Oeuvres complètes. Tome VIII. Correspondance 1676-1684

[p. 62]

N^o 2118.
N. Hartsoeker à Christiaan Huygens.
25 mars 1678.

La lettre se trouve à Leiden, coll. Huygens.
Elle fait suite au No. 2117.

Mijn Heer

Hier heeft uwe Ed. de instrumentkens, dewelke door de traegheijd van den maker tot nu toe achter gebleven sijn. Ik twijfel niet of uwe Ed. sal de selve seer gemackelijck bevinden¹⁾. Het koperwerk kan van 't een op 't ander geset worden door behulp van de twee schroefkens die door het hout henen komen. Men kan het eene met een buijs gebruijken, en langhs de vier koperdraden van het ander kan een glas op en neder bewogen worden, gepolijst om bij de kaers, en ongepolijst, om tegen de son te gebruijken, 't welk ik besocht en niet onbillijk bevonden heb. Tusschen de twee brede gleufkens kan men de platte glaeskens schuijven waar tusschen uwe Ed. de vochtigheijd begeert te klemmen. De wolle rondom het gat dient om alderhande soort van glaeskens vast te houden. Hoe meer ik de dierkens in semine observeer, hoe meer ik bevind dat het een raedsel is haer gedaente curieus te beschrijven. Na dat sij sich verdraien sie ik haar rond, langhwerpigh enz. Ik beeld mij nochtans in dat ik de selve sie met een kleijne uijtstekende snuijt, platte rugge, ronden buijck, en een staart tien of twalef maal langer als hare lichamen bijna op de manier van een waterrot gelijk hier geteijkent staet De bollekens dewelke sommige op hare stacrten laten sien schijnen alleen daarvan daen te komen, dat sij de selve in een kronkelen. Wat aengaet de dierkens, van de welke ik uwe Ed. geschreven had, dat ik de selve noch wel 2 a 300 mael kleijnder sagh, en dat alleen maar tegen de son, daar in heeft mij hare doorschijnigheijd bedrogen, dewijl de lichaemen van de stervende op dese manier niet anders als veel kleijne stipkens vertoonen, dewelke van wegen de doorschijnigheijd die 'er tusschen komt niet aen den anderen schijnen te behooren, en met de minste bewegingh heen en weder te gaen, en dit is voorseker het selfde daar Leeuwenhoek de principia vasorum²⁾ van maekt want sij vertoonen sich als dan op dese manier

1) Consultez la Lettre N^o. 2119.

2) Dans la lettre à Brouncker, datée de novembre 1677 et que l'on trouve insérée dans les Phil. Trans. N^o. 142, décembre, janvier et février 1678 [V. st.], Leeuwenhoeck, prévenu par l'idée que les spermatozoïdes étaient de véritables embryons dans la première phase de leur exis tence, rapporte ce qui suit ‘Jam quod ad partes ipsas, ex quibus crassam Seminis materiam, quoad majorem sui partem consistere saepius cum admiratione observavi, ea sunt tam varia ac multa omnis generis magna ac parva vasa, ut nullus dubitem ea esse nervos, arterias & venas:...Quibus visis firmiter credebam nulla in corpore humano jam formato, esse vasa quae in semine virili, bene constituto, non reperiantur.’
Quoique le sens soit le même, on ne rencontre pas, dans cette lettre, les termes ‘principia vasorum’, que Hartsoeker emploie comme cités d'après Leeuwenhoek. Nous ignorons d'où Hartsoeker peut les avoir pris. Consultez la Lettre N^o. 2130, note 2.

[p. 63]

In het semen van een mensch en een hond kan ik geen onderscheijd bevinden, behalven dat men soude konnen seggen dat sij in dat van een hond sich wat langwerpiger vertoonen. In 't semen van den hond 't welk ik uwe Ed. heb laeten sien vond ik 's anderen daegh 's avonts noch leven. Morgen of overmorgen verhoop ik gelegentheijd te hebben om het semen van een paert en een stier te sien indien ik uwe Ed. met de observatie daarvan dienen kan sal ik 't selve met den eersten overschrijven en ondertusschen blijven

Mijn Heer

Uwe Ed. oodmoedige dienaer Nicolaes Hartsoeker.

Uijt Rotterdam den 25 Maert 1678.

Voor de instrumentkens heb ik 48 stuijvers betaelt³⁾.

Mijn Heer

Mijn Heer Christiaan Huijgens van Zuijlichem tegenwoordigh in 's Gravenhage.

3) Sur la page blanche de la Lettre Chr. Huygens nota: veranderen, licht van terzijden. bolletjes niet rond. bien retractè. opschrift. platte glaesjes. gelt. bolletjes opening. vergrooting. Ces sujets se rapportent aux deux lettres N^os. 2116 et 2117.