Door eenen engen hals. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1550-1670

Vertaalhistorie. Deel 2

[p. 43]

5
Cornelis van Cuelen (vert.), Een Sermoen van S. Jan Guldemont / tracterende Van heymelicker veeten ofte Gramschap ende van allomme te schuwen het zwærren [...] Met noch een ander sermoen [...] Van den Schuldenaer van x. dusent ponden ende dat dartneckicheyt van haet ende nijdt / veel ærger is dan al ander zonden. Al tselve nu nieuwe in onzer talen overghestelt ende met breeder woorden uutgheleyt ende ghedeclareert / duer Meester Cornelis van Cuelen Priester ende erfachtich Pastoor der kercken van Hulst in Vlaendren. Gent: Hendrik van den Keere, [1560]

Cornelis Van Cuelen (ca. 1516-ca. 1570) studeerde vermoedelijk te Leuven. In 1558 of 1559 kreeg hij in zijn geboortestad Hulst een aanstelling als pastoor. Hij vervulde die functie tot aan zijn dood en liet de stad een groot aantal boeken na. Van de talrijke preken en tractaten van de vierde-eeuwse Grieks-christelijke kerkleraar en redenaar Johannes Chrysostomos van Antiochië (‘Jan Guldenmond’) was omstreeks het midden van de zestiende eeuw al een en ander in het Nederlands vertaald. Cornelis van Cuelen liet zijn omzetting van twee sermoenen door een uitvoerige opdracht vooraf gaan. Daarvan volgt hier het begin en het einde. Het middenstuk handelt over haat en nijd als oorzaken van alle onheil. Ook de huidige ketterijen, aldus Van Cuelen, vinden hun oorsprong in deze ondeugden. Het octrooi voor de vertaling werd verleend op 18 november 1559. [Exemplaar UBGent]

Den Eerweerdighen, Wysen ende voorzienighen Heeren, Borgmeester, Schepenen, ende notabele van den lande van Hulsterambacht, wenscht Cornelis van Cuelen, priester, paeys ende voortgangh in dueghden.

ALS wy ons eerste sermoenen den Heeren van der stadt hadden ghepresenteert,¹ ende dat wy noch ander van den zelven leeraer hadden overghesteldt, zo docht ons (Eerweerde Heeren) dat wy die uwer liefden ooc wel behoorden te presenteren, ende dit om tgroot profijt dat ghy tsamen der Ghemeenten doet. Want duer ulieder eerbaer mannieren wort den Ghemeente verciert: duer ulieder correctie verbetert, ende duer ulieder voorzienigheyt van quade costumen ghepreserveert. Maer hier zal by avontueren yemandt teghen ons argueren ende van stonden an gaen zegghen: Gheestelicke sermoenen behouven de Predicanten om twoort God's te predicken ende om tvolc te leeren, maer waer toe behouven die den weerlicke Iugen, die niet en moghen preecken nocht openbaerlicken leeren met haer woorden? Tis zo ic kendt: zy en moghen niet openbaerlicken leeren met haer woorden, nochtans moghen zy leeren met haer dueghdelic leven: ende een dueghdelic leven vanden Overhoofden, is (voorwaer) voor den onderzaten een groote leerijnghe. Maer waer uut zalmen dit alder best vercrighen, dan uut gheestelicke sermoenen van den leeraers die ons duer den gheest Gods dhelighe Schrifture uutlegghen ende den wille des heeren declareren? Ende ten anderen: wye behouvender meer gheestelicke sermoenen dan den Iugen die daghelics met zo veel weer-

1 Vermoedelijk doelt Van Cuelen op Een sermoen van Sent Jan Chrysostomus / op twoordt van den Apostel Paulus [...] Drijnckt een luttel wijns om uwer maghen wille / ende om dat ghy zo dicmaal cranck zijd. [...] Al tselve nu eerst in onzer taelen overghestelt by Meester Cornelis van Cuelen [...] (Gent, Hendrik van den Keere, [1560]), waarvan de opdracht aan de burgemeester en notabelen van de stad Hulst gedateerd is op 19 maart 1560.

[p. 44]

licke^a zaken worden beroert, ghemolesteert ende becommert? [...]

Om dit quaet met meer ander boosheyt wat te beletten, zo hebbic overghestelt twee sermoenen van onzen helighen vader S. Ian van Anthiochien, die om zijn costelicke leerijnghen ende excellente eloquentie wort gheheeten Chrysostomus, dat zo veel te segghen is als Guldemont. Maer hier moeten wy uwer liefden te kennen gheven, hoe dat wy dees Sermoenen (ende ooc dander) aldereerst hebben overgestelt nae der lettre: maer als dese translatie zeer duuster was, zo vreesden wy of de simpel over ons zouden moghen claghen ghelijc zij over eenighe ander doen, die zo haer boucskins hebben overghestelt, datmen den rechten zin qualicken can begrypen. Om dat ons dit ooc niet en zoude ghebueren, zo hebben wy ons sermoenen hærmaeckt, ende by advijs van gheleerde anderwerf overghestelt, alsnu na der lettre, alsnu na den zin. Ende den zin hebben wy zomtijts ooc breeder uutgheleit ende met ander leerijnghen ghedeclareert, om dat een ieghelic de materie te bet zoude verstaen. Voorts, om datmen tverstant te lichtelicker begrypen zoude, zo hebben wy ooc corte declaratien ghestelt voor ons sermoenen, die wy nu uwer liefden presenteren: biddende met alder oodmoedicheit dat ghy ons presentacie (zulcs alse is) wilt in danke nemen, ende uwen onderzaten die voorts overgeven ende approberen, op dat haet ende nijd magh worden gheroyeert, paeys ende charitate opwassen, God duer ons worden gheeert, ende wy door hem salichheid moghen verwerven. Amen. Te Hulst den xx. Iulij anno xv^c.lx.

By ulieder alder dienaer, Cornelis van Cuelen, Priester.

a weerlicke: wereldlijke