hier ook by te voegen de bereyding van 't Bal-zakje, door welkers hulp de bloed-vaten in 't gezigt komen, en dat zonder quetzing ofte scheuring van 't zakje, zoud gy ons, vermaarde Heer, voor altoos verpligten. Zoodanig een Bal-zakje van een mensch, dat nog aan 't lichaam vast zat, en in mumie verandert was, hebt gy onlangs, niet zonder verwondering van allen, in een privaat Collegie aan uwe Discipulen vertoont. Dat zelfde Bal-zakje scheen my niet opgeblazen, egter verhard te zyn; daar en boven had gy in 't zelve de natuurlyke rimpels [rugae], en de langwerpige streep [linea longitudinalis], waar mede anderzints een gezond mensch voorzien is, niet alleen vernietigt, op dat men de loop der vaten des te beter en klaarder zou beschouwen; maar het hadde ook geen tegennatuurlyke rimpels of kreuken aangenomen. Wat de natuurlyke couleur aangaat, die was niet veel verandert, maar vertoonde zig met wit en rood vermengt. In dit zakje zynde als dat van een volmaakt gezond mensch; en, gelyk ik gezegt hebbe, dat boven al te verwonderen is, te gelyk van zyn lang-werpige streep of linie, en natuurlyke rimpels door konst berooft, kan men alle deszelfs bloed-vaten, de kleynste niet uytgezondert, leggende nog in haar natuurlyke situatie, zeer klaar beschouwen. Verders hebt gy ons de gelegentheyd vergunt, om te zien den uytgang der grootste stammetjes, dat is, takjes van de bloed-vaten, en op wat wys dezelve in de oppervlakte van 't Balzakje verspreyd worden; het welk geenzints, volgens myn oordeel, geschieden kan in een zakje, dat na de gemeene methode opgesneden, en op een vlakte uytgestrekt is. Daarom verwondere ik my niet, dat tot nog toe niemand der Ontleders deze verdeeling en verspreyding der bloedvaten volmaaktelyk beschreeven, veel min dezelve in Figuuren afgebeeld heeft.

Ik wil ook gaarne bekennen, zeer beroemde Heer, dat ik lang verlangt hebbe eens te mogen zien de demonstratie van het Been-vlies der Ribbens [periostium costarum], en van het Rabbe-vlies [membrana pleura]: want ik heb lang in twyffel gestaan, of het buytenste gedeelte van 't ribbe-vlies, of deszelfs plaatje ziende na de ribbens, in plaats van 't been-vlies verstrekte; dan of de ribbens voorzien waren met een vlies, 't welk onmiddelyk de ribbens inwendig bekleed.

[p. 238]

Wanneer ik Spigelius eens hier over las, scheen hy my te kennen te geven, dat het ribbe-vlies de ribbens tot een been-vlies verstrekte; want in 't derde Hooftstuk van 't negende Boek zyner Ontleding, gebruykt hy deze woorden; Niet ongevoeglyk zultge 't noemen het bekleetzel der ribbens, (hy spreekt van 't ribbe-vlies) zoo gy de Griekze benaaming wilt uitdrukken: want het is een vlies, het welk de geheele holligheyd van de borst, en voornamentlyk ook de ribbens bekleed. Indien gy my niet bevoolen had den vermaarden Vesalius en den uytmuntenden Bartholinus te leezen, zoude ik ligtelyk in eene dwaling vervallen zyn: want de eerste zegt pag. 711. cap. 2. Voorts, behalven dit vlies, het welk de ribbens en de borst bekleed, is 'er nog een ander byzonder vlies in yder ribbe, het welk ik oordeele, dat de Grieken het tweede vlies, dat de ribbens bekleedde, genoemt hebben, enz. De laatste bevestigt het zelfde, in het 4. Hooftstuk van 't 2. Boek; Ondertusschen hebben de Ribbens haar been-vlies: van zommigen genoemt de derde rok van 't ribbe-vlies, en van anderen het been-omringend vlies.

Met deze woorden scheenen my de gemelde Autheuren het tegendeel van dat geene te kennen te geven, het welke ik uyt de Ontleeding van Spigelius getrokken had. In uwe laatste betooging, is 't voor onze oogen gebleken, Dat de ribbens, behalven het ribbe-vlies, voorzien waren met een byzonder been-vlies: en dit nog niet alleen, maar gy hebt ook aangetoont, Hoedanig de bloed-vaten door dat been-vlies zyn verspreyd, en haar loop verder volvoeren door 't ribbe-vlies heen; het welk ik tot nog toe in geen Tafels van de Ontleeders afgebeeld gezien hebbe.

Wy zyn ook met groote verwondering gewaar geworden, Dat de stammetjes der tusschen-ribbige bloed-vaten niet door het ribbe-vlies, of door deszelfs verdubbeling, maar daar onder liepen, en dat dezelve onmiddelyk van het been-vlies niet minder, als de ribbens, bekleed wierden; het welk ik nooyt van anderen aangemerkt gezien hebbe. Alle Autheuren, zoo veel ik 'er doorbladert hebbe, getuygen uyt een mond, Dat deze bloed-vaten door de gemelde verdubbeling verspreyd worden: maar gy hebt ons aangetoont, Dat zeer veele takjes uyt de stammetjes der tusschen-ribbige bloed-vaatjes oorspronkelyk, voornamentlyk door de oppervlakte na de ribbens gelegen, als mede eenige weynige door de inwendige oppervlakte na de long gelegen, verspreyd zyn; maar geenzints worden 'er stammetjes tusschen deze twee oppervlaktens geplaatst.

In uwe doode Lichamen, al van twee Jaaren af bewaart, heb ik verder aangemerkt, dat de bovengemelde tusschen-ribbige stammetjes, loopende door de onderste en binnenste groeven [costarum sulci] der ribbens, veel meer, ja onnoemelyke takken gaven aan de tusschen-ribbige spieren, als ik my had kunnen verbeelden, of iemand van de Autheuren te kennen heeft gegeven;

[p. 239]

ik hebbe de wonderbaarlyke loop der zelver, niet zonder verwondering kunnen beschouwen.

In het zelfde voorwerp waren daar en boven nog klaar genoeg te zien de bloed-vaten, loopende door de tusschen-kraakbeenige plaatzen der ribbens, en voornamentlyk van de inwendige mam-vaten haar oorspronk nemende: om nog met stilzwygen voorby te gaan, op wat wys dezelve door het been-vlies van 't borst-been [sternum], en ook door het harte-zakje verspreyd worden.

Waarlyk, ik verwondere my, dat geen Autheur tot nog toe deze vaten afgebeeld heeft, maar wat mag ik spreeken van afbeelden? Veele, alwaar zy handelen van haar oorspronk, verscheelen zeer van malkanderen; en het geen nog meer is, het harte-zakje ook zullende beschryven, zoo denken zy niet eens op de vaten.

Onder de Ouden is Vesalius, die in zyn Boek van de Gesteltenis van een Mensch, in het 8. Hooftst: pag. 728. van 't harte-zakje aldus spreekt: Het heeft byna geen slag-aderen door zig verspreyd, nog ook aderen, ten zy zeer fyne, en geringe, byna afkomstig van die, dewelke door de omringende vliezen als tot een net worden gespreyd, enz.

Andreas Spigelius de Hum. Corp. Fabr. pag. 348. cap. 5. het Harte-zakje beschryvende, spreekt in 't geheel geen woord van deze vaten, dewelke ik ook in de plaaten van de Professor Bidloo niet gewaar worde.

Andreas Laurentius de Hum. Corp. Fabr. cap. 9. pag. 347. heeft dit van de vaten van 't Harte-zakje geschreven: Het heeft gemeene aderen van de middenrifts-aderen [venae phrenicae], en nog een byzondere ader van de ondersleutel-been-ader [vena subclavia]; welke zy vena capsularis noemen. Van de slag-aderen spreekt hy in 't geheel niet.

De zeer vermaarden de Marchette, pag. 113. zegt, Dat het harte-zakje slag-aderen heeft van de middel-schots slag-aderen [arteriae mediastinae), die wegens haar kleynheyd nauwlyks kunnen bemerkt worden.

De zeer geleerden Blasius heeft het volgende van de vaten van 't Hartezakje, in zyn Anatomie pag. 124. het 2. Hooftdeel: Het heeft vaten, zegt hy, van alderhande slag, middelschots-vaten [vasa mediastina] genaamt, aderen van de hol-ader, en slag-aderen van de groote slag-ader.

Veslingius in zyn Anatomie pag. 145. zegt, Dat het harte-zakje nauwlyks zigtbaare slag-aderen bezit: met deze schynt Bartholinus over een te stemmen, by my pag. 350. alwaar hy zegt, Dat het harte-zakje kleyne aderen heeft, onder van de middel-rifts-aderen, en boven van de oxel-ader [vena axillaris]; maar geen klaarblykelyke slag-aderen. Dog hoe verre dit van de waarheyd af is, heb ik dikwils in uwe voorgemelde doode Lichamen waargenomen, in dewelke de harte-zakjes opgepropt zyn met zeer klaarblykelyke en ontallyke slag-aderen, wonderlyk door malkanderen loopende.

[p. 240]

Gy hebt ons daar en boven in uwe Lichamen vertoont de borst-klier [thymus] of zweserik, waar in gy klaar aantoonde, namentlyk, dat dezelve niet alleen in het buytenste, maar ook in het binnenste gedeelte voorzien was van bloedvaten, in zo een groote meenigte, dat deze klier overal zeer rood voorquam.

Zoo dat zekerlyk niemand zou durven staande houden, dat men nu in de doode Lichamen, door uw konst bereyd, niet klaarder als voorheen, zoo wel de bloed-vaten als andere ontallyke zaken kan beschouwen.

Daarom, zeer vermaarde Heer, ten zy ik U Ed: door myn herhaald verzoek te lastig viel, oordeele ik, dat het dienstig zoude zyn voor alle, die zig in deze studie bevlytigen, dat gy uw zelfs voor eenigen tyd ontrok van uwe andere bezigheden, en de opregte en duydelyke verdeeling van de gemelde vaatjes, door figuuren gemeen maakte; zoo zult gy zekerlyk alle verligten. Vaart wel, vermaarde Heer, en vaart voort my en myne pogingen te begunstigen.

V Ed: toegenege en Eerbiedige Vrient

Amsterdam den tweeden van Herfstmaand, mdcxcv.

JOH. GAUBIUS.