Oeuvres complètes. Tome II. Correspondance 1657-1659

[p. 193]

N^o 498.
B. Conradus, Lettre circulaire.
17 juillet 1658¹⁾.

Chr. Huygens y répondit le 22 février 1659.
La lettre²⁾ a été publiée dans G. Schott³⁾, Technica Curiosa⁴⁾.

Omnibus Reverendis, Praenobilibus, Clarissimis, & quovis alio titulo conspicuis per Europen, Mathematicis. S.P.D. Balthasar Conradus S.I.

Ut quaedam conferam vobiscum, Illustres Animae, pauca illa quidem, sed quae momenti ac ponderis in totam Rempublicam nostram Litterariam maximi esse videantur, injectus mihi jam pridem nescio quis perurget calor. Quocirca non temerè sperârim fore, ut quantò major vos communis tangit cura boni, tantò huic meae ad vos Epistolae libentius otium è sublimibus illis vestris conceptibus rescindatis.

Ex quo ergo primum (nec pauci anni sunt) pernòsse coepi Telescopium, didicique nec omnia ejusdem esse notae ac bonitatis, & plurima plurimum à summa abesse perfectione; ingens me invasit animus ac desiderium, imò & spes, eo aliquando deveniendi, ut certam ac infallibilem assequerer rationem, ad summam deducendi Telescopii perfectionem. Coepi itaque pervolvere inprimis Authores, quotquot de id genus Instrumento nancisci potui; tum speculari ipse, & multa cum animo putare meo; tandemque & operi manum, nec leviter aut oscitanter admovere, & varia, quae

1) Christiaan Huygens reçut cette lettre en janvier 1659. Voir sa lettre du 22 février 1659 à B. Conradus.

2) Publiée sous le titre: Epistola ad omnes Europae mathematicos, Operis Teledioptrices nuntia, missa à R.P. Balthasare Conrado Societatis Jesu.

3) Gaspar Schott naquit en 1608 à Königshofen (près de Wurzbourg) et mourut à Wurzbourg le 22 mai 1666. Entré en 1627 dans l'ordre des Jésuites, il dut fuir en Italie en 1658, devint professeur à Palerme, se lia avec le Père Athanase Kircher et revint, vers 1657, à Wurzbourg, où il devint professeur de mathématiques au Gymnase; il publia beaucoup d'ouvrages fort recherchés dans leur temps.

4) P. Gasparis Schotti Regiscuriani e Societate Jesu, Olim in Panormitano Siciliae, nunc in Herbipolitano Franconiae Gymnasio ejusdem Societatis Jesu Matheseos Professoris, Technica Curiosa, sive Mirabilia Artis, Libris XII. comprehensa; Quibus varia Experimenta, variaque Technasmata Pnevmatica, Hydraulica, Hydrotechnica, Mechanica, Graphica, Cyclometrica, Chronometrica, Automatica, Cabalistica, aliaque Artis arcana ac miracula, rara, curiosa, ingeniosa, magnamque partem nova, & antehac inaudita, eruditi Orbis utilitati, delectationi, disceptationique proponuntur. Ad Eminentissimum S.R.I. Principem Joannem Philippum Elector. Mogunt. Cum figuris aeri incisis, & Privilegio. Sumptibus Johannis Andreae Endteri, & Wolfgangi Junioris Haeredum. Excudebat Jobus Hertz, Typographus Herbipol. Anno m.dc.lxiv. Prostant Norimbergae apud dictos Endteros. in-4^o.

[p. 194]

vel ad substantiam ipsam operis, vel ad modum pertinent, experiri. Sed & illicò difficultates sese undique oggesserunt, nec paucae eae numero, nec leves superatu: tot certè, ac tantae, ut nisi Deus constantiam in labore poenè ferream concessisset, non mirum fuisset, si millies ῥίψασπις successum desperâssem. Superavi tamen tandem cum divina gratia, quae se opposuerant, difficultates omnes; eoque artem perduxi, ut sequentia problemata praestare possim:

I.	Perfectam superficiem sphaericam, sive cavam in patinas, sive convexam in globos inducere; idque nec negotio, nec sumptibus adeo magnis.
II.	Vitra perfectè concavare sphaericè, aut sphaericè convexare.
III.	Perfectissimè polire superficiem sphaericam tam cavam, quàm convexam, sine periculo figurae vitiandae.
IV.	Oblatae cujuscunque patinae aut globi vitia, etiam occultissima, statim detegere.
V.	Infallibiliter semper, ex materia apta, bonum elaborare Telescopium, ad quamcunque longitudinem.

Quorum problematum solutio quanti momenti sit in rem omnem Mathematicam & praecipuè Astronomiam; quin & in usum totius generis humani; nemo unus Vobis melius aestimaverit: ut proinde longiore eam rem Vobis circuitu demonstrare ac depraedicare, minimè sit necessarium.

Hanc autem ego mihi scientiam uti hactenus, nec sine ratione, occultam habui, ita & imposterum habere potuissem; vel certè ita solum propalare, ut extra Societatem nostram non emanaret; nisi me communis boni ratio ad alia consilia inclinasset. Itaque molior Opus justum ac integrum, quo totam hanc artem & quidquid de Telescopio dici aut quaeri potest, complectar; planèque ac dilucidè, sine tenebris, omnem quam hactenus ingenio qualicunque demum, experientiâ indefessâ, & sumptibus non modicis, scientiam in hoc genere consecutus sum, aperiam.

Quia verò unius hominis vix est, Opus tam omnibus numeris absolutum, quàm & res postulat litteraria, & ipse ego desiderarem, in lucem protrudere; ideo aequum planè videtur, ut Vos etiam, Illustres animae, vestras quasi symbolas in medium conferatis. Quapropter Vos omnes etiam atque etiam rogo, ut si quis vestrûm in hoc genere aliquid aut invenit ipse, aut aliunde rescit, ultra ea quae vel Sirturus⁴⁾ vel Scheinerus⁵⁾, vel Rheita⁶⁾, vel Hevelius⁷⁾, vel Magnan⁸⁾, vel P. Schottus⁹⁾,

4) Voir l'ouvrage cité dans la Lettre N^o. 151, note 4.

5) Rosa Vrsina sive Sol, ex admirando Facvlarum & Macularum suarum Phoenomeno Varivs, necnon circa centrum suum & axem fixum ab occasu in ortum annua, circaque alium axem mobilem ab ortu in occasum conuersione quasi menstrua, super polos proprios, Libris quatuor Mobilis ostensus, a Christophoro Scheiner Germano Svevo e Societate lesv. Ad Pavlvm Iordanvm II, Vrsinvm Bracciani Dvcem. Bracciani. Apud Andraeam Phaeum Typographum Ducalem, Impressio coepta Anno 1626. finita vero 1630. Id. Junij. Cum licentia Superiorum. in-folio.

6) Voir l'ouvrage cité dans la Lettre N^o. 46, note 10.

7) Voir l'ouvrage cité dans la Lettre N^o. 40, note 2.

8) Emanuel Maignan (= Magnanus) naquit le 17 juillet 1601 à Toulouse, où il mourut le 29 octobre 1676. Entré en 1619 dans l'ordre des Minimes, il y devint instituteur des novices. De 1636 à 1650 il professa les mathématiques au couvent de la Trinité-du-Mont à Rome, puis rentra en France.
Ici il est question de son ouvrage:
Cursus Philosophicus, Auctore E. Maignano, Tolosae 1652. IV Vol. in-8^o, dont il donna une seconde édition à Lyon en 1673. in-folio.

9) P. Gasparis Schotti Regiscuriani e Societate Jesu, olim in Panormitano Siciliae, nunc in Herbipolitano Franconiae Gymnasio ejusdem Societatis Jesu Matheseos Professoris, Magia Universalis Naturae et Artis, Sive Recondita naturalium & artificialium rerum scientia, cujus ope per variam applicationem activorum cum passivis, admirandorum effectuum spectacula, abditarumque inventionum miracula, ad varios humanae vitae usus, ernuntur. Opus Quadripartitum. Pars I. continet Optica, II. Acoustica, III. Mathematica, IV. Physica. Singularum Epitomen sequens Praefatio obiter, accurativs verò vniuscuiusque peculiare praeloquium exponit. Cum siguris aeri incisis, & Privilegio Sacrae Caesareae Majestatis. Sumptibus Haeredum Joannis Godefridi Schönwetteri Bibliopol. Francofurtensis. Herbipoli. Excudebat Henricus Pigrin Typographus Herbipolensis. Anno m.dc.lvii.-m.dc lix. in-4^o. IV Tomi.

[p. 195]

vel Borellus¹⁰⁾ prodidit, aut ego promitto; dignetur id mecum pro suo in commune bonum studio communicare. Vicissim bonâ polliceor fide, ita me eâ gratiâ, ac humanitate usurum, ut nulli quidquam de sua laude ac nomine deteratur. De reliquo radios ego vestros radio omniscii Numinis ex animo commendo, in dignas scientiâ nostrâ, & aeternitate speculationes. Valete, & favete. Vratislaviae 17. Julii 1658.

Vestrarum DD.

Servus in Christo Balthasar Conradus.

10) Voir l'ouvrage cité dans la Lettre N^o. 330, note 2.