Heimelijkheid der heimelijkheden

XIV.

In tween manieren verdervet die man,⁺¹²⁰⁵
Dat hie gheleven niet ne can:
Deen es bider naturen ganghe,
Als een mensche levet so langhe,
Dat hi tegaen moet onder oude;aant.
Dan breect nature met ghewoude.
Dander comt van roukeloosheden,aant.
Alse tevel comt binnen den leden
Bi onghetidighen dranke of spisen,
Ende men verdervet in sulker wisen.
⁺Hort hier setten some saken,
Die den lechame wac ende vet maken:¹²¹⁶
Ruste ende herten sekerede;¹²¹⁷
Soete spise ende diversche mede,

+ H XXXI, C XXXVIII, B IV

1205 duobus modis inveteratur homo ac deficit. uno scilicet naturali ... ex senectute: que vincit in corpore destruitque naturam aut accidentali scilicet ex infirmitatibus et aliis pessimis causis (et vulnera facta in bellis et ... per multas repletiones frequentes in cibis et potibus Campb. 177)

+ Cap. 33, de hiis que impinguant corpus.

1216 Hec impinguant et humectant

1217 quies et saturitas (lees: securitas Utr. 819): esus ciborum dulcium ac diversorum (vgl. blz. 91)

[p. 157]

 

Van menigher manieren elc;

1220

Warem drinken soete melc;⁺aant.

 

Warem soeten wijn te drinkene,

 

Ende namaels in slape te winkene,

 

Daert sochte es entie roke soete;¹²²³

 

Baden, als men hevet moete,

1225

In soeten watre, ende niet te langhe,

 

Dattie macht niene verganghe;¹²²⁶

 

Ende goede roke te hebbene voren,

 

Sulke alse ten tiden behoren:¹²²⁸

 

Dats alsene roke in winterstonden,

1230

Omme dat nuttelijc es bevonden;⁺

 

Ende inden somer omdat vettenaant.

 

Rosen ende violetten.

 

Enewarf keren in die maent,

 

Dats best te somere, als men waent,

1235

Want het suvert die maghe binnen,⁺

 

Ende doet hare hitte ghewinnen.¹²³⁶

 

Als diere wel help toe,aant.

 

Datmen si van herten vroe,

 

Ende verneemt lieve maren,

1240

Ende men hopet om welvaren,

 

Ende men brinct soeten sanc te voren;

 

Ende men moet dan geesten horen,

 

Die ghenouchlijc sijn int vertellen,

 

Ende lachen dan met goeden ghesellen;

+ (H 69^v. b)

1223 super stramenta mollia odoriferis refecta locis ac temporibus congruentibus

1226 ne diuturnitate balnei corpus debilitetur

1228 tempore congruo: unde in hyeme alchitimum (abstinthium Utr. 819) quod est cuiusdam floris species et calide nature. rose quidem et viole et quicquid fuerit frigidum in estate

+ (L 196^v. b) (C 95^v. a)

+ (B 74^v. c)

1236 confortabitur calor ad digerendum .... et multis utilitatibus (Utr. 1819 multo melius et valius) si cum hac dispositione contingat habere gaudium / leticiam et rationem et gloriam / et honorem / de inimicis victoriam / spem atque fiduciam in plebe sua

[p. 158]

1245

Ende men cleder draghet an,

 

Die ghenouchghelijc sijn den man.

 

⁺Nu doet den lechame verdroghen:⁺

 

Lettel eten, vele ghedoghen,

 

Lettel drinken, pinen vele,¹²⁴⁹

1250

Langhe staen bute allen spele,aant.

 

Slapen vor mael, in harden steden;

 

In sorghen leven ende in onvreden;

 

In sulpherighen watre baden;¹²⁵³

 

Met ghesouter spisen hem verladen;aant.

1255

Ouden swaren wijn drinken vele;¹²⁵⁵

 

Die camere hebben bute spele;aant.

 

Te latene vele, ende meer dan recht;⁺

 

In quaet ghepens te ligghene echt.

 

Ypocras die seghet, dat¹²⁵⁹

1260

Die beslotens lives gaet int bat,

 

Hie mach ontsien sere in sijn doen

 

Dat lancevel jof torsioen.

 

Die vuls buucs speelt vrouwen spel,

 

Hie mach die jucht ontvruchten wel.¹²⁶⁴

1265

Die melc ende visch eten te samen,¹²⁶⁵

 

Moghen vruchten die mesquamen⁺¹²⁶⁶

 

Van laserscepe, of ander smetten,

 

Die den mensche sere letten.

+ Cap. 34, de his que macrant corpus.

+ H XXXII

1249 frequenter ad solem ire: extra mensuram deambulare (Utr. 819 et frequenter stare); zie ook blz. 46 (en vgl. blz. 10)

1253 balnea sulfuree aque intrare: comedere salsos cibos

1255 Lat. alleen vinum vetus

+ (H 70^r. a)

1259 Regula Ypocratis si quis repletus vel constipatus balneum intrabit illi (ylium Campb. 177) dolorem vel intestinorum certissime incurrere potest

1264 paralisim incurret

1265 vgl. blz. 46

+ (C 95^v. b)

1266 lepram (et maculam albam Campb. 177) incurrunt

1220 B warm - 1221-1222 heeft B in omgekeerde volgorde - 1221 B warm - 1222 C ende in slape n.t.w. - 1223 H sachte; B ende die - 1224 H, B als mens; C alse - 1225 C in zoten watere - 1226 C, H, B dat die; C niet verganghe; H, B niet te ganghe - 1227 C, H goeden; B e.g.r. hebbe te voren - 1228 H sulken; C s.a. tenden beh.; B den tide - 1229 C dat alsene ... stonde; H balsenen; B dats als wieroec te winter stonde - 1230 C, B om; C, H, B vonden; H nuttelijcste; B nutlijc - 1231 L vette: violette; H omme - 1233 C, H eenewaerf ... in de m.; B enew'ven - 1234 C alse; B te zomer - 1235 C de m. - 1236 C, H ende het d.; B hare hare h. - 1237 C, H alse d.w. helpt toe (toe helpt) also; B helpet - 1238 L hitte; C, H vro; H werdt; B man - 1239 L live; C, H e. men vernemet (verneemt); B vernemt - 1240 is lezing van C; L ende den mensche helpt om welvaren; H omme; B hoept - 1242 C, H, B e.m. dan moet (C moe) ieesten h. - 1243 C ghenoughelijc; B genoechlijc - 1244 C, H, B dan ontbr.; B met den

1245 C, H cleedere - 1246 H ghenouchlijc; B genoechlijc - 1247 B dit doet - 1248 B luttel e. ende v. doeghen - 1249 B luttel dr. ende p.v. - 1250 C, H, B buten; C te stane - 1251-56 ontbr. in B; 1251 C, H vormaels; L Sslapen; arden; voor arden staat allen doorgestr. - 1253 C sulpherige - 1254 L ghesonder; C soutre; H zouter - 1255 C, H zuren ... te hebbene (drinkene) - 1256 C, H te hebbene uten (buten) sp.; L voor spele allen doorgestr. - 1257 C, H, B en ontbr. - 1258 C, H ghepeins; B in quade gepeise - 1259 H, B seght - 1260 C, H lijfs; C, H, B in een bat - 1261 C, B hi; H die; sere ontbr. - 1262 C, H of (ofte) dat; C orisoen; B tlanc evel of t. - 1263 H speilt - 1264 C, H, B hi; L jucht of sucht; B sucht; C juecht; H vruchten - 1265 L heten; C, H etet; B et te s. - 1266 C mach wel vr.; H hi mach duchten; B hi mag vr. - 1267 H oft. Op vs. 1268 volgen in L nog deze regels: Dese dinghen hout wel / dit es jeghen naturenspel / die jeghen dese dinghen doet / daer of comt der siecheit spoet - 1269 C, H men deelt; B men deilt - 1270 C, H viere; B vier; L IIII; p'ncipale - 1271 C, H, B thoeft; C deerste; H tierste; B dierste van vieren