Oeuvres complètes. Tome III. Correspondance 1660-1661

N^o 784.
Christiaan Huygens à J. Hevelius.
4 octobre 1660.

La ettre se trouve à Londres, British Museum.
Elle est la réponse au No. 758. J. Hevelius y répondit par sa lettre du 1 août 1661.

Amplissimo Clarissimoque Viro Domino J. Hevelio Chr. Hugenius S.P.

Ad gratissimas tuas die 13 Julii ad me datas hactenus responsum distuli, exspectans donec quae hìc vides¹⁾ una mittere possem ne studia tua et maxime serias occupationes bis interpellare opus esset. Quae adversus systema meum Romae conscripta excusaque fuerint, denuo hîc excudi curavi, ne deessent exemplaria quae tibi alijsque amicis impertirem, quia defensionem meam vidisse non erat satis, nisi et adversariorum scriptum, adversus quod eam paravi, prius inspiceretis. De utróque igitur Vir Amplissime sententiam tuam opperiar: qui quanto plus candori fideique meae tribueris, quam Antagonistes ille, liquido nunc animadverto. Nunquam enim eo prouenisti ut observationes meas falsas factitiasque diceres; etiamsi maxime cum tua Hypothesi pugnent. Et merito sane, nam quaedam tandem ea foret dementia mea et vanitas, fingendi pro lubito phenomena quaelibet, et posthabita veritatis inquisitione levem gloriolam aucupandi? Sed non aegre animadverto, puto quid

1) Brevis Assertio. Voir la Lettre N^o. 782, note 2.

[p. 134]

artificem illum Romanum excitaverit, qui nempe verebatur ne sibi esuriendum esset denique si deteriora nostris telescopia sua crederentur. Fabrius ille qui suam operam Eustachio commodavit, Jesuita est, natione Gallus, quem fortasse jam ante cognovisti. Verum ad epistolam tuam venio ac primo quia gratias ago, quod exemplaria libelli mei, quibus destinata erant tradideris. Doctissimum Eichstadium mortem obijsse plurimum doleo. Litem nostram quod attinet, utrius nempe systema verius sit, ad quam dirimendam phases Saturni anni 1663 et 1664 exspectandas censes, vereor ne diutius etiam exspectare necesse sit, nempe ad annum 1671 et 1672. Etenim si tam parum a circulo recedit ♄i ellipsis, atque in libro tuo de Systemate ♄i expressisti, nequaquam ut arbitror discerni poterit anno 63 et 64 utrum ellipsin an circulum praebeat; cum etiam supra atque infra pars quaedam disci ab annulo intercipiatur. Verum ubi ♄ cum brachiis tenuibus ac secundum rectam Lineam extentis circa annum 71 et 72 lucebit, ac rotundus quoque eo ipso tempore a quo futurum praedixi, haud dubio meam hypothesim confirmatam iri confido. Nam brachiorum quidem formam ejusmodi nullo pacto vestra admittit, nisi alium insuper motum quendam ♄o tribuo, sicuti ab Anglo quodam²⁾ factum memini, qui tamen nunc in sententiam meam potius concessit. Quod observationibus tuis coelestibus tanta diligentia continue invigilas, non operâ non sumtibus parcens, jucundissimum mihi est intelligere, valdeque aveo videre tempus illud, quo tam praeclari studij fructus nobiscum communices, nec dubito quin Tychoni ceterisque omnibus qui te praecesserunt, tum copia tum exactitudine observationum palmam praerepturus sis. Clarissimus Bullialdus, qui hesterna die Parisijs discessit, rectaque ni fallor, ad te profectionem instituit, optime nobis referre poterat, quo instrumentorum apparatu, qua denique arte ac methodo res tantas peragas. Cuperem equidem, ni longum adeo iter esset, nimisque hac tempestate anni impeditum, comitem illi me dare. Nunc autem unde ipse discedit, illo ego proficiscam. Lutetiam nempe, idque septimo ab hoc die iter ingredior, amicos tantum, quos in ea urbe plures habeo, visurus.

Horologium tuum quod Serenissimo Regi te obtulisse scribis, vidisse retulit mihi Iuvenis Ornatissimus Dominus Sixti³⁾, qui in comitatu legatorum nostrorum istic aliquandiu moratus fuerat: num vero novi quid praeter constructionem meam addidisses non recordabatur, quare ex te, quid ejus sit intelligere cupiam. Romae fabricari aiunt hujus generis, nempe cum perpendiculo, quae nullum omnino strepitum edant, et alium quotidie adinventum iri credibile est, ut facile est inventis addere. Ipse etiam ad majorem perfectionem nonnulla postea excogi-

2) Peut-être Chr. Wren. Consultez les Lettres N^os. 560, Tome II page 305, et N^o. 592, ib. page 358.

3) Peut-être s'agit-il ici de
Joannes Sixti, fils du pasteur Rippertus Sixti, né en 1633 à Woerden, et qui en 1652 était étudiant en philosophie à Leiden.

[p. 135]

tavi, quae ubi itinere gallico defunctus fuero, publico impertiam, nec tibi, ut spero, displicebunt.

Parelium observatione et graphica descriptione⁴⁾ mirifica me beasti et si scias quantopere fideli relatione ejusmodi phaenomenôn gaudeam, indigeamque ad ea quae de his coepi perficienda, ultro pro me apud virum Clarissimum⁵⁾ quem Varsoviense meteoron diligentius annotasse scribis, intercedas, ut suae delineationis copiam mihi faciat. In tuo illo animadversione dignissimum parelion superius an deinde arcus in ejus locum succedens, cui simile quid fuit in observatione Romana anni 1630, ubi 7 Soles simul spectati fuere. Horum arcuum qui solem in centro non habent, causam invenire difficillimum omnium mihi fuit, ac proinde et jucundissimum invenisse. Valde autem videre cupio an novi quid fuerit in Varsoviensi observatione praeter ea quae anno 1629 Romae apparuerunt. Itaque quam primum a Domino Burettino nactus eris, quaeso ut stes promissis, et si qua in re utilem operam meam invicem tibi censebis, ne dubita quin inventurus sis promptissimam. Vale.

Hagae Comitis 4 Octobris 1660.

4) Voir la planche vis-à-vis de la page 94.

5) Tito Livio Burattini, qui voyageait alors en Pologne. Consultez la Lettre N^o. 758, note 12.