Heimelijkheid der heimelijkheden

XIII.

⁺Vier tide sijn in den jare:⁺aant.
Die lentin beghinnet al dare,
Daer in Marte der sonnen ganc
Dach ende nacht maect even lanc.
Dan verniewet tlijf ende lucht;
Die winde vlieghen hare vlucht;
Die sne verdoyet altemale;
Beken lopen in den dale;
Die fonteinen warden ghehier;¹⁰⁶⁹
Men siet up waerd clemmen hier⁺
Dat sap in die bome droghe;
Coren dat ward groene int oghe;⁺
Die mersche werden vro;
Bloemen toghen hem also;
Beesten bringhen hare vrucht;
Vogle singhen in die lucht:¹⁰⁷⁶
Lewerken ende nachtegale
Singhen dan scoene ende wale;
Die eerde die vercierd hare al,

+ Cap. 29, de quatuoranni temporibus. de vere.

+ H XXVII, C XXXIV, B III

1069 scaturiunt fontes extolluntur humididates ad summitates arborum et capita ramorum: semina surgunt: crescunt (Campb. 177 virent) segetes

+ (B 74^r. c)

+ (H 68^v. b)

1076 cantant aves: resonant philomene

[p. 152]

1080

Als die bruut, die comen sal

 

Te manne, ende hare parerd,

 

Ende dat huwelijc begherd.

 

Die lentin es warem ende nat,

 

Ende der lucht ghelijc in dat.¹⁰⁸⁴aant.

1085

In den mensce wasset dat bloet,

 

Ende lopet als ene vloet⁺

 

Indie lede harenthare.

 

Ghetidich es dan ende mare¹⁰⁸⁸aant.

 

Quackelen ende kiekine van hinnen;

1090

Eyere, die men goet mach ghewinnen,aant.

 

Nemmeer dan sesse ten male;¹⁰⁹¹

 

Gheets melc es ghetidich wale,

 

Ende van crude wilde latuwe.¹⁰⁹³

 

Laten es ghetidich ende nuwe,¹⁰⁹⁴aant.

1095

Ende in ghene tijt so goet int jaer.

 

Goet eist baden over waer,

 

Ende sweten ende pinen.

 

Dan men neme medicinen,¹⁰⁹⁸

 

Die den lechame vardich maken,

1100

Want alle crude dan waken.

 

⁺Die rechte somer coemt in,⁺

 

Als die sonne neemt beghin

 

In den lancsten dach van den jare.

 

Alle varewe vertoghet dan hare;¹¹⁰⁴

1105

Die winde metter hitten ontsteken;

 

Die zee laat haer hoghe breken;aant.

1084 aeri simili est et excitatur sanguis

+ (C 94^v. a)

1088 proficit in eo quod est equalis complexionis ... (coturnices Uir. 819) pulli gallinarum et ova non superflua

1091 usque ad V

1093 et lactuce agrestes quas rustici scaria vocant

1094 zie het Latijn op blz. 45

1098 si purgatoria accipienda sunt quicquid per purgationem ad minutionem acciderit: hoc tempore sua humiditate restaurat

+ Cap. 30, de estate.

+ H XXVIII, C XXXV

1104 crescunt calores (Campb. 177augetur calor solis, vgl. blz. 104) inflammantur venti: tranquillitas est in mari

[p. 153]

 

Serpente wassen ende venijn;¹¹⁰⁷

 

Die lucht ward claer ende fijn;

 

Coren ward wit ende hard,¹¹⁰⁹⁺aant.

1110

Ende gaet te sire rijpheit waerd.

 

Dan ward die werelt als die bruut,¹¹¹¹

 

Die hare vulwassen toghet al ut,

 

Ende met vruchte al vul laden,

 

Als diet al wille beraden.

1115

Die zomer es heet ende droghe,

 

Ende dan betaemt wel, dat elc poghe

 

Te scuwene, so waer hi gheet,

 

Wat so droghe es ende heet.⁺

 

Scuwe overdranc ende overate,

1120

Ete dan te sire bate,

 

Wat so coud es ende nat,

 

Want het es ghetidich dat:⁺

 

Alse calf vlees met aysine,

 

Cauwoerden, coude crudekine,¹¹²⁴

1125

Vette kiekine, cout van naturen.¹¹²⁵

 

Mac pulment in somigher uren

 

Van gherstinen mele, ete sakenaant.

 

Ende frute van suerre smaken,

 

Sulke alse sijn pumeghernaten.aant.

1130

Scuwe vrouwen boven maten;^1130-1135

 

Men ne sal dan baden no laten,⁺

 

Het ne doe noot; ende utermaten

 

Es het quaet elken man

 

Vele pinen sinen lechame dan.

1107 nascuntur serpentes: funduntur venena

1109 desiccantur segetes

+ (H 69^r. a)

1111 et fit mundus quasi speciosa corpora (Utr. 819 sponsa corpore completa)

+ (L 196^r. c)

+ (C 94^v. b)

1124 cucurbita - vgl. verder blz. 46

1125 pulli saginati (vgl. blz. 87, noot 3) pulmentum quoque ex farina ordei: et fructus acri saporis: et mala acria

1130-1135 voor 1130-1135 zie men 't Latijn op blz. 46

+ (B 74^v. a)

[p. 154]

1135

⁺Herfst comt, als der sonnen ganc^+1135-1152

 

Vor winter maect even lanc

 

Bede die dach ende die nacht.

 

Daer beghinnet sine cracht:

 

Die nacht gaet dan boven den dage;

1140

Die lucht vercout dan alle slaghe;

 

Die winde sijn dan swaer;aant.

 

Rivieren minderen, verre ende naer;

 

Fonteinen droghen, groenheit tegaet;

 

Die sconeit van der erden verlaet;aant.

1145

Die wilde diere soeken hole;

 

Voghele met menigher scole⁺

 

Vlieghen om warme lande vinden;

 

Serpente crupen ende winden,

 

Waer si onthouden moghen tlijf.

1150

Die werelt es dan als dat wijf,

 

Die hare joghet hevet leden,

 

Ende numeer tijt ter outheden.

 

Herfst es droghe ende coud.

 

So eist tijt, dat men spise houd¹¹⁵⁴aant.

1155

Warem ende wacke, als tkiekin ende tlam;

 

Oud wijn es dan wel betam;

 

Wijnbesien sijn goet in dien tiden.

 

Hets dan beter pinen ende riden;⁺¹¹⁵⁸aant.

 

Bade sijn goet dan ende pusoene,aant.

1160

Up dats die mensce hevet te doene;

 

Hets goet dan keren uter maghe,

 

Te maten, int heetste vanden daghe;¹¹⁶²

 

Den lechame eist goet suveren dan,¹¹⁶³

 

Up dats noot hebbe die man.

+ Cap. 31, de autumno.

+ H XXIX, C XXXVI

1135-1152 Voor 1135-1152 zie blz. 33

+ (H 69^r. b)

1154 in eo tempore sumantur calida et humida

+ (C 95^r. a)

1158 motus corporis et usus veneris magis quam in estate nocet (magis exerce quam in estate Utr. 819 = betere lezing) balnea quoque et purgatoria si necesse fuerit fiant

1162 in calidiori hora diel

1163 purgatio ventris

[p. 155]

1165

⁺Dan beghint des winters cracht,⁺

 

Als alre lancst es die nacht,

 

Ende die daghe beghinnen dijen.

 

Tcoude gaet ons ane castien:

 

Winde, varst, rijm ende snee.

1170

In holen berghen sijn dan mee¹¹⁷⁰

 

Bede voglen ende beesten,

 

Dan het sijn in den foreesten;

 

Ende es die erde in dier ghebare,¹¹⁷³

 

Als oft ene oude quene ware,

1175

Arm ende in crancheit groot,⁺

 

Ende recht al bider doot.

 

Winter es coud ende nat;

 

Ghetidich es dan tetene dat,

 

Dat warem es van naturen:

1180

Hoenre sijn goed dan ter curen;

 

Wederin vleesch, haerste ghebraden,¹¹⁸¹

 

Heet ende droghe, mach dan niet scaden;

 

Heete specien, machmense ghecrighen;⁺aant.

 

Noten sijn goet dan ende fighen;

1185

Root wijn, die beste die men vint,

 

Es dan van naturen ghemint.

 

Dan es den live ombequame¹¹⁸⁷

 

Laten, ende vardighe lechame,

 

Het ne doe die grote noot.

1190

Men sal scuwen maeltiden groot,

 

Dat men nature dan niene verlade;

 

Tidich sijn dan ghetemperde bade;¹¹⁹²

+ Cap. 32, de hyeme

+ H XXX, C XXXVII

1170 et major pars animalium absconduntur in ventre terre: et in cavernis montium

1173 tunc est mundus quasi vetula languida: etate decrepita: indumento nuda: morti propinqua

+ (L 196^v. a)

1181 arietine carnes: et assature: et universa pigmenta calida

+ (H 69v. a) (B74v. b)

1187 abstineatur etiam a solutione ventris et minutione sanguinis (nisi magna cogat necessitas Utr. 819)

1192 et utere balneis (temperatis Utr. 819)

[p. 156]

 

Wandelen, pinen ne scaet dan niet,

 

Noch dat men vrouwen minne pliet.⁺

1195

Tuterste coude den lechame bint,¹¹⁹⁵aant.

 

So dat men binnen meer hitten vindt,

 

Ende dies verduwet men vele de bet.

 

Alexander, nu houd dese wet,^1198-1200

 

Ende setti hier na alse die vroede,

1200

Ende blijf in ons Heren hoede.

 

Vor warheit so hout wel ditte:

 

Alse langhe als du behouds die hitte

 

Ende wacheit ghetempert in di,

 

Alse langhe moghestu leven vri.

+ (C 95^r. b)

1195 pre nimio frigore calor naturalis colligitur: et ingreditur in interiora corporis

1198-1200 vgl. het Latijn op blz. 10

1080 C, H, B alse - 1081 C pareert: beghert; H, B pareert: beg(h)eert - 1082 B die huwelec - 1083 H lentijn; B d. lenten die es heet e.n. - 1084 C enter l. gheliket dat; H gheliker; L ghelikē; B luucht, gelijc in - 1085 C, H, B wast - 1086 C, H, B loept; C also; H, B alse - 1087 C leden; C, H harentare; H i. smenschen l.; B hare en dare - 1088 C, H, B g(h)etidich (B schrijft nooit gh); L ghtidich - 1089 C en ontbr.; B kieken - 1090 C, H eyeren; B ende eyre die men g.m. kinnen - 1091 C emmer; H, B te male - 1092 H gheetine - 1094 C, H l.e. dan g. - 1095 C, H ende ne gheenen (ten ghenen) tiden int jaer so goet; B Negenen t. - 1096 C baden men oec danne moet; H baden heeft dan groten spoet - 1098 C, H, B d. salmen nemen - 1099-1100 in B in omgekeerde volgorde - 1099 C lachame; C, H verdich; B werdich - 1100 C, H d. wel smaken - 1101 C somere, comet; B comt - 1102 C, H, B alse; B nemt - 1103 B lanchsten - 1104 C, H vaerwe; B varwe; C, H, B dan ontbr. - 1105 B met der - 1106 C, H, B hare hoeghe

1107 C serpenten; H s.w. dan e. - 1108 C claer heet e.f.; H heet cl. e.f.; B heet e.f. - 1109 C, H, B tcoeren (B Coren) wert wit ende vaert - 1110 C, H, B henen tsiere rijpheit waert - 1111 C ende wert die w. alse; H ende d.w.w. alse; B w't - 1112 C, H, B uut; B d.h. togt volw. al uut - 1113 H e.m. vruchten es voll.; B voll. - 1114 C, H, B alse; C versaden - 1116 C wel ontbr.; H betaempt - 1117 C, H, B waer so - 1118 H wat dat; B wat dr. e. - 1119 L over hate - volgorde in B: 1122, 1121, 1119, 1120 - 1120 C tsire; Hte siere; B ete dusdane dinc t.s.b. - 1122 L bat - 1123-24 ontbr. in B - 1123 C, H vleesch; H metten - 1124 - lezing van C; H cauwoerden; L cuwe coude cr. - 1125 C, H, B witte; B kyekene - 1126 C, B make; H maken; C, H polument; B polment; C te somegre u.; H te sulker u. - 1127 H gheerstinen; L hete - 1128 C, H fruut; B fruit - 1129 C al sulke; H prumeghernate; B sulc; pume granaten - 1130 H mate - 1131 C, H menne s.b.d.n.l.; B men sal niet baden no laten - 1132 in L staat achter noot een dubbele punt; C hen d.n. groot u.; H en d.n.u.; B hen d.n.u. - 1133 H, C Ende hets qu. (qu. dan) e.m.; B Het quaet dan e.m. - 1134 C lichame; B s.l.v.p.d.

1135 B comt ontbr., alse - 1137 C, H, B die ... die ontbr.; B beide, steeds met ei - 1137 B dan begint - 1140 C, B dan ontbr. - 1141 C, H winden; C danne; H, B s.d. alle zw. - 1143 C vergaet - 1144 C, H, B scoenheit; C slaet; H wederslaet; B verslaet - 1145 C, H, B die ontbr.; H souken; C, H holen - 1146 C voghelen; H vogle; C m. menegre scole; H m. groten scolen - 1147 B, H omme; H waerme, te vinden - 1148 C, H serpenten - 1149 C, H daer si den wintre (dien winter) onth. tl.; B w.s. den winter onth. dl. - 1150 C, H alse; C, B twijf; H een wijf - 1151 H jueghet; B hare ontbr. - 1152 B e. emmer gaet ter o. - 1154 C, H an sp. - 1155 C, H vucht; of; H kiekijn; B die waerm ende ionc es als k.e.l. - 1157 C sijn dan g. - 1158 C beter dan; B hets goet p.e.r. - 1159 C, B baden; C dan goet; B b. es goet ende poysoene - 1160 C, H een mensche; B de mensche heeft - 1162 B int dierste; L eetste - 1163 C lachame; H es g. - 1164 B te doene heeft; C, B de m.; L ebbe

1166 C, H, B alse; C de n.; H lancste; B alder lanxt - 1167 C, H entie - 1168 C, H an cast.; B dan cast. - 1169 C winden; B wint; C, H vorst; B regen - 1170 C, H, B boemen - 1171 C, B voghelen; B bede ontbr. - 1172 B foresten - 1173 C weerelt; C, H in der g.; B die e.e.d.i.d.g. - 1174 C, B alse - bij vs. 1175 begint in L een andere hand - 1175 C, H arem; H crankeden; B in ontbr. - 1176 C, H ende wel naer bider (H al b.); B e.r. als op d.d. - 1177 C, H, B die w. - 1178 B tetene ontbr. - 1179 C, H bi nat.; B tetene d. warm e.b.n. - 1180 C, H, B dan goet; C cuere - 1181 H, B wederijn; C, H harste; B ende herste; L aerste - 1183 C, H, B spise - 1184 C, H, B dan goet; vighen - 1185 C, B den besten; B dien; H de beste - 1186 C, H dan ontbr.; van der n. meest ghem.; B van der n. - 1187 C, H, B seere; C onbeq.; H beq.; B ombeq. - 1188 C, H verdich; B werdich - 1189 C het en; H henne; B hen; C, H, B die ontbr.; doe dan; C groten - 1190 C, H dan sc.; H, B maeltide - 1191 C, H, B dan ontbr.; C niet en; H, B niet ne - 1192 C, H ghetidich; B getimperde

1193 C, B ne ontbr.; H en - 1194 C vrouwe minne; H spel van vrouwen; B Of dat - 1195 B duuterste - 1196 H mee - 1197 C, H, B te bet. - 1198 C, H, B nu ontbr. - 1199 C sette di; H, B set di; H hier naer; B als; C, H de - 1201 C so wet w. - 1202 C, B also; C alstu; de - 1203 C vuchtheit; H vuchtecheit; B ende die vuchth. getimpert - 1204 C So l.; B also l. mogstu - 1205 C Twiersins; H Aviersins; B tveyer sins; C, H de man - 1206 C, H, B hi; C niet en - 1207 C teen - 1208 C, H, B alse (B als) die m.; H leeft - 1209 C, H om(omme) die oude; B d.h. te gane laet om die oude - 1210 L dat; H breict; B brect - 1211 C, B tander; H roekcloesheden; C roukeloesheden; B roecloesheden; L roukelooshede - 1212 B alst e.; C binden l. - 1213 C, H drancke ende spise(n); B bi ongetiden drane - 1214 H verdeerft; B verderft - 1215 H, B hoert; B setmen somemige s.; C, H s(z) omeghe s. - 1216 C, H vucht ende vet; B vet ende vucht - 1217 L r'ste - 1218 C, H entie versch m., B en̅ versche m., L en̅ v'sche m.