Van Achilleus tot Zeus. Thema's uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en theater

Ixion,

zoon van Phlegyas en broer van Koronis (»Apollo); koning der Lapithen. Door aan Deioneus een grote bruidsschat te beloven verwierf hij de hand van diens dochter Dia. Deioneus viel, op weg om de geschenken te halen, in een door Ixion gegraven kuil met gloeiende kolen en verbrandde. Pas na veel smeken wilde Zeus Ixion van de bloedschuld zuiveren en hij noodde hem daartoe op de Olympos. Toen Ixion later Hera wilde verleiden, stelde Zeus hem op de proef door Nephele (een wolk) in de gedaante van zijn vrouw Hera te sturen. Omdat Ixion zich niet wist te beheersen, veroordeelde Zeus hem tot een straf in de Tartaros: hij werd met slangen aan een rad gebonden en moest voor eeuwig ronddraaien. Pindaros en Aischylos situeer-

[p. 165]

den deze bestraffing op de Olympos. Uit de gemeenschap met Nephele werd Kentauros geboren, de stamvader van de »Kentauren.

Ixion, die in de oudheid als de eerste moordenaar van een verwant te boek stond, leverde stof voor verloren gegane tragedies van Aischylos en Euripides en is bekend dankzij onder meer Loukianos, die het verhaal gegoten heeft in de vorm van een gesprek tussen Hera en Zeus.

Een metope van de tempel op het Foro Triangolare te Pompeii uit de 4e-2e eeuw v.C. en een schildering in het huis van de Vettii aldaar uit de 1e eeuw n.C. behoren tot de zeldzame antieke voorstellingen van dit thema. Soms is Ixion voorgesteld in combinatie met Sisyphos, Tantalos en Tityos, andere eeuwig gestraften.

In de middeleeuwen en nieuwe tijd geldt Ixion als personificatie van een van de hoofdzonden, Luxuria (wellust). Ook dan wordt hij in combinatie met Sisyphos en Tantalos voorgesteld, bijv. in een reeks van Ribera ca. 1632. Een verloren gegane afbeelding van de bestraffing van Ixion moet deel hebben uitgemaakt van een reeks van Titiaan ca. 1548 met Sisyphos, Tantalos en Tityos, gemaakt voor Marie van Oostenrijk. Cornelis van Haarlem schildert rond 1588 (Museum Boymans-van Beuningen Rotterdam) hoe Ixion in de Tartaros wordt gestort, in een serie waarin ook de andere genoemde gestraften werden uitgebeeld en die gegraveerd is door Goltzius. Rubens ca. 1615, Van Couwenbergh 1640 en Füssli in drie tekeningen 1809 hebben de misleiding door Zeus uitgebeeld.

In de literatuur zijn het vooral Engelse dichters die Ixion evoceren: Drayton 1619, Browning 1883 en Pound 1968.

Felten 1975.