Alle de brieven. Deel 6: 1686-1687

[p. 180]

Brief No. 97.
1 Maart 1687.

Opdracht aan: Jacobus II van Engeland.

Manuscript: Het handschrift is verloren gegaan.

Gepubliceerd in:

Antonii a Leeuwenhoek, Anatomia seu interiora rerum. Lugduni Batavorum. C. Boutesteijn. 1687. (6 ongenummerde blz. vóór in de uitgave).

Opmerkingen:

Anatomia seu Interiora Rerum, cum Animatarum tum Inanimarum (sic), Ope & nebeficio (sic) exquisitissimorum Microscopiorum Detecta, variisque experimentis demonstrata, (etc.). Lugduni Batavorum. C. Boutesteijn. 1687. is volgens Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his little animals. p. 394, no. 22. 1932, de titel van de eerste oplaag. Het boek bestaat uit vi + 64 (verkeerd genummerd) + 260 (verkeerd genummerd 258) blz. Het boek bestaat uit 2 delen (partes), die resp. de Brieven 43, 42 en 38 en de Brieven 28, 29, 30, 31, 34, 35, 36, 46, 48, 49, 50, 51 en 52 bevatten, alle ongenummerd en ongedateerd. Het tweede deel heeft een doorlopende eigen paginering. In een volgende oplaag (misschien zijn van de eerstgenoemde slechts enkele ex. gedrukt), zijn de drukfouten Inanimarum en nebeficio verbeterd in Inanimatarum en beneficio. Hierin zijn de Brieven 43, 42, 38 gepagineerd 3-78. Dit is, volgens Dobell (l.c. p. 394) ook het geval in de zeer zeldzame uitgave: Anatomia et Contemplatio Nonnullorum Naturae invisibilium Secretorum Comprehensorum Epistolis Quibusdam Scriptis ad Illustre Inclytae Societatis Regiae Londinensis Collegium. Lugduni Batavorum. C. Boutesteijn. 1685. Dobell bezat een ex. van de eerste Latijnse uitgave. Hij vermeldt niet, dat hierin de opdracht aan Jacobus II is opgenomen. Dobell vermeldt bij deze uitgave ook geen titelprent. In de uitgave van 1687 is de titelprent gelijk aan die van: Ontledingen en Ontdekkingen van levende Dierkens in de Teel-deelen van verscheyde Dieren, Vogelen en Visschen; van het Hout met derselver menigvuldige Vaaten, enz. Leyden. C. Boutesteijn. Er zijn ex. met het jaartal 1685 en andere met het jaartal 1686 op de titelprent door R. de Hooghe.

De Brieven 32, 33, 37, 38, 39, 40 en 41 van Leeuwenhoek zijn uitgegeven door Van Gaesbeeck in het Nederlands en door Hendrik Krooneveld (Henricus Crooneveld) in het Latijn (1695). Daarom ontbreken zij in de bovengenoemde uitgaven.

In de 3de Latijnse uitgave, Editio novissima, prioribus emendatior, (ook met ongenummerde brieven) Lugduni Batavorum. E. Langerak. 1722, ontbreekt de opdracht aan Jacobus II die toen ook al verdreven was. Jacobus II bezocht Leeuwenhoek, die hierover vertelt in Brief van 6 Aug. 1687 (L.'s brief 57, zie Alle de Brieven, Dl. VII.). Volgens Oeuvres Complètes de Chr. Huygens. Dl. 8. blz. 159, vond dit bezoek plaats in 1679. Dit jaar wordt ook opgegeven in Correspondentie van Willem III en H.W. Bentinck.

[p. 181]

Letter No. 97.
March 1st 1687.

Dedication to: James II of England.

Manuscript: The manuscript has been lost.

Published in:

Antonii a Leeuwenhoek, Anatomia seu interiora rerum. Lugduni Batavorum. C. Boutesteijn. 1687. (6 unnumbered pages in the frontpart of the edition).

Remarks:

Anatomia seu Interiora Rerum, cum Animatarum tum Inanimarum (sic), Ope & nebeficio (sic) exquisitissimorum Microscopiorum Detecta, variisque Experimentis demonstrata, (etc.). Lugduni Batavorum. C. Boutesteijn. 1687. Such is, according to Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his little animals. p. 394, no. 22. 1932, the title of the first printing. The book consists of vi + 64 (wrongly numbered) + 260 (wrongly numbered 258) pages. It consists of 2 parts, which contain, respectively, the Letters 43, 42 and 38, and the Letters 28, 29, 30, 31, 34, 35, 36, 46, 48, 49, 50, 51 and 52, all without number or date. The second part is continuously paged in itself. In a subsequent edition (maybe only a few copies were printed of the first) the printing errors Inanimarum and nebeficio are corrected into Inanimatarum and beneficio. In that edition the Letters 43, 42 and 38 cover the pp. 3-78. According to Dobell (op. cit., p. 394) this is also the case with the very rare publication Anatomia et Contemplatio Nonnulorum Naturae invisibilium Secretorum Comprehensorum Epistolis Quibusdam Scriptis ad Illustre Inclytae Societatis Regiae Londinensis Collegium. Lugduni Batavorum. C. Boutesteijn. 1685. Dobell had a copy of the first Latin edition in his possession. He does not mention that the dedication to James II is included in it; neither does he mention any title-page print in this publication. In the publication of 1687 the title-page print is the same as that in Ontledingen en Ontdekkingen van levende Dierkens in de Teel-deelen van verscheyde Dieren, Vogelen en Visschen; van het Hout met derselver menigvuldige Vaaten, etc. Leyden. C. Boutesteijn. There are copies dated 1685 and others dated 1686 on the title-page picture by R. de Hooghe.

The Letters 32, 33, 37, 38, 39, 40 and 41 of Leeuwenhoek were published by Van Gaesbeek in the Netherlands language, and by Hendrik Krooneveld (Henricus Crooneveld) in Latin (1695). For this reason they are not included in the above mentioned two editions.

In the 3rd Latin edition, Editio novissima, prioribus emendatior (also with unnumbered letters), Lugduni Batavorum. E. Langerak. 1722, the dedication to James II is not included. By that time James II had already been expelled. He visited Leeuwenhoek, who describes the visit in his Letter of August 6th, 1687 (L.'s letter No. 57; see The Collected Letters. Vol. VII). According to Oeuvres Complètes de Chr. Huygens. Vol. 8. p. 159, this visit took place in 1679. The same year is also stated in the Correspondence of William III with H.W. Bentinck.

[p. 182]

Aan de doorluchtige en machtige Vorst en Heerser JACOBUS Koning van Groot Brittannië, Frankrijk en Ierland, Verdediger des Geloofs zijn allergenadigste Heer, biedt aan, draagt op¹⁾ en wijdt, wat deze onaanzienlijke bladzijden mogen behelzen, de Schrijver.

Allerdoorluchtigste Koning,

Zoals de gladde oppervlakte van een voorwerp het van de zon ontvangen licht verschillend terugkaatst, doordat sommige van de stralen naar gelang van de invalshoek zich verspreiden naar de zich ernaast bevindende zaken, andere echter langs dezelfde weg, waarlangs zij neerdalen, naar hun verwekker terugbuigen: zo word ook ik, die door de bijzondere eerbewijzen van de Illustere Londense Societeit²⁾, welke van de schitterende zon der koninklijke majesteit zijn afgeleid, verre boven de mate mijner verdienste ben geëerd, aan de wereld bekend op gelijke wijze en zie met dankbare gemoedsaandoening op naar- en vereer de bron van een zo grote weldaad.

1) In de tekst staat ten onrechte dica i.pl.v. dicat.

2) Dit slaat op het lidmaatschap (F.R.S.).

[p. 183]

To the illustrious and mighty Prince and Ruler JAMES King of Great Britain, France and Ireland Defender of the Faith, what these insignificant pages may contain is offered, dedicated and consecrated by the author	Serenissimo ac potentissimo Principi ac Domino JACOBO Magnae Britanniae, Galliae, Atque Hiberniae Regi. Fidei defensori Domino suo clementissimo, quicquid harum est pagellatum offert, dica consecrat auctor.
Most Illustrious King,	Serenissime Rex,
As the shiny surface of an object reflects the light received from the sun in various ways, because some of the rays, all according to the angle of incidence, spread to the things just next to it, while others, however, turn back to their begetter along the same way by which they rescend: so I, who have been honoured far above the measure of my merit by the special marks of honour of the Illustrious Londen Society^1), which derive from the brilliant sun of Royal Majesty, become known to the world in a similar way and, in a mood of profound gratitude, look up to, and worship, the source of such great benefaction.	Utipolita corporis superficies acceptum, a sole lumen variè reflectit, radiorum aliis quidem pro incidentiae angulo ad res juxta positas diffusis, aliis verò eâdem, quâ descendunt, viâ auctori suo retortis: ita & ego insignibus Illustrissimi Collegii Londinensis honoribus, è corusco Regiae Majestatis jubare derivatis, longè supra meriti modum auctus, orbi in notesco pariter, & tanti beneficii originem grato mentis affectu suspicio venerorque. Unicum, cu-

1) This refers to L.'s membership (F.R.S.).

[p. 184]

Het enige, wat mij verdriet, is, dat deze vrome neiging van mijn gemoed, dit voortdurende betrachten van toewijding tot nu toe slechts binnen het verborgen binnenste van mijn hart verblijft, met mijn medeweten alleen geschiedt en niet, het wagende langs enige weg in de openbaarheid te voorschijn te komen, zich aan U, machtige Koning, durft te laten blijken. Dat verhindert een zekere vrees, die mensen van mijn stand reeds bij het noemen alleen van de Koninklijke Majesteit met een bijna heilige huivering treft, en hen angstig en bevende van de toegang tot de verheven burcht afhoudt, van waaruit als uit een heiligdom zij voortdurend menen te horen, dat hun toegeroepen wordt:

‘blijft ver, ver van hier, ongewijden!’³⁾

Maar waarom ben ik eigenlijk zo dwaas om te vrezen?

Waarom aarzel ik, of waarom laat ik mij door valse inbeeldingen bedriegen en houd ik daardoor de vervulling van mijn vurige wens juist tegen? Moet ik soms geloven, dat de gelaatstrekken van Uw Majesteit anders zijn dan zij zich indertijd binnen de wanden van mijn eigen woning op zo vriendelijke wijze lieten aanschouwen, toen Gij uit belangstellend verlangen om alles te

3) Woorden van de Sybille bij Virgilius, Aeneïs VI. 259 (licht gevarieerd).

[p. 185]

The only thing which grieves me is that this devout inclination in my soul, this unceasing practice of devotion, has hitherto remained merely within the hidden core of my own heart, and known to me alone; and that it does not, by venturing to emerge into publicity in some way or other, dare to make itself evident to You, mighty King. That is prevented by a certain fear that strikes persons of my standing with an almost pious tremor, already at the mere mention of the Royal Majesty, and keeps them away, trembling with anxiety, from the exalted stronghold whence, as from a holy sanctuary, they imagine hearing a voice calling to them continually: ‘keep far, far from here, Ye profane ones!’^2) But why, indeed, should I be so foolish as to have fear? Why do I hesitate, or why do I let myself be deceived by false imaginings, and thereby thwart the very fulfilment of my ardent desire? Am I, then, to believe that Your Majesty's features have changed since they so graciously let themselves be contemplated within the walls of my own dwelling, when Your Majesty, from an interested desire to prove all

jus me piget, est, quad pium hoc animi studium, assiduus hic devotionis cultus intra coeca pectoris penetralia hactenus subsistat, me solo conscio fiat, neque aliquà in publicum prorumpere audens Tibi, Rex Potentissime, probari sustineat. Obstat nescio quis timor, qui mei ordinis homines vel ad solam Regiae Majestatis mentionem sacro ferè horrore percellit, pavidosque ac trementes ab augustae arcis limine summovet, unde quasi ex adytis occini sibi semper audire videntur Procul hinc, procul este profani. Verum quid ego tandem demens vereor? quid haereo, aut quid falsis imaginibus deludi passus ipsemet mea vota moror? Numquid alios Tuae Majestati vultus esse dredam, atque olim intra privatos aedium mearum parietes gratiosissimè conspiciendi praebebantur, quum curioso

2) The Sibyl's words in Virgil, Aeneid. VI. 259 (slightly modified).

[p. 186]

onderzoeken U verwaardigdet mijn instrumentarium (en praeparaten)⁴⁾ op optisch gebied (ik verheug mij over het geluk van dat ogenblik en zal mij altijd, zolang ik leef, daarover verheugen) te bezichtigen. Groter geworden, dunkt me, niet kleiner geworden⁵⁾ door de gunst der Fortuin, zal die Koninklijke deugd van Uw Koninklijk gemoed, waarmee Gij de vererenswaardige glans van Uw gelaat door de toevoeging van een wonderlijke vriendelijkheid en zachtmoedigheid reeds van kindsbeen af hebt laten temperen, zodat nooit iemand zò bevreesd voor Uw aanblik is getreden, dat hij niet bemoedigd vandaar is weggegaan. Zo leg ik dan mijn vrees af en ga rechtstreeks voort naar het gewijde verblijf van Uw Majesteit, een boekje meebrengende, dat, indertijd in het nederduits op schrift gesteld, thans echter voor de behoeften van buitenlanders in het latijn uitgegeven is, hetwelk ik in nederige verering op mijn knieën vallende neerleg voor Uw troon, opdat, wanneer ik anderen daarmee enig licht voorhoud, dit op Uw

4) Jacobus kwam meer om de praeparaten te zien dan om de lenzen zelve.

5) Bedoeld is, dat Jacobus, die door het ‘Popish Plot’ Engeland moest verlaten, in 1680 door Karel II tot Hoge Commissaris in Schotland werd benoemd en na de dood van Karel II, Febr. 1685, hem opvolgde, tot Willem III hem verjoeg in 1688.

[p. 187]

things, deigned to inspect my instrumentarium and preparations^3) in the field of optics (the good fortune of that moment gives me joy, and will give me happiness as long as I live). Methinks that, through the favours of Fortune^4), that Royal virtue of Your Royal heart, by which Your Majesty, already from childhood, has caused the dignified radiance of Your countenance to be tempered by a wonderful kindness and gentleness, will have become greater, not less, so that no one will ever have stepped forward in fear before Your glance without feeling heartened on taking his leave. And so, then, I lay aside my fear, and proceed directly to Your Majesty's hallowed dwelling, bringing with me a small book which, written at the time in the Nether-German language, has now, however, been published in Latin for the benefit of foreigners; and which, kneeling down in humble veneration, I lay before Your throne, in order that - should I therewith hold up some light to others - this may be ascribed to Your gener-

cuncta perscrutandi studio meam in re opticâ supellectilem (gratulor mihi de temporis istius foelicitate, & nunquam non, quoad vivam, gratulabor,) perlustrare dignareris? Adaucta, puto, non minuto fuerit fortunae munere regia illa regii animi virtus, quâ verendum oris splendorem miro quodam facilitatis clementiaeque accessu ita jam inde a teneris temperare didicisti, ut nemo unquam tam trepidus Tuum conspectum subierit, quin confirmatus inde discesserit. Posito itaque timore recta ad sacratam Majestatis Tue sedem pergo, libellum ferens Belgicè olim conceptum, nunc verò exterorum usibus Latinè editum, quem submisso venerationis cultu in genua provolutus ad Tuum pulvinar appono, ut siquam eo aliis facem preluceo, Tuae munifinentiae,

3) James called to see the slides and preparations rather than the lenses themselves.

4) L. means that James, who was forced to leave England owing to the ‘Popish Plot’, was appointed High Commissioner of Scotland by Charles II in 1680, and succeeded Charles II in February 1685, until he was driven away by William III in 1688.

[p. 188]

mildheid, waaraan het ontstoken is, worde teruggevoerd. Ik erken de geringheid van mijn geschenk, daar dit, de stand van de gever⁶⁾ ervan geenszins te boven gaande, door ieder ander die van een gelijke hoge plaats zijn ogen neerboog, nauwelijks en zelfs nauwelijks niet zonder de hulp van een mikroskoop zou worden opgemerkt. Gij echter, allerdoorluchtigste Koning, aan wiens scherpe blik zelfs de kleinste dingen niet ontgaan, zult op deze tolk van mijn gemoed, dat weet ik, Uw oog slaan en bemerken, met welke vurige toewijding in deze uithoek van de aarde U vereert

Van Uw Koninklijke Majesteit

de zeer toegewijde en nederige

Antoni van Leeuwenhoek.

Gegeven te Delft in Holland de 1^e Maart 1687.

6) Woordspel: auctori auctor muneris is de ‘gever’ van een geschenk, doch, daar dit geschenk een boek is, betekent auctori tegelijk ‘de schrijver’.

ADDENDA:

Bij de Brieven 72(38) 16 Juli 1683, 81(42) 25 Juli 1684, in Deel IV, en bij Brief 82(43) 5 Jan. 1685, in Deel V, hadden bovengenoemde bibliografische gegevens uitvoeriger moeten worden vermeld. [S.]

[p. 189]

osity, from which, indeed, it sprang. I acknowledge the meanness of my gift, since it by no means excels the standing of the giver^5), and could scarcely be noticed by anyone else who would cast his eyes down from an equally exalted place. But You, Most Illustrious King, whose keen vision even the smallest objects do not escape, will - that I know - cast Your eye upon this interpreter of my inner feelings, and observe the ardent devotion with which Your Majesty is revered in this small corner of the earth, by	unde accensa est, eadem referatur. Exilitatem muneris agnosco, quippe quod auctoris sui conditionem haudquaquam superans, ab alio quovis è pari dignitatis fastigio lumina deflectente vix ac ne vix quidem sine microscopij ope adverteretur. Tu verò Serenissime Rex, cujus aciem nec minima etiam fugiunt, hunece animi mei indicem clementer, scio, respicies, deprehendesque quo Te zelo in hoc terrarum angulo prosequatur
Your Royal Majesty's most devoted and humble servant	Regia Tue Majestati Devotissimus atque humillimus
Antoni v. Leeuwenhoek.^*)	Antonius à Leeuwenhoek.^*)
Given at Delft in Holland, the 1st of March 1687.	Dabam Delphis Batavorum ipsis Kalendis Martiis. 1687.

5) A pun: auctori auctor muneris is the ‘giver’ of a gift; but as this gift is a book, auctori also means ‘the author’.

ADDENDA:

The above mentioned bibliographic data should have been added in greater detail to the Letters 72(38), July 16th 1683, 81(42), July 25th 1684, in Vol. IV, and to Letter 82(43), Jan. 5th 1685, in Vol. V. [S.]

*) Translated in Dutch by Dr. J.W.Ph. Borleffs.

*) Vertaald in het Nederlands door Dr. J.W.Ph. Borleffs.