Oeuvres complètes. Tome VIII. Correspondance 1676-1684

N^o 2116.
O. Römer à l'Académie des Sciences.
décembre 1677.

La pièce se trouve à Paris, Académie des Sciences¹⁾.

Consirmatio doctrinae de Mora Luminis Ex novis Observationibus anni 1677.

Anno praeterito ex phaenomenis satellitis primi hypothesis morae Luminis inventa est, et ex omnibus ejus Planetae observationibus quas tum habere in manibus licuit confirmata est, adhibitis imprimis 8 intervallis Eclipsium observatarum circa utramque quadraturam Jovis et Solis inde ab anno 1671²⁾. In quibus omnibus constanti consensu periodi breviores accedente Terrâ longiores recedente.

1) Pour compléter les documents nouveaux qu'apporte la correspondance de Chr. Huygens sur l'histoire de la découverte de la vitesse de la lumière, nous faisons suivre ici le mémoire que Römer a présenté à l'Académie des Sciences et dont il est fait mention dans les Registres sous la date du Samedi 18 décembre 1677 (voir la Lettre N^o. 2103, note 1). Le mémoire se trouve inscrit au Tome VII des Registres, page 141 verso, sous la date du Samedi 26^e de Mars 1678. Il est précédé du préambule suivant: ‘Mr. Cassini a remis entre mes mains l'escrit de Mr. Roemer qui confirme son sentiment touchant le retardement de la lumière depuis Jupiter jusqu'a nous dont suit la copie.’ Il nous paraît peu probable que Duhamel aurait parlé en ces termes du mémoire de Römer, si Cassini avait persisté dans ses doutes.

2) Consultez la Lettre N^o. 2104.

[p. 57]

Cum vero mora Luminis istam irregularitatem apposite explicet cujus non alia huc usque dari potuit causa nec quisquam in reliquo Coelo ejusmodi hypothesi repugnare compertum sit, in eam excolendam, et ulteriori experienta confirmandam, et illustrandam incubuimus. In quem finem observatae sunt et comparatae quaecumque habere potuerunt immersiones 1^mi circa quadraturam priorem, quae quidam ob Inclementiam Coeli paucissima contigerunt, eaeque propinquae ☍, ☉, ♃, ac ea propter huic negotio non admodum opportuna, nihilominus intervalla earum sensibiliter breviora errant mediis, satisque probabant nos accessione ad Jovem, radiis obviam eundo Luminis appulsum praevenire.

Ad emersiones deinde ejusdum primi Satellitis attendebatur, quae apprimè expectactioni satisfecerunt praecipue eligebatur aliqua accurratè observata die 11 Septembris H. 9.5 5′ anni hujus 1677. conferenda cum illis quae haberi possent terra ultma □^am promota; cui correspondens determinata est praecedente 6 Decembris hujus ejusdem anni, quando umbra 1^mi observata est in medio disci Jovis h. 5. 4′. Terra inte has duas observationes recessit a Jove 1.¼ semid. suae orbitae pro quo intervallo inventa est tardatio luminis 12 min. quae quidem aliquanto minor est ea quam supposuimus, et certe in semicirculo accessionis terrae aequalis ejusmodi. Luminis proveniebat majuscula, quod tamen optimè conciliatur si supponamus Satellitem in perihelio Jovis esse celeriorem ut alias observavimus et praeterea fateri oportet in observatione ultimâ unius alteriusve minuti errorem latere posse. Sufficit hypothesim confirmari ex eo quod accrementum, et decrementum irregularitatis istius pergat convenire cum accessu, et recessu terrae a Jove. Ut jam decem habeantur intervalla quae inversis terrae Jovisque sitibus eodem tenore moram Luminis evincant.

Et haec de Satellite 1^o a cujus solius phaenomenis hanc doctrinam luminis dependere credidi usque dum Dominus Cassini firmis rationibus et acuratis 12. annorum observationibus maculam in Jove idemtidem conspicuam eidem globi Jovialis loco fixam inhaerere demonstraret ejusque revolutiones ad tertia usque minuta determinaret, quod mihi novas spes aperuit habendi ex dicta macula aliquid Lucis pro theoria Luminis unde 7. et 12. Septembris observationi ejusdem invigilavi, et determinavi appulsum ejus ad medium disci 7^a quidem Septembris h. 8. 54′ et 12. h. 8.6.

Elapso 8 Decembris D. Cassini et ego³⁾ simul observavimus h. 5. 41′ maculam nondum pervenisse ad medium, et quantum licuit per nubes, et exilitates dictae maculae, jam more suo evanescentis judicavi appulsum ad ipsum medium disci Jovis h. 5. 49′ ita tamen ut potius acciderit post dictam horam quam ante nam vidi eam distinctissime in minuto 52 necdum potui certus esse eam medium praeteriisse. ne tamen mihi favere videar, tutius assumo appulsum ejus ad medium accidisse

3) Comparez la Lettre N^o. 2112.

[p. 58]

h. 5. 49′ quae hora collata cum 12 Septembris ex quo tempore macula juxta numeros D. Cassini peregit 210 revolutiones terra vero elongata a Jove 1¼ semid. orbitae seu intervalli Solis a nobis, dat tardationem luminis 14 min. et si quae revolutiones Jovis accelerent ob perihelium adhuc illud accedet tardationi Luminis.

Ut hac observatione plenissime sit satisfactum illis qui post consensum tot observationum satellitis 1ⁱ adhuc simile aliquid phaenomenon desiderabant in reliquo Jovis Coelo cui omni haec nova aequatio luminis communis esse deberet.

Nec praetereundum quod in collatione observationum reliquorum satellitum manifesta appareant hujus irregularitatis vestigia, quando plures simul conferuntur. Ut non vere dici possit hypothesin hanc non convenire cum reliquorum Satellitum phaenomenis quousque maxima pars observationum in illius favorem inclinent.