Van Achilleus tot Zeus. Thema's uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater

Leto

(Lat. latona), een Titanen-dochter, was door Zeus zwanger gemaakt van de goddelijke tweeling Apollo en Artemis. Zeus' jaloerse echtgenote Hera had zich voorgenomen de bevalling van Leto te dwarsbomen. De zwangere Leto werd op bevel van Hera door de Python opgejaagd en bovendien had Hera alle landen ter wereld verboden Leto een rustplaats te bieden waar deze kon bevallen.

Over de wijze waarop het toch tot een geslaagde bevalling kwam, deden blijkens een Homerische hymne en voorts teksten van Hesiodos, Homeros, Pindaros en latere mythografen zoals Hyginus en Apollodoros, verschillende verhalen de ronde. Zo is overgeleverd dat Delos, een zwervend en onvruchtbaar eiland dat dus niets te verliezen had, aan Leto gastvrijheid bood. Het eiland werd daarop met vier zuilen op de zeebodem verankerd en bovendien werd het vruchtbaar. Anderen vertellen dat Hera had gezworen dat geen land dat door de zon werd beschenen Leto zou opnemen. Delos werd daarom door Poseidon met een gewelf van water afgeschermd van de zonnestralen.

Gemeld wordt ook, dat Hera de bevalling trachtte te blokkeren door de godin van de zwangerschap en de bevalling, Eileithyia, te verbieden haar onontbeerlijke steun te verlenen. Eileithyia liet zich echter met geschenken omkopen door de andere godinnen, zodat na negen dagen en nachten van weeën de bevalling kon plaatsvinden. Delos blijft de hele oudheid door de centrale cultusplaats van Leto en haar kinderen.

Na de bevalling liet Hera niet af Leto het leven zuur te maken. Volgens Ovidius was het op haar instigatie dat bewoners van Lycië de uitgeputte Leto en haar kinderen het recht ontzegden om zich te laven met het water uit een meertje. De bewoners werden daarop veranderd in kikkers die gedoemd waren in dit meertje verder te leven.

Leto werd op verschillende manieren bijgestaan door haar kinderen Apollo en Artemis. Apollo doodde de Python, en samen met Artemis strafte hij »Niobe, die zichzelf vanwege haar talrijke kinderschaar had durven stellen boven Leto met haar twee kinderen. De reus Tityos, die zich aan Leto wilde vergrijpen, werd door de tweeling neergeschoten en in de onderwereld aan de aarde geketend, waarna hem tot in de eeuwigheid de steeds weer aangroeiende lever werd uitgepikt door twee adelaars of gieren, een soortgelijke straf als »Prometheus moest ondergaan.

Leto komt vanaf de 6e eeuw v.C. regelmatig voor op Griekse vazen en reliëfs, aanvankelijk vooral in de scène waarin zij wordt ontvoerd door Tityos en deze wordt neergeschoten door Apollo en Artemis. Tityos' dood keert, zonder de ontvoeringsscène, in de volgende eeuwen terug, zoals ook diens bestraffing in de onderwereld.

[p. 182]

Leto bedreigd door de Lyciërs, ca. 1660, Vlaams wandtapijt naar ontwerp van Giovanni Romanelli. Kunsthistorisches Museum, Wenen. Terwijl op de voorgrond Leto, geflankeerd door haar kinderen, en de reeds ten dele in kikkers veranderde boeren zijn voorgesteld, zien we boven in het midden de bevalling op Delos en links hoe de Python, opgehitst door Hera, Leto en haar kinderen achtervolgt.

[p. 183]

Deze laatste scène is enkele malen uitgebeeld in de nieuwe tijd: bijvoorbeeld in een tekening van Michelangelo 1530-33 en in schilderijen van Titiaan 1548-49 (in een serie met andere gestraften in de onderwereld: Sisyphos, Tantalos en »Ixion) en Goltzius 1613 (Frans Halsmuseum Haarlem).

Leto zelf figureert in de beeldende kunst van de nieuwe tijd vrijwel uitsluitend in het verhaal van de verandering van de bewoners van Lycië in kikkers: o.m. Tintoretto ca. 1541, Giordano 1689 en Jouvenet 1700-01 (Fontainebleau). In de Lage Landen dient het tafereel veelal als landschapsstoffage: bijv. J. Brueghel i o.m. 1605 (Rijksmuseum Amsterdam), Van Uyttenbroeck 1626, Breenbergh 1630 en A. Bloemaert 1646 (Centraal Museum Utrecht).

Een prominente positie heeft Leto als moeder van Apollo in het park van de Zonnekoning in Versailles: in het ‘Bassin de Latone’ van de gebroeders Marsy 1668-71 roept zij (in de oorspronkelijke opstelling wendde zij zich daartoe naar het paleis) de interventie van Zeus/de vorst in en triomfeert ze over de Lyciërs, die de transformatie in kikkers ondergaan.