Heimelijkheid der heimelijkheden

XV.

⁺Ic dele den mensche altemale⁺aant.
In viere leden principale:
Thovet es teerste vanden vieren.

+ Cap. 35, de divisione corporis.

+ H XXXIII, C XXXIX. BV

[p. 159]

 

Eist vervullet van quaden manieren,¹²⁷²

 

Dat sal di dese maniere toghen:

 

Enen verdonkeren die oghen,

1275

Ende die wimbrawen verswaren;

 

Doren tuten ende mesbaren;aant.

 

Ende hem verstoppen die nesegaten.

 

Ende souct men hier of niet baten,

 

Men mach lichte die sien verliesen,

1280

Jof van groter hooftsweren riesen.¹²⁸⁰

 

Ete mostaert saet in sine spise;⁺¹²⁸¹

 

Altoes raden ons die wise,

 

Datmer doe jeghen medicine,

 

Jof hem naket ander pine.

1285

⁺Die borst es dat ander let;

 

Essoe ontreint jof besmet,

 

Dits tekin, daer ment bi verstaet:

 

Die tonghe es swaer, die smake quaet;¹²⁸⁸

 

Die maghe werpt ute bitterede;

1290

Die houst dwinghet den mensche mede.

 

Men sal dan min eten leren,

 

Ende oec onderwilen keren,

 

Ende sukerrosaet nemen na des,⁺¹²⁹³aant.

 

Met mastic ende met houte aloes.⁺aant.

1295

Doet mens niet, daers gheen ontvlien,

 

Den mensche ne moeter of messcien.

 

⁺Tarde let dat sijn die oghen.⁺¹²⁹⁷

 

Die moet men te wachtene poghen

 

Jeghen stof ende jeghen rooc,

1272 zie het Latijn op blz. 47

1280 dolorem cerebri

+ (L 196^v. c)

1281 utatur in cibo suo grano synapis

+ Cap. 36, de pectore.

1288 lingua fit ponderosa: os salsum et in orificio (stomachi) cibum acerbum sentit. ac dolorem tussis

+ (B 75^r. a)

1293 ... gingiber rosatum cum ligno aloes masticare (mastice Utr. 819)

+ (H 70^r. b)

+ Cap. 37, de oculis.

+ C XL

1297 vlg. zie het Latijn op blz. 41-42

[p. 160]

1300

Ende jeghen coude ende hitte oec;

 

Jeghen quade winde droghe;

 

Ende hem te wachtene poghe,

 

Dat hi niet nerenstelike langhe⁺

 

Sine siene in ene dinc ne hanghe;

1305

Noch niene sie ene langhe wile

 

Up clene dinc ende up subtile;

 

Ende wachte hem van over spele,

 

Ende van weenne te vele;

 

Van overdranke, van overate;

1310

Van groever spisen, van ommate.aant.

 

Water van veenkele, van celidone,aant.

 

Van verbenen maect die oghen scone;

 

So doet van ruten ende van rosen;

 

Ende henne mach altoes niet nosen,

1315

Datmen up clar water sie,

 

Ende mense wide ondoe dan die.

 

⁺Dat vierde let es die manlichede.⁺

 

Die daeran wart beevelt mede,

 

Hine hebbe vardighe medicine,aant.

1320

Hem naecter of grote pine.

 

Van desen vier leden wese in hoeden

 

Elc mensche, die wille bevroeden.

 

⁺Men leest in ouden jeesten dat,⁺

 

Dat een coninc machtich sat

1325

In sinen stoel, ende dede ombieden

 

Fisisiene van vele lieden:aant.

 

Inden, Meden ende Grieken;

 

Ende die vorsocht men om phisiken,¹³²⁸aant.

 

Ende hoe die ghesonde met sire pinen

+ (C 96^r. a)

+ Cap. 38, de testiculis.

+ C XLI

+ De dictis quorundam loquentium de sanitate (Utr. 819).

+ H XXXIV, C XLII, B VI

1328 et iniunxit (nl. rex) eis ut quilibet eorum studeat facere talem medicinam qua si utatur homo: proficiat sibi et non indigeat medicina alia

[p. 161]

1330

Volghen mochte der medicinen,

 

Dat hi ghere andre hadde noot.⁺

 

Die Griec andworde al bloot,

 

Dat, wie so telker marghenstonde

 

Twewarf met vullen mondeaant.

1335

Name warme fonteine,

 

So ghesont ende so reine

 

Soud den lechame wesen doen,⁺¹³³⁷

 

Hem ne dochte elne gheen pusoen.

 

Doe andworde die van Meden,⁺

1340

Ende seide: die dat name in seden,¹³⁴⁰

 

Dat hij mil nuchterne ontfinghe,

 

Het ware der maghen goede dinghe.aant.

 

Maer vorwaer seghet des

 

Aldus meester Aristotiles:

1345

Die elcs morghins so langhe rust,⁺¹³⁴⁵

 

Dat hem van swaerheit niet meslust

 

Indien buuc ende in die maghe,

 

Die blivet ghesont gherne in den daghe;

 

Ende elx morghins hem wilde pinen¹³⁴⁹

1350

Tetene seven dragmen van rosinen,

 

Die droghe sijn ende van soeter smake,

 

Hine darf niet vruchten van onghemake,

 

Die van fleumen comt in;¹³⁵³

 

Daer bi scarpt des menschen sin;¹³⁵⁴

1355

Ende die nokernoten ende fighen¹³⁵⁵

+ (H 70^v. a)

+ (L 197^r. a)

1337 Sanages (sane Utr. 819) grecus .... dixit quod sumere quolibet mane aquam (a. calidam Utr. 819) pleno ore bis facit hominem sanum et non indigebit alia medicina

+ (C 96^r. b)

1340 quod ieiuno stomacho prodest multum sumere de granis milii. Ego vero dico

+ (B 75^r. b)

1345 quod in ventre ponderositam non habeat

1349 et qui comedit quolibet mane septem dragmas racemi passe bone dulcidinis

1353 de infirmitatibus flegmatis (fleumaticis)

1354 eius memoria emendatur et intellectus illuminatur

1355 zie het Latijn op blz. 47

[p. 162]

 

Daghelijx eet, ende can ghecrighen

 

Van ruten mede een lettel bladen,aant.

 

Venijn ne machne niet verraden.

1272 C e. besmet in eenegher m.; H, B vervult - 1273 C, H, B di; L die - 1275 C, H entie; C wintbrawen; H, B wintbrauwen - 1276 C, H Oeren; B die oren; C duden; H, B tuten; L ruten - 1277 C ende eenen v.; B nesegate: bate - 1278 C, H, B ende ontbr.; C, H, s.m. dan niet saen der (de) b.; B soect hi dan daer toe mit bate - 1279 C, H, B ziene - 1280 C, H oft(ofte) v. swaerre h.; B of v. sware hoeft swere - 1281 L mostaert, saet ontbr.; H dine; B in spise - 1282 C, H, B radent - 1283 C, H, B ende doere i.m. - 1284 C of; H, B oft; C, H, B naect; C andere - 1286 H si; C, H ontreent of(oft); B ende es ontr. of besm. - 1287 H, B teekijn; B men - 1288 C, H, B maghe; H, B es quaet - 1289 C, H, B uut - 1290 C, H, B hoeste; H dwingt; B dwinct - 1292 L onderwiken - 1293 C, H suckerrosaet; B zukerr. - 1294 C, H, B hout; C't 2de met ontbr. - 1295 C ne doen sijs; H doemens - 1296 C, H en moeter af; B ne ontbr.; af - 1297 C dat derde; H terde; B 't 2de dat ontbr. - 1298 C wachten - 1299 L jeghe stoff (stip onder de tweede f)

1300 ontbr. in C; H, B hitte ende coude; B 't 1ste ende ontbr. - 1302 C H oec te w. - 1304 Cisine zie up; C, H en h. - 1305 C Ende; C, H niet en; C een ontbr.; B niet ne - 1306 C noch up; H no op; L sbtile - 1307 C, H wachtem - 1308 C, H e.v. oec. te w.v.; B e.o.v.t. weenene v. - 1309 H v.o. ende o. - 1310 C v. groevre spise van onmate; H v. grootre sp. ende van o.; B.v. gr. sp. overmate - 1311 H venkele; B senicle - 1312 B C Van verbene (verbenen) m. oghen scone; H ende van v.m. die oghen sc.; L van ontbr. - 1314 C ende en m; H, B ende het en (ne); I. achter mach als doorgestr. - 1315 H int claer w.; C claer; B clare - 1316 H dan ontbr.; H, B ontdoe - 1317 C de manl. - 1318 L, B w't; B dar an; bevlect - 1319 C, H, B varinghe - 1320 H, C h. naecter (naectere) af sware (zwaerre) pine; B of hem naect ander pine - 1321 C vier; H viere; L, B IIII - 1322 C, H, B bevroeden - 1323 C leset; B jesten - 1325 C, H, B ontb. - 1326 C finisiene; H physiciene; B fisisine - 1327 H gryeken; B joden i. pl. v. inden - 1328 C, H Hem ver(v')socht men omme zieken (hoemen sieken); L om die sieke (men als m̅ geschreven); B ende versochte mē om sieken - 1329 C, H, B hoe ges. m.s.p.

1330 C, H der ontbr.; C medicine - 1331 C, H, B andere; L adde - 1332 C d. gr. d. andwoerde; L andworden (onder de n staat een stip) - 1333 C marghinst.; B d.w. elker morgen stonde - 1334 C, H tweewaerven; B twee w'ven m. wullen m. - 1335 C, H waerme, L w'me; B fontayne - 1337 C lachame - 1338 C, H h. en d. als (els) gh.; B h.n. doech els g. poisoen - 1339 C antwoerden - 1340 B dat die - 1341 B, L vul; B n.v. - 1342 C, H der maghe; L dinghen; B dat ware - 1343 C so seghet; H mare vor waerheit gheseghet; B maer vore so segt - 1344 C, H, B meester ontbr. - 1345 C marghins; H elkes maerghens; B morgijns so vele - 1346 H v. swaerheden niene; B d.h. swaerheiden niet ne l. - 1347 C, H, B in den b. noch in de m.; in in L bovengeschr. - 1348 C, H hi bl.; B blijft; in dien; L gh'ne - 1349 C Dien hem elx marghins; H entie h. elkes marghens; B ende die h. els m'gijns wille pinen; L elx daghes - 1350 H. VI.; C draghinen; C, H, B van ontbr.; B dragma - 1352 H daerf; B dar - 1353 C flumen; comet; H, B dat; H coemt; B flegmen - 1354 C verscaerpt; H scaerpt - 1355 C entie; B n. met v.; C, H, B vighen

1356 C etet; B et; C, H of - 1357 C etet i. pl. v. mede; B ende v.r. en luttel bl.; L blade - 1358 C, H en mach hem n. ghescaden; B ne m. hem n. scaden - 1359 H spisen; C, H sijn; B ende s. sw. - 1360 C, H, B ende s.; C, B spise - 1362 C tarwin; H taerwijn; B als - 1363 L hinnen ontbr.; B kiekene - 1364 C, H eyeren; B eyere; nuwe - 1365 C groeve; H groene; C berijn suel; H, B beerijn swel; B als; L ende - 1366 H ossijn; B ossen; oec also - 1367 H dit i. pl. v. die - 1368 B ic wilt ontbr. - 1369 C, H aerb.; C, H, B oec ontbr.; H heeren l. - 1370 C, H, B si - 1371 C, H entie; H gheerne; B na eten: ons weten; L gh'ne - 1372 C middele - 1373 B lams vleesch; C hoekine; H houkijn; B hoeken; L huken; C, H, B wederijn - 1374 H e. wel gev.; C, H verkijn; B v'kijn - 1375 H ghemeenten; B meente - 1376 H mare; C, H, B si; C m.s.v. someghe st; H, B te somegher stont; L v'ke'n - 1377 C alse, C, H, L, B slaet (vgl. blz. 91); C, H, B si; L eten met bovengeschr. h.; C, H, B heeten - 1378 C men en; H menne - 1379 C het en si; H henne si; B hen si; B ende ontbr.; L vaer - 1381 C, H v.g. wel inden d.; B den