Logo DBNL
Spreekwoordenboek der Nederlandsche taal (1990)

Spreekwoordenboek der Nederlandsche taal

(1990)–P.J. Harrebomée–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[B]

B.

Baard, broek en beurs: dat zijn drie B's des mans, die de vrouw moet mijden.38

Die A zegt, moet ook B zeggen. (Zie A.)

Een goed huishouder moet zorgen voor vijf B's.39

[Die vijf B's zijn: brood, boter, bier, brand en beurs. tuinman gewaagt maar van vier B's, doch voegt daarbij, dat er, om aan de vier B's te kunnen voldoen, eene vijfde B noodig is. De beurs met geld is zoo klaarblijkelijk noodig, dat men meende, ze in het spreekwoord onvermeld te kunnen laten; daarom spreekt de brune (in het 1e. Deel van zijn Bancket-werk van

goede Gedachten, bl. 352(wel van vijf B's, maar noemt, voor de beurs in plaats, een bed. Wil men, er zijn nog meer B's te vinden, waarvoor een goed huishouder te zorgen heeft.]

Hij kent geene A voor eene B (of: Hij kent noch A noch B). (Zie A.)

Ba.

Hij spreekt boe noch ba (ook wel: ei mij! noch wee mij! of: Noch ei! Noch fij!).1

Kunt gij daar niet ba tegen zeggen?2

Baai.

Er is geen trek in de baai.3

Het is een baaivanger.4

Hij werkt in de roode baai als de wevers.5

Wij zijn zoo zalig in voddebaai als in goud- of zilverlaken.

Baaitje.

Hij heeft op zijn baaitje (of: op zijne lappen) gehad.6

Baak.

Als het diep (of: getij) verloopen is, verzet men de baken.7

De baken komen uit.8

Een schip op strand is eene baak in zee.9

Een wrak in zee dient voor een baken.10

Het is er slecht gebakend (of: De bakens zijn slecht geplaatst).11

Ik weet wel, hoe het gebakend is (of: waar de bakens staan).12

Vuur aan wal altijd geen baken.13

Baal.

Aan de merken kent men de balen; aan het merkteeken alle dingen.14

Baäl.

Het zijn Baäls-priesters.15

Zij buigen zich voor den Baäl.

Baan.

De baan is klaar.16

De baan warm houden.17

Die van het dak niet kaatsen kan, blijve uit de baan.18

Een kerkpad is geene heerbaan.19

Een zoete prater op de baan Beneemt de moeite van het gaan.20

Gij hebt gedaan, een ander man in het spel, zei Fijtje tegen Joor, en zij had hem uit de baan geknikkerd.21

Het is een avond als eene lijnbaan. (Zie avond.)

Het is een weg als eene kolfbaan.22

Het kreupele paard moet wat vroeger op de baan.23

Het wordt op de lange baan geschoven.24

Hij heeft de baan voor een ander geopend.

Hij heeft een goed baantje.25

Hij heeft ruim baan gemaakt.26

Hij schuwt de baan.

Iets op de baan brengen.27

Op de baan komen.

Op twee banen klooten.28

Zij is het katje van de baan.29

Zijne baan is schoon geveegd.

Baar.

Barre baren, barre stroomen.30

De baren (of: golven) glad kammen.31

Geene baar (ook wel: golf, of: zee) komt hem te hoog (of: te na).32

Het is als de baren van de zee.33

Hij geeft op als de zee (of: als de baren van de zee).34

[Men vindt de verklaring van dit spreekwoord Jes. lvii: 20 en Judas: 13.]

Hij rijdt over twee baren.35

Hij wil ploegen op de baren.36

Baard.

Als iemand tegen den hemel spouwt, dan valt de kwijl in zijn' eigen' baard.37

Baard, broek en beurs: dat zijn drie B's des mans, die de vrouw moet mijden. (Zie B.)

Bij een groen gezelschap dient een witte baard.

Dat is al een bejaard man, zei stikziende Volkert, en hij zag een' aap met een' langen baard op de koord dansen. (Zie aap.)

Dat u de baard uitvalle!

Dat zijn kinderen met grijze baarden.

De baard maakt geen' wijsgeer; anders was er de bok goed aan.38

De baard zit hem nog in de keel.

De kat weet wel, wat baard zij lekt.39

De wolf ruit wel van baard, Maar niet van aard. (Zie aard.)

Dien het hoofd te beurt gevallen is, die schere den baard.40

Eenen man met rood haar, eene vrouw met eenen baard: groet ze over vier mijlen ver of lang, met drie steenen in de hand.41

Een kusje zonder baard, een eitje zonder zout.42

Een mensch heeft altijd liefde voor zijne naasten, zei Govert, en hij likte der kat de kruimelen van den baard.43

Een ruiter zonder paard, Een krijgsman zonder zwaard, Een vrijer zonder baard - Zijn geen zeven oordjes waard.1

Geene oude geit zonder baard, of nonne zonder gemompel.2

Gij zult mij niet uitlagchen, al hadt gij een' gouden baard.

[De goden werden veeltijds met gouden baarden afgebeeld. Het spreekwoord geeft te kennen, dat men voorname mannen zelfs niet vreest.]

Het begint te avanceren, zei meester Tijl tegen zijn' knecht, en hij schoor drie uren over een' baard.3

Het is een baardelooze vent.

Het is een melkmuil (of: melkbaard).4

Het is een vlasbaard.5

Het is, om er een' grijzen baard van te krijgen.

Het scheermes kwalijk gewet, den baard slecht ingezeept en ruwe handen - Doen menigen man kriezeltanden.6

Het vergramt den oude, dat men hem bij den baard trekt.7

Het zijn mannen met baarden: Zij werken als kinderen, en vreten als paarden.

Hij wil onzen Heer een' vlassen (of: strooijen) baard maken (vlechten, of: aannaaijen).8 (Zie de Bijlage.)

[Dionysius van Sicilië deed aan aesculapius, den god der geneeskunde, den gouden baard ontnemen, onder het spottend zeggen: het voegt niet, dat de zoon met een' baard wordt gezien, waar de vader baardeloos is. De mythologie maakt hem den zoon van apollo. Later heeft mogelijk dezelfde beroover den god een' vlassen baard aangezet, en is deze omstandigheid op den eenigen God overgebragt, en toegepast op huichelaars, die door schijnvroomheid zich bij God verdienstelijk trachten te maken. Zie verder de jager, in de aanteekening vermeld.]

Hij zal voor niet het scheren aan mijn' baard niet leeren.

Iemand in den baard varen (of: vliegen).9

Ik zal het hem in den baard wrijven.

Is het verstand in den baard gelegen?10

Kunt gij mij den baard niet meer scheren, ik scheer uw kuifje niet.

Laat u daarom den baard niet wassen.11

Mannen met baarden spelen nog met knikkers.

Men net den baard, aleer men scheert.12

Met een' man met een' baard Is eene vrouw bewaard.13

Nuchter hoofd, gevoede baard.14

Ook hazen trekken een' leeuw bij den baard, als hij dood is.15

Oranje-zeegroen, gelijk den kok zijn baard.16

Roode baard, Duivels aard. (Zie aard.)

Wedden (Spelen, of: Vechten) om des keizersbaard: die het wint, zal hem halen.17

Wie den baard laat wassen, die heeft eene schalkheid gedaan, of heeft er eene in den zin.18

Wie geen verstand van het eijereten heeft, die zal den baard of de kale kin beslabben.19

Wie net wil leeren scheren, die schere eerst den gek zijn' baard.20

Wie tegen wind spuwt, maakt zijn' baard vuil.21 (Zie de Bijlage.)

Baars.

Dat is een knappe sopbaars, zei Teeuwes, en hij zag een' walvisch zwemmen.22

Den baars jagen.23

De vromen kunnen geen gebrek lijden, al zouden de steenen brooden worden, zei Kors Jansz; hij verkocht zijn' baars, en verzoop het geld.24

Het is niet vreemd, dat onder vele bleijen somtijds een baars gevangen wordt.

Hij is zoo kwaad als een baars.25

Hij zal den baars niet vergallen.26

Baas.

Alle bazen dikke buiken.

De vrouw is de baas.

Die al te lang voor knecht gewerkt heeft, kan niet goed meer voor baas ageren.

Die baas is, moet ook baas blijven.

Die een' man heeft als een muisje, Is geen baas meer in zijn huisje.

Er is altijd heer boven heer (meester boven meester, of: baas boven baas).27

Gij zijt baas, als er niemand t'huis is.

Het is een heele baas (of: een opregt baasje, ook wel: Dat is de baas).28

Het zal zijn' baas wel vinden.

Hij is de baas van de poldergasten.

Hij is mij de baas.

Hij is te vroeg zijn' baas (of: meester) ontloopen.29

Hij kan bevelen als baas Kornelis.30

[Diens kloeke daden en vastberaden handelingen aan 't licht komen, wordt gezegd te kunnen bevelen als baas kornelis, den timmerman kornelis annes, die de dijken van het Nieuw Bildt, in Friesland, bij den watervloed van 1717, door zijne koene handelwijze en cordate bevelen, behield, daar hij de algemeene verslagenheid en werkeloosheid tot kloekmoedig hulpbetoon en verstandige werkzaamheid wist op te voeren. Zie verder scheltema, ter aangewezen plaatse.]

Hij speelt den baas (of: meester).31 (Zie de Bijlage.)

Laat ze krijten als de baas, 't zal hun gaan gelijk de kindertjes in de wieg.1

[Men geeft door dit spreekwoord te kennen, dat men politieke of kerkelijke kraaijers niet moet tegenspreken, maar vrij laten uitrazen: zooveel te spoediger zijn ze uitgeschreeuwd.]

Mijn Klaas Is de liefste baas.2

Moedigescheepsbazen laten hunne vlaggen vliegen.3

Vader en moeder zijn (of: De baas is) van huis (of: honk).4

Vrolijke bazen, hartjes zonder zorg.5

Baat.

Achter-deel komt vóór-deel te baat, als het misval plaats grijpt.6

Alle baat helpt: de zog hapt naar de mug.7

Alle baat helpt, zei de bagijn, en zij roeide met eene naald.8

Alle baat helpt, zei de bagijn, en zij roerde hare pap met eene naald.9

Alle baat helpt, zei de muis, en zij waterde in de zee.10

Alle baten helpen veel menschen; veel baten helpen alle menschen.11

De baat wakkert den man aan.12

De kosten moeten vóór de baat uit.13 (Zie de Bijlage.)

De naaste in den graad, De oudste op de straat, Mannen vóór vrouwen: Zullen 't leen behouwen (of: Het naaste lijf, De man vóór 't wijf, De oudste op de straat: Komt het leen te baat).14

[Dit spreekwoord, uit het leenregt afkomstig, wijst de regten in opvolging aan; waarbij alleen is op te merken, dat straat is rij of reeks. De naaste graad van bloedverwantschap had het regt van opvolging; in den graad ging de oudste in de rij of reeks den jongere vóór; terwijl mannen vóór vrouwen erfden. De Hollanders gebruikten het spreekwoord, op de eerste wijze voorgesteld; terwijl de tweede uitdrukking als spreekwoord in Gelderland gebezigd werd.]

De schade gaat vóór de baat.15

Die het hoofd met ééne hand kraauwt, weet nog half raad om baat.16

Die weldoet: de baat is zijn.17 (Zie de Bijlage.)

Een bekommerd man doet zelden baat (of: eene goede koopmanschap).18

Geene baat, of daar is eene schade tegen.19

Geen man zoo kwaad, Of hij deed wel iemand baat.20

Goede meening, zonder daad, Doet aan niemand eenge baat.

Het is den knaap luttel baat, dat de meester rijk is.21

Hij buigt den boom (of: neigt naar den boom), daar hij baat van heeft.22 (Zie de Bijlage.)

Hij hindert wel, die geene baat aanbrengt.

Hij moet iets te baat nemen.

Hij zal de arenden te baat krijgen. (Zie arend.)

In het vertier ligt de baat.23

Men voelt de schade zoo niet, gelijk men de baat doet.

Niemand moet baat hebben (of: rijk worden) uit eens anders schade.24

Niemand vond ooit meer baat dan in zijne schade.25

Raad Naar (of: Na 't) baat.26

Snelle raad Doet zelden baat.27 (Zie de Bijlage.)

Te laat Doet geen baat.

Veel raad, Maar weinig baat.28

Voor de ziekte is soms baat (of: Voor alle ding is nog eens baat), Maar voor den dood is geen raad.29 (Zie de Bijlage.)

Wat doen drie vingers in het schrijven tot zijne schade of baat?

Wie draaft of gaat Dan om de baat!

Zeer gehaast is altijd geene baat.30

Baauw.

Hij gaat van den eersten baauw niet bissen.31

Baax.

Het is verzien, zei Baax; toen lag hij bij de vrouw.32

Babel.

De spraken zijn verward (of: Het is een Babel van verwarring).33

Zoo hoog als de toren van Babel.34

Babok.

Hij stond als een babok.35

Bacchus.

Bacchus zij gedankt, zei Lijsje, mijn man consumeert geen' sterken drank meer: hij drinkt nu anders niet dan zuiveren jenever.36

De goede Bacchus is een vriend, Die droeve geesten wonder dient.

Het is een Bacchus-kind.37

Venus en Bacchus zijn rare guiten: Zij maken het hoofd op hol, en plunderen de duiten.38

Bad.

Al kwaad, dat opgroeit: van het bad in het voetwater.39

Die had ook wel eens een bad noodig.

Eens daags eten, eens in de maand in het bad, en eens in het jaar gelaten worden.40

Gij hoort niet wel; ik moest u eens naar het bad voeren.41

Het was bijna een bloedbad geworden.

In badplaatsen, barbierswinkels en molens verneemt men alle dingen.1 (Zie de Bijlage.)

Men moet het kind niet met het bad uitschudden (of: met het water het kind niet uit de kuip gieten).2

Zoowel een groot, als een klein bad.3(Zie de Bijlage.)

Baffetoen.

Een kwaad huwelijk is eene hel op aarde, zei Jochem, en hij kreeg eenige baffetoenen van zijn wijf tot een' morgengroet. (Zie aarde.)

Bagijn.

Al eene lucht, zei de bagijn, en de paap liet er een vliegen.4 (Zie de Bijlage.)

Alle baat helpt, zei de bagijn, en zij roeide met eene naald. (Zie baat.)

Alle baat helpt, zie de bagijn, en zij roerde hare pap met eene naald. (Zie baat.)

Alle ding zal blijven, als 't was: 't Bagijntje moet spinnen vlas, En de pater drinken uit het groote glas.5

Allemaal menschen, zei de bagijn, en zij zoende den pater.

Daar heb je het al, zei de bagijn, en zij spoog het hart uit haar lijf.6 (Zie de Bijlage.)

Daar heeft eene bagijn voor gebeden.7

Daar is eene bagijn te geeselen: wilt gij een been houden?8

Dan zoude eene bagijn niet durven vijsten.

Dat is er een zonder steen, zei de bagijn (of: de duivel), en zij (hij) slikte eene slak door voor eene pruim.9

De papen, nonnen (of: monniken) en bagijnen Zijn niet zoo heilig, als zij schijnen.10

Een bagijnen-pater, Een visschers kater En molenaars haan: Als deze drie van honger sterven, dan zal de wereld vergaan.11

Het is eene bagijnen-leugen.12

Het is zalig te werken (of: te wachten), zei de bagijn; maar zij deed het niet graag.13

Hij kan zeven bagijnen doen dansen, en staan zelf niet stil.14

Hij spaart het als bagijnen-koek, en meent er goud uit te puren.15

Men kan het niet al in de waag wegen, wat bagijnen vijsten.16

Oremus, zei de bagijn, en zij vatte den pater bij zijn' neus.17 [Oremus beteekent: laat ons bidden. Het spreekwoord wordt gebezigd, wanneer men iemand uit korstwijl fopt, en daarbij een' ernstigen toon aanneemt.]

Zij slachten de bagijnen wat: zij zien liever werken, dan dat zij het zelven doen.18

Bajum.

Het is zoo groot als de Bajumer doopvont.

[Naar de bijzonder groote doopvont in de op eene hoogte gebouwde kerk van dit Friesche dorp, toegepast op andere voorwerpen van gelijken omvang.]

Bak.

Als er zaad in 't bakje is, kan de vogel pikken.19

Daar is brand in den regenbak.

De bak is leêg.20

De Hollandsche bak vol.

[Men zegt dit voor: zeer vol, en bedoelt er bepaaldelijk een volgeladen schip mede. Holland is hier voor Nederland genomen.]

De koks sterven wel in den aschbak. (Zie asch.)

De varkens sterven van toebak.21

[Als raadsel gebezigd, neemt men, door deze uitdrukking, den schijn aan, tabak te bedoelen, meenende echter den gesloten, ledigen bak.]

Het is een regte vloobak.22

Het regent, alsof het met bakken van den hemel werd gegoten.

Hij gooit den troffel in den kalkbak.

[Hij eindigt zijn beroep of handwerk, omdat hij er zooveel mede verdiend heeft, dat hij van zijne rente kan leven.]

Hij gooit het van het bakje in het napje.

Hij houdt het achter baks.23

Hij knort aan den vollen bak.

Hij maakt van zijn' neus een' kattebak.

Hij raakt in den kattebak.

Hij zou wel van de mars in den bak sch...., en laten het hun voor koek opeten.

Ieder in zijn vak, zei Gijsje, en hij viel in den kalkbak.

Ik mag wel boonen (of: grutten); maar niet met bakken vol.24

Kom bij (of: aan) den bak!25

Land voor den bak!

Niemand kan een' slag aan den bak krijgen.26

Toebak is goed voor menschen, niet voor beesten.27

[Hier heeft toebak te gelijker tijd twee beteekenissen: die van tabak en gesloten bak.]

Zeven en zeven aan een' bak28

[Wanneer men iets, waarvan eene zekere hoeveelheid bestaat, wil regelen, bezigt men dit spreekwoord, af komstig van het scheepsgebruik, om zeven man aan een' etensbak te plaatsen.]

Bakboord.

Hij is van stuurboord naar bakboord gezonden.29 (Zie de Bijlage.)

Baker.

Dat is arbeid, zei bakertje Butters, en zij schilde en peuzelde een zout scholletje. (Zie arbeid.)

Het raakt de baker niet, wie het kind gemaakt heeft.

Bakhuis.

Dat is eene boon in eens leeuws bakhuis.30

De vuisten maken van zijn bakhuis een tiktakbord.31

Het is niet om uw schoon bakhuis.32

Hij heeft eene grijns voor zijn bakhuis.1

Hij heeft een ongewasschen bakhuis.2

Hij zet een effen bakhuis, als ware het met een' klomp gestreken.3

Men kan den drank wel uit zijn bakhuis tappen.

Van iemands bakhuis eene trommel maken.4

Zijn bakhuis zal vliegen vangen.5

Zijn bakhuis zweet als dat van een' bakker, die op een' muzikalen trant warme bollen blaast.6

Bakker.

Brouwers bidden om goeden - bakkers om duren tijd.7

Daar de bakker zit, kan de brouwer niet liggen.

Daar de brouwer binnen is, moet geen bakker komen.8

Daar heeft de bakker zijn wijf doorgejaagd.

Dat is eene bakkers proef, zei Govert, en hij dweilde den oven met eene oude pruik.9

Dat kan een bollebakker wel, als hem de dingen maar voorgekaauwd worden.10

De bakker, die liever-koekjes bakt, is dood.

[Een antwoord aan hem, die nooit tevreden is, en altijd liever wat anders heeft dan 't zijne.]

De bakkers zouden hiertegen kunnen protesteren, en zeggen, dat zij het van de beste blom gemaakt hebben.

De schenker kwam vrij, maar de bakker werd gehangen.

Die een hoofd van boter heeft, moet geen bakker worden (moet bij geen' oven komen, of: moet uit de branderij blijven).11

Die met den bakker eet, weet niet, wat het kost.

Een huis, dat bij den bakker leeft, geeft den kost aan bakkers kinderen.

Geef tijd, zei de koekebakker, en hij ging bankeroet.12 (Zie de Bijlage.)

Het heeft geene zwarigheid, zei de bakker, en hij had zijn brood te ligt gebakken.13

Het is beter te gaan bij den bakker dan bij den apotheker. (Zie apotheker.)

Het is een koolbakker.

Het is net zoo goed, of je bij den bakker om een broodje komt.

Het is pottebakkers werk.14

Hij is daarvan gevoed, alsof hij voorbij eene bakkers-deur had geloopen.15

Hij slacht den bakker, die het brood in den oven steekt, en er zelf buiten blijft.16

Hij weet er zich bij te voegen als bollebakkers Jan.17

Hij ziet een' witten hond aan voor een' bakkers knecht.18

Hij zou een' koekebakker dooden om een pannekoek.

Honderd bakkers, honderd molenaars, honderd kleêrmakers: drie honderd dieven.

Ik moet zien, wat eruit zuren zal, zei de bakker, en hij sch... in den trog.19

Is daar togtig volk in huis? vroeg Tijmen de boer, en hij hoorde een' bakker op den hoorn blazen.20

Men zal u bij den bakker laten verbakken.

Schenk eens rond, zei de bakker, en hij zat alleen.21 (Zie de Bijlage.)

Schoon voorgedaan is half verkocht, zei de bakker, en hij stelde geschilderd brood op 't venster.22

Trekken, bakker!

Zij houden het met den brouwer en den bakker.23

Zijn bakhuis zweet als dat van een' bakker, die op een' muzikalen trant warme bollen blaast. (Zie bakhuis.)

Bakkerij.

Een oven, te heet gestookt, helpt de heele bakkerij in brand.

Hij is er gezien: in de bakkerij zoowel als in de brouwerij.24 (Zie de Bijlage.)

Zij mag in 't bakhuis Noch in 't kakhuis.25

Zij mogen niet in de brouwerij zien, veel minder in de bakkerij.

Baksel.

Alle baksels en brouwsels vallen niet even goed uit.26

Het is een misbaksel.

Baksje.

Wel de hel, zei Baksje, en hij kon op den drommel zijn' naam niet komen.27

Bakstag.

Varen met een bakstags wind.28

Bakzeil.

Hij haalt bakzeil.

Bal.

Als het op een nijpen gaat, moet men den bal nemen, zoo als hij komt.29

Bal verloren, spel verloren.30

De bal is aan den kuil gebragt.31

De beste kolver slaat nog wel eens een' bal mis.

Den bal een ander overgeven.32

De onnoozelen (of: onschuldigen) moeten de ballen (of: het gelag) betalen.33

Die bal ligt nog niet stil.34

Die de kaats verliest, moet de ballen betalen.35

Die kaatst, moet den bal verwachten.36

Een balletje ergens naar werpen (of: opgooijen).37

Eene leugen groeit aan als een sneeuwbal.38

Geene oude kat speelt met een balletje.39

Gij hebt dien bal wel.40

Het balletje bij het putje te spelen.

Het is een balletje, om meê te spelen.1

Het is er niet in te werpen als een bal in het venster.2

Het zijn oude ballen.3

Hiermede is de bal afgekaatst.

Hij geeft hem stok en bal (of: stok en varken) in handen.4

Hij is een speelbal van het geluk.

Hij krijgt den bal op den kop t' huis.

Hij loopt over zijn' bal.5

Hij slaat den bal wel eens mis.6

Hij speelt met hem gelijk met den bal.7

Hij vangt den bal in de vlugt.

Hij zal den bal boeten, dien een ander geschoten heeft.8

Hij zal dien bal wel keeren.

Hij zuigt aan een' sneeuwbal.9

Iemand den bal van onder de voeten wegslaan.10

Ik zal er eens een balletje van opwerpen.

Kaats of min heeft geen' val Zonder overgaanden bal.11

Men moet de kolf niet naar den bal werpen.12

Men moet den bal slaan (of: spelen), zoo als hij ligt.13

Men moet den bal warm houden.14

Men moet nooit achter zijn' eigen' bal loopen.

Om zijnent wil is de bal onder onze voeten weggeslagen.

Schut dien bal eens.15

Wie kan het keeren, zei Lourens, en hij kreeg een' bal in zijn oog.16

Ze laten hem voor de ballen zitten (of: opdraaijen).

Zij geven malkander den bal op.17 (Zie de Bijlage.)

Zij kaatsen elkander de ballen toe.18 (Zie de Bijlage.)

Zij spelen niet meê, die de ballen betalen moeten.19

Zulke kolven, zulke ballen.20

 

Het is soep zonder balletjes.

 

Het is daar bal.

Balans.

De balans slaat over.

Hij is zijne balans kwijt.

Hij kan nog goed zijne balans houden.

Balg.

De balg is hem zoo dun als een windhond.21

Nu hij zijnen balg gevuld (of: vol) heeft, gaat hij heen.

Balie.

Al had hij eene balie vol.22

Ik heb het binnen balie.23

 

Hij moet voor de balie komen.

Baljuw.

Baljuwen zijn al haviken.24

Daar niets is, scheldt de baljuw de boete kwijt.25

Des baljuws messen snijden zeer.26

Die niets te doen heeft (of: geen werk weet), sla (of: smijte) den baljuw.27

Grimmende paarden en lagchende baljuws zijn niet te betrouwen.28

Schouten en baljouwen Grijpen als de wouwen.29

Schouten en baljouwen Schuwtmen als de wouwer.30

Balk.

Als de bovenbalk gebroken is, zal de onderste scheef liggen.

[Als de bestuurders zich misdragen, leven de onderdanen zonder wet.]

Beter een balk Dan een valk.31

Dat is een schreefje (of: een kruisje) aan den balk.32

Er zijn balken onder het ijs, want de Joden loopen erop.

Gij staat nog aan den balk geschreven.33

Het is onregt, dat de balk den splinter berispt.

Hij buldert, dat hij balken aan twee zou spreken.34

Hij gooit het over de balken.

Hij heeft balken onder zijne oogen.

Hij zal het hooi niet over den balk werpen.35

Hij ziet wel anderer lieden stekjes, maar niet zijn' eigen' balk.36

Hij zou balken aan twee leeren.37

Ik wil om de keur van den balk (of: van de trappen) niet vallen (of: niet opstaan, ook wel: uit mijn' mond niet spouwen).38

't Is voor uw huis een vaster balk: Een ambacht, dan een grage valk. (Zie ambacht.)

Men ziet den splinter in eens anders oog, maar niet den balk in ons eigen.39

Onder de zee liggen geene balken.40

Op het ijs is het niet goed gaan, want het heeft geene balken.41

Over den balk lagchen.42

Schrijf dat aan den balk (of: Teeken het hoog aan), dan zullen de kalveren het niet uitlekken.43 (Zie de Bijlage.)

Van een' splinter een' balk maken.44

Waar de zuinigheid huishoudt, groeit spek aan den balk.

Werp eerst den balk uit uw eigen oog.45

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. vii: 5.]

Wil hij hooi over den balk eten, zoo geef hem vuistlook.1

Ballast.

Dat is een ballast uit den weg.2

De ballast schiet (of: raakt gaande).3

Hij gaat voor ballast mede.

Hij is altijd goede ballast.4

Hij is een onnutte ballast.5

Hij is op een' kruiwagen de ballastpoort ingereden.

Van dien ballast ben ik af.

Balling.

Een balling is geen overlooper.

Ballon.

Hij laat den ballon op.

Balsem.

Dat is balsem in de wond.

Goede redenen zijn beter dan heilzame balsem.6

Balten.

Je kunt me niet krijgen, zei Balten, en hij sprong in het water.7

Bamberg.

Wanneer Neurenburg mijn was, zoo wilde ik het te Bamberg verteren.8

Ban.

Een godloos man Is in Gods ban.

Er schijnt wel een banvloek over hem uitgesproken te zijn.

Hij wil den paus in den ban doen.9

Op ban en boet.10

Band.

Alle banden binden niet even vast.

Als een ezel speelt voor vos, Gaan straks al zijn banden los.11

Bind het verdriet om de knie (of: onder den kousenband), dan slaat het u niet om het hart.12

De banden zijn vast gelegd.13

De vrouwen zijn zwakke vaten, daarom leg ik er een' band om, zei de kuiper, en hij roste zijne vrouw.

Door den band.14

Een' band en eene wisch: Die haalt men, waar zij is.15

Er zijn banden voor alles, behalve voor de tong.

Geen vaster band dan liefde.16

Het huwelijk ligt al in den band.17

Het is kwaad, oude honden aan banden te leggen.18 (Zie de Bijlage.)

Het is zoo vast als eene muts met zeven kelebanden.19 (Zie de Bijlage.)

Het moet van den zak of van den band.

Het zal met der tijd wel gaan, zei Jan, en hij had een klein kind aan den leiband.20

Hij heeft een' ijzeren halsband om.

Hij houdt het zeil in den band.21

Hij is er als een hond aan den band.22

Hij is niet geheel vrij, die nog een stuk van zijne banden nasleept.23

Hij is vuiger dan een bandrekel.24

Hij krijgt den zak, met de banden erbij.25

Hij ligt daar als een bandrekel.26

Hij loopt als een losgelaten bandhond.

Hij loopt in het lijntje (of: aan den leiband, ook wel: aan zijn snoer).27 (Zie de Bijlage.)

Hij loopt zonder erg aan een zacht bandje.

Hij springt uit den band (ook wel: buiten alle banden).28

Iemand aan banden leggen.29

Men bindt wel zonder banden.30

Men legt geen banden Met leêge handen.31

Men moet den hond aan den band leggen, eer men hem tergt.32

Mijne hand zal dezen avond nog uw halsband zijn, zei de jager tot den reiger. (Zie avond.)

Op Sint Pieters banden Trekken de ooijevaars naar der landen. [Martinet teekent ergens bij dit Noord-Brabandsch spreekwoord aan, dat de ooijevaars den 1 Augustus (St. Pieters banden) op den St. Janstoren te 's Hertogenbosch rendez vous geven. Dan verlaten de ooijevaars ons land, om eene warmere luchtstreek op te zoeken.]

Slappe handen Maken kwade banden.

Voor eenen fellen hond behoeft men eenen scherpen band.33

Voor kleine honden kleine banden.34

Wanneer een prins springt uit den band, Dan lijdt dikwijls het gansche land.35

Zij krijgen een' rooden hoed (of: rooden halsband).36

Bandelier.

Alles met maten, zei de drommel, en hij hing een bandelier om.37

Bang.

Die bang is, moet naar den kelder.

Die bang is, moet schilderen.38

Hij is al bang, als hem een wind dwars voor den aars zit. (Zie aars.)

Hij is bang, dat hij te laat zal komen.39

Hij is bang, eene streek te verlaten, en hij wil over de sneeuw wandelen.

Hij is bang: hij kruipt achter de batterij.

Hij is bang voor een' heelen herfst, die zelden komt.

Hij is bang voor nommer één.

Hij is bang voor zijne huid.1

Hij is bang, zijne handen aan koud watr te branden.

Hij is niet bang; maar het hart popelt hem in 't lijf.2

Hij is niet bang voor een beetje (of: Hij ziet tegen geen klein beetje op).

Hij is zeker bang, dat het er spookt.

Hij vlugt (of: is bang) voor zijne schaduw.3

Wat is hij bang voor zijn' eijerkorf.4

Zij is bang voor haar gat.

Banier.

Gesleten banieren vereeren den kapitein.5 (Zie de Bijlage.)

Hij stapt als een banjer- (of: baander-) heer.6

Bank.

Aan stoelen en banken, totdat men zelfkan gaan.7

Al maakt de duivel u de bank nog zoo glad.

Dat men in zijne beurs steekt, stouwt men onder geene stoelen of banken.8

De banken zijn vol gaten.9

Die op eene bank geteeld is, ligt er niet gaarne onder.

Hand van de bank: het vleesch is verkocht.10

Hij gaat naar de slagtbank.

Hij is bankvast gemaakt.11

Hij is in de pottenbank.

Hij is op de vleeschbank gebragt.12

Hij is zoo zindelijk, dat hij een strontje van eene bank zou likken, en niemand zou de plaats vinden, waar het gelegen had.13

Hij legt hem over het bankje.14

Hij preekt voor stoelen en banken.

Hij stelt de banken.15

Hij vindt het onder eene omgekeerde bank.16

Hij vliegt van schrik over stoelen en banken.

Hij wordt achter de bank geschoven (of: geworpen).17

Hij wordt ten toon gesteld als valsch geld, dat op de toonbank gespijkerd is.

Hij zal daar niet lang banken.18

Hij zit op de klapbank.19

Iemand op de bierbank houden.20

Iemand van de bank drinken.21

Ik wil het onder geene stoelen of banken steken.22

In die slaapbank zal ik mij van nacht wel behelpen, zei dronken Tijs, en hij ging in een' varkenstrog liggen.23

Wanneer een dwerg op eene hooge wier staat, heeft hij eene hooge voetbank.24

Zet den zot op de bank: hij trommelt met de voeten, of zingt eenig lied.25

Zij houden malkander te bank.26

Zij leggen een bankje, en spelen schuivagie naar Luik of naar Vianen.27

Zij zit al op het stinkbankje.

Zij zitten altijd op de bierbank.28

 

Dat is als de bank.

De bank is gesprongen.

Het gelijkt hier wel eene bank van leening.

Ons goed ligt nergens veilig, dan als men 't in Gods bank legt.29

Bankeroet.

Geef tijd, zei de koekebakker, en hij ging bankeroet. (Zie bakker.)

Hij speelt bankeroet, en laat het bedstroo voor de huishuur.30

Bankeroetier.

Dat wordt bankeroetiers werk.

Het bloed kruipt, daar het niet gaan kan, zei de bankeroetier, en hij veegde zijn gat tegen de poort aan.31

Het is toch wonder, dat men mij niet ongemoeid kan laten, zei de bankeroetier, en zijne crediteuren maanden hunne schulden in.32

Hij draagt bankeroetiers kleêren (of: het rokje van crediet).

Koop des bankeroetiers bed.33

Banket.

Een banket van drie hazelnoten.34

Gebruik rooden wijn en boterbanket, dan behoeft gij geene borden te wasschen.

Het is een banket-boterhammetje.

Het is een banket (of: maal) voor een' koning.35

Barabbas.

Het roept er al Barabbas op.36

[In Luk. xxiii: 18 vindt men de verklaring van dit spreekwoord, dat gebruikt wordt, wanneer velen met heftigheid hunne begeerte over eene kwade zaak te kennen geven.]

Barbanelle.

Dat gaat in het kastje van Barbanelle.

[Wanneer men allerhande vreemdsoortige zaken bijeenvoegt, gebruikt men dit spreekwoord. Wie barbanelle is, heb ik niet kunnen opsporen.]

Barbier.

Daar kom je wel kaal af, zei de vrouw tegen haar' man, en hij kwam van den barbier.37

De boer is stouter dan de barbier: hij durft op zijn eigen werk sch.....38

De eene barbier heeft den anderen geschoren.39

Hij heeft met eenen barbier te doen: die kan scheren.40

Hij is in den regten barbiers-winkel, daar men hem wel fijntjes zal poetsen.1

Hij is ongemak kelijk onder barbiers handen geweest.

Hij is wel gebarbierd.2

Hij slacht den barbier: hij wenscht om wonden.3

In badplaatsen, barbierswinkels en molens verneemt men alle dingen. (Zie bad.)

Men scheert malkander daar zonder barbier.4

Neem een' jongen barbier en een' ouden dokter.5

Zij zijn daar allen zulke doctoren geworden, dat er de barbiers uithebben.

Barend.

Dat is een erg gat, zei meester Jan (of: Barend), en het was een kakhiel.6

Dat is een schoone sprong, zei Barend, en hij stapte over een slootje.7

Dat is een staartman, zei Barend de kok, en hij zag een' krokodil loopen.8

Met de billen van 't bed, zei meester Barend, dan bevuil je de lakens niet.9

Nu zult ge wat raars zien, zei dronken Barend, en hij liep met de billen bloot.10

Barlaf.

Gelijk op, zei de man, en hij gaf een' barlaf voor eene schram.

Barmhartigheid.

Barmhartigheid voor de wolven is wreedheid tegen de schapen.11

De deugd (vriendschap, of: vriendelijkheid) ziet hem ten oogen uit, gelijk den beul de barmhartigheid.12

Der boeren argwaan en Gods barmhartigheid is ondoorgrondelijk. (Zie argwaan.)

God giet de olie zijner barmhartigheid niet dan in gebroken vaten.

Hij scheert de kat uit barmhartigheid.

Met den wijn komt de barmhartigheid.13

Wie op genade dient, dien loont men met barmhartigheid.14

Baron.

Den baron uithangen (of: spelen).

Barrevoeter.

Ga in de orde der Barrevoeters, dan hebt gij geene kousen noodig.

Hij behoort tot de orde der Barrevoeters.

Bartel.

Het doet hem zooveel leed, of hij eens aan Bartjebuurs brief had geroken.

Het gebeurde, toen de koe Bartel heette.15.

[Wie zou aan de koe den mansnaam van bartel geven! Men doelt hier dus op een' tijd, die nooit geweest is.]

Hou je gat stil, zei Bartel tegen zijne vrouw, en haar hemd stond in brand.16

Ik wilde wel eens vechten, zei Bartel, en hij was twee maal afgeslagen.17

Bas.

Dat gaat beter dan k....., want het stinkt niet, zei Jorden, en hij hoorde een' kruk op den bas spelen.18

Die vent houdt den bas wel, zei de boer, en hij hoorde een kalf blaten.19

Het zijn al geene quinten, die op eene viool gespannen staan, zei Lubbert, en hij hoorde den bas bespelen.20

Baserabel.

Hij is van Baserabel gekomen.21

[Baserabel, afgeleid van bazen, bazelen, ijlen, is het onbekende gewest, waar de dweepers hun verblijf houden.]

Basiliscus.

De basiliscus moet in het ei vertreden worden.22

Basselt.

Hij komt van pas als Krijn te Basselt.

[Basselt is een adellijk huis der gemeente Voorst, in Gelderland. Ik heb niet kunnen opsporen, waarom krijn daar zoo weinig van pas kwam: immers, men bezigt dit spreekwoord, om telaatkomers aan te wijzen.]

Basser

Heb altijd wat voor de bassers.23

Bast.

Dat is de bast, om er hem zelven mede te verhangen.24

Een bastaard aardt wel naar zijn' bast.25

Hij blijft erbij als een dief bij den bast.26

Hij wil hem op zijn' bast slaan, dat zijn zieltje op zijn' rug blijft hangen.

Wie op zijn ouders raad niet past, Die stelt zijn gangen naar den bast.27

Basta.

Dat is basta.28

Bastaard.

Bastaarden slaan altijd uit den aard. (Zie aard.)

Een bastaard aardt wel naar zijn' bast. (Zie bast.)

Geen moeder maakt een bastaard-kind: Hoe zij het raapt, of waar zij 't vindt.29

Hij is immers nog geen bastaard.

Iemand bastaard maken.

Bastiaan.

Dat gelijkt wel een' tuimelgeest, zei Bastiaan, en hij zag een' stront van de kaai in het water rollen.30

Bataille.

Is dat het punt van eer? vroeg een Fransch generaal in de bataille van Senef, en hij stierf op een' mesthoop.31

Na de bataille hulp zoeken.32

Batterij.

De batterij laten spelen.

Het is eene heele batterij: men kan er zich wel achter verschuilen.

Hij is bang: hij kruipt achter de batterij. (Zie bang.)

Hij ligt nog achter zijn vrouws batterij.

Hij valt hem uit alle batterijen te gelijk aan (of: Hij beschiet hem uit alle batterijen te gelijk).

Hij verandert van batterij.1

Bauck.

Als de Hollanders van Kenau pogchen, dan pogchen de Friezen van Bauck.2

[De Hollandsche kenau simons hasselaar wordt geëvenaard door de Friesche bauck, de moedige gade van doeke hettes hemmema, die, in 1496, met 20 Schieringers, tot drie maal, de Vetkoopers, die door de Groningers geholpen werden, afsloeg, toen deze Hemmemastate, te Berlikum, belegerden.]

Baviaan.

Dat is een groote baviaan, zei Teeuwes, en hij zag eene hoer in den Haag in de ijzeren kooi draaijen.3

Hij dampt als een baviaan.

Hij heeft een gezigt als een aap (of: een regt apengezigt, ook wel: een gezigt als een baviaan). (Zie aangezigt.)

Bazan.

De geweldige eiken van Bazan dragen vrucht voor de zwijnen.

[De vrucht dezer hooge boomen van Bazan, in Gilead, de woonplaats van den halven stam van manasse, wordt in dit spreekwoord als beeld gebruikt, om aan te duiden, dat uiterlijk aanzien en groote magt geene wezentlijke waarde geven aan hem, die ze bezit.]

Og was koning van Bazan.

[Een schertsend gezegde, als antwoord op het gewone: och! dergenen, die bij de minste hindernis verstoord zijn.]

Bazel.

Hij is met de klok van Bazel bekend (of: Hij heeft naar de klok van Bazel gekeken).

[De klokken der Zwitsersche stad Bazel gaan die der overige wereld altijd een uur vóór. Den 1sten. Januarij 1799 beproefde men, zulks te veranderen; maar de daardoor ontstane verwarringen en verdeeldheden waren van zulk een' ernstigen aard, dat men binnen veertien dagen genoodzaakt was, tot het oude terug te keeren. Men bezigt dit spreekwoord, wanneer iemand te vroeg komt.]

B duur.

Het gaat daar altijd over B duur.

[Men bezigt dit spreekwoord, wanneer eene zaak, die spoed vereischt, lang aanhoudt.]

Bed.

Al is het bed nog zoo breed, men kan er zich wel afrollen.

Als er zulke steenen in de straat lagen, ging ik nimmer te bed.

Als het bed scheurt, verstuiven de pluimen.4

Als ik het bed ruik, slaap ik ook.

Als ik naar bed ga, laat ik de zorg in de kleêren.

Als ik wist, dat ik daarvan droomen zoude, ik ging niet naar bed.5

Als Sint Margriet in haar bed p..., regent het zes weken.6

[De oorsprong van dit spreekwoord ligt in de volgende legende: Onze Heer zocht met zijne 12 jongeren een nachtverblijf. Bij vrouw margriet afgewezen, vonden zij voldoening bij eene andere, die van petrus, ter belooning, verkreeg, om 6 weken onvermoeid bezig te zijn in het werk, dat zij 't eerst zou ondernemen. Dien ten gevolge spon zij 6 weken onvermoeid voort, en kwam zoo in goeden doene. Margriet, zulks vernemende, wilde mede aldus beloond zijn. Zij noodigt het gezelschap bij zich, en verkrijgt haren wensch. Alvorens met spinnen aan te vangen, gevoelt zij behoefte om te w......, en ziedaar, dat doet zij thans 6 weken lang. Daarom zegt men: als het den 20sten. Julij (St. Margriet) regent, dat zulks dan 6 weken aanhoudt.]

Altijd wil men op een ander bed.7

Al viel hij van den toren af, nog zou hij bij zijne vrouw op bed te land komen.

[Men zegt dit van iemand, wien het in alles zeer voorspoedig gaat.]

Al wat in 't bedde wordt gesproken, Dient met de lakens toegeloken.8

Beter daar dan in het bed.9

Beurs, tafel en bed moeten voor de vrienden open staan.10

Bij de beddeplank af.

Daar behoort meer tot het huwelijk dan vier beenen op een bed.11

Daar ligt de drek, zei malle Jan, en hij smeet zijn wijf van het bed.12

Daar valt wat, zei Jan Tasje, en hij schopte zijn wijfs hemd van het bed; maar zij stak er zelf in.13

Dat is de dood op het bruidsbed.

[Dat is: het schoone, het levenslustige, het zoo zeer gewenschte stelt zich wel voor oogen, maar verwezentlijkt zich niet. Wanneer men in het omberspel vraagt met manille, basta en eene kleine troef, zeggen de medespelers spottender wijze: Dat is de dood op het bruidsbed.]

Dat is maar om kenuis te maken, zei losse Flip, en hij lichtte zijne vrouw met eene houten lantaarn naar bed, daar de nachtegaal zeven jaren op gezongen had.14

Dat ligt als eene hoer in het bedstroo.15

De bedgordijn Dient digt te zijn.16

De engelen schudden hun beddeken uit.17.

[Wanneer de wolken hare sneeuwvlokken uitstrooijen, wordt dit spreekwoord gebezigd.]

De gezonden liggen te bed, de veegen staan ervoor.18

[Veeg duidt datgene aan, wat de dood vijandig zoekt te treffen, en beteekent alzoo: den

dood nabij. Het spreekwoord bezigt men, wanneer iets onnatuurlijks plaats heeft, en dat op de treffendste wijze wordt aangetoond.]

De jongste kinders moeten eerste te bed.1

De kranke ligt op het bed, en de veege staat ervoor.2

[Wel verre van met het spreekwoord, boven verklaard, in tweestrijd te zijn, geeft men hier te kennen, dat de gezonde, die den kranke verpleegt, dikwijls den dood nader bij is, of nog eerder sterft dan de kranke.]

De meeste menschen sterven immers op hun bed.

Den huiswaard betalen met bedstroo.3

Deugd is een zacht rustbed.

Die brood en wijn heeft, gaat vrij te bed.4

Die den naam van vroeg opstaan heeft, mag wel lang slapen (of: te bed liggen, ook wel: slaapt zelden te lang).5

Die goed ligt, moet zich niet in bed omkeeren.

Die maar een ongeluk zal hebben, kan den neus wel in zijn bed breken.

Die met honden te bed gaat, staat met vlooijen weder op.6

Die niet beter kan, gaat met zijne oude kween te bed.7 (Zie de Bijlage.)

Die wil slapen zacht, Make zijn bedje tegen den nacht.

Droomen zijn bedrog: K... je in je bed, je vindt het 's morgens nog.8 (Zie de Bijlage.)

Eeden, op het bed gezworen, zijn maar minneluimen.9

Eene dronken vrouw is een engeltje in 't bed.10

Eene slapelooze jeugd ligt op het ziekbed.

Een goede waard is eerst op, en gaat laatst naar bed.11

Een scheetje in het bed is zoo goed als een turfje aan den haard.12

Eén varkenshaar maakt geene kleêrborstel, en ééne pluim geen bed.13

Een warm bed en een luije aars zijn als twee gelieven: zij scheiden niet gemakkelijk. (Zie aars.)

Eerst geld, en dan te bed.14

Eindelijk komt Jan in 't wambuis en de vrouw in het warme bed.

Er is genoeg te doen voor het bed van deze maagd.15

Geef gehoor, zei Jochem, en hij lag op zijn doodbed.16

Gelukkig is de mensch, die, als hij gaat te bed, Zijn rekening met God gedurig effen zet.17

Goed gegeten en gedronken; wijs mij nu maar een bedje, waar ik slapen kan.

Hadden besch... zijn bed.18

Heb oorlof stroozak: ik heb een bed verkregen.19

[Dat wil zeggen: ik houd mij met geene geringe zaken meer op. Ik neem oorlof, dat is: afscheid of vaarwel van mijn' stroozak, omdat ik thans een bed heb.]

Het bed ligt al voor u gespreid.

Het bed wordt voor hem opgemaakt.

Het is een gezonde slaper, die met de hoenderen naar bed gaat, en met het rammelen der tafelborden weder opstaat.20

Het is geen kinderspel, als de oude luî in het bed k....., zei Joor, en hij sch... al de lakens vol.21

Het is goed (of: gezond), heel huids te bed te gaan (of: te gaan slapen).22

Het is groote pijn, zich te bed te leggen, en niet te kunnen slapen.23

Het is niet altijd: zoete lief, kom te bed!

Het is van het echte bed.24

Het is ver van mijn bed.

Het ligt op mijn bed niet.25

Het overleggen is 't al, zei de meid, en ze sliep bij haren meester: toen had ze maar één bed te schudden.26

Hij doet zijn best gelijk de kinderen, die in 't bed k......27

Hij druipt door zijn bedstroo.28

Hij heeft geen bed, om bij Jan oom te verzetten.29

Hij heeft meer snaps dan al de bedden van het gasthuis.30

Hij heeft zeker in zijn bed gew....., dat hij zoo vroeg op is.

Hij is er niet van te bed.

Hij is gewis in goeden staat, Die zonder schuld te bedde gaat.31

Hij is met den neus in het bed geraakt.32

Hij is met het verkeerde been uit bed gestapt.33

Hij is op het bed van eer gestorven.34

Hij is op zijn eigen bed gestorven, en niet meer.

Hij is zoo beschaamd als een kind, dat in zijn bed gep... heeft.35

Hij kan zijn bedstroo niet eens verdienen.

Hij kruipt te bed.

Hij laat de zorg met de slofjes voor 't bed.

Hij laat het fust zorgen: zijn bed is zijn eigen.36 (Zie de Bijlage.)

Hij moet barrevoets te bed.37

Hij slaapt haast geen' nacht op bed.

Hij speelt bankeroet, en laat het bedstroo voor de huishuur. (Zie bankeroet.)

Hij vindt zijn eten klaar, en zijn bed gespreid.

Hij wil altijd midden in het bed liggen.

Hij zal zijn bedstroo nog moeten verkoopen.

Hij zoude wel in het bed gep... hebben, en zeggen dan, dat hij gezweet heeft.1

Hoogklimmers en diepzwemmers staan meest kwalijk (of: ziet men zelden op hun bed sterven).2)

Ik heb het varken gemest, en hij is met het spek onder het bed.3

Ik zal dat bed wel opmaken.

Kinderen, die met vuur spelen, p..... in hun bed.4

Koop des bankeroetiers bed. (Zie bankeroetier.)

Laat uw bed het niet hooren.5

Loop niet op 't andere bed.6

Maak uw bed, zoo als gij slapen wilt.7 (Zie de Bijlage.)

Men gaat ermeê naar bed, en men staat er weêr meê op.

Men kan er wel een kind meê naar bed jagen.8

Men mag hem wel met een' warmen steen te bed helpen.9

Men moet zich niet uitkleeden, voor men naar bed gaat (of: eer men zich te slapen legt).10

Men zal haar voor geene vloo in het bed verliezen.11

Met bloote billen naar bed.

Met de billen van 't bed, zei meester Barend, dan bevuil je de lakens niet. (Zie barend.)

Met dit vleugje naar bed, zei de man tegen zijne familie, en hij leide een' zwavelstok op het vuur.12

Niemand ligt er beter dan t' huis op zijn eigen bed.

Niets beter, zei de boer, dan gezond te bed te liggen met eene boterham in de hand.

Och ja, zij doet een klontje boter in de pap, en gaat barrevoets naar bed.

Om te vijsten of te wenschen, behoeft men niet uit zijn bed op te staan.13 (Zie de Bijlage.)

Ongelukken zijn kwade kansen, al zou men zijn' duim maar in het bed breken met vlooijen knippen.

Ongelukken zijn kwade kansen, zei Frederik, en hij zou op bed een' kabriool dansen, maar stiet zijn hoofd, en viel op den vloer.14

Op harde bedden slaapt men wel.15

Op zachte bedden slaapt men 't hardst.16

Oude lieden zullen hunne sterkte zoeken in de kannen, in weeke bedden en achter den oven.17

Steek uwe voeten niet verder, dan uw bed reikt.18

Te bed best, zei de bruid, en zij was aan den haard vergeten.19

Van het bed op het stroo geraken.20

Veel beter is 't vroeg op te staan, Dan 's avonds laat naar bed te gaan. (Zie avond.)

Veel veêrtjes maken een bed.21

Veel verhuizen kost veel bedstroo.22

Vroeg op en laat te bed te gaan, Kan naar den regel niet bestaan.23

Wie elke veêr wil zien en raken, Hoe zal die 't bed dan immer maken!24

Wie paard of vrouw zonder gebreken zoekt, zal stal en bed wel altijd ledig zien.25 (Zie de Bijlage.)

Wie zal gelooven, dat hij heeft gezweet, die in 't bed gep... heeft?

Wie zich een goed bed spreit, slaapt zacht.

Wie zonder eten gaat te bed, Dien wordt het slapen ligt belet.26

Zedig ter strate, aandachtig in de kerk, blijde in huis, vriendelijk te bed.27 (Zie de Bijlage.)

Zij gaat met een warm gat naar bed.

Zij gaat met haar' spot naar bed.

Zij is eerst zijne beddepan geweest.

Zij is te leelijk, om op een schoon bed te liggen.28

Zij is zoo boos niet, of ik wou, dat al de vlooijen van mijn bed zoo waren.29

Zij zijn te bed gelegd (of: gedekt).30

Zij zijn weg met bed en bulster.

Zij zou gaarne gaan In 't klooster van Sint Ariaan, Daar twee paar schoenen voor 't bedde staan.31

[Men past dit spreekwoord op manzieke meisjes toe. Ariaan, een' ketter in de vierde eeuw, heeft men spottender wijze tot een' heilige gemaakt, in wiens klooster men het huwelijk niet behoefde af te zweren.]

Zoo moet het binnen komen, zei de koopman, en hij werd om een' duit krijt uit bed gebeld.

 

Men kan wel aspersie-bedden bij hem aanleggen. (Zie aspersie.)

Bedaardheid.

Bejaardheid Eischt bedaardheid.

Beddenmaker.

Lange slapers, beddenmakers.32

Bedding.

Eeneandere bedding, te heviger bruist destroom.33

Bede.

Daar gaan veel beden in een' zak.34

Eens honds bede kwam niet ten hemel.35

Geen zak zoo kwaad, of hij is eene bede waard.36

God woud's is aller beden moeder.37

Iets te beê doen.38

Bedeesd.

Hij is zoo bedeesd, of hij eene oratie voor den Moskovischen czaar zou doen.1

Bedelaar.

Als de muggen in Januarij dansen, wordt de boer een bedelaar.2

Als men een' bedelaar te paard helpt, wordt hij een trotsche jonker.

Bedelaars erfligt in alle landen.3 (Zie de Bijlage.)

Bedelaars fokken kinderen, en laten er de rijken voor zorgen.

Bedelaars scheuren hunne kleêren, om medelijden te verwekken.4

Bedelaars spreken degelijk, en leven ongeschikt.5

Bisschop of bedelaar.

[Men geeft door dit spreekwoord te kennen: òf alles te zijn òf niets.]

Daar de heeren rijden, stuift het stof; - daar de bedelaars dansen, stuiven de lappen.6

Daar is groote liefde in 't gasthuis, als de bedelaars malkander met luizen werpen.7

Daar kom ik wel af, zei de bedelaar, en hij kreeg twee blanken voor een papiertje met luizen.8

Dat is bedelaars kost, zei de vrouw, en zij bakte eijeren met metworst.

Dat is hem noodig, als eenen bedelaar het goudgewigt.9

Der bedelaren hand Is eene bodemlooze mand.10

Die met een' bedelaar vecht, wint niet dan luizen.

Doe een' bedelaar goed, dan wordt gij met luizen beloond.11

Eene bedelaars beurs en een trotsch gemoed passen niet bijeen.12

Eene bedelaars tasch is nooit vol.13

Een slechte bedelaar, die geen' duit missen kan.

Geen bedelaar zal graaf worden.14

Helpt gij een' bedelaar te paard, hij draaft niet, maar hij galoppeert.15

Het gelijkt wel eene bedelaars deken.

Het is de edelman Of de bedelman.

[Even als met het spreekwoord: Bisschop of bedelaar, wijst men hier twee uitersten aan: bij het eene spreekwoord de hoogste magt aangeduid in het geestelijke, bij het andere in het wereldlijke.]

Het is den eenen bedelaar leed, dat de andere voor de deur staat.16

Het is een lief bedelaartje.

Het is een vergulde bedelaar.

Het is onmogelijk, dat vlooijen en luizen kunnen sterven, zei Jochem de bedelaar, en hij klouwde zijn' kop.17

Het is wel gezegd: God helpe u! maar de bedelaars hooren het niet gaarne.18

Hij doet een bedelaars gebed.19

Hij is doorstrikt en zoo dubbel als eene bedelaars huik.20

Hij is er zoo handig mede als een bedelaar met een goudgewigt.21

Hij is zoo beschaamd als een bedelaar voor een dubbeltje.22

Hij leeft er nog van als een bedelaar.

Hoe komt een bedelaar aan luizen!

Ieder bedelaar prijst zijn' nap.23

Iemand tot een' bedelaar maken (of: aan den bedelzak helpen).

Ik ben milddadig, zei voerman Job, en hij gaf een' valschen stuiver aan vijf bedelaars.24

Jonge slempers, oude bedelaars.

Liegen is een waarachtig teeken van een' slimmen bedelaar.25

Veel beedlaars aan één deur bijeen, Dat maakt voor hen de winsten kleen.

Zeven handwerken, in plaats van één, maken acht bedelaars.

[Wie de beteekenis kent van het spreekwoord: Twaalf ambachten, dertien ongelukken, heeft ze ook van dit.]

Bedelarij.

Daar is niets rijker dan de bedelarij.26

Hij heeft het door bedelarij verkregen.

Ik ben zijne bedelarij moede.

Bedelstaf.

Hij loopt op een' draf Naar den bedelstaf.

Bedelzak.

Dat vult den bedelzak niet.27

De bedelzak heeft een gat.28

De bedelzak heeft geen' bodem.

De geldzak en de bedelzak hangen zelden vijf en twintig jaar aan eene deur.

Een beschaamd schooijer heeft een' platten bedelzak.29

Eene hoer brengt er velen tot den bedelzak.30

Een lekkere mond leidt tot den bedelzak.31

Hij is tot den bedelzak gekomen.32

Iemand tot een' bedelaar maken (of: aan den bedelzak helpen). (Zie Bedelaar.)

Zoekers van kunsten zijn vinders van den bedelzak.33 (Zie de Bijlage.)

Bedenking.

Korte redenen, daar lange bedenkingen uit voortspruiten, zijn dienstig voor hen, die den tijd achten.34

Bederf.

Des eenen bederf is des anderen opkomst.35

Het bederf van het vleesch is het leven van de maaijen.

Hij zal wel zorgen, dat er geen bederf in komt.

Mond, aars en teerling is het bederf van alle goed. (Zie aars.)

Bedevaart.

Beloof Sint Malaard eene bedevaart.1

[Bij het doen van bedevaarten kwamen de bedevaartgangers veelal in verzocking, om hunne gedachten en daden op zaken te leiden, die weinig met godsdienstigheid gemeen hadden. Daarop doelen mede de andere spreekwoorden van dit onderwerp. Hier geeft men aan den dwaas den raad, om nog grootere dwaasheid te begaan. Malaard, het hoofd der dwazen, is de denkbeeldige Sint.]

Eene stomme bedevaart spelen.2

Reist vrouw of maagd in bedevaart, Zij krijgt al ligt een' kwaden aard. (Zie aard.)

Van ziekte of bedevaart wordt niemand beter.3

Bediende.

Alle landsbedienden hebben een' eed gedaan.

Een bediende moet met ezelsooren luisteren.4

Men heeft geene ergere vijanden dan zijne bedienden.

Beding.

Vooraf beding maakt naderhand geen krakeel.

Bedrieger.

De bedrieger bedrogen (of: Bedrog bedriegt zich zelf).5

Koopluî zijn smousen, en smousen zijn bedriegers.

Rammelaars zijn geene bedriegers.6

Bedrijf.

Beter een leeuw van een wijf, Dan een schaap van bedrijf.

Beter met schande het kwade gelaten, dan met eere slim bedrijf gedàan.7

Een ongeschikt en vuil bedrijf Maakt van een schoon een leelijk wijf.8

Het is een groot bedrijf, Maar een klein beklijf.

Het is zijn eigen bedrijf geweest.

Te veel bedrijfs Is werk van wijfs.

Tusschen de bedrijven likt men aan 't glaasje (of: drinkt men een glaasje wijn).9

Wulpsch bedrijf Breekt het lijf.

Bedroefd.

Gij hebt veel vreemde zorgen: wees niet bedroefd, het zal zich nog wel schikken.10

Hij is zoo bedroefd, alsof hij eene luis in de asch verloren had. (Zie asch.)

Niemand is zoo bedroefd, of hij kan zich nog wel eens verblijden.11

Bedrog.

Bedrog loont zijnen meester.12

Bedrog zal nooit bedijen.13

De bedrieger bedrogen (of: Bedrog bedriegt zich zelf). (Zie bedrieger.)

De vrouwen hebben drieërlei tranen: van leed, van ongeduld en van bedrog.14

Droomen zijn bedrog: K... je in je bed, je vindt het 's morgens nog. (Zie bed.)

Het bedrog en de winter scheiden altijd met een vuil einde.15

Het bedrog is groot in de wereld, zei de mof, en hij kocht eene sprot voor een' bokking.

Het bedrog is 's lands meester.16

Het bedrog schaadt hem alleen, die het begaat.17

In het fijnste (of: beste) laken is het meeste bedrog.18

[Dit spreekwoord ziet op schijndeugd, en is genomen van eene stoffe, waarin elk het bedrog niet zoo terstond opmerkt. Dat het niet ziet op laken, berispen, vindt daarin zijn' grond, dat men niet alleen van het fijnste, maar ook van het beste laken spreekt.]

Leugen en bedrog en lagen Zijn des werelds ploeg en wagen.

Men doet geen voordeel met bedrog.19

Op leugen en bedrog leeft men het gansche jaar.20 (Zie de Bijlage.)

Overal is bedrog in, zei de Westfaalsche koopman, men maakt zelfs de panharingen en eijeren ook al kleiner.21

Overal zit bedrog in, als men maar kans ziet, geld te winnen, zei de vrouw in alle eenvoudigheid: in mijn' tijd waren de perziken wel drie maal grooter.

Waar waarheid is, vernacht noch twist, noch bedrog, noch leugen.

Weldoen is geen bedrog; het zijne weg te werpen is geen gewin.22

Bedstede.

Hij heeft in eene vochtige bedstede geslapen.

Beduidenis.

Voor alle mans deur (of: huis) staat geene beduidenis.23

Bedwang.

Die boven het hoofd zijn gewassen, zijn buiten bedwang.24

Een aars zonder bedwang: dat dientniet. (Zie aars.)

Een jonkman zonder bedwang, of Christenen, in 't geloove krank, gedijen zelden.25

In schoenmakers bedwang zijn.26

Bedwinger.

Dwingt men bedwingers?27

Beek.

Is Lieshout zonder dieven, Beek zonder moordenaars en Aarle zonder hoeren, dan duurt de wereld niet lang meer. (Zie aarle.)

 

De beek is eene rivier geworden.

De kleine beken loopen in de groote.28

Men vangt wel in eene kleine beek een' grooten visch.29

Waar men uit de rivier kan putten, moet men niet putten uit de beek.1

Wat eerst eene beek was, wordt eindelijk eene rivier.

Beekman.

Hij gelijkt den ekster van Beekman: hij denkt meer, dan hij praat.

[Beekman, een muziekmeester, stofte op het goed praten van zijn' ekster; maar toen er de proef van genomen werd, deed het beest geen' bek open. Men past dit spreekwoord toe op al zulke personen, die groote verwachtingen hebben opgewekt, en niets voortbrengen.]

Beeld.

Daar geen dwang is, is geene eer, zei de koster, en hij sloeg de beelden in de kerk.2 (Zie de Bijlage.)

Dat is een droombeeld.

De treurige bemint al de beelden, die aan zijne droefheid voedsel geven.

Die geld heeft, kan zich roeren: een man zonder geld is maar een houten beeld.

Een bedorven ei Is het beeld der huichelarij.

Een reuzenbeeld behoudt zijne grootte, al zet men het in eene diepe sloot.

Gij zult geen beeldje hebben.3

Hij gelijkt wel een stom beeld.

Hij is beeldwit.

Hij zag er uit als het beeld van Sint Klaas te Rillem, dat de muggen zoo besch.... hadden, dat de boeren het niet meer wilden aanbidden.

Met goede luî is het goed te doen te hebben, zei de koster, en hij ontkleedde de beelden (of: en hij toog onze Lieve Vrouw den rok uit).4

Uit alle hout kan geen Mercurius-beeld gesneden worden.5

Zij is zoo bekoorlijk als het beeld van Aurora. (Zie aurora.)

Zij is zoo schoon als een beeld.6 (Zie de Bijlage.)

Beele.

Beele spelen.7

[Eene beele is eene tooveres, eene spookgedaante. En daar deze op den eigen' oogenblik verdwijnt, geeft men door deze uitdrukking te kennen: zich wegmaken, zich verbergen.]

Beemd.

De zeissen voedt den beemd.8

Hij wil zich verbergen in eenen gemaaiden beemd.9

Beenderen.

Als de hond een been heeft, dan heft hij zijn' staart op.10 (Zie de Bijlage.)

Als gij dat been ophebt, zult gij zoo hard kunnen loopen als de hond (of: de koe).11

Als het hammetje op is, dan moet men de kale beenen wegslingeren.12

Als twee honden vechten om een been, Gaat er de derde mede heen.13

Bedrieg eenen anderen hond met dat been: ik ken het wel.14

Dat is hem een been uit den schotel.

De hond knaagt aan het been, omdat hij het niet door kan zwelgen.15

De kwaadste hond krijgt 't beste been; De beste hond heeft veeltijds geen.

Die voor hond scheepkomt, moet beenen kluiven.16

Een' beenen knoop verdienen.

Een hond, aan een been, kent geene vrienden.17 (Zie de Bijlage.)

Een hond, die een been knaagt, kent zijn' eigen' meester niet.

Een hond heeft liever 't gebeent Dan kostelijk gesteent.18

Eet boter, zoo k... je geene beenen.19

Eet nu soepe, zei gekke Jorden, en hij gooide een' Franschen kok een hammebeen toe.20

Er is geen vleesch zonder been.

Het gaat mij door merg en been.

Het is een goed kluif- (zuig-, of: merg-) beentje.21

Het is een zot, die het vleesch laat om het been.22

Het is vel over been.23 (Zie de Bijlage.)

Het is voor mij ook been, zei de hond, en hij k.... koten.24

Het vleesch afkluiven, en daarna met de beenen werpen.

Het vriest steen en been (of: steenen dik).25

Hij bedelt reeds om de beenderen, ofschoon ik nog geen vleesch bezit (of: gekocht heb).

Hij heeft hem een been in den mond gegeven, om te kluiven; daar zal hij genoeg aan te doen hebben.26 (Zie de Bijlage.)

Hij is zoo lui, dat men hem wel uit de beenen zou schudden.27

Hij klaagt (of: zweert) steen en been.28

Hij vindt daar geen been in.29

Hij wil hem lubben met een beenen mesje.30

Hij zoude wel eene ham van dat been schillen.31

Hoe meerder honden, hoe meerder wee voor 't been.32

Hoe nader het been, hoe zoeter vleesch.33

Hoe zou God de drooge beenen aannemen, daar de duivel het merg uitgezogen heeft?

Iemand scheren tot het been toe.34

Koop ik huizen, dan heb ik steen; koop ik vleesch, dan heb ik been; doch koop ik van dit edele nat, dan heb ik wat, zei Pieter Sloköp.

Men kan het uit de beenen niet snijden.

[Dat wil zeggen: er is geen geld, de schuld kan dus niet voldaan worden.]

Men late den edellieden hun wildbraad, den boeren hunne kermis en den honden hunnen hoogtijd (hunne bruiloft, of: hun been), zoo blijft men ongedeerd.1 (Zie de Bijlage.)

Men maakt geen' hond gram met een been.2

Tusschen de beenen zit het lekkerste vleesch.

Twee honden, aan één been, Komen zelden overeen.3

Wat in het been gegroeid is, kan men moeijelijk uit het vleesch snijden.4

Zij hebben te zamen aan een been gekloven, zonder het te weten.

Zij heeft den buik met beenen.

[Men zegt dit van een zwanger meisje.]

Zij kluiven (of: knagen) aan het been.5

Beenen.

Als het den ezel te wel gaat, wil hij op het ijs dansen, en breekt een been.6

Als het een hond (of: wolf) was, had hij u in de beenen (of: in den neus) gebeten.7

Als hij een paar roode kousen aan de beenen en eene pijp lak in den mond had, geleek hij juist een' ooijevaar.

Alsof wij beenen om een' daalder konden koopen.

Als wij gezonde beenen hebben, waarom zouden wij dan op krukken loopen.

Appels loopen op gouden beenen. (Zie appel.)

Beter een been gebroken dan de hals.8

Beter een kwaad (of: gebroken) been dan geen.9

Bom beenen en glazen kuiten!

Daar behoort meer tot eene huishouding dan vier beenen onder eene tafel.10

Daar behoort meer tot een' ruiter, dan twee beenen op een paard te werpen.

Daar behoort meer tot het huwelijk dan vier beenen op een bed. (Zie bed.)

Daar hebt ge den man met zijne spillebeenen.11

Daar is eene bagijn te geeselen: wilt gij een been houden? (Zie bagijn.)

Dat been komt wel weder in 't lid.

Dat is een schepsel met lange beenen, zei Teeuwes de boer, en hij zag een' aap op stelten loopen. (Zie aap.)

Dat krijgt hij aan zijn zeere been.

Dat kunt gij aan uw been binden.

Dat staat op zijne beenen.12

Dat steekt zijn been uit.13

De beenen slepen hem na.

De beenhouder heeft zooveel als de schaapviller.14 (Zie de Bijlage.)

De een moet dikwijls een' arm of een been breken, om den nek van zijn' buurman te sparen. (Zie arm.)

De kous moet naar het been wezen.

De leugen heeft korte beenen: de waarheid achterhaalt ze.15

De leugen heeft lange beenen: zij komt gaauw rond.

[De beide laatste spreekwoorden wederspreken elkander niet. De leugen heeft korter beenen dan de waarheid, en wordt dus achterhaald, hoe lang de leugen-beenen, voor zich zelven, ter verspreiding, ook wezen mogen.]

De leugen staat maar op één been: Ga, breek haar dat, zoo heeft ze er geen.16

Die geene koude wil lijden, moet zijne beenen niet verder uitsteken, dan de deken lang is.17

Die het hart niet heeft, hebbe de beenen.18

Doe mij dat eens na, zei Gerrit, en hij brak zijne beide beenen.19

Een stout hart maakt kloeke beenen.20

Eigen beenen zijn de beste steun.

Er stond nooit guil op ligte beenen.21

Gebroken beenen en eerbare vrouwen Moeten stoel en kamer houën (of: moeten het huis bewaren).22 (Zie de Bijlage.)

Geen blindeman zou er zooveel ongelijks gevonden hebben, daar eene mug hare beentjes aan zou kunnen hechten.

Hadt gij het aan uw been, wat ik u toegewenscht heb, gij zoudt nergens heengaan (of: niet ver loopen).23 (Zie de Bijlage.)

Hartjelief, wat wordt ge vet, zei Lijsje tegen haar' man Fobert, je krijgt beenen als zwa velstokken.24

Het been is bezeerd.

Het been moet doen, wat de knie wil, en de knie, wat de nood gebiedt.25

Het beste beentje vooruit.

Het is al zoo goed, met beide beenen in den stok te zitten, als met één.26

Het is een beenopspringer.27

Het is een goed heelmeester, die aan stuk geschoten beenen en gebroken koppen weêr te zamen kan lappen.

Het is een lang man met korte beenen.28

Het is er zoo vol, dat ze al met de beenen uit het venster hangen.

Het is hem aan zijn been blijven hangen.29

Het is wel aan de kous (of: de broek) te zien, waar het been gebroken is.30 (Zie de Bijlage.)

Het kost al been, dat ter stokke rijdt.31 (Zie de Bijlage.)

Het rad moet hem eene maal of twee over het been loopen, dat het hem wee doet, zal hij daaraan denken.1

Het staan Komt op de beenen aan.

Het zal afvallen, wanneer gij de beenen onder eens anders tafel steekt.

Het zal wel gaan, als het aan het gaan is, zei de man, en het kind had maar één been.2

Het zijn sterke beenen, die de weelde kunnen dragen.3 (Zie de Bijlage.)

Hij doet beentje over.

[De dronkaard slaat de beenen over elkander.]

Hij gaat met het eene been in 't graf.4

Hij gaat op zijne eigene beenen.5

Hij gaat van daar als een hond, met den staart tusschen de beenen.6

Hij heeft beenen naar de Schrift.

Hij heeft een blok aan het been.7

Hij heeft fluitemakers beenen.8

Hij heeft glazen beentjes.

Hij heeft hem bij het linkerbeen gekregen.9

Hij heeft het aan zijn been, gelijk de boer zijn jubilé.10

Hij heeft het touwtje aan zijn been.11

Hij heeft nog jonger beenen.

Hij heeft ooijevaars beenen.12

Hij hinkt aan dat been.13

Hij is aan zijn been getoomd.14

Hij is met het verkeerde been uit bed gestapt. (Zie bed.)

Hij is nog niet dronken, die, liggende in het wagenspoor, een been kan opsteken.

Hij is zoo braaf, als er op twee beenen gaan kan.

Hij is zoo wel bewaard, alsof hij met zijne beide beenen in de asch (of: in het vuur) zat. (Zie asch.)

Hij kan geen kousje naar het beentje koopen.

Hij kan nog niet op zijne eigene beenen staan.

Hij ligt met de beenen in de hoogte.15

Hij loopt, of hij een been om een' duit had.16

Hij loopt, of hij twee beenen in ééne kous had.

Hij loopt op zijne laatste beenen.17

Hij mag dat wel aan zijn been knoopen.18

Hij meent, dat hij onzen Heer bij het been heeft, en hij heeft den duivel bij den staart.19

Hij slaat over 't beentje.20

Hij slingert de beenen weg, als wilde hij ze niet weder hebben.21

Hij wil met twee beenen hinken.

Hij zal hem wel een beentje ligten.

Houd u op de beenen, dan wordt gij van de nachtmerrie niet bereden.22

Houd uw beentje stijf.23

Iemand bij de beenen krijgen.24

Iemand een beentje zetten.

Iemand eene kat aan het been jagen.25

Ik heb mijne beenen nog niet gebogen.

Ik krijg nooit koude voeten, zei de soldaat, en hij had maar één been.

Ik wilde wel, dat ik een harddraver was, zei Knelis, en zijne beenen waren afgezet.26

Ik zal u beenen maken.27

Is de juffer niet wat kreupel, dan trekkebeent ze toch iets.

Is uwe vrouw goed en uw been kwaad, Houd ze beide van de straat.28

Korte beenen maken den weg lang.

Laat de vogeltjes zorgen: die hebben dunne beentjes.29

Men kan op één been niet loopen.

[Men bezigt dit veelal, om, bij het drinken van één glaasje, tot een tweede aan te sporen.]

Men moet van een' dominé geene beenen zien.

[Dat wilzeggen: men moet een' predikant niet buiten den predikstoel beschouwen. Wanneer men hem te zeer van nabij kent, en zijne gebreken en zwakheden opmerkt, hebben zijne woorden dikwijlseen' minder gunstigen indruk.]

Men moet zijne beenen gebruiken, en niet kruipen.

Men moet zijne beenen tusschen geen' loopenden wagen steken.

Men vindt menigen ezel met twee beenen.30

Men ziet aan het been wel, waar de kous een gat heeft (of: de broek gescheurd is).31

Met kranke beenen is het kwalijk tot Rome te loopen.

Op de been zijn.32

Snelle beenen blijven stijf, als de leden slap worden.33

Van kindsbeen af.34

Vlijtige handen passen bij stramme beenen.35

Waar de honden pis ruiken, daar ligten zij het been op.36

Wacht je voor degenen, die van de natuur geteekend zijn, zei Willem Spek, en hij zelf zag scheel, had kromme beenen en een' scheeven mond.37

Wat den beenen goed is, is der laarzen kwaad.38

Wat gaat er op één been?39

Wat men niet in het hoofd heeft, dat moeten de beenen misgelden.

Wien het geluk tegen is, die breekt wel een been op slechter aarde. (Zie aarde.)

Wij moeten langer leven, dan onze beenen ons dragen.

[Dat wil zeggen: wij moeten ook leven, als wij niet meer kunnen werken, en daarom voor den ouden dag zorgen.]

Zachtjes aan doet geene beenen breken.1

Zoek geene drie beenen aan eene kat.

Beer.

Beeren, leeuwen, felle dieren Kunnen huns gelijken vieren.2

Daar zal een beer tuimelen.3

De beeren loopen om zijne deur.

De beer is los.4

De mensch heeft dikwijls zijn nest, waar de beer het niet zou verkiezen.

Een' jongen paap, Een' ouden aap, Een' wilden beer, Ik nimmer in mijn huis begeer. (Zie aap.)

Er zijn leeuwen (of: beeren, ook wel: wolven) op den weg.5

[Wat betreft de leeuwen, vindt men dit spreekwoord in Spreuk. xxii: 13 en xxvi: 13, gelijk het mede op de beeren en wolven toepasselijk is.]

Het is een beer op sokken.6

Het is een omgekeerde beer.7

Het is een ongelikte (of: vuile) beer.8

Het is van den beer.

Hij bromt als een Noordsche beer.9

Hij ect als een beer.10

Hij heeft er gestaan, gelijk de beeren-molen.11

[Dat wil zeggen: hem is een onverwacht ongeluk overkomen. Het spreekwoord is van Turnhout afkomstig, en zal wel zijn' grond vinden in een' molen, die oogenblikkelijk, en zonder dat men er eenig vermoeden op had, instortte.]

Hij houdt van hem als de beer van den doedelzak.

Hij is in de beerenbijt geweest.12

Hij is zoo dik en zoo vet als een gemeste beer.

Hij slaat erop als op beerenvleesch.13

Hij slacht den beer, en zuigt op zijn' poot.14

Iemand beeren zenden.

Iets op den beer halen.

Ik wou, dat al mijne beeren te Elberfeld plat op hun gat zaten.

Men moet de huid niet willen verdeelen (of: verkoopen), voor dat de beer dood (of: gevangen) is.15

Wie den geheelen beer schenkt, mag immers wel een deel van de huid voor zich behouden.

Zij leidt hem bij den neus rond als een' kermisbeer.16

Zij vechten om de beerenhuid.

Zoo meer honden, zoo wee den beer!17

Zoo sterk als een beer.

Beest.

Als de zon onder is, zijn er vele beesten in de schaduw.18

Beesten moeten beesten blijven.19

Beesten reinigen zich zelven.20

Beter verheerd dan verbeest (of: verboefd).21

Boeren binden beesten.

Bokken en beesten zijn één volk.22

Dat is een zoet lief beestje, zei Pieter de Noorman, en hij zag eene platluis.23

De ezel van den koning van Castilië is maar een beest.

De vliegen steken wel een paard, en dat is zulk een groot beest.

De wijn verbeest Des menschen geest.

Die geene trouw heeft, leeft als de wilde beesten.

Die geen' trek heeft, die is beest.24

Die niet liegt, leeft als een beest.25

Die zijne merrie laat drinken bij alle beesten, Die zijne dochter laat gaan tot alle feesten, Heeft binnen 't jaar dit ongeval: Een hoer in huis, een guil op stal.26

Die zonder schulden leeft, is een beest.27

Drie beesten schiep onze Heer: ezels, varkens en posten te voet.28

Eene luis is menschelijk, maar eene vloo is beestelijk.29

Een kind zou merken (of: Honderd lieden zouden zeggen), dat een kalf een beest is.30

Een kwaad mensch is het allerslimste beest.31

Een mensch is geen beest.

Een nachtegaal is er maar een beestje bij.32

Er leeft ter wereld geen erger beest.33

Exempli gratia, zei de boer, eene koe is een groot beest.34

Geen beest is ooit zoo fel, Dat niet en viert zijn' medgezel.35

Gelijk aan, mijne beestjes, zei Jan Louwen, en hij spande zijn wijf met een paard voor den wagen.36

Haat en nijd is een kwaad beest.37

Het beestje is tegengevallen.

Het beste beest van stal sterft meesttijds 't eerst.

Het eene beest kent het andere wel.38

Het eene beest zoekt het andere op.

Het is een beest, al had hij ook duizend lansen.39

Het is een beest der beesten.40

Het is een beest, zijn geheele lijf over.

Het is ééne soort van beesten, hij en zijn paard.1

Het is eene stoute kraai, die een levend beest in het lijf pikt.2

Het is een mager beestje.3

Het is wel een verloren hof, daar de beesten niet paren, de vrouw brast, de zoon dobbelt, de dochter loopt, en de meid zwanger is.4 (Zie de Bijlage.)

Het pak temt het beest.5

Het voêr te geven aan het beest, En God te bidden in den geest.6

Hij heeft een stuk van 't malle beest op.7

Hij is beest gemaakt.8

Hij is beestiger dan een ezel.9

Hij is, zoo als Plato zegt, een groot beest, sprak Koen, die geene vrouwen mint, al was het ook eene boeren-meid.10

Hij speelt de beest.11 (Zie de Bijlage.)

Hoe grooter geest, Hoe grooter beest.12

Hoe kan het beest het zoo net mikken, zei Folpert, en een ekster sch... hem op zijn' neus.13

Je bent een beest, zei Joortje tegen Jantje van der Lens; Dat 's waar, zei hij, voor vijf duiten ben ik weêr een mensch.14

Ik zal met dat beest niet hollen, zei de postillon, en hij ging op een' ezel zitten.15

In eens anders weide zijn de vetste beesten.16

Men mag eene koe een vogeltje noemen; wij zeggen: 't is een beest.

Men zegt van bleekers honden: maar dat zijn beesten.17

Naar den klaauw moet het beest wezen.

Na Sint Gal Loopen de beesten overal.18

[Op den 16 October (Sint Gal) haalt men de koeijen uit de weide, gelijk blijkt uit het spreekwoord: Op Sint Gal Blijft de koe in den stal. Sint Gal, ook Sint Galpert genoemd, wordt hier voorgesteld als een ongeluks-heilige, gelijk te zien is uit het spreekwoord: Hij is geboren op Sint Galperts nacht, drie dagen voor 't geluk. In bijbelstijl is gal de ellende dezer wereld, en galpert misschien afgeleid van het galpen, het geluid van den vos, in Groningen, in de gemeene volkstaal, gebruikt voor het huilen van een' stouten jongen. Het spreekwoord wordt gebezigd, om aan te duiden, dat men op zulk een' ongeluksdag aan beesten geen gebrek heeft. Het is een regtsgeleerd spreekwoord, dat bij verschoonende omstandigheden wordt gebruikt.]

Of je hiepste en of je piepste, zei de boer (of: de mof), je zult er toch aan, jou leelijke beest, en hij trapte een gouden horologie, dat op den weg lag, aan duizend stukken.

Op een schraal of schurftig beest Zitten al de vliegen 't meest.19

Processen zijn kwade beesten: men kan er niet af, als men wil.20

Schuld is een leelijk beest; niemand wil het hebben.21

Sedert het opgekomen is, eenen roes te drinken, vindt men zooveel zatte beesten niet meer.22

Sta op, lui beest, zei Gerrit de snapper, en hij zag een dood schaap in eene weide liggen.23

Stoor u aan het schoppen van den ezel niet: het beest is niet wijzer (of: weet niet beter).24

Toebak is goed voor menschen, niet voor beesten. (Zie bak.)

Trekpaarden zijn arme beesten.25

Uwe woorden gelijken den struis: die is noch beest noch vogel.26

Van achter de beesten, Tot bij de meesten.27

Van een' wolf is haast een kwaad beest gemaakt.28

Van voren heb ik steile bergen, Van achter beesten, die mij tergen.29

Voort hoornbeest, zei Frans, en hij schopte eene slak weg.30

Wie zou gedacht hebben, dat in dat kleine beestje zooveel smeer stak!31

Wij moeten niet, gelijk het vee, beestachtig leven, door enkel water te drinken.

Zij doen niet buurlijk, die hun buurmans beest aanhouden.

Beet.

Als de weiman is koud en nat, En de dronkaard vol en zat, Heeft de weiman nog een' beet, Daar de dronkaard niet van weet.32

Als het schaap blaat, is het een' beet kwijt.33

Beter een drooge bete broods met rust dan schatten.34

De beet moet naar den mond wezen.

De knapen hebben de proefbeten.35

De onbezorgde beet maakt den hals wit.36

Die van ééne aardbei twee beten maakt, zal geen' geheelen schotel vol opdisschen.

Die zonder mes ter tafel gaat, verliest menigen beet.37 (Zie de Bijlage.)

Een drooge bete broods onder zijne betrekkingen smaakt beter dan eene wel gesmeerde boterham op vreemden bodem.

Een Friesche schotel is een goede beet.38

Een lekker beetje smaakt wel, al is het gestolen.39 (Zie de Bijlage.)

Eten is een goed begin: Het eene beetje brengt het andere in.40

Geen beet smaakt iemand beter, dan dien hij zelf eet.1

Het is een lekker beetje (of: hapje).

Het is een zot, die zich zelven vergeet, en zijne beten aan anderen geeft.2

Het lekkerste beetje zet men laatst op tafel.3

Hij heeft niet één' zoeten beet aan zijn geheele lijf.4

Hij zal er geen' beet van hebben.

Wat mijn buurman eet, Helpt mij niet een' beet.5

 

De beten van stervende dieren zijn doodelijk.6

Beetje.

Alle beetjes helpen en alle vrachtjes ligten, zei de schipper, en hij smeet zijne vrouw over boord.7

Beetje bij beetje, zei de vrouw, dan komt de ton vol, en toen maakte zij boter.

Dat luwt een beetje, zei de reiger, en hij zat achter eene bies.8

Een beetje scheef - dat juffert (of: zwiert) wel.9

Het land Komt nu een beetje tot zijn verstand.

Hij is niet bang voor een beetje (of: Hij ziet tegen geen klein beetje op). (Zie bang.)

Meen je, dat de winter doorgaat, zei de schipper, hij loert maar een beetje.

Van stukje tot beetje.10

Wacht-een-beetje is ook een dorp.

[Dit roept men den ongeduldige toe, en is maarschijnlijk van Wachtebeke, een dorp in Oost-Vlaanderen, afgeleid.]

Zal er wat komen, liefje? ja, hartje! altemet een beetje.11

Beeutje.

Bijt mij niet, ik heet Beeutje; Had ik een staartje, zoo was ik een leeuwtje.12

Bef.

Dat pareert als eene luis op de bef van een' dominé.

Dominé, houd je bij jou bef!

Met mantel en bef.

Begeerlijk.

Al te begeerlijk Maakt oneerlijk.

Hij is niet gierig, maar hij heeft gaarne alles (of: maar wat begeerlijk).13

Indien hij zoo begrijpelijk als begeerlijk was, dan bleef er zeker niets op straat liggen.

Begeerlijkheid.

Begeerlijkheid maakt het geld verroest.14

Begeerte verlangt.15

Dat een mensch geld ware, hij zou zich zelven wel uitgeven, en laten wisselen in tegenspoed of groote begeerlijkheid.16

De begeerte belooft meer, dan het bezit geeft.

Die begeerte heeft, om te zien, wil ook gezien worden.

Groote begeerlijkheid maakt eenen kleinen hoop.17

Hij bereikt de haven zijner begeerte.18

Hij haakt naar het voorwerp zijner begeerte.19

Hij heeft eene groote begeerte en weinig lust.

Begin.

Alle begin is moeijelijk (of: Het begin is altijd 't zwaarste).20

Alle beginselen zijn zwaar, zei de dief, en voor de eerste maal stal hij een aanbeeld. (Zie aanbeeld.)

Alle dingen moeten een begin hebben.21

Als er geen begin aan komt, is er ook geen einde te wachten.22

Dat is een begin van het bitter lijden.

[Men past dit spreekwoord meestal op bagatellen toe, die zich dreigen te vergrooten. Daarom han men hier niet denken aan het bitter lijden van onzen Heer: het misbruik was dan al te grof. Wanneer het lijden meer wezentlijk is, wordt een ander spreekwoord gebruikt, dat tot dit onderwerp behoort, en hierna volgt: Het zijn maar beginselen van smarten.]

Dat is een begin zonder einde.23

De olie is best in het begin, en de honig op het einde, maar in het midden dient de wijn.24

De vreeze Gods is het beginsel der wijsheid.25

[Dit spreekwoord is genomen uit Job xxviii: 28, Psalm cxi: 10, Spreuk. i: 7 en ix: 10.]

Een goed begin heeft een goed behagen (of: Het beginsel mag behagen), Maar het einde zal den last dragen.26 (Zie de Bijlage.)

Een goed begin is de helft van het geheel (of: is half voltooid).

Een koud begin, De beste zin.

Een' kwaden zin: Stuit in 't begin.27

Een zuur einde doet het zoete begin vergeten.28

Eten is een goed begin: Het eene beetje brengt het andere in. (Zie beet.)

Goed begin, goed einde.29

Het begin is het halve werk.30

Het einde des toorns is gewoonlijk het begin des berouws.

Het einde van de vrolijkheid is het begin van de treurigheid.31

Het hangt alles aan een goed begin.

Het is in 't begin om doen.32

Het is kwaad te komen aan het einde van een feest, en in het begin van een gevecht.

Het zijn maar beginselen van smarten.33

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. xxiv: 8.]

Is er een begin, dan komt er ook een einde aan.34

Kwade beginselen hebben zelden een goed einde.35

Stuit de min In haar begin.1

Van kleine beginselen komt men tot groote zaken.

Zie toe in het begin.

Zulk begin, zulk einde.2

Begrafenis.

Dat is eene Leidsche begrafenis.

[Willem de bondt, eerst hoogleeraar te Leiden, later schout aldaar, was een hevig vervolger der Remonstranten. In 1634 hield hij eeneplegtige begrafenis van zijnen hond tijter, den getrouwen medgezel op zijne onderscheidene togten, om de Remonstranten te betrappen. Dit wekte den spotlust van van den vondel op. Diens schimpdicht op dit voorval is bekend. Ook bestaat van deze begrafenis eene spotprent. Is het spreekwoord uit deze gebeurtenis ontstaan, dan heeft het eene satirieke beteekenis. Deelt men het vermoeden, dat te Leiden eene begrafenis bijzonder plegtig of talrijk plagt te zijn, dan kan men denken aan de vele begrafenissen, die de maand Januarij van het jaar 1807, door het noodlottig springen van een kruidschip, noodzakelijk maakte. Het spreekwoord krijgt dan een meer ernstig aanzien. Men spreekt, vergelijkender wijze, van eene Leidsche begrafenis, wanneer personen of zaken zich in ongewoon lange rijen vertoonen.]

Het is er zoo stil als op eene begrafenis.

Begrijpelijk.

Gij zijt zoo begrijpelijk.3

Indien hij zoo begrijpelijk als begeerlijk was, dan bleef er zeker niets op straat liggen. (Zie begeerlijk.)

Begrip.

Daar 't begrip groot is, is de liefde (of: vriendschap) klein.4 (Zie de Bijlage.)

Het begrip is het al: de geest draagt het duren.5

Behandeling.

Wapenen, vrouwen en boeken behoeven dagelijksche behandeling.6 (Zie de Bijlage.)

Behendigheid.

Behendigheid gaat voor kracht.7

Eerlijke behendigheid is te roemen.8

Hebt gij mijne behendigheid gezien? vroeg de freule, van het paard vallende met de billen bloot; ja, antwoordde de lakkei, ik zie ze nog.

Behoefte.

Behoeftigheid maakt droefheid.9

De grooten gevoelen het prangen der behoefte zoowel als de kleinen.10

Die mondbehoeften vaart, mondbehoeften eet.11

[Dit spreekwoord, alleen regtsregel, zegt v. hall, wanneer de noodzakelijkheid gebiedt, wordt, even als een vroeger: Die appels voert, appels eet, in den zin gebruikt, dat men zich geregtigd acht, als schatting iets te nemen van 't geen, waarover men het opzigt heeft.]

Eene vrouw, een huis en eene hoef Is genoeg voor eens mans behoef.12

Hoe meer schatten, hoe meer behoeften.

Behoeftig.

Den behoeftige is de schaamte onnut.13

Behoud.

De ziekte van den wolf is het behoud van het schaap.

Een wijze vrouw Is 's mans behou.14

Opregt berouw Is ons behou.

Behulpzaam.

Hij is zeer behulpzaam, maar behoudt het zijne.15

Bejaardheid.

Bejaardheid Eischt bedaardheid. (Zie bedaardheid.)

Beitel.

Daar zal een scherpe beitel toe noodig zijn.

Het is een zot, die van zijne vuist een' beitel maakt.

Het is met den ruwen beitel gedaan.

Het vaatje op den beitel zetten.16

Iemand voor den beitel nemen.17

Op eenen groven kwast heeft men eenen scherpen beitel (of: eene scherpe bijl) noodig.18 (Zie de Bijlage.)

Zijt gij werkmeester, word geen beitel.

Bek.

Beter een oud paard den bek af dan een jong.

Daar kan een paard zijn' bek in spoelen.

[Dit zegt nathals van een' grooten borrel.]

Dat is geen spek Voor zijnen bek.19

Dat paard heeft een' grooten bek.

De jonge raven zijn als de oude gebekt.20

De kwakkelen verraden zich zelven door hunnen bek.

De papegaai laat nimmer een' poot los, of hij maakt eerst den bek vast.21

De varkens loopen met lang stroo in den bek.

Die minst eere van hun spreken hebben, voeren dikwijls den grootsten bek.22

Dominé! brand je bekje niet.

Eene lekkere kat slaat men dikwijls op den bek.23

Elk vogeltje zingt, zoo als het gebekt is.24

Haar bek gaat als een wagenmans zweepje (of: als een teljoors aars). (Zie aars.)

Het is een heele bek vol.

Het is een vogel met een' bek.25

Het loopt hem in den bek.

Het was bij het bekje af.

Het zijn vogels, die den bek op den rug dragen.26

Hij berijdt graag een paard, dat hij tevens in den bek kan zien.

Hij dekt met de vleugels, maar bijt met den bek.27

Hij doet geen' bek meer open.

Hij heeft er den bek (ook wel: den hals) bij ingeschoten.1

Hij heeft geen courage, het paard den teugel in den bek te doen.2

Hij houdt hem den bek open.3

Hij is bek af.4 (Zie de Bijlage.)

Hij is goed voor zijn' eigen' bek, en laat anderen op de krib bijten.5

Hij is nog geel om den bek.6

Hij is stijf in den bek.7

Hij rijdt hem den bek af.

Hoe hooger hals, hoe weeker in den bek.

[Dat is: hoe meer men door geboorte boven anderen verheven is, hoe zachtzinniger men in zijne handelingen behoort te wezen. Van hoe edeler ras het paard, des te gevoeliger en handelbaarder is het ook. Zie Prof. de vries op het woord bare, in Dr. de jagers Archief voor Nederl. Taalk., Deel IV, bl. 201-204.]

Iemand aan zijn' kwaden bek de waarde weder geven.8 (Zie de Bijlage.)

Luiheid en een lekkre bek Is de sleutel van gebrek.

Men moet geen gegeven paard in den bek zien.9 (Zie de Bijlage.)

Met poot en bek trekt de haan tot zich.10

Snippen met lange bekken.11

Wacht u voor den bek.12

Wacht u voor vleeschhouwers-honden: zij hebben wijde bekken.13

Wat eendenhemeltje is dat, Gestadig met den bek in 't nat!14

Weeke vogeltjes hebben weeke bekjes.15

Zij heeft een' bek als eene hooischuur (of: schuurdeur).16

Zij heeft een' bek als een scheermes.17

Zij heeft een lekker bekje.

Zij heeft haar bekje goed tot haar' wil.

Bekend.

Dat is een oude bekende.

Hij heeft veel bekenden, maar weinig vrienden.

Beker.

Hij heeft den beker tot den bodem geledigd.

Hij heeft liever den beker dan den bijbel in de hand.

Vrouw, maak mij toch den beker eens nat, zei de zuiper, hij is zoo droog als een meelzak.

Bekijks.

Hoe heb ik zooveel bekijks, zei losse Trui, en zij werd naar het spinhuis gebragt.18

Bekken.

Een goed vuur aan den haard versiert een huis meer dan een bekken in het middelschot.19

Hij legt zijne koopmanschap in het bekken.

Bekkeneel.

Wanneer het hoofd af is, wil hij het bekkeneel zalven.20

Beklag.

Die in beklag is, heeft geen gebrek.

Beklijf.

Het is een groot bedrijf, Maar een klein beklijf. (Zie bedrijf.)

Bekommering.

Te veel beslommer, Te veel bekommer.

Bekomst.

Hij heeft er zijne bekomst van.21

Bekrompen.

Het is al te bekrompen.22

Bekwaam.

Zij is al zeer bekwaam, om met haar gat uit het venster te liggen.

Zij is bekwamer, om het pak der liefde, dan om molensteenen te dragen.23

Bekwaamheid.

Hij heeft een lood bekwaamheid en wel een pond bewustheid.

Bel.

Hij is wijzer dan Bel, mijn hond.24

 

Aan die bel wilde ik wel eens trekken.

Als gij mij noodig hebt: er hangt eene bel.

Eene goede muiskat moet men geene bellen aanbinden.

Een zot heeft geene bellen aan te doen: hij laat zich zelven genoeg hooren.25

Elken gek klinken zijne bellen het aangenaamst.26

Groote narren moeten groote bellen hebben.27

Had de hond maar geene bellen.

Het gaat er niet wel, Daar men de kleederen vermaakt aan de bel.28

Het is hem zoo eigen, als de muts met bellen aan den nar.29

Het is wel eene slechte kudde, daar de ooi de bel draagt.

Het klinkt als eene looden bel.30

Hij dient (of: staat) alleen voor de bel.

Hij heeft aan de verkeerde bel getrokken.31

Hij is de belhamel (ook wel: belbinder).32

Hij is in de bel.33

Hij zendt hem eene kattebel.34

Men durft geenen gekken bellen omhangen.35

Niemand wil der kat de bel aanbinden.36

Poes is mooi: zij heeft bellen aan.

Het gelijkt ernaar als eene snottebel naar eene oester.1

Het glimt als eene snottebel (of: hondenkentel) in den maneschijn.

Het zijn zeepbellen.

Hij is zoo mild, dat hij snottebellen te grabbel werpt.2

Belabberd.

Het is belabberd.3

Belang.

De vos weet vele zaken, maar de egel weet er eene van belang.

Beleefdheid.

Als de beleefdheid (vriendschap, of: liefde) slechts van ééne zijde komt, duurt zij niet lang.4

Beleefdheid geeft veiligheid, maar hoogmoed vijanden.5

Beleefdheid is de moeder van genegenheid.

Hij is zoo vol beleefdheid, als eene koe vol muskaat.6

Beleid.

Bezie den lust en zijn beleid, Niet zoo die komt, maar zoo die scheidt.7

Een goed beleid helpt al veel.8

Kracht moet wijken voor beleid.

Teêre menschen zijn sterk in verstand en groot van beleid, doch vol gebreken.9

Beleutering.

Hij krijgt de gave der beleutering.10

Belg.

Een regtgeaarde Hollander laat zich door geen' Belg tot slaaf maken.

Het is een regte Belg.

[Deze beide spreekwoorden zijn sedert den Belgischen opstand in 1830 ontstaan, toen wij, niet ten onregte, zeer tegen onze vroegere broeders waren ingenomen.]

België.

Hij zou den twist tusschen Holland en België ook al niet hebben bijgelegd.

Belie.

Belietje is zoo goed als de jufvrouw.11

Belofte.

Als de bruid is in de schuit, Dan zijn de beloften uit.12

Belofte is een hemel voor de dwazen.13

Belofte maakt schuld, en schuld maakt belofte.14

Eeden van schippers en beloften van vrijers zijn maar wind, als de nood over is.15

Een gedwongen eed (of: Beloften) en heete pasteijen zijn ligt te breken.16

Hij is mild met woorden en beloften, maar karig in het volvoeren (of: nakomen, ook wel: met daden).17

Hij is zoo vast bij zijne beloften, als hadde hij u over een water toegeroepen.

Hij leeft in het land van belofte.

[Zoo spreekt men van den gelukkige, wien alles naar wensch gaat. Men doelt op het land, aan abraham beloofd, en door zijne nakomelingen bezeten met den zegen Gods; het land, welks overvloed en vruchtbaarheid Deut. viii: 7-9 beschreven wordt.]

Houd uwe beloften, al ware het zelfs in 't woud.18

Iemand met schoone beloften paaijen.19

In het land van belofte sterft men wel van honger.20

[Het beste zelfs kan, óf door eigen schuld, óf door onvoorziene toevallen, ongelukkig uitvallen.]

Op groote beloften volgen dikwijls kleine giften.21

Belooning.

Braafheid vindt overal belooning.

Voor zware moeite mag men zware belooning eischen, zei de advocaat, en hij nam dubbel geld, omdat hij zekere fideïcommissaire quaestie, daar hij zijn hoofd al drie etmaal meê gebroken had, niet verstond. (Zie advocaat.)

Belover.

Geen stouter belovers, dan die niets te geven hebben.22

Groote belovers, slechte betalers.23

Belt.

Hij wil de belt branden.24

Belul.

Hij heeft er geen belul van (of: Het is, alsof hij zijn belul kwijt is).25

Hij roept zonder belul.26

Bemind.

Beter bemind dan ontzien te zijn.27

Het is zoo goed, bemind ten hove te komen.28

Ligtelijk scheidt men van den goede, Maar van den beminde is 't armoede. (Zie armoede.)

Bemoeisel.

Bemoei je met je eigen bemoeisel.

Ben.

Hij valt door de mand (of: ben, ook wel: mat).29

Hij ziet er zoo zuiver uit als eene vischben, die in dertig jaar niet uitgeschrobd is.30

Zij zou nog geen pruim zeggen, al had ze eene heele ben vol.

Benaauwdheid.

Benaauwdheid met graauwen.

Benaauwdheid zoekt ruimte.31

De aars gaat hem van benaauwdheid open en toe. (Zie aars.)

Die zwarigheid is van 't hart, zei Kwak, en hij loosde eenen zucht, die van benaauwdheid achteruit passeerde.32

Hij p... van benaauwdheid.

Bende.

Het gelijkt de bende van Cartouche wel.

[Men bedoelt erdoor: een hoop raar toegetakelde menschen; omdat de beruchte cartouche en de zijnen zich door vreemden tooi onkenbaar maakten.]

Ledigheids bende wappert al naar het gasthuis.1

Beneden.

Van boven tot beneden.2

Benedictie.

Het heeft gracie noch benedictie.

Hij heeft van den Haarlemschen dokter de benedictie op het schavot ontvangen.

[Dat is: hij heeft zijne straf ontvangen zonder eenige verschooning. Waar de Haarlemsche dokter, nl. de beul van Haarlem, zalig spreekt, heeft men weinig goeds te wachten, blijkbaar uit een ander spreekwoord: Hij is zoo wreed als de beul van Haarlem.]

Ik zal hem de benedictie maar geven.

Korte benedictie, lange gracias.3

Benedictus.

Hoe kunt gij de vromen zoo kwellen, zei gaauwe Joost, en hij kreeg van meester Benedictus eene hagelbui van roeslagen.4

Bengalen.

Bengalen heeft honderd poorten, om erin te komen, en geene enkele, om eruit te gaan.5

[Ziende op de honderd poorten van het oude Thebe, doelt men hier op een honderd steden van het Vóór-Indische presidentschap Bengalen. Het spreekwoord wordt gebruikt van al zoodanige zaken, die genoegen en voordeel geven, zonder iets onaangenaams te hebben. Men heeft bepaaldelijk het huis op 't oog, waar de vrijer zijne aanstaande denkt te vinden.]

Bengel.

Hij spreekt als een engel, En doet als een bengel.6

 

Treed wat aan, de bengel luidt.7

Benjamin.

Daar kwam een stuk vleesch op de tafel van Benjamin.8

[Dit spreekwoord zal wel genomen zijn uit Gen. xliii: 34.]

Hij is het Benjaminnetje.9

[Het jongste en meest geliefde zoontje, dat geen kwaad kan doen, genomen naar de liefde van jakob, toen hij meende, dat jozef dood, en benjamin dus de alleen overgebleven zoon was zijner beminde rachel.]

Benthuizen.

Staan uw tanden als de huizen In de veenen van Benthuizen?

[In dit Zuid-Hollandsche dorp, gelegen tusschen Leiden en Rotterdam, zijn de huizen naar den wind gebouwd: schuin en scheel, dus ongelijk. Dit van de Benthuizer huizen op de tanden overgebragt, vindt verder toepassing op voorwerpen van ongelijken stand.]

Beraad.

Kort beraad, goed beraad, zei de wolf, en hij hapte naar het schaap, dat hem ontsnapte.10

Kort beraad, lang berouw.11

Na rijp beraad, zei Joost, en hij wachtte zoo lang, om zijns buurmans dochter te vragen, tot een ander ze hem voor den neus weghaalde.

Berbice.

Ga naar de Berbice.

[Dien men uit den weg wenscht, verwijst men naar de Berbice. Deze kolonie, met Demerary en Essequebo, vroeger aan ons behoord hebbende, werd in 1804 reeds door de Engelschen bezet, en in 1814 aan hen af gestaan; thans is het onder den naam van Britsch Guyana bekend. Wie daar heen gaat, geeft zich aan de Engelschen over.]

Beregt.

Daar klept eene beregting.12

De zotten behoeven veel beregts.13

Die aan den weg timmert lijdt veel aanstoot (of: heeft veel beregts). (Zie aanstoot.)

Wie aan den weg, Zonder bereg, Iets wil maken, Dat waar' gepoogd, Des hemels hoogt Met de hand te raken.14

Bereik.

Het is boven zijn bereik.

Berekening.

Hij maakt eene boekweit-berekening.15

Berg.

Achter iederen berg ligt weêr een dal.16

Al kunt gij op den berg niet gaan, Blijf daarom in het dal niet staan.

Als de bergen kalven, danst het water.17

Bergen en dalen ontmoeten elkander niet, maar menschen wel.18

Bergen worden dalen, en dalen bergen.19

Daar is brand in dien schoorsteen, zei de mof, en hij voer voorbij den brandenden berg Etna.20

Daar komt geen knecht op mijnen stal, Of hij is geweest over berg en dal.21

Dat is de berg van Sint André.

[Sint andries is zeker een rijke heilige, althans wanneer het geld zich ophoopt, spreekt men van den berg van Sint andré; gelijk dit mede uit een ander spreekwoord van dien heilige is op te maken: Het is Sint Andries: Bij het geld is geen verlies. In de wandeling spreekt men van den berg van Sintria.]

Dat is eene vervloeking, waarvan de haren op het hoofd te berge rijzen.22

Dat is zoo afgrijselijk, dat het een wild zwijn de borstels zou doen te berge rijzen.23

De bergen zouden baren, en een muisje voortbrengen.24 (Zie de Bijlage.)

Des morgens hooger dan een berg, Des avonds lager dan een dwerg. (Zie avond.)

De wolk, die op de bergen zit, zal eindelijk zich in regen oplossen.

Die in de laagte blijven staan, zullen nimmer den berg overkomen.

Een holle berg kaatst het geluid terug.

Er zal nog wel wat water over de bergen loopen.

Geen berg zoo steil of hoog, daar een ezel, met goud beladen, niet opklimt.

Gij zijt aan den berg.1

Het is een klomp klei, die van den berg gerold is, en daar bij toeval een kop op is gekomen.

Het komt maar grooten bergen toe, sneeuw en groen op denzelfden tijd te dragen.2

Het komt uit den berg, waarvan bij brandt.3

Het muisje is uit den berg gekropen.4

Hij beeldt zich gouden bergen in.5

Hij gaat den brijberg op.

Hij is den berg nog niet te boven.

Hij is dien berg over.6

Hij kan met geene bikkels betalen, maar wel gouden bergen beloven.

Hij klimt (kloutert, of: springt) als eene berggeit.

Hij spookt als een berggeest.

Hij struikelt over eene graankorrel, en stapt over een' berg heen.

Hij wil den brijberg van Luilekkerland dooreten.7

Hij ziet tegen een' molshoop op als tegen een' berg.8

Hij zit op eenen gouden berg (bodem, of: boom).9

Hoe hooger berg, hoe dieper dal.10

Hooge bergen zijn dor en mager.

Hooge berg mijn.11

Ik ga den berg al af.12

Ik heb wel eens hooger bergen zien dalen.

Laat de bokken en de bergen met vrede.

Met den wil kan men bergen verzetten.

[Dit spreekwoord is mogelijk ontleend uit Matth. xvii: 20.]

Nooit berg zoo hoog, of hij daalde wel.13 (Zie de Bijlage.)

Om vrij te zijn van ongeval, Zoo prijs den berg, en houd het dal.14

Op den berg des Heeren zal ervoor gezorgd worden.

[Even als het spreekwoord: God zal erin voorzien, sprak Abraham, wordt ook dit door Gen. xxii: 14 verklaard.]

Op een vlak land noemt men een' kleinen heuvel al een' grooten berg.

Quitte ligt op een' hoogen berg.

[Iemand, die quitte speelt, wint noch verliest. De eigentlijke beteekenis van quitte is vrij, onbelast, vereffend. Dat heeft niet gemakkelijk plaats, van daar, dat deszelfs zetel op een' hoogen berg is geplaatst. Ik gis, dat men hier eene toespeling maakt op de stad Quito, in Columbia, eene van de hoogste steden der aarde, gelegen onder den evenaar, bijna 2800 N. el boven de oppervlakte der zee.]

Roep geen hei, voor gij over de brug (of: op den berg) zijt (ook wel: voor gij zijt overgevaren).15

Vang ons de kleine vossen, die de wijnbergen bederven.16

[Dit spreekwoord is genomen uit Hoogl. ii:15.]

Van voren heb ik steile bergen, Van achter beesten, die mij tergen. (Zie beest.)

Zend hem naar den berg Potosi, dan kan hij zilver graven.

Zij begint al mooi achter den berg om te gaan.

 

Beter bloô Jan dan doô Jan, zei de schutter, en hij kroop achter een' hooiberg.17 (Zie de Bijlage.)

De wereld is een hooiberg; elk plukt ervan, wat hij kan krijgen.18

Die aan den hooiberg staat, plukt.19

Er is geen berg zoo vol, of er kan nog eene schoof in.

Hij had het achter een' hooiberg.20

Roer de bergen, zij zullen rooken.21

[Dit spreekwoord is genomen uit Psalm civ: 32.]

Bergen.

Bergen ligt in Noorwegen.22 (Zie de Bijlage.)

[Een antwoord aan dengenen, die het bedoelde Bergen, om eene of andere reden, meent te moeten prijzen, en hem voorgesteld als de stad der lange nachten, waar regen en vorst huisvesten, waar men, voor een gering loon, zwaren arbeid moet verrigten, en dronkaards tot zijn gezelschap heeft. Het spreekwoord wordt verder toegepast op geprezene voorwerpen, die lakenswaardig zijn.]

Regent het nog te Bergen?

[Bergen, te regt aldus genoemd naar zijne ligging aan den voet van zeer hooge, steile en kale bergen, is door deze zijne ligging en de nabijheid der zee aan menigvuldige regenbuijen onderworpen. Dit is de oorsprong van het spreekwoord, dat spottender wijze vruagt, omdat het antwoord natuurlijk is. Bij al zulke omstandigheden vindt het zijne toepassing.]

Berisper.

De berisper is zelden onberispelijk.

Berlikum.

Het is zoo lang als Berlikum.

[Dit Friesche dorp, in de nabijheid van Leeuwarden, bij verbastering in het stadfriesch Belkum en in het landfriesch Belsum geheeten, is in ééne zeer lange dubbele rij huizen gebouwd. Deze ééne straat maakt het geheele dorp uit, en deed het spreekwoord ontstaan, dat op voorwerpen van gelijke gesteldheid wordt toegepast.]

Beroemer.

Groote beroemers zijn ijdele bommers (of: kleine doeners).1

Berooid.

Hij is heel berooid.2

Berouw.

Berouw en ootmoed is gramschaps boete.3

Berouw kwam nooit te laat.4 (Zie de Bijlage.)

Beter van zwijgen Berouw te krijgen, Dan door veel spreken Een vuur te ontsteken.5

De straf voor onze zonden Is door berouw verslonden.

Een oud man en een jonge vrouw Blijft zelden dan met groot berouw.6

Een wild paard en een schoone vrouw - Schier niet een' dag dan met berouw.7

Galgenberouw is een arm beschut.8

Haastigheid is de aanvang - berouw het einde des toorns. (Zie aanvang.)

Het berouw is geene plant, die op den akker groeit. (Zie akker.)

Het berouw komt uit de zonde.

Het einde des toorns is gewoonlijk het begin des berouws. (Zie begin.)

Hij heeft er zooveel berouw van als haren op zijn hoofd.9

Kort beraad maakt lang berouw. (Zie beraad.)

Laat berouw, zelden goed berouw.10

Naberouw is vrouwen berouw.11 (Zie de Bijlage.)

Naberouw, Spa berouw.12

Na zonde komt berouw.

Niet weêr doen is het beste berouw.13

Opregt berouw Is ons behou. (Zie behoud.)

Van vogelen, honden, wapenen en vrouwen: Voor ééne vreugd wel duizend rouwen.14 (Zie de Bijlage.)

Veel berouw is voor mij gekomen.15

Zijn paard, zijn zwaard, zijn wijn en vrouw - Die prees geen man dan met berouw.16 (Zie de Bijlage.)

Berrie.

Vast man aan de berrie.

Berseba.

Het gerucht loopt van Dan tot Berseba.

[Dat wil zeggen: van het eene einde tot het andere, dus overal. Het spreekwoord vindt zijn' grond in Rigt. xx: 1.]

Bertha.

Het is nu geen tijd, dat Bertha spint.17

Berucht.

Kwalijk berucht is half gehangen.18

Besast.

Hij is besast.

[Men zegt dit van een' dronkaard. Het is eene van de uitdrukkingen, die dikwerf weinig redelijken grond hebben. Onze taal is bijzonder rijk in deze spreekwijzen. In de Nieuwe Almanak voor Blijgeestigen van 1838 vindt men, bl. 69, daarvan een proefje; en ofschoon De Navorscher, III. bl. 285, onder het opschrift: bacchus in spreekwoordentaal, al vrij wat heeft opgenomen, in het Bijblad later aangevuld, nog is er meer.]

Beschaafdheid.

Wij zijn allen boeren geweest: de beschaafdheid hangt af van den tijd, dat wij den ploeg verlieten.19

Beschaamd.

De beschaamde (of: durfniet) gaat altijd ledig heen.20 (Zie de Bijlage.)

Beschaamdheid.

Wie beschaamdheid vreest, verdrijft de schande.21

Bescheid.

Bij bescheid is goed geleefd.22

Bij wijze lieden kort bescheid.23

Daar is reden noch bescheid in.24

Ik zal u bescheid doen.

In luttel woorden veel bescheid.25

In vrolijkheid Is meê bescheid.26

Met bescheid (of: voorwaarden) raakt een man uit zijne kleêren.27

Met blaauw (of: krank) bescheid iemand overwinnen.28

Nieuwsgierigheid Wacht kwaad bescheid.

Bescheidenheid.

Men kan in toorn meer bederven, dan met verstand en bescheidenheid vergoed kan worden.

Beschikking.

Als men vertrekt op Gods beschikking.29 (Zie de Bijlage.)

Beschouwing.

Dat is een ruim veld van beschouwing.30

Beschroomdheid.

Beschroomdheid brengt geen' rijkdom aan.

Beschuit.

Als ik beschuit eet, dan kan ik niet slapen.

[Wel te verstaan: op denzelfden tijd.]

Ga niet scheep zonder beschuit.31

Gij zijt de man niet, om zonder beschuit in zee te gaan.32

Het is eene fijne beschuit.

Het is zoo hard: het lijkt wel scheeps-beschuit.

Hij weet wel, hoe de beschuit smaakt.

Iemand een beschuitje voeren.

Voor eene korte reis zal men het schip niet met veel beschuit stouwen.

Beschuldiging.

Het is eene opgeraapte beschuldiging (of: leugen).33

Beschut.

Galgenberouw is een arm beschut. (Zie berouw.)

Het is een beschut voor eene vrouw, dat zij een klein kind heeft: dan mag zij aan de deur staan.

Besje.

Dat maakt eene gaauwigheid, zei besje, en zij klom over het hek.1

De jeugd wil eruit, zei besje, en zij reed op een' bezemstok (of: op het hek, ook wel: en zij sprong over een strootje).2

De kwaaddoeners moeten gestraft worden, zei besje, en zij zag haar' man op het rad zitten.3

De onderdrukten hebben het hard, zei besje, en zij zag eene luis knippen.4

Die warmte verkwikt een' oud' mensch in den winter, zei besje, en zij zat op eene koude stoof.5

Doe de deur toe, pas wel op, zei besje tegen haar' jongen, en zij ging op de vlooijen-vangst.6

Een tandeloos besje wordt niet ligt herschapen in een jong meisje.

Elk wat wils, zei besje, en ze ging zittende sterven.7

Heb goeden moed, het zal nog wel komen, zei besje, en ze was al zestig.

Het breedste eind moet nog volgen, zei besje, toen zij den steel van de koekepan ontlast had.8

Het is de jongheid, zei besje, en toen speelde een zeventiger met buitelmannetjes.

Het scheelt je daar niet, zei besje tegen haar' man, en zij zag hem in zijn neus peuteren.9

Hoe laat is het? vroeg grootje aan Joris van der Peer; Het is zes uren besje, zei hij, want de wijzer hangt op en neêr.10

Ik kan door dien bril niet lezen, zei besje, en de spotters hadden er de glazen uitgenomen.11

Is de tabak goed? vroeg de man; Zou ze niet goed wezen, zei besje, ik rook er zelve van.12

Mijne kat sch.. vuur, zei besje, en zij had eene vonk aan haren staart.13

Naar het valt, zei Uilespiegel, en besjes neus droop over het beslag.14

Wel de drommel, zei besje, ze zoenen mijne dochter, en laten mij liggen.15

Wissewasjes, zei besje, flikflooijen en duimdraaijen is het elfde gebod.16

Zuinig, zei besje, de klok slaat twintig.

Zuinig, zei besje, lekker is maar een' vinger lang.17

Zuinig, zuinig, besje! de boter is duur.

Beslag.

Een verkeerde in de gemeente is als gest in het beslag.

Hij mag wel lijden, dat anderen groote koeken bakken, als zij maar de handen (of: vingers) uit zijn deeg (of: beslag) houden.18

Hij rijst op als een pot met beslag.19

Naar het valt, zei Uilespiegel, en besjes neus droop over het beslag. (Zie besje.)

 

De zaak heeft haar beslag.

Die netten zijn van eng beslag, Daar geen aal door de maas mag. (Zie aal.)

Iets in beslag nemen (of: Ergens beslag op leggen).20

Na groot beslag Een droef gelag.

Verstandigen maken minst beslag.

Beslommering.

Te veel beslommer, Te veel bekommer. (Zie bekommering.)

Besluit.

Alle haastige besluiten sluiten zeer weinig.

Gods besluit is vast.

Niet de bijslaap, maar 't besluit Maakt van een lieve maagd de bruid.21

[Men ergere zich niet aan dit regtskundig spreekwoord, dat bepaalt, wat vereischt wordt, om tot een wettig huwelijk te geraken.]

Zijn besluit ankeren.22

Besnot.

Om éénen besnotte snuiten er twee.23

Bespot.

Het is beter beweend dan bespot.

Bestaan.

Een goed afscheid bewijst een vroom bestaan. (Zie afscheid.)

Bestand.

Het is vast werk, een eeuwig bestand.24

Besteedster.

Drie vroedvrouwen, drie besteedsters en drie waschvrouwen zijn te zamen negen koppelaarsters.25 (Zie de Bijlage.)

Eene valsche meid heeft geene besteedster van doen.

Bestek.

Hij houdt zich niet aan (of: bij) zijn bestek.

Bestelling.

Het is daarmede eene slechte bestelling.26

Bestemoeder.

Ik heb nooit smakelijker kost gegeten, zei de bestemoêr van Jan Tamboer, en zij bikte frikkedillen en een endje worst van zeven duim.27

Wat drommel zal hij al uit zijn gat douwen: hij zou mij mijne bestemoêr wel doen loochenen.28

Bestendig.

Stil en bestendig, Maar de knepen inwendig.

Bestuurder.

De ondergeschikste bestuurders hebben meer wetten dan de wetgevers zelven.

Betaler.

De goede betaler is meester van eens anders beurs.

Een goed betaler weigert geen pand.29

Groote belovers, slechte betalers. (Zie belover.)

Scherpe maanders maken goede betalers.30

Scherpe maanders zijn de traagste betalers.31

Van een' kwaad' betaler neemt men kaf.32

Betaling.

Afslag is goede betaling. (Zie afslag.)

Assignatie is geene betaling. (Zie assignatie.)

Hij helpt de geheele wereld, en verlangt daarvoor eerst betaling in den hemel.

Kwade betaling breekt geen' koop.1

Lang borgen is geene betaling.2

Misrekening is geene betaling.

Onderwijzing is geene betaling.3

Beting.

Hij brengt den besten kabel te beting.

Betrekking.

Een drooge bete broods onder zijne betrekkingen smaakt beter dan eene wel gesmeerde boterham op vreemden bodem. (Zie beet.)

Betuwe.

Eene muis van de Veluwe is slimmer dan eene kat van de Betuwe.

[Of de oorsprong van dit spreekwoord moet gezocht worden in de meerdere schraalheid van den Veluwschen grond, die deszelfs bewoners loos maakte, en de grootere vruchtbaarheid der Betuwe, die tot zorgeloosheid leidde, durf ik niet bepalen.]

Beugel.

Die den stijgebeugel houdt, is dikwijls even goed, als die erop klimt.

Die den voet in den stijgbeugel krijgt, zal ligtelijk in den zadel geraken.

Die zonder speelman dansen kan, kan ook zonder stijgbeugel rijden.4

Het kan niet door den beugel.5

Hij heeft den voet in den beugel gezet.6

Iemand door den beugel jagen.7

Zonder stijgbeugel in den zadel springen.8

Beuk.

Gij hebt een' beuk, ik een' slag.

Beul.

Beter van daag dan morgen, zei Krelis Louwen, en de beul sloeg hem den strop om de keel.

Beulen en beuls kinderen geeselen malkander voor niet.

Dat gaat naar de dansschool, zei Jan Plerri, en de beul bragt hem naar het schavot, om gegeeseld te worden.9

De deugd (vriendschap, of: vriendelijkheid) ziet hem ten oogen uit, gelijk den beul de barmhartigheid. (Zie barmhartigheid.)

Ga weg, word een schalk (of: kramer), zei de beul tot zijnen knecht.10

Het geweten van een' schuldig' man is een beul.

Hij gaat bij den drommel (of: beul) te biecht.11 (Zie de Bijlage.)

Hij is zoo assurant als de beul.12

Hij is zoo wreed als de beul van Haarlem.

Hij slacht den beul: hij eet alleen.13

Hij zit onder beuls handen.14 (Zie de Bijlage.)

Hoe maak je zulke aardige posturen, zei de beul tegen een' gaauwdief, en hij geeselde hem lustig.15

Houd u edelmoedig, en maak niet veel gebrui, zei de beul, en hij zou een' deserteur ophangen.16

Ik heb al genoeg, zei Joost de Plug op het schavot, en de beul was pas begonnen.17

Ik houd veel van je, zei de beul, toen hij den paardendief het hoofd had afgeslagen, en diens blonden krullebol in de hand hield.

Ik vrees, dat mij dat zoo knijpen zal, zei Leendert, en de beul deed hem een hennepen dasje om den hals.18

Ik zal maken, dat ik het aan je verdien, zei de beul, en hem was van een' gaauwdief een achtentwintig gepresenteerd, om wat zoetjes te geeselen. (Zie achtentwintig.)

Kwaad gezelschap, zei de dief, en hij ging tusschen den beul en eenen monnik naar de galg.19

Och, verkort mijne leden niet, zei de patiënt, en de beul zou hem onthoofden.20

Wat nieuws moet er wezen, zeiden de dieven, en zij hingen den beul aan de galg.21

Wie zijne ouders niet volgen wil, die moet den beul volgen, al doet hij het niet gaarne.22 (Zie de Bijlage.)

Zoo de beul met een de toppen van de vingers afslaat, wie zal de handen beklagen?

Beuling.

Al actie genoeg: de beuling is niet omgekeerd. (Zie actie.)

Beulingen zijn geene holle darmen.23

Dat is geen stront, zei Kniertje, en zij zoog aan een' beuling.24

De proef van een' beuling is in het eten gelegen.

Die het varken heeft, maakt beulingen, als hij wil.

Die pen wil geen' inkt geven, zei Leendert, en hij wilde met een beuling-pennetje schrijven.25

Eet je t' huis een' beuling, de hond heeft er het vel van.

Het is een bloedbeuling.26

Hij droomt van het varken, en eet gaarne beuling.27

Hij zou wel om een' beuling zweren, dat het varken gortig was.28

Ik maak slappe dingen stijf, zei Trui, en zij maakte beulingen.29

Zij kunnen hunne buren op de beulingen nooden.

Zij zullen elkander geene beulingen zenden.30

Beurs.

Hij is op de Amsterdamsche beurs geweest. (Zie amsterdam.)

Hij is zoo prompt als de beursklok.

Hij mag daarmede wel op de beurs komen.31

Alle harten zijn gezusters, alle beurzen geen gebroêrs.1 (Zie de Bijlage.)

Al naar dat het hunne beurs of het saizoen medebrengt.2

Als de beurs leêg is, wordt ze eene vod.3

Als eerst uw beurs zal open staan, Dan zal mijn mond ook open gaan.4

Arm in de beurs, doet niets in de hand zijn.

Baard, broek en beurs: dat zijn drie B's des mans, die de vrouw moet mijden. (Zie b.)

Berooide beurs, berooide zinnen.5

Beurs, tafel en bed moeten voor de vrienden open staan. (Zie bed.)

Compeer, dat is je geblazen, zei Pietje de beurzensnijder, en hij sneed zijns buurmans beurs af.6

Daar klinkt de beurs van.7

Daar mijne beurs open gaat, daar rookt mijne keuken.8

Dat is eene kartouw in zijne beurs.

Dat men in zijne beurs steekt, stouwt men onder geene stoelen of banken. (Zie bank.)

De beurs is gespekt.9

De beurs is lens (of: te plat).10

De beurze plooit wel, die eerst vol was; En 't aanzigt rimpelt, dat eerst bol was. (Zie aangezigt.)

De gierigaard is doof aan den kant, waar de beurs hangt.11

De goede betaler is meester van eens anders beurs. (Zie betaler.)

De onnoozelen spelen met de beurs - en de kloeken met het geld.12

Die eene hoer houdt, dien wordt de beurs ligt.13

Die gaat procederen, Wil advocaten beurzen smeren. (Zie advocaat.)

Die water wil maken tot land, Sta met zijne goudbeurs in de hand.

Die wil wandlen achter land, Neme vrij zijn beurs ter hand.14

Een abt en zijn konvent zijn een, maar de beurzen zijn verschillend. (Zie abt.)

Eene bedelaars beurs en een trotsch gemoed passen niet bijeen. (Zie bedelaar.)

Eene berooide beurs maakt een krank hoofd (of: Eene kale beurs maakt een berooid hoofd).15

Eene lederen beurs zal geene zijden beurs worden, al doet men daar veel geld in.16

Eene ledige beurs is het veiligste paspoort.17

Eene reine hand steekt altijd in eene magere beurs.

Eene wel bezette menagerie maakt ten einde van het jaar eene vette beurs.

Een lege beurs: die noemt men leêr; Breng geld, zij krijgt hare eere weêr.18

Een platte beurs en hoog gemoed En deden nooit hunn' meester goed.19

Een vriendelijke waard en eene vleijende waardin maken blijde geesten, domme zinnen, kromme leden en slappe beurzen.20

Een vriend is beter dan geld in de beurs.21

Elk moet met zijne beurs te rade gaan.22

Geluk van vrouwen is ramp in de beurs.23

Goedkoope waar trekt het geld uit de beurs.24

Het drilt als eene beurs met vlooijen.

Het is een goed man; maar men kan hem niet gemakkelijk aan de beurs komen.

Het is goed mild zijn uit eens anders beurs.25

Het komt uit eene ruime beurs.26

Het oog op niemands brief (of: boek), noch de hand in iemands kast (of: beurs).27

Het zijn de beste vrienden, die men in de beurs draagt.28

Hij betaalt met gesloten beurs.29

Hij betaalt zich uit zijne eigene beurs.

Hij gaat naar zijne beurs te markt.

Hij heeft de groote beurs in de kleine gestoken.30

Hij kijkt, alsof hij zijne goudbeurs op eene boerenkermis verloren had.31

Hij komt met eene volle beurs t' huis.32

Hij kraauwt aan de zijde, daar de beurs hangt.33

Hij liegt in zijne beurs.

Hij teert uit eene ruime beurs.

Hij zal in de beurs moeten blazen.34

Hoe vetter beurs, hoe magerder kaken.

Honderd pond groot 's jaars in de beurs en honderd mijlen van de vrienden is eene goede rente.35

Ik houd van geene ijdelheid, zei Trijn, en zij voelde eene ledige beurs.36

In de beurs tasten, of in den rook hangen.37

[Eene scherpe aansporing tot betaling.]

Kleine dieven hangt men aan de keel, maar groote aan de beurs.38 (Zie de Bijlage.)

Lang boompjes te gaan tellen, Is wel gezond voor de beurs, maar niet, om den buik te doen zwellen.

Ledige beurzen doen geen goed.

Ledige beurzen, kwade koppen.

Ledige beurzen maken bloode (ook wel: onbeleefde) harten.39

Ledige beurzen maken kranke zinnen.40

Ligt gewin maakt zware beurzen.41

Malkander met gesloten beurs betalen.

Men kan van een varkensoor geene fluweelen beurs maken.42

Men rukte eerder Hercules zijne kolf uit handen, dan een duitje uit zijne beurs (of: dan hem te overtuigen).1

Men vindt genoeg vrienden met den mond, maar weinig met de beurs.2

Men vindt veel broeders, maar luttel beurzengezusters.3

Met volle beurzen kan men builen slaan.4

Mijne beurs is zoo plat als een koek.

Mondje toe, beursje toe.5

Ontsluit de beurs, om den mond op te houden.6

Oude beurzen sluiten niet wel.7

Over honderd jaar zal men zooveel voor de beurs koopen, als nu voor het geld.8

Rasch ter muts, traag ter beurs.9 (Zie de Bijlage.)

Tot werk hoort overslag, Of zulks de beurs vermag.

Vergeet vrij alles, maar vergeet uwe beurs niet.10

Wanneer de beurs leêg is, dan wordt de meusch wijs.11

Weegt uwe beurs geen pond, Heb honig in den mond.12

Wel goede vrienden, maar elkander uit de beurs te blijven.13

Wenschen om eene tonne gouds vult de beurs al zoo weinig, en doet de schouw niet meer rooken, dan wenschen om een' duit.14

Werken Doet de beurs sterken.

Zij varen in ééne beurs.15

Zoo lang u zulke rozen op de hand wassen, zal u het geld in de beurs niet schimmelen.

Zware beurzen en ligte harten kunnen veel verzetten.16

Beursch.

Je bent niet rottig, al ben je wat beursch.

Beurt.

Als de klappers zwijgen, krijgen wijze lieden eene beurt.17

Dien het hoofd te beurt gevallen is, die schere den baard. (Zie baard.)

Elk zijne beurt is niet te veel.18

Het zal onze beurt ook eens worden.19

Hij heeft zijne beurt voorbij laten gaan.

Ieder zijne beurt in het praten maakt geen mengelklap.20

Met niets beginnen en met veel eindigen, valt weinigen te beurt.

Van daag mijne - morgen uwe beurt.

Voorspoed en tegenspoed doen zich bij beurten op.

Beurzensnijder.

Compeer, dat is je geblazen, zei Pietje de beurzensnijder, en hij sneed zijns buurmans beurs af. (Zie beurs.)

Beusje.

Heusje Komt op (of: om) zijn beusje.21

Beuzeling.

Dat komt ervan, als men beuzelingen voorbijziet.

Groote beuzelingen: men behoeft geen uithangbord, daar goede wijn te koop is.22 (Zie de Bijlage.)

Het is eene Zeeuwsche beuzeling.

[Dat wil zeggen: het is eene grove leugen, omdat men in Zeeland onwaarheid spreken beuzelen noemt.]

Bevallig.

Al haast bevallig genoeg, die men lief heeft.23 (Zie de Bijlage.)

Zij is zoo lief als bevallig.

Bevaren.

Al bevaren genoeg.

Bevel.

Eens oorlof gegeven is een bevel tot tweemaal wederom komen.24 (Zie de Bijlage.)

bevinding.

Bevinding leert, Hoeveel 't ook deert.

Bevordering.

Eene te vroege bevordering maakt den geest traag.

Bevreesd.

Ik ben meer bevreesd voor de verleiding dan voor den paus met al zijne kardinalen.

Bewaarder.

De spaarder is meer dan de winner (of: Een goed bewaarder is beter dan een, die 't wint, en weêr verteert).25

Bewaking.

Eene vrouw moet ter harer bewaking hebben een' man of een' muur.

Beweend.

Het is beter beweend dan bespot. (Zie bespot.)

Beweging.

Als de roest zich eens in een uurwerk zet, daar is geen regel meer in zijne beweging, noch zekerheid in zijnen wijzer.

Buiten den stok is het goed snelle bewegingen te maken.26 (Zie de Bijlage.)

Een schraal lijf wil geene beweging lijden.27 (Zie de Bijlage.)

Bewijs.

Dat maakt een' cirkel in 't bewijs.28

Een magre haan en vette hin Is een bewijs van zoete min.29

Bewind.

Een groot gezin brengt groot bewind.30

Bewustheid.

Hij heeft een lood bekwaamheid en wel een pond bewustheid. (Zie bekwaamheid.)

Bezaan.

Hij wil de bezaan bollen.31

Hij zal de bezaansroê ontrakken.32

Hij zet de bezaan op haar gat.33

Bezem.

Dat eerst een bezem was, wordt daarna een schrobber.34

De jeugd wil eruit, zei besje, en zij reed op een' bezemstok (of: op het hek, ook wel: en zij sprong over een strootje). (Zie besje.)

Den bezem op den mast, om de zee schoon te vegen.1

Doe als malle Jan, die moedig op een' bezemsteel braveerde, en gij valt niet hoog.2

Het is, alsof hij een' bezem ingeslikt heeft, terwijl de stok is blijven steken.

Het vloeit als eene fontein uit een' bezemstok.3

Het willen zit in den bezemstok.4

Hij is te grof, om hem met bezems te schrobben.5 (Zie de Bijlage.)

[Om hem van zijne grove ondeugden te genezen met een' bezem, zou niet gaan, daar behoort een scherpe borstel toe, dat wil zeggen: zeer ernstige vermaningen, harde woorden.]

Hij rijdt op den bezem.

Hij steekt den bezem uit.6

Hij zou het geluk met geene bezemen uit het huis keeren.7

Ik heb een honorabel en profitabel officie, zei Wolfert, en hij bediende de schop- en bezemplaats als substituut.8

Kinderen-wil staat bij den bezemstok achter de deur.9

Laat maar liggen: het is voor den bezem.

Men kan een' bezemsteel ook wel mooi aankleeden.

Nieuwe bezems vegen schoon.10

Van vuile varkensborstels worden wel schoone bezems gemaakt.

Veel rijsjes (of: vezeltjes) maken een' bezem.11

Wat zal ons deze bezem maken!12

Welk een bezem zijt gij!13

Bezeten.

Hij ziet, of hij een bezetene was.14

Zijt gij bezeten, laat u naar Gheel voeren.15

[Een krankzinnigen-gesticht is in de Antwerpsche stad Gheel niet; maar de verstandeloozen vinden, sedert onheugelijke tijden, bij eenige landlieden in de nabijheid, de liefderijkste verpleging, en worden van heinde en ver in menigte daarheen gezonden. Hem, wiens dwaze handelingen in het oog loopend zijn, geeft men uit jokkernij den in dit spreekwoord uitgedrukten raad.]

Bezie.

Al zoo ligt als de vossen beziën eten.16

Bruine beziën zijn zoet.17

Dat is delicaat, zei Flip, en hij at kruisbeziën met eene mosterd-saus.18

Die van ééne aardbei twee beten maakt, zal geen' geheelen schotel vol opdisschen. (Zie beet.)

Hij heeft eene dolle bes in het hoofd.

Hij krijgt paardenkeutels voor profetenbeziën.19

Men weet nooit, hoe eene blinde koe eene aardbes vindt.

Bezigheid.

Hij verkwist zijn' tijd met ledige bezigheid.

Bezitter.

Zalig zijn de bezitters.20

Bezitting.

De begeerte belooft meer, dan het bezit geeft. (Zie begeerlijkheid.)

Een ambacht is beter dan eigen bezitting. (Zie ambacht.)

Eene goede hoop is beter dan eene kwade bezitting.21

Een rustig bezit van een derde deel van honderd jaren gaat voor alle zegel en brief.22

Iemand uit zijne bezitting drijven.23

Mijn broêr heeft vele bezittingen, zei de Jood, en hij kraauwde zich.

Nering en heeren-gunst (of: hulde) is geen erf (of: vaste bezitting).24

Zonder bezit geene verjaring.25

Bezoek.

Daar komt bezoek (of: Ik dacht het wel), want ik had een' driekanten turf aan den haard gelegd.

De poes likt haren poot: nu komt er bezoek.

[Het bijgeloof stelde een' driekanten turf en het pootlikken van poes onder de goede voorteekens: daarom zou 't een vriendendag wezen.]

Bezolding.

De bezolding der zonde is de dood.

[Dit spreekwoord is genomen uit Rom. vi: 23.]

Bezwaar.

Zonder bezwaar van de schatkist.

Bidder.

Die heden was een ridder, Wordt morgen wel een bidder.

Biecht.

Biecht zonder rouw, Vriend zonder trouw, Gebed zonder eenigheid: 't Is al verloren arrebeid. (Zie arbeid.)

De uil is niet wijs genoeg, om een' hond de biecht te hooren.26

Eene goede biecht, zei de boer, doet eene goede absolutie bekomen. (Zie absolutie.)

Gij hebt het in de biecht geleerd.27

Gij zijt immers mijn biechtvader niet.

Het zal biecht zijn.28

Hij gaat bij den drommel (of: beul) te biecht. (Zie beul.)

Hij is van het volkje, dat met den paap mooi weêr speelt, en bij den duivel te biecht gaat.

Hij mag zijne biecht wel spreken.29

Hij spreekt zijne biecht regt verkeerd.

Hij wil hem de biecht afnemen.

Iemand de biecht voorlezen.1

Ik zeg het u in biecht.2

Men zal geene biecht melden.3

Mijn vader was paap, die twee biechten voor één geld afnam.

Bielefeld.

Hij slendert meê als de waard van Bielefeld.4

[Te Bielefeld, eene kleine stad in de Pruissische provincie Westphalen, werd den waard, door zijne gasten, die eene rooverbende uitmaakten, het stelen zoo aanlokkend voorgesteld, dat hij hen volgde; maar, als loon, verkreeg hij de galg. Men bezigt dit spreekwoord, om aan te toonen, wat de vruchten zijn, indien men door schijnschoon zich tot het kwade laat verleiden.]

Bier.

Als de ton niet zuiver is, verzuurt het bier.5

Als ik dood ben, zoo kook mij een potje met bier en brood.6 (Zie de Bijlage.)

Bier tappen (of: Jenever schenken) is de laatste nering voor den broodzak.7

Brouw daar nu eens goed bier uit!

Dat bier is te krachtig.

Dat bier (of: Die wijn) volgt den tap.8

Dat biertje hebt gij zelf gebrouwd, en moet het ook uitdrinken.9

Dat biertje heeft de een gebrouwd, en de ander getapt.10

Dat bier verzuurt haast.

Dat is misselijke kost, zei de mof, en hij at spoeling voor bier en brood.11

Dat smaakt als scharrebier op den tap.12

De maan is te bier.13

Die jenever smaakt naar het vat, zei dorstige Joor, en hij dronk scharrebier.14

Die kruik wil geen water houden, zei nuchtere Teunis, en hij goot eene kan bier in eenen slaëmmer.15

Dik bier is niet zwaar: twee mannen dragen eene volle ton.16

[Eene woordspeling van zwaar, krachtig, met zwaar, van veel gewigt.]

Een huis vol dochters is een kelder vol zuur bier.17

Eens wijn, en dan geen bier meer.18

Elk moet zijn profijt zoeken, zei de boeren-schout, en hij gaf eene ton bier ten beste, op hoop, dat de kinkels door den drank aan het vechten zouden raken.19

Goed bier is beter dan slechte wijn.20

Goed bier maakt ook kwade lieden.21

Het bier is voor de ganzen niet gebrouwd.22

Het is al te laat, het vat te verkuipen, als het bier in den kelder zwemt.

Het is eene biervlieg (een bierbuik, of: eene bierlaars).23

Het is ellende met zuur bier.

Het is onaangenaam bier, dat over twee drempels komt.24

[Die eerst te huis braaf bier heeft gedronken, en dan naar de herberg gaat, om daar nog meer te proeven, krijgt ligt te veel, en wordt dronken.]

Het is zoo lang als een bierwagen.25

Het mout wil boven het bier wezen.

Het schort meest aan het boenen van de ton, dat het bier vaatsch wordt.

Het was goed bier, maar de tap is nu uit.26

Hij heeft het op zijn lijf als Duitsch bier.

Hij is over zijn theewater (ook wel: bier, of: drank).27

Hij mag nog wel koud bier.28

Hij moet vooraf het bier smaken, dat hij voor anderen brouwen kon.

Hij verbetert zich als zuur scherpbier op den tap.29

Hij verloopt zijn bier met Slatius.30

[Onder de zamenzweerders, die zich verbonden hadden, om prins maurits naar het leven te staan, ten einde zich te wreken over den dood van van oldenbarneveld en over eigen leed, behoorde de te Bleiswijk afgezette predikant hen drik slatius. Hij was zeer heftig werkzaam in het welgelukken van den aanslag; en om daarna eene algemeene omwenteling te bewerken, had hij zijne Klaarlichtende Fakkel geschreven, doen drukken en ter verspreiding gereed gemaakt. Toen de zamenzwering was ontdekt, vlugtte hij vermomd naar Lingen, maar werd te Rolde, een dorp nabij Assen, door zijne eigene verlegenheid, op vermoeden als spion gevat, en zonder dat men eenige kennis van zijne misdaad had. Hij bevond zich met eenige soldaten in dezelfde herberg; hun gesprek paste hij op zich zelven toe, en werd daardoor zoo onthutst, dat hij ijlings zijn gelag betaalde en vertrok, zonder zijn bier te hebben uitgedronken. De drinkebroêrs, die noode van de bierbank konden scheiden, dit geval vernemende, zeiden sedert: Ik wil slatius niet slachten, en mijn bier verloopen, wat later aanleiding tot het hier genoemde spreekwoord gaf.]

Hij zit liever bij de bierkan dan bij de boeken (of: Hij zou liever in de bierkan studeren).31

Hoe dolder gebrouwd, hoe beter bier.

Iemand op de bierbank houden. (Zie bank.)

Jong bier moet gesten.

Is bier te veel, drink dan vooral geen wijn.1

Klein bier, sterke wijn.2

Lekker biertje, dominé!

Men loopt daar tot vuistjes om klein bier.

Met ponden bier drinken.3

Nooit beterde scharrebier op den tap.4

Nu zal ik eens smullen, zei Floor, en hij liet een pintje scharrebier halen.5

Op een ander brouwt men ook goed bier.

Pour moi keen warme bier, zei de Franschman.

Schoon vuur, goed bier, een blijde waard en eene vrolijke waardin hebben veel vreugde in.6

Schuim is geen bier.7

Tegen de bierkade is niet te vechten.

Terwijl het bier in 't gijl staat.8

Te winter bij het vuur, te zomer bij wijn of bier.9

Voorzigtigheid is de moeder der fijne bierglazen.10

Waar de abt herbergier is, mogen de monniken wel bier halen. (Zie abt.)

Wie verre biert, verspilt veel tonnen.11

Wie zal daarvan goed bier brouwen!

Zij brouwen u eene lekkere soort van bier.

Zij kunnen hunnen wijn en hun bier niet drinken, of ik moet er mede over tafel gaan.12

Zij zitten altijd op de bierbank. (Zie bank.)

Zonder hop kan men geen bier brouwen.

Bies.

Als men zwemmen kan, werpt men de biezen weg.

Dat luwt een beetje, zei de reiger, en hij zat achter eene bies. (Zie beetje.)

Die voelt, dat hij verdrinkt, houdt zich aan eene waterbies vast.

Het hoofd moet niet hangen als eene bies.13

Het is beter eene braam dan eene bies.14

Hij leert op biezen (of: blazen) zwemmen.15

Hij meent een schoon ajuin te zijn, en is maar bieslook. (Zie ajuin.)

Hij pakt zijne spillen (of: biezen).16

Hij zal het hek met eene bies sluiten.

Hij zal op de bies geraken.

Hij zoekt knoopen in eene bies.17

Hij zwemt op zijne eigene biezen.18

Ik vraag naar bieslook, en gij antwoordt mij van ajuin. (Zie ajuin.)

In gladde biezen zoekt hij knobbels.

Zonder biezen zwemmen.19

Biesbosch.

Hij steekt den Biesbosch uit.20

[De weelde en dartelheid der bewoners van den Dordschen Waard, die door den Biesbosch omspoeld wordt, hebben tot dit spreekwoord aanleiding gegeven. Het was al goud en zilver, wat er blonk, dat zich zelfs tot de sporen toe uitstrekte. Dat het op den onbezonnen pronker wordt toegepast, zal geene bevestiging behoeven.]

Biest.

Hij kijkt als een prins van biestjesdeeg.

Biet.

Hij is zoo rood als eene bietekroot.

Big.

Biggen worden ook zwijnen.

Elkeen drupt de vette big.

Gelijk bij gelijk, zei moddekevuil, en zij kroop bij eene bigge.21

Hij is tusschen zwijn en bigge in.

[Hij is gebaard en niet gebaard.]

Hij loopt als eene big zonder moêr.

Neem biggen van ééne maand, en eene gans van drie.22

Wat de zeug doet, moeten de biggen ontgelden.23

Zij zijn als een troep biggen uit eene vruchtbare zeug voortgekomen.

[Wanneer de titels en posten, met de voordeelen, daaraan verbonden, in één' persoon vereenigd, of tot ééne zaak in betrekking gebragt worden, tot nadeel van anderen, dan bezigt men dit spreekwoord.]

Bij.

Als de bij geene rozen vindt, moet zij op doornen zitten.24

Bijen en horzels breken het spinneweb.25

De bij is dood, die den honig en het was gaf.

De bloem, daar de bij honig uitzuigt, daar zuigt de spin venijn uit.26

De doode bij maakt geen' honig meer.27

Die den honig wil uithalen, moet het steken der bijen ondergaan.28

Die zich zelven honig maakt, wordt van de bijen opgegeten.

Eéne bij is beter dan eene hand vol vliegen.29 (Zie de Bijlage.)

Eene bij zonder angel maakt geen' honig. (Zie angel.)

Een wijs poëet is gelijk eene bij: die kan steken, en liefelijke zoetigheid geven.30

Geen bijtje, of zij heeft een' verborgen angel (Zie angel.)

Geene bij koos ooit eene dorre roos.31

Geene bij maakt honig zonder bloem.32

Het heeft veel van een' bijen-zwerm.

Hij is zoo kras als een bijtje.33

Hij vliedt het, gelijk de bijen den storm.

Hoe meer de bijen winnen, Hoe helliger zij binnen.34

Is de bij haar' angel kwijt, Sterft zij dra van enkel spijt. (Zie angel.)

Lichtmis helder en klaar, Een goed bijen-jaar.1

[Bij helder weder beginnen de bijen hare werkzaamheid; is dat reeds op den 2den. Februarij (Maria Lichtmis), dan heeft men eenen belangrijken voorraad honig te wachten.]

Of al de bij den honig maakt, Een ander is het, die ze smaakt.2

Zij zijn zoo bedrijvig als de bijen in den korf.

Bijbel.

Dat, ja dat staat in den bijbel.

[Men bedoelt het woordje dat, en voegt zulks hem toe, die alles uit den bijbel bewijzen wil.]

Dat is bijbeltaal.

[Dat wil zeggen: er is niets tegen te zeggen, het is niet te wederleggen.]

De bijbel is het boek met gouden letters.

Die man is bijbelvast.

[Hij is t' huis in de zaak, waarover gehandeld wordt.]

Een bijbel in huis brengt spek in de wiem.

Het is, alsof er een os (of: aap) in den bijbel las. (Zie aap.)

Hij heeft den bijbel wel in den mond, maar niet in het hart.

Hij heeft de Schrift vast: den bijbel van 52 bladen.3

Hij heeft liever den beker dan den bijbel in de hand. (Zie beker.)

Toen de man uit den bijbel zijn volk telde, verloor hij.

[Dit spreekwoord ziet op de volkstelling, door david bevolen, 2 Sam. xxiv vermeld. Het wordt, wel wat ligtzinnig, toegepast op hem, die zijne winsten bij het spel overrekent.]

Bijkans.

Bijkans is onzeker.4

Bijl.

Daar de bijl gebleven is, wat is eraan gelegen, of men ook den steel kwijt raakt?

Dat bijltje ben ik wel half kwijt, zei de jongen, en hij liet het in de Spaansche zee vallen.5

De bijl is aan den wortel des booms gelegd.6

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. iii: 10.]

De bijl is altijd bot voor iemand, die niet disselen kan.

De bijl schampt af.7

De bijl velt ook den eikenboom.8

De lompste timmerlieden moeten de scherpste bijl hebben.9 (Zie de Bijlage.)

Die eene felle bijl tot harde kwasten brengt, zal die breken, en zijne handen kwetsen.

Een edelman wast voor den krijg op, als een os voor de bijl.

Een kwastig blok, daar de bijl op breekt, moet men ongekloofd laten.

Het bijltje met den langen steel trekken.10

Het is zoo waar, als dat de hond de bijl opät, en den steel voor staart achteruit stak.11

Hij hakt er met de groote (breede, ruwe, of: grove) bijl op in.12

Hij is het bijltje kwijt.13

[Mogelijk is dit spreekwoord ontleend uit 2 Kon. vi: 5.]

Hij is overal met zijn bijltje bij.14

Hij loopt als een os voor de bijl.15

Hij werpt de bijl naar den steel.16

Hij zoekt het bijltje.17

Ik heb met die bijl al zoo lang (of: dikwijls) gehouwen.

Men moet den steel niet naar de bijl werpen.18

Men vindt in alle wateren geene bijl.19

[Dit spreekwoord zal wel zijnen grond vinden in 2 Kon. vi: 7.]

Noem je dat een propertje: het is een gat, of het er met eene ossenbijl in gehakt is.

Op eenen groven kwast heeft men eenen scherpen beitel (of: eene scherpe bijl) noodig. (Zie beitel.)

Bijlegger.

Het is een bijlegger met een schooverzeil.20

Bijslaap.

Niet de bijslaap, maar 't besluit Maakt van een lieve maagd de bruid. (Zie besluit.)

Bijstand.

Met Gods bijstand: Spouw in de hand.21

Bijt.

Er is eene vreemde eend in de bijt.22

Hij valt erin, als eene eend in de bijt (of: in een vreemd wak).23

 

Het zal op eene krabbel en bijt afloopen.

Hij is in de beerenbijt geweest. (Zie beer.)

Bijter.

Het is een bijtertje.24

Het is een kribbebijter.25

Wacht u voor de pilaarbijters.26

Bijtster.

Jonge hoeren, oude pilaarbijtsters.27

Bijval.

Dat is een goed bijvalletje.

Bijzon.

Zij is zijne bijzon.

[Zij volgt hem op al zijne schreden.]

Bikkel.

Hij kan met geene bikkels betalen, maar wel gouden bergen beloven. (Zie berg.)

Ja en neen is kooplieden voêr, koot en bikkel der kinderen.1

Bil.

Als apen hooge klimmen willen, Dan ziet men vaak hun naakte billen. (Zie aap.)

Al zwoer de man ook bij zijn billen, Hij mag niets, dan wat vrouwen willen.2 (Zie de Bijlage.)

Blijf op uwe billen zitten, zoo kruipt er geene muis in.3

Dat gaat je naar je gatje, zei Jannetje de klisteerster, en zij had de kraamvrouw bij hare billetjes.4

Dat klemt, zei de boer, en bij sloeg zijn wijf met een koolblad voor hare billen.5

De blankste billen boven.6

Die het al door de billen slaat, moet eindelijk met naakte billen loopen.7

Die zijne billen brandt, moet op de blaren zitten.8

Drie mingelen broek en een pintje billen.

Ga je billen met vuisten slaan.

Goeden nacht Nies (of: Nel)! ik heb je billen gezien.

Hebt gij mijne behendigheid gezien? vroeg de freule, van het paard vallende met de billen bloot; ja, antwoordde de lakkei, ik zie ze nog. (Zie behendigheid.)

Het bijt hem in de billen.9

Het geschiedt uit liefde, zei Jeroen, en hij zoende zijn vrouws billen met den schuimspaan.10

Het is gesneden uit de linkerbil van Jupiter.

Het is vergeten, zoo ras de roede van de bil is.11

Hij heeft zijn goed door de billen gelapt.12

Hij is ermede te paaijen, als een Jood met de billen van een zwijn.

Hij is zoo mild, dat hij zijne billen zou weggeven, zoo ze niet vast aan zijn lijf waren.13

Hij meent, dat hij de fortuin bij het haar heeft, en het is maar bij de bloote billen.14

Hij meent, uit de linkerbil van Jupiter te zijn voortgekomen.15

Iemand met de billen bloot leggen.16

Iemand voor de billen slaan.17

Kermisgaan (of: Spelevaren, ook wel: Zulk eene geneugte) is een' bilslag waard.18 (Zie de Bijlage.)

Kinderen, die willen, Slaat men voor de billen.19

Laat ze zeggen, wat ze willen: Vierdhalf gat is zeven billen.

Met bloote billen naar bed. (Zie bed.)

Met de billen van 't bed, zei meester Barend, dan bevuil je de lakens niet. (Zie barend.)

Neem uwe bil mede.20

Nu zult ge wat raars zien, zei dronken Barend, en hij liep met de billen bloot. (Zie barend.)

Ongewoonte in 't rijden brengt (of: Nieuwe ruiters hebben ligt) smartende billen.21 (Zie de Bijlage.)

Schud het kussen goed op: hij heeft eene blaar aan de bil.22

Wat helpt het, malle billen te geeselen?

Wie raakt er op een duin, zonder met de billen omhoog te liggen?

Wie zal de blankste billen krijgen?

Wij zullen zien, wie de blankste billen heeft.

Zij heeft het lood in de billen.23

[Men zegt dit van eene zwangere vrouw.]

Zij schuurde hare billen met biksteen als zindelijke Neeltje.24

Bilderbeek

Van voren af aan, zei Bilderbeek.25

[Wie deze bilderbeek is, heb ik niet kunnen opsporen. Tuinman noemt hem een' voorzanger, die in het midden van een zangvers van de wijs raakte, en toen uitriep, wat het spreekwoord hem in den mond legt. In het algemeen bezigt men dit spreekwoord, wanneer iemand iets verkeerd verhaalt of doet, en genoodzaakt is, van nieuws te beginnen.]

Bilderdam.

Wij zullen eens Bilderdamsche kermis houden.

[In de provincie Noord-Holland, behoorende tot het dorp Klaslagen, ligt de buurt Bilderdam, die hier alleen voorkomt als bijklank van bil: daar Bilderdamsche kermis houden, den kinderen als waarschuwing wordt toegevoegd, wanneer zij het te bont maken, en dus wat voor de billen moeten hebben.]

Bileam.

Hij gelijkt Bileams ezel, die wijn draagt, en niet dan water drinkt.

Hij slacht Bileams ezel: hij spreekt, voor dat hij gevraagd wordt.

Bilsenkruid.

De roos kan niet in stinkend bilsenkruid veranderen.

Binder.

Hij is de belhamel (ook wel: belbinder). (Zie bel.)

Binnen.

Hij is binnen.26

Binnenwerk.

Zijn binnenwerk deugt niet.

[Men zegt dit van een' zwakken bloed.]

Bisschop.

Bisschop of bedelaar. (Zie bedelaar.)

Elk wil wel een bisschop van houden zijn, en eenen gouden staf hebben.

Hij vlugt als de bisschop.27

[Posthumus vraagt, en ik met hem, of dit spreekwoord mogelijk ook ontleend is aan de vlugt uit ons vaderland, in 1672, van den Munsterschen bisschop barend van gaalen.]

Met den bisschop of met den hoveling rijden.28

Wij kunnen niet allen bisschoppen zijn, daar moeten ook monniken wezen.

Bitter.

Bitter in den mond Maakt het hart gezond.1

Of bitter, of zoet: Wat smaakt, dat voedt.2

Vlied zoetigheid, die keeren kan in bitterheid.

Blaam.

Als gij bij blaarkoe aan den paal gebonden staat, moet gij in haar' lof of blaam deelen.

Blaar.

Die zijne billen brandt, moet op de blaren zitten. (Zie bil.)

Ongewoonte maakt blaren.3

Schud het kussen goed op: hij heeft eene blaar aan de bil. (Zie bil.)

Tast toe: het zal u geene blaren bijten.4 (Zie de Bijlage.)

Vloeken zijn blaren; Die ze zaait, zal ze vergâren.

Zij lekt blaren, omdat zij gaarne gelekt wordt.5 (Zie de Bijlage.)

 

Als gij bij blaarkoe aan den paal gebonden staat, moet gij in haar' lof of blaam deelen. (Zie blaam.)

Er zijn veel koeijen, die blaar heeten.6

Men scheldt geene koe blaar, of daar is wat wits aan (of: Men noemt nooit eene koe bont, of zij heeft wel een vlekje).7 (Zie de Bijlage.)

Blaas.

Als men de blaas te veel parst, Zij barst; En is ze leêg, 't Heeft ook geen deeg.

Daar ligt er een verdronken, zei schele Piet, en hij zag eene blaas op het water drijven.8

De kreuken dienen uit de blaas gedronken te worden.9

Gij zult mij geene blazen verkoopen.10

Het kan altijd niet even stijf wezen, zei Goosen de varkenslager, en hij blies eene blaas op, daar een gat in was.11

Hij laat zich door geene blaas met boonen verjagen (of: voeten maken).12 (Zie de Bijlage.)

Hij leert op biezen (of: blazen) zwemmen. (Zie bies.)

Hij wil hem de blaas breken.13

Ik wilde wel, dat ik het al gedaan had, zei de jongen, en hij zou het varken den aars kussen, om de blaas te hebben. (Zie aars.)

Zijne blaas is overladen.14

Blaasbalg.

De gek is bij den blaasbalg gekomen.15

Iemand wat schilderen op een' blaasbalg.16

Men kan geene molens met blaasbalgen doen omgaan.

Men zou al menigen blaasbalg moeten hebben, om hem daaryan af te blazen.

Blaauw.

Dat is blaauw.17

Hij heeft een blaauwtje (of: eene blaauwe scheen) geloopen.18

Wij zullen het maar blaauw, blaauw laten.19

[‘Blaauw,’ zegt bilderdijk in zijne Verklarende Geslachtlijst, ‘is eigenlijk saamgetrokken uit beluwed, van 't oude luwe, de lucht, als beteekenende luchtkleurig. Blaauw is dus ook beneveld. Doch het is ook somtijds van blouw (geslagen, van blouwen, slaan) verbasterd.’ Daardoor krijgt de blaauwe kleur eene beteekenis ten kwade, en zijn hieruit de spreekwoorden van dit onderwerp te verklaren.]

Blaauwbaard.

Dat is een sprookje van Blaauwbaard.

Blad.

Al hadden zij ook al hun moes verkocht, zij zouden toch nog het beste blad behouden hebben.

Al is het koetje (of: de bok) nog zoo oud, het (hij) lust daarom nog wel een groen blaadje.20

Alle boomen, die schoone blâren hebben, dragen daarom geene goede vruchten.

Als Erasmus de klok hoort slaan, dan keert hij een blaadje om.

[Er is hier sprake van het erasmus' beeld te Rotterdam, zoodat er op eene onmogelijkheid gewezen wordt.]

Als ik salade eet, krijg ik mijne tong vol blâren.21

[Wel te verstaan: de blâren van de salade, niet de blaren, welke door branden ontstaan.]

Dat klemt, zei de boer, en hij sloeg zijn wijf met een koolblad voor hare billen. (Zie bil.)

Dat zijn vette dingen, zei Hans, drie hoeren op een blad.22

De aarde is gerezen of de hemel is gedaald, zei de sterrekijker, en men had hem een meiblad onder zijn' stoel gelegd. (Zie aarde.)

Die angst heeft van de bladeren (of: alle bladeren ontziet), die jage (of: ga) niet in het bosch. (Zie angst.)

Drie maken een klaverblad.23

Een blad of een takkebos (ook wel: of je muts).

[Dit voegt men, bij het kaartspel, den weifelaars toe, om hen nog meerder in de war te brengen: van daar die ongelijksoortige dingen, in het spreekwoord opgenoemd.]

Geene vijgebladen.

[Dit spreekwoord is ontleend uit Gen. iii:7. Zoo ook de beide hierna volgende: Hij zoekt naar vijgebladen en Zij vlechten vijgebladeren.]

Hare tong gaat als een blad van den populierboom.

Het blaadje is omgekeerd (of: omgeslagen).24 (Zie de Bijlage.)

Het is zoo dun als een meiblad.

Hij grasduint in eens anders goed, als een haas in de koolbladeren.1

Hij heeft de Schrift vast: den bijbel van 52 bladen. (Zie bijbel.)

Hij heeft een kwaad blad in zijnen mond.2

Hij heeft net een gezigt als een omgekeerd koolblad. (Zie aangezigt.)

Hij is omgedraaid als een blad van een' boom.

Hij is zoo gaauw als een blad.

Hij neemt geen blad voor den mond.3

Hij speelt ermede als de wind met de najaarsbladeren.

Hij speelt met het leven der landzaten, als de wind met de bladeren des wouds.

Hij staat in een goed blaadje.4

Hij trekt er de bladeren maar van.5

Hij trilt als een blad (of: riet).6

Hij verandert als een blad op een' boom.7

Hij zoekt naar vijgebladen.

Keer om het blad: Daar staat nog wat.8

Men kan wel aan hem bemerken, dat de blâren weêr haast aan den boom komen (ook wel: haast zullen afvallen).

Na de bladers vallen de boomen.9

Niemand heeft er een blad bij.10

Zij gelijken op een blad.

Zij vlechten vijgebladeren.11

Zoo als het blaadje keert.

Blaffer.

Zij spelen met blaffer en grootboek.

 

Blazers (of: Blaffers) bijten niet.12

Blank.

Daar kom ik wel af, zei de bedelaar, en hij kreeg twee blanken voor een papiertje met luizen. (Zie bedelaar.)

Die geen' blank heeft, om zich te laten scheren, moet zijne knevels met geene pomade laten strijken, of zijn haar doen poeijeren.

Die tot een' blank geboren is, zal zijn leven geen' stuiver rijk worden.13

Ga met God en twee blanken.

Het is eene hoer van twee blanken.14

Mannetje! eet uw broodje droog: de boter geldt twee blanken.15

Blankenbergen.

Hij maakt eene Blankenbergsche rekening.16

[In West-Vlaanderen, nabij de stad Ostende, aan de zeekust, ligt het vlek Blankenbergen. Zinspelende op deze plaats, wordt de rekening, in blanco opgemaakt, eene Blankenbergsche rekening genoemd: men houdt niet over, daar de Blankenbergsche zeeschuimers alles hadden genomen. Deze dwongen den zeelieden, die in nood waren, groote sommen gelds af. Werd aan hunnen eisch voldaan, dan boden zij hulp, - zoo niet, dan staken zij geene hand tot redding uit.]

Blanket.

Geen beter blanket Dan gezond en vet, En in kleeding net.17

Blaupot.

Op een briefje, zei Blaupot.

[Op een briefje beteekende bij den Groninger blaupot zooveel als: ik voldoe daar niet aan. Daar hij dit gezegde steeds in den mond had, is het tot een spreekwoord geworden, wanneer men zijnen afkeer van iets al jokkende wil te kennen geven.]

Blazer.

Blazers (of: Blaffers) bijten niet. (Zie blaffer.)

Bleeker.

Dat geeft crediet bij den bleeker.

[Wanneer men nl. wijn op het tafellaken stort.]

Hij is zoo beleefd als een bleekers hond.

Hij snaauwt en bijt van zich als eene vleeschhouwers (of: bleekers) teef.18

Hij valt uit als een bleekers hond.

Men zegt van bleekers honden: maar dat zijn beesten. (Zie beest.)

Bleekheid.

Vrijsters bleekheid op de wangen Komt van eenig zoet verlangen.19

Blei.

Het is niet vreemd, dat onder vele bleijen somtijds een baars gevangen wordt. (Zie baars.)

Hij werpt een bleitje uit, om een' snoek te vangen.20

Tuk wat: daar is eene blei aan.21 (Zie de Bijlage.)

Bles.

Als hij niet oppast, dan neemt de oude bles hem mede (of: achter op zijne kar).

Dan gaat hij met den ouden bles naar de eeuwigheid.

[In beide deze spreekwoorden wordt op den duivel gezinspeeld.]

Ieder moet zijn' eigen' bles maar rijden.

Men heet geen paard bles, of het heeft wel wat wits aan den kop.22

Wat wil deze bles?23

Blij.

Als het wel wil, dan is men blij (of: Dien het welgaat, die is altoos blij).24

Al te blijd Duurt geen' tijd.25

Bij blij en zoet: Zijt wijs en vroed.

De blijdsten gaan voor.26

Het is moeijelijk, met bedroefden harte blijde te zijn.27

Het is niet al blij, wat er zingt (of: danst).28

Hij is blijde, dat hij het magere hooi bereiken mag, daar hij te voren zijne eigene haver omstiet, en met voeten trad.

Hij is blijde, het water gezien te hebben, waaruit men den schoonen rijnschen wijn brouwt.1

Hij is blijder, dan dat hij honderd gulden gewonnen had.2

Hij is zoo blijde, dat hij in zijne huid niet blijven kan.

Ik ben blijde, de korf is klaar.3

Blijdenberge.

Hij is in Blijdenberge begraven.4

[Hoe vele onzer vaderlandsche plaatsen ook blij of blei als wortel in den naam opnemen: een Blijdenberge bestaat alleen in het denkbeeld. Men laat er hem rusten, die na zijnen dood niet beweend wordt, daar hij familieleden nalaat, wien eene goede erfenis is te beurt gevallen.]

Blijdschap.

Alle blijdschap is vergankelijk, behalve der engelen zang.5

Alle mans droefheid en blijdschap komt niet op éénen dag.6

Daar blijdschap in huis is, staat rouw voor de deur.7

De blijdschap des harten maakt eene schoone verw in het aangezigt. (Zie aangezigt.)

Des werelds blijdschap scheidt met druk.8

De vrouwen sterven van blijdschap, de mannen van zwarigheid.9

Die blijdschap is zonder gelijkenis, en zal eeuwig aanhouden.10

Die duur verkoopen, hebben geen tweemaal blijdschap.11

Die niet doet gelijk de gans, heeft een kort leven en korte blijdschap.12

Hij weet van blijdschap niet, wat hij doen zal (of: Hij is buiten zich zelven van blijdschap).

Na groote blijdschap komt getreur.13

Vrijheid, Blijheid.14

Blijk.

Elke morgen brengt zijn eigen blijk voort.15

Blijn.

Dat is eene blijn van mijn hart.16

Blijspel.

Gij moet er niet om lagchen: het is geen blijspel.

Blijver.

Dat zijn blijvers.

Blik.

Zijne liefde brandt als de damp van eenen versch gek..... koestront in eene blikken lamp.17

 

Wat hij wegsmijt, heb ik liefst op een blikje.

Bliksem.

Dat moet Jupiter met zijn' bliksemschicht scheiden, zei jonker Frans.18

[Jonker frans gedroeg zich, aan het hoofd zijner Hoeksche strijdgenooten, vrij ruw, en wilde alles met geweld doorzetten; van daar, dat hem de woorden in den mond gelegd worden, in dit spreekwoord uitgedrukt, die steeds door zijne daden werden gestaafd. Dat hij echter wel eens zijn' man [zijne vrouwen] vond, hebben de Goereesche burgeressen, in 1490, bewezen. Toen deze stad door hem werd aangevallen, was de stad van krijgsvolk ontbloot, en waren de meeste burgers op de haringvangst. Nu streden de vrouwen, en noodzaakten jonker frans, na zeven uren stormens, met een aanmerkelijk verlies van manschappen af te trekken, terwijl slechts één dezer man- [vrouw-] hafte strijderessen gesneuveld was.]

De bliksem en de nijd gaan de kleine huisjes voorbij, en slaan op de groote torens.19

Hij is den donder ontloopen, en in den bliksem gevallen.

Hij is zoo snel als de bliksem.

Hij stond, alsof hij van den bliksem getroffen was.

Naast Jupiter, naast den bliksem.

Vreest gij den bliksem, zoo duik.20

Zij loopen door elkander als de bliksem.

[Dit spreekwoord is ontleend uit Nahum ii: 4.]

Blikslager.

Ik waarschuwje, dat je niet komt k..... voor mijne deur, of de blikslager zal je naar het kakhuis voeren.21

Blind.

Als de eene blinde den andere (of: de blinde den kreupele, ook wel: de kreupele den blinde) leidt, vallen ze beide in de gracht.22

[De eerste voorstelling van dit spreekwoord is genomen uit Matth. xv: 14; de andere zijn daarvan ontleend.]

Behelp u met kreupelen noch met blinden.23

Beter scheel dan blind.24

Blind, arm en oud is een Joden-vloek. (Zie arme.)

Daar zijn er al te veel van degenen, die de blinden doen zingen.25

Dat zou een blinde zonder bril niet kunnen onderscheiden.

De blinde draagt den kreupele.26

De blinde heeft geen licht van doen.27

De blinde schiet wel een' vogel.

De onbekende is de blinde.28 (Zie de Bijlage.)

De schele is een koning onder de blinden.29

Die blind wordt, komt het eerst in de oogen.30

Die lang leeft, en noch blind noch doof wordt, ziet en hoort veel.31

Die niet blind is, kan dat wel zien.32

Die wel doet, die zal wel vinden, Zoo sprak de kreuple tot den blinde.1 (Zie de Bijlage.)

Een blinde heeft wel eene kaars.2

Een blinde zou 't wel zien, en een nar bemerken.3

Geen blindeman zou er zooveel ongelijks gevonden hebben, daar eene mug hare beentjes aan zou kunnen hechten. (Zie beenen.)

Habes karnabes: die niet en ziet, is blind.

Het zijn blinde leidslieden der blinden.4

[Dit spreekwoord vindt men in Matth. xv:14.]

Het zijn blindemans slagen.5

Hij doet een blindemans gebed.

Hij heeft beter dagen dan eens blindemans hond.6

Hij is al ziende blind.7

Hij is met beide oogen stekeblind.8

Hij is niet blind, maar zonder oogen.9

Hij is willens en wetens blind.10

Hij oordeelt erover als een blinde over de kleuren.11

Hij schreeuwt als een blinde, die zijn' stok verloren heeft.12

Hij slaat ernaar als de blinde naar het ei.13 (Zie de Bijlage.)

Hij slaat ernaar, gelijk een blinde naar de vinken doet.

Hij spreekt daarvan, gelijk de blinde van de vanen.14

Hij tast ernaar als een blinde naar den wand.

Hij zou wel kunnen zien, zoo hij niet blind was.

Hocus pocus pas, zei de kwakzalver: die niet en ziet, is blind.15

Iedereen is blind voor zijne eigene gebreken.16

Ik kwam er zoo onwetend bij, als de blinde bij eene mooije meid.

Ik wilde wel eens zien, zei de blindeman, dat mijne kinderen vochten.17

Ik wou, dat ik het al zag, zei de blinde.

In het land der blinden is één-oog koning.18 (Zie de Bijlage.)

Kreupelen en blinden komen altijd achter.19

Kreupelen en blinden moeten uit den tempel blijven.

[Dit spreekwoord is genomen uit 2 Sam. v:8.]

Laat maar komen, wij zullen wel toezien, zei de eene blinde tegen den ander.

Om klaar te zien, wilde de blinde zijn' besten vriend zien hangen.

Tot weêrziens, zei de blinde.20

Wat doet de blinde met den spiegel?21

Wees hoorende doof en ziende blind: die kan zien en kan verhelen, zal men alle deugd bevelen.22

Welk een koning zult gij wezen onder de blinden!23

Blindheid.

Het is, alsof hij met blindheid geslagen is.

Bloed.

Finis is goed voor een' armen bloed, die in druk en pijn is.24

Ik zal de bloed maar weêr zijn.25

Weg met den bloed.26

 

Als de ziekte in merg en bloed is, komt de drank te kort.

Als ik hem zie, verandert mijn bloed.27

Bloed zaaijen En koppen maaijen.

Daar is Spaansch bloed aan.28

[Dit zegt men boertende van een' verroesten degen: een' degen, welken men het voorkomen geeft, in den tachtigjarigen oorlog qroote diensten te hebben gedaan. Men wil daardoor uitdrukken, hoe hoog de dapperheid te schatten is!]

Dat zal u nog tot etter en bloed uitzweren.29

Dat zet nog bloed bij.

De bloedvlag laten waaijen.30

De een het bloed, De aâr het goed.31

[Wanneer de een zijnen adel ten huwelijk brengt en de andere hare goederen, dan acht men, dat partijen gelijk staan. Het spreekwoord wordt toegepast op twee verschillende zaken, die op eene of andere wijze tot een geheel worden gebragt.]

De schurftige is haast adergelaten (of: heeft haast zijn bloed gestort). (Zie ader.)

Die arm is, en eischen moet, Dikwijls verandert hem zijn bloed. (Zie arme.)

Die te Gent was geboren, Aan de Ligue had gezworen, Of te Luik was opgevoed, Heeft het muiten in zijn bloed.

[De geheele geschiedenis van de Gentenaars is eene aaneenschakeling van opstanden en onderlinge verdeeldheid. Hunne privilegiën hielden in, dat zij hunnen vorst gehoorzaamheid verschuldigd waren, zoo lang deze hen volgens regt en rede behandelde, waaruit zij hun verzet putteden, daar elk zich zelven de bevoegdheid toekende, het zoo lang te kunnen beoordeelen. De Ligue is het verbond, dat zich tegen hendrik iv, koning van Frankrijk, gevormd had, en waaraan zich eenige Waalsche gewesten aansloten. En wie de Luikenaars waren, is aangetoond, als er over Luiks bloed sprake was in een spreekwoord, bij het woord aken verklaard. Zoo wordt het duidelijk, hoe men in dit spreekwoord de geboren Gentenaars,

de te Luik opgevoeden en hen, die aan de Ligue den eed van getrouwheid aflegden, als muiters bij uitnemendheid heeft voorgesteld.]

Duitsch bloed kan niet liegen.

[De Duitschers zijn bekend als getrouw aan de gesloten verbonden.]

Eigen bloed gaat voor.1

Goed edel, bloed arm.2

[De aardsche goederen zijn meer gezocht dan de adeldom.]

Goed rijk, Bloed rijk.3

[Die vele aardsche goederen bezitten, worder als adellijken geacht.]

Hartzeer en pijn eten vleesch en bloed.

Het bloed kruipt, daar het niet gaan kan, zei de bankeroetier, en hij veegde zijn gat tegen de poort aan. (Zie bankeroetier.)

Het bloed stolde mij van schrik in het lijf.

Het gaat van 's harten bloed.4

[Wat van 's harten bloed gaat, valt nog al zwaar; daarom gebruikt men dit spreekwoord, wanneer iemand niet gemakkelijk tot betaling te brengen is, of van eene zaak moeijelijk afstand kan doen.]

Het goed Is 't eerste bloed.5

[De bezittingen worden voor den eersten adel gehouden.]

Het is bloedgeld eischen.

Het is een bloedbeuling. (Zie beuling.)

Het is zoo rood als bloed.6

Het naaste bloed Erft dooden goed.7

Het was bijna een bloedbad geworden. (Zie bad.)

Het zet kwaad (of: geen goed) bloed.8

Het zijn regte bloedhonden.

Hij heeft eene bloedvin op zijnen rug.

[Men zegt dit van een' bogchel.]

Hij heeft geen bloed, om bij te zetten.

Hij heeft het in 't bloed (of: Het zit hem in 't bloed).

Hij heeft zeker kikvorschen- (of: visschen-) bloed in 't lijf.

Hij is laag genoeg, om van eens anders zweet en bloed te teren.9

Hij is niet tevreden, voor hij bloed ziet.

Hij wordt als bloed onder de oogen.10 (Zie de Bijlage.)

Indien de man is heusch en zoet, Vergeet de vrouw haar eigen bloed.11

Koude wijn maakt warm bloed.

Magere lieden hebben veel bloed in.12

Men zou daarover zijn bloed drinken.13

Mijn bloed werd er koud van.

Mijn bloed wordt karnemelk.

Moedverlies is meer dan bloedverlies.14

Noorden wind, Akens kind, Luiks bloed: Nooit deed zulks goed. (Zie aken.)

Terwijl hij het bloed van een' Franschman vergoot, ging hem de eene kleur af, en de andere sloeg hem aan.

[Die eene flesch rooden wijn leêg drinkt, bij welke gelegenheid men dit spreekwoord bezigt, wordt van bleek rood.]

Vermaan uw' vriend met stil gemoed, En straf uw kind in koelen bloed.15

Wacht nimmer van uw naaste bloed, Al wat gij niet eens zelve doet.16

Wie 's anderen profijt benijdt, Die teert zijn bloed, en slijt zijn' tijd.17

Zij geven malkander den neus vol bloed.18

Zijn bloed kookt, alsof de groote gortketel te vuur stond.

Zij ziet er uit als melk en bloed.

Bloedverwant.

Beter is een verre buur dan een digte bloedverwant.

[Een buur is, naar de beteekenis van het woord, altijd digter bij dan een bloedverwant.]

Naaste buur, naaste bloedvriend, als het kalf in de groef ligt.19

Vreemde lieden doen dikwijls meer dan de naaste bloedverwanten.20

Bloem.

Als padden: altijd aan de beste bloemen.

Bloemen zijn geene vruchten.21

Daar ontluiken zoo schoone bloemen, als er vergaan.22

De bloem, daar de bij de honig uitzuigt, daar zuigt de spin venijn uit. (Zie bij.)

De heulbloem tusschen de rozen ruiken.

De kerkhof-bloempjes wassen op zijn hoofd.23

De schoonste zijn vaak de zwakste bloemen.

Een bloempje voor den dood.

Een oud man, die vrijt, is eene winterbloem.

Elke bloem verliest eindelijk haar' geur en kleur.24

Geene bij maakt honig zonder bloem. (Zie bij.)

Gereed geld is de bloem.25

Geteekende bloemen rieken niet.26

Het bloempje is eraf.27

Het bloempje is te vroeg geplukt.

Het is eene bloem, die in het duister bloeit.

Het is eene pinksterbloem van eene meid.28

Het zijn blaauwe bloempjes.29 (Zie de Bijlage.)

[Dat wil zeggen: korenbloemen, en geen koren. Men past dit toe op verdichte, ongegronde vertelseltjes.]

Het zijn bloempjes, die niet dan van goede sier te maken droomen.30

Het zijn mooije bloempjes, als ze geplukt zijn.

Hij haalt melk in een' bloempot.

Hij heeft er de bloem van gehad.

Hij is zoo wispelturig als een vlinder, die van de eene bloem op de andere vliegt.

Hij plukt bloemen.31

Hij strijkt de bloemen.1

Hij weet er een mooi bloempje aan te geven.

Indien gij gooit met bloem of groen, Dat is het voorspel van een' zoen.2

Mei levert de bloemen.3

Men doet beter, geene bloemen te plukken, als er brandenetels gewied moeten worden.

Men moet het bloempje plukken, terwijl het bloeijend is.

Niemand moet zich te zeer beroemen, Dat zijn hof staat vol schoone bloemen.4

Op schoone bloemen en vrouwen is niet te rekenen: beider eer is teêr.5 (Zie de Bijlage.)

Bloemkool.

Dat is tante Bloemkool, een nichtje van grootje uit den pottekelder.

[Men verstaat door tante bloemkool eene vrouw, die zich wonderlijk, onnatuurlijk, zonder smaak, geheel buiten de mode opschikt, en zulks, omdat kool de beteekenis van verwarring heeft.]

Bloesem.

Zijn de boomen om Kersmis wit van sneeuw, ze zijn in de lente wit van bloesem.6

Blok.

Sta, zei Blok, en hij zoende een meisje tegen de galg.7

 

Dat is een struikelblok voor velen.

Een kwastig blok, daar de bijl op breekt, moet men ongekloofd laten. (Zie bijl.)

Het blokje is in het schijfje.8

Het blok slijpen.9

Het is een onbehouwen blok.10

Hij heeft een blok aan het been. (Zie beenen.)

Hij legt ook een blokje bij (of: aan).

Hij sprak niet meer dan die stok (dat blok, of: de steenen).11

Hij staat daar als een blok.

Nooit deed een aap eenen grooten sprong met zijn blok. (Zie aap.)

Van groote blokken houwt men groote spaanders.

Wie lust er een stukje Amsterdamsche koek? vroeg Gerrit, en hij presenteerde een blokje, in een papier gewonden. (Zie amsterdam.)

Zij zitten blok aan blok.

Zonder hem was een gansch blok huizen afgebrand.

Blom.

Dat is strekkelijke kost, zei Lourens, en hij at blompap met uijen.12

De bakkers zouden hiertegen kunnen protesteren, en zeggen, dat zij het van de beste blom gemaakt hebben. (Zie bakker.)

De fijnste blom wordt gruis genoemd, zoo die door een' hateling gebuild wordt.

Het is zoo krachtig (of: hartelijk) als blompap.

Hij begaat crimen laesae majestatis, die sueeuw achter den oven droogt, en het aan de lieden voor blom verkoopt.13

Hij slacht de zeef, die alleen het gruis behoudt, en de blom van zich wegwerpt.

Hij ziet zoo effen als blompap.14

Menigeen verkoopt zijne zemelen zoo duur, als hij zijne blom.15

Blood.

Beter bloô in schande dan stout in ondeugd.16

De blooden komen te kort.

De nood leert wondren doen: Hij maakt den bloode koen.17

Die op zijn' eigen' grond stout is, dient op anderer lieden erf bloode te wezen.18

Bloot.

Gij kunt u op hem niet verlaten, maar zult een bloote slaan.19

Hij heeft altijd een' ruige of bloote.20

Men slaat de hand op een' bloote.21

Blos.

De blos zit er nog op.

Bluts.

Men moet de bluts tegen de buil stellen (of: slaan).22

Bod.

Er is geen bod naar te doen.

Het is mijn laatste bod.

Het zijn meisjes, die nog in het volle bod zijn.

Bode.

Boden en ambassaden zijn op alle plaatsen vrij. (Zie ambassade.)

Daar de duivel zelf niet durft (of: kan) komen, zendt hij een oud wijf of een' monnik (ook wel: zijn' bode).23

Daar men zelf gaat, wordt men door geen' bode bedrogen.

De beste bode is de man zelf.24 (Zie de Bijlage.)

De boden zitten al in zijn goed.

De hinkende bode (of: Het binkende paard) komt achteraan.25

Die aan den wolf een' bode zendt, krijgt een aas t' huis. (Zie aas.)

Die God liefheeft, mint zijnen bode.26

Die goede tijdingen brengt, verdient bodenbrood.27

Een onwillige bode is een half (of: een groot) profeet.28

Het is een goede bode, om den dood te halen.29 (Zie de Bijlage.)

Hij is een Jobs bode.30 (Zie de Bijlage.)

[Dat wil zeggen: hij brengt niet dan berigten van ongeluk over. Zie Job i: 13-19.]

Hinkende boden zeggen de waarheid.1

Ik wil den kreupelen bode verwachten.2

Men moet een ongeluk geen' bode zenden.3 (Zie de Bijlage.)

Wilt gij van brieven zijn gediend, Schrijf door een' bode en niet met vriend.4

Bodem.

De bedelzak heeft geen' bodem. (Zie bedelzak.)

Der bedelaren hand Is eene bodemlooze mand. (Zie bedelaar.)

Een drooge bete broods onder zijne betrekkingen smaakt beter dan eene wel gesmeerde boterham op vreemden bodem. (Zie beet.)

Een handwerk heeft een' gulden bodem, zei de wever, en hij zat op een' bekel.5

Een vat opmaken, en het daarna den bodem inslaan.

Het is botertje tot den boôm toe.6

Het is een bodemloos vat.

Het is te laat gespaard, als de boter op den bodem is.7

Het vaatje is op den bodem.8

Het vat is den bodem ingeslagen.9

Hij heeft den beker tot den bodem geledigd. (Zie beker.)

Hij heeft eene ton vol kennis, maar de bodem is eruit.10

Hij zet de ton op den bodem.11

Hij zit op eenen gouden berg (bodem, of: boom). (Zie berg.)

Hoe zou men een' emmer gebruiken, daar geen bodem in is!

Men boort de boter tot den grond, om te zien, of de bodem met de bovenkim gelijk is.

Men tapt in geene mand melk, of er is een bodem in.

Op een' effen' bodem zijn.12

Schenken heeft geen' bodem.

Scheppen van den hoogen boôm met den grooten pollepel.13

Twee nieten in een bodemloos mandje.14

Valt de eerste sneeuw op een' nat geregenden grond, zoo kan de oogst gering zijn; valt zij op een' bevroren bodem, zoo kan de oogst goed worden.15

Bodemerij.

Bodemerij draagt geene haverij.16

Boe.

Hij spreekt boe noch ba (ook wel: ei mij! noch wee mij! of: Noch ei! Noch fij!). (Zie ba.)

Boedel.

De boedel is aan de kamer.

De dienders zijn in den boedel.

Hier een slokje, daar een fleschje, zoo raakt men zijn boêltje kwijt.

Hij laat den boêl den boêl.

Hij schept den boêl op.

Weg met den slechten boêl, zei Egbert.

Boef.

Al schijnt het schoon, daar schuilt een boef.17

Als hoeren en boeven kijven, zoo komt de schennis uit.18

Alzoo goed is een boef zittende als staande.19

Beter verheerd dan verbeest (of: verboefd). (Zie beest.)

Boeven komen altijd, daar zij het vinden.20

Daar is de stapel der boeven.21

De beste van die allen is een boef.22

De eene boef heeft den anderen gevonden.23

De eene boef is met den anderen geholpen.24

De eene boef weet, hoe de andere om het hart is (of: kent den anderen wel).25

Die eene boevenhuid wil kennen, moet daarmede overtrokken zijn.

Die noch boeven noch hoeren in zijn geslacht heeft, steke den vinger op.26 (Zie de Bijlage.)

Een boef in de boeijen, een strooper te min.27

Een boef maakt dikwijls, dat veel vromer lieden het om hem ontgelden moeten.28

Eene hoer getrouwd, een' boef aangegeven.29

Een ketter is twee boeven waard.30

Een vroom geslacht brengt wel boeven voort.31

Het is een arm geslacht, dat hoer noch boef heeft.32

Het is eene boeven-trits.33

Het is schuim van boeven.34

Het zijn niet al boeven, Die minder hebben, dan zij behoeven.35

Hij is aller boeven meester.36

Hij is van God geteekend als een boef.37

Hij kan den boef niet geheel inhouden.38

Hoe kwader schalk (slimmer boef, of: snooder boer), hoe beter geluk.39 (Zie de Bijlage.)

Hoeren en boeven komen wel zonder roepen.40

Hoeren en boeven spreken altijd van hunne eer.41

Hoeren en boeven zijn eene ligte vracht.

Hoeren en boeven zijn één gespan.1 (Zie de Bijlage.)

Hoeren en boeven zijn gaarne bij elkander (of: vergaderen ligtelijk).2

Ik prijs hem, dewijl hij vroom is; maar wanneer hij een boef wordt, zoo laak ik hem.3 (Zie de Bijlage.)

Ik wil met de boeven in het goede noch in het kwade te doen hebben.4

Jong een heer, oud een boef.5 (Zie de Bijlage.)

Kinderen verstaan kinderen, en de eene boef den anderen.6

Men zal geene boeven zalven.7 (Zie de Bijlage.)

Boeg.

Dat is een slagboeg, dien zij wel wisten te gebruiken.

Dat viel hem in zijn' slagboeg.8

De een staat aan den helmstok, de ander aan den boeg.9

Het anker voor den boeg vieren. (Zie anker.)

Het water slaat wakker tegen den boeg.10

Hij doet het met een' boegslag.11

Hij gaat met den boeg diep in 't water.12

Hij hangt ze aan den boegspriet.

Hij kwam ons dwars voor den boeg.13

Hij schiet hem vlak voor den boeg.

Hij voert een schip met een' breeden boeg.

Hij wendt het over alle boegen.14

Hij wendt het schip over een' anderen boeg.15

Hij wendt het van den eenen boeg op den anderen.16

Hij zeilt op éénen boeg.17

Over welk eenen boeg zal hij het wenden?18

Boei.

Hij heeft eene kleur als eene boei.

Hij heeft een hoofd als eene boei.19

[Eene boei is een blok-hout, aan het anker verbonden, dat op het water drijft, en de ligplaats van het anker moet aanwijzen. Het eerste spreekwoord ziet op het hooge rood, waarmede ze eertijds geschilderd werd, het volgende op den vorm, die lomp is.]

Hij maakt van zijn' aars eene boei. (Zie aars.)

 

Een boef in de boeijen, een strooper te min. (Zie boef.)

Geen mensch, die niet de boeijen laakt, Al waren ze ook van goud gemaakt.20

Boeijer.

Een boeijer Is een zeeknoeijer.21

Boek.

Al komt de wolf tot den priester, en zet men hem voor het boek, om psalmen te lezen, toch houdt hij een oog naar het bosch gekeerd.22

Al te goed boek-man, Zelden een kloek man.

Boeken koopen en niet te lezen, is gelijk een kamerling in het serail.

Daar zal een boekje van open gedaan worden.23

Dat is een man uit een boek.

Dat is een troostelijk boek, zei de boer, en hij las het zevende boek van Esopus over de kikvorschen.24

Dat is in geene boeken te beschrijven.

Dat raakt in het vergeet- (of: dood-) boek.25

Dat spreekt als een boek (ook wel: als een boek zonder letters).26

De bijbel is het boek met gouden letters. (Zie Bijbel.)

De boeken maken sommigen wijs en anderen zot, zei Polidorus Virgilius, en hij las Uilespiegel met Hebreeuwsche nooten.27

De jaarboeken spreken nog van paarden, die harder loopen.

Denk om het blaauw boekje.

Diepe studie baat niet: de jaren weten meer dan de boeken.

Een anders (ook wel: Heeren-) boeken zijn duister te lezen.28

Eene kamer met boeken is redelijk gezelschap.29

Een goed boek-man Is geen goed doek-man.

Een groot boek, een groot kwaad.

Gij moet het boek maar onder uw hoofdkussen leggen, om het van buiten te leeren.

[Men spreekt van het kussen, waarop men zich te slapen legt, maar bedoelt de hersenkas.]

Gij waart al uit mijn boek geschrapt.30

God beware mij voor iemand, die maar één boekje gelezen heeft.31 (Zie de Bijlage.)

[De zulken zijn neuswijzen, en met hen is het lastig omgaan, omdat zij voor geene overreding vatbaar zijn.]

Het gaat zoo vlot, alsof hij het uit een boekje las.32

Het is buiten zijn boekje.

Het is een duister boekje.

Het is een onbeschreven boek.

Het is goed heer wezen naar de boeken van regten.33

Het kerkboek moet mede, zei Graafsma.34

[De Friesche catechiseermeester graafsma, van wien dit spreekwoord oorspronkelijk is, had den naam van geleerd te zijn. Hij paste zijn zeggen toe, en dit is mede de toepassing van het spreekwoord, op leeraars, die niet zuiver in de leer zijn, en wier uitspraken men aan den bijbel toetst.]

Het oog op niemands brief (of: boek), noch de hand in iemands kast (of: beurs). (Zie beurs.)

Het staat in het kalverboek geteekend; de kalvers zullen het daar niet uitlikken.1

Het staat voor altijd in mijn memorie-boekje.

Het stond zeker niet in zijn gebedenboekje.

Hij doet zijn boek open.2

Hij heeft de boeken gegeten.3

Hij heeft een schoon boek.

Hij heeft het nog maar uit de boeken.

Hij heeft kuiten als een ABC-boek. (Zie abc.)

Hij is het boekje kwijt.4

Hij staat ervoor te boek.

Hij staat in het zwarte boek aangeteekend.

Hij staat ook al in mijn boek.5

Hij zit altijd met den neus in de boeken.6

Hij zit liever bij de bierkan dan bij de boeken (of: Hij zou liever in de bierkan studeren). (Zie bier.)

Hij zoekt het futselboek.7

Hij zoekt het zuurboek.8

Ik heb ze beter in mijn kladboek staan.

In de boeken Mag men 't zoeken; Maar in der minnen Zal men 't vinnen.9

[Zoek uw regt in de boeken, het blijft bij zoeken; wilt gij 't vinden, zie het in der minne te schikken.]

In een smidse wat te raken, Bij apothekers wat te smaken, in een spoken-boek te lezen, Kan niet dan met hinder wezen. (Zie apotheker.)

Malle luî en rotte peren, Boeken, die geen deugden leeren, Vuile eijeren op een' hoop: Hoe meer om 't geld, hoe slechter koop.10 (Zie de Bijlage.)

Men kan er wel een heel boek van vol schrijven.11

Men moet geen boek naar den titel beoordeelen.

Men slaat geen boek open zonder iets te leeren.

Met boekweit-halmen is 't kwaad boeken schrijven.12

Nieuwe boeken leeren wel.13

Schrap dat uit uw boekje.

Uit het boekje praten.14

Wapenen, vrouwen en boeken behoeven dagelijksche behandeling. (Zie behandeling.)

Wat koddige concepten, zei de drommel, en hij las in een misboek.15

Zij komt op het ossenboek (of: gaat in de ossenweide).

[Men zegt dit van meisjes, die de dertig jaar te boven zijn, en voor wie de kans, om te huwen, voorbij is.]

Zij spelen met blaffer en grootboek. (Zie blaffer.)

Zoeken, boeken en koeken verschilt maar ééne letter.16

Boekweit.

De boekweit mag den Mei niet zien.17

De boek weit moet er aanwaaijen.18

Die roomwafels beloofd hebben, meenen dikwijls veel te doen, als zij boekweiten koeken bakken.

Een goed bramenjaar, een goed boekweitjaar.19

Het is elk niet gegeven, boekweiten brij met hooivorken te eten.20

Het is er ingekomen als boekweit.

[Dat wil zeggen: tegen wil en dank. De boekweit is een Aziatisch gewas, en, ten tijde der kruistogten, eerst naar Italië, en van daar naar Duitschland gekomen. Of deze graansoort den naam heeft van den boekenboom, naar welks vrucht zij gelijkt, of omdat hare korrels in boeken gelegd, en zoo als ter sluik ingevoerd zijn, zal moeijelijk beslist kunnen worden. De invoer der boekweit schijnt bemoeijelijkt te zijn.]

Het is maar late boekweit; zij staat mooi op het land, maar er zit geen zaad in.21

Het zweet van de paarden is de beste mest voor de boekweit.22

Hij blinkt als een boekweiten koek in den maneschijn.23

Hij maakt eene boekweit-berekening. (Zie berekening.)

In paardenvleesch is het goed boekweit telen.24

Men zou erop verlieven, als een boer op een' boekweiten koek.25

Met boekweit-halmen is 't kwaad boeken schrijven. (Zie boek.)

Boêlhuis.

Het gelijkt daar wel een boêlhuis.

Hij kan er wel boêlhuis van houden.

Boelijn.

Als de zon over het Zuiden is, is de boelijn met hem over de ree.

Hij heeft de boelijn dun uitgewonden.

Schipper, pas op! eer de boelijn over de ree raakt.26

Boelin.

Zoo iemand op zijn laarzen p..., Is 't tijd, dat hij zijn boeltje mist.27

Boelschap.

Wien zou spel, boelschap, toorn en wijn niet verblinden?28

Boender.

Elk heeft zijne feilen en boenders, zei Jan de sleper.

Hij heeft den boender gekregen.29

Boer.

Al dien ik twaalf boeren en een' hond, dan dien ik nog maar krengen.

Al gekkende en mallende zeggen de boeren de waarheid.30

Alles heeft zijn inzigt, zei de boer, en hij keek in zijne muts.31

Alles is maar eene weet, zei de boer, en hij haalde eene pier uit zijn achterste, en bond er zijne schoenen mede vast. (Zie achterste.)

Als de boeren slapen, waken de ganzen.1

[Dit spreekwoord ziet op de ganzen, die manlius wekten, toen de Gallïers het capitool te Rome wilden verrassen. Het geeft satiriek te kennen, dat, al vergeet de verzorger de bedachtzaamheid, een belangelooze zijne onachtzaamheid vergoedt.]

Als de gerst zich strijkt, Dit den boer verrijkt.

Als de jonkers malkander plukharen, dan moeten de boeren hun haar leenen.2

Als de muggen in Januarij dansen, wordt de boer een bedelaar. (Zie bedelaar.)

Als de storm zoo aanhoudt, dan zijn wij vóór middernacht reeds in den hemel, zei de boer; daar beware ons God voor, antwoordde de dominé.

Als de vos (of: de duivel) de passie preekt: boeren! past op je ganzen.3

Als je me nu nog ontloopt, zei de boer, dan doe je het knap, en hij hield het kalf bij den staart, en holde ermede voort.

Als ik u gelijk geef, zei de boer, dan zijn wij dadelijk uitgepraat.

Als Maria Lichtmis de klei wegdraagt, dan kalven de koeijen en legt de hin: Dan gaat het den boeren naar den zin.4

Als men braakt, zei de boer, drijft men een kalf zonder voeten naar de wei.5

Al weêr op eene andere boeren-kermis.

Armoedige boeren hebben om de drie jaren een misgewas, gegoede om de zeven jaren.6

Arrige aures Pamphile, zei de boer tegen zijn paard; Want de ooren stonden hem even eens gelijk de staart.7

Beloven is adellijk, maar houden is boerlijk. (Zie adel.)

Boeren binden beesten. (Zie beest.)

Boeren en smousen zijn niet te vertrouwen.

Boeren-geld is zoo goed als heeren-munt.8

Boeren zijn maar loeren, zegt de Schrift.9

Boer! verdrink uwe kinderen niet.10

Burger en boer scheiden niets dan die muur.11 (Zie de Bijlage.)

Daar een boer op zijne spade leunt en gaapt, is het vreemd, dat het onkruid toeneemt?

Daar is geene koe aan over stuur, zei de boer, en toen stierf zijne vrouw.

Daar is hij weêr, zei Jan Kapel, en hij speelde tweemaal schoppen-boer.12

Daar zit niet veel gras op de weide, zei Teeuwes de boer, en hij zag eene luis op een' kalen kop grazen.13

Dan slacht hij de Bunschoter vischboeren: die leven altijd van hun verlies.

[Even gelijk de bewoners van het Stichtsche dorp Bunschoten door hunne natuurlijke traagheid bekend zijn, zie het spreekwoord: Hij heeft Bunschoter haar onder de armen, doen zij zich als vischboeren kennen door eene leugenachtige opgave hunner inkoopen. Van daar dit spreekwoord, dat mede op andere kooplieden, die op gelijke wijze handelen, wordt toegepast.]

Dat ding loopt verkeerd, zei de boer, en hij had een' kreeft aan een touwtje.

Dat gaat je na, zei de boer, en hij tastte eerst in den schotel.14

Dat ik aan het koren verlies, zal ik aan het spek wel weêr vinden, zei de boer, en zijne varkens liepen door het koren.15

Dat is den boer zijn hemd.

Dat is een anjer, zei de boer, en hij at vijgen. (Zie anjer.)

Dat is een anjer, zei de boer, en 't was een tiloos. (Zie anjer.)

Dat is een bitter zoopje, zei Krelis de boer, en hij dronk alsemwijn. (Zie alsem.)

Dat is een deftige paap, zei de boer, hij kan je hart bewegen, dat het wipstaart als eene koe, die een doorn onder den staart gebonden is.16

Dat is eene andere soort van kreeften, zei de boer, en hij bragt kikvorschen ter markt.17

Dat is eene groote wetering, zei de boer, en hij zag de zee.18

Dat is eene ladder met rare sporten, zei de boer, en hij zag een' graadboog.19

Dat is eene pruik met Alphonsus, zei de boer, en hij had twee aalsvellen aan zijn haar hangen. (Zie aal.)

Dat is een onwinbaar kasteel, zei de boer, en hij stond voor een' kalkoven.20

Dat is een schepsel met lange beenen, zei Teeuwes de boer, en hij zag een' aap op stelten loopen. (Zie aap.)

Dat is een schoone papegaai, zei de boer, en hij zag eene vledermuis op de kruk.21

Dat is een schoone vond, zei de boer, en hij spleet een' zwavelstok in zestienen.22

Dat is een troostelijk boek, zei de boer, en hij las het zevende boek van Esopus over de kikvorschen. (Zie boek.)

Dat is een voltigeer-sprong, zei de boer, en hij sprong over een' zwavelstok.23

Dat is een wonderlijke kikvorsch, zei de boer, en hij zag een' rog op de markt liggen.24

Dat is een wonderlijk kasteel, zei de boer, en hij zag een ouderwetsch hoenderhok.25

Dat is, om geene schoenen te verslijten, zei de boer,

en hij zag een' koordendanser op zijne handen loopen.1

Dat is onvergankelijk werk, zei blinde Teunis, en hij zag een boerenhuis met stroo dekken.2

Dat is schoone alsem, zei de boer, en hij zag een' bos wouw op het venster liggen. (Zie alsem.)

Dat is wat anders te zeggen dan: boer (of: moêr)! geef me je dochter met het halve goed.3

Dat is wat anders te zeggen, zei de boer, dan karnemelk met knikkers, en salade met hooivorken te eten.4

Dat klemt, zei de boer, en hij sloeg zijn wijf met een koolblad voor hare billen. (Zie bil.)

Dat klinkt als een scheet in een' vilten hoed, zei de boer, en hij speelde op eene gebarsten fluit.5

Dat lijkt wel een verguld ABC-bordje, zei de boer, en hij zag een notaris-bord met vergulde letteren uithangen. (Zie abc.)

Dat lijkt wel naar de capitulatie van Rijssel, zei Jaap de boer, en hij zag eene prijscourant.6

Dat smaakt, zei de boer, en hij at de pap van zijn kind op.7

Dat zal op de hazevangst gaan, zei de boer, en hij haalde zijn' ezel voor den dag.8

Dat zal zich wel schikken, zei de boer, en hij zat met zijn ossenkarretje in de hei.9

Dat ziet de boer liever van zijne koeijen dan van zijn volk.

[Het gapen nl., dat bij zijn volk een teeken van traagheid, maar bij zijne koeijen doorgaans een bewijs van gezondheid is.]

Dat zijn mij maatjes, zei de boer, en hij laadde kikvorschen; als ik den eenen erop heb, springt de andere eraf.

De boeren hadden gemerkt, dat de varkens niet dan hortende en snorkende geslapen hadden.

De boeren hebben dikwijls dorst: Zij houden van eene korte preek en eene lange worst.10

De boeren zijn ook menschen geworden; want ze maken tegenwoordig hunne kinderen zelf.

De boer geeft vijgen aan zijn paard.11

De boer is het, die de eijeren legt.12

De boer is stouter dan de barbier: hij durft op zijn eigen werk sch..... (Zie barbier.)

De boer moet alles betalen.

De boer wil den dokter leeren.13

De boer zit op een' cent, als de duivel op eene ziel.

De duivel is zoo boos niet als ik, zei de boer.

De markt is over het hoogst: de kramers (of: koeboers) fluiten.14 (Zie de Bijlage.)

Den man een vogeltje, en den boer eene gans.15

De ondeugd moet eruit, zei de boer, en hij zag zijne koe k......16

De papen geven den dommen boeren de groote kruisen te dragen, en volgen zelven met de kleine.17

Der boeren argwaan en Gods barmhartigheid is ondoorgrondelijk. (Zie argwaan.)

Der boeren slagen zijn trouw en waarheid.18

Der heeren zonde, der boeren boete.19

Dertien is een boeren-dozijn.

[De boeren willen altijd dingen, of wat toe hebben.]

De studenten drinken wijn, Het water is voor boeren; Daarvoor spreken zij Latijn, Waar die lomperds nog op loeren.

De vent wil capituleren, zei de boer, en hij zag eene rat, die solliciteerde, om uit de val te komen.20

De vos plagt dan het best te varen, Wanneer de boeren leelijkst baren.21

De wijsheid van een' boer, De schoonheid van een hoer En zakkedragers kracht: 't Is al niet veel geacht.22

Deze wagen kan voeren: Edellieden en boeren.23

Die een' boer bedriegen (of: plagen) wil, moet een' boer medebrengen (of: moet vroeg opstaan).24

Die een' boer goed doet, doet God leed.25

Die een kwaad wijf krijgt, zei de boer, die heeft zijn' man gevonden.

Die geld heeft, zei de boer, kan wittebrood koopen.

Die heb ik gepierd, zei de boer, en hij gaf twee zesthalven voor acht stuivers.26

Dien mij, zei de boer, ik heb daalders, mijn klein geld is op.27

Die plaag, om veel hooi te winnen, zei de boer, hebben wij bij ons zoo niet.

Die vent houdt den bas wel, zei de boer, en hij hoorde een kalf blaten. (Zie bas.)

Dominé mag de knollen gerust nemen, zei de boer; want onze varkens lusten ze toch niet meer.

Drie papen van boozen rade, Drie schouten zonder genade, Drie boeren, gierig en rijk, Zijn negen duivels van 't aardrijk. (Zie aarde.)

Een boer, die vrijt, Die stoot of smijt.28

Een boer en een varken zijn net gelijk, want ze worden beide al knorrende vet.

Een boer op de markt, een boer in de kerk.29

Een boer van één jaar en van honderd is hetzelfde.30

Een drooge Maart en natte April Is den boeren naar hunn' wil. (Zie april.)

Eene goede biecht, zei de boer, doet eene goede absolutie bekomen. (Zie absolutie.)

Een ei is een ei, zei de boer, en hij greep naar het ganzenei.31

Eene slak in 't land Geeft den boer een' ijzren tand.

Eene stijg is twintig, en toch telt de boer altijd negentien vóór twintig.

Eene vergissing kan plaats hebben, zei de boer; toen goot hij azijn in de lamp. (Zie azijn.)

Een geëdelde boer kent zijnen vader niet.1

Een geladen wagen zal een' vollen boer ontwijken.2 (Zie de Bijlage.)

Een groote boer geeft eenen grooten slag.3

Eer een boer zijne broek opbindt.

Eerst geslagen en dan gedragen, zei de vlasboer, en hij klopte het vlas.4

Elk moet zijn profijt zoeken, zei de boeren-schout, en hij gaf eene ton bier ten beste, op hoop, dat de kinkels door den drank aan het vechten zouden raken. (Zie bier.)

Elk voor zich zelven en God voor ons allen, zei de boer, en hij zag zijn wijf verzuipen, zonder eene hand uit te steken.5

Exempli gratia, zei de boer, eene koe is een groot beest. (Zie beest.)

Geld is vast geene goede waar, zie de boer, want mijn hond, die anders nog al loos is, wil het niet vreten.

Gij zult er wel komen met uw ééntje, zei de boer, ik heb er al tien geraden.6

[Op de vraag: hoeveel Goden zijn er? kwamen verschillende antwoorden: de een zei: drie, een tweede noemde een grooter getal, en toen eindelijk één werd gezegd, gaf zulks den boer de woorden in den mond, die tot een spreekwoord zijn geworden, en dat gebruikt wordt in zaken, waar men, zonder eenige kennis te bezitten, zijn oordeel zegt.]

Goede moed is het het halve werk, zei de boer, en hij zag zijne koe kalven.7

Goeden dag zaâm, zei de boer tegen den veldwachter en zijn' hond.

Goeden morgen, zei de boer, en het was schemeravond.8

Het gaat te grof, als de boeren het bemerken.9

Het gelijkt wel een boeren-kakhuis zonder bril.

Het geschiedt uit enkele liefde, zei de boer, en hij zoende zijn kalf voor het gat.10

Het is de boeren-dans.11

Het is de boer (ook wel: de boerin) op den edelman.12

[Men gebruikt dit spreekwoord, wanneer er geringe kost wordt voorgezet na 't gebruik van iets lekkers, - na edelliedenspijze boerenkost opdisschen.]

Het is een bloode boer.13

Het is een regte boer.14

Het is een vierkante boer.15

Het is een wrange hond, zei de boer, en hij dronk bij vergissing eene flesch wijnazijn voor rijnwijn leêg. (Zie azijn.)

Het is geen' boer wijs te maken, hoe een soldaat aan den kost komt.16

Het is geene kunst, om boer te worden, maar om boer te blijven.

Het is goed, om op een dorp den boeren te preken.17

Het is maar eene vraag: boer! mag ik je dochter?

Het is maar eene weet, zei de boer, en hij blies de kaars met zijn gat uit.18

Het is zoo waar, als dat een boer watert.

Het kleed maakt den boer gezien.19

Het ligt geen' boer in 't venster, of een' edelman in de deur.

Het noodigste eerst, zei de boer, toen hem zijne buren baalden, om zijne koe uit de sloot te trekken, en hij stak zijne pijp aan.

Het schort hem in den grooten teen, waarop de boeren den hoed dragen.20

Het veld moet zwakker zijn dan de boer.

Het was maar een boer (of: Een boer is maar een boer).

Het zal daar boeren-kermis zijn, en op kijven uitloopen.21

Het zal er honden, zei de boer, en hij zat op eene teef.22

Het zijn al geene doctoren, die roode mutsen dragen, zei de boer, en hij zag een' kuiper staan.23

Het zijn hanen- (ook wel: kromme) eijeren (of: eijeren, die de boeren van roggebrood leggen).24

Hij doet het zoo gaarne, gelijk de boeren in den toren stijgen.25 (Zie de Bijlage.)

Hij gaapt als een boer op eene jaarmarkt.26

Hij heeft achteruit geboerd.

Hij heeft het aan zijn been, gelijk de boer zijn jubilé. (Zie beenen.)

Hij heeft zulke drollige invallen als een boerenkakhuis.27 (Zie de Bijlage.)

Hij is er gezien als een hond bij een' boer in de vleeschkuip.

Hij is goed op eene boeren-bruiloft, om den klompendans te dansen.

Hij is harder dan een boer, dien men bidden moet.28

Hij is, zoo als Plato zegt, een groot beest, sprak Koen, die geene vrouwen mint, al was het ook eene boeren-meid. (Zie beest.)

Hij is zoo breed als schoppen-boer.

Hij is zoo dom als een Friesche boer.

Hij is zoo stijf als een Twenther boer.

[In Twenthe, het oostelijkste der drie kwartieren van Overijssel, zijn de boeren, van ouder tot ouder, op dezelfde wijze werkzaam, en van het oude niet gemakkelijk af te brengen, zoodat hunne stijfheid tot een spreekwoord is geworden.]

Hij is zoo vlug (of: gaauw) als de achtkante boer.

Hij kijkt als een boer, die de kaart vergeven heeft.29

Hij kijkt, alsof hij zijne goudbeurs op eene boerenkermis verloren had. (Zie beurs.)

Hij laat de boeren maar dorschen.30

Hij lacht als een boer, die een hoefijzer vindt.1

Hij lacht als een boer, die tand- (of: kies-) pijn heeft.2

Hij lijkt zoo wel naar een' advocaat, als de drommel naar een' kaasboer. (Zie advocaat.)

Hij likt zijne vingers zoo smakelijk als een boer, die warmoes eet.3

Hij loopt op den boer.

Hij maakt, dat de boeren het merken.4

Hij plukt ze, als de boer zijn' haan.5

Hij raakt aan 't geluk, al zou 't een' boer ontvallen.6

Hij scheidt eraf, als een oude boer van de jonge boter.7

Hij slacht den boer, die naar zijn' ezel zocht, en hij zat er zelf op.8

Hij slacht den boer: hij slaat altijd op dezelfde plaats.9

Hij speelt met zijn gat, als een boer met zijn' dorschvlegel.10

Hij staat op zijn woord, als een boer op zijne klompen.

Hij stinkt als een veenboer tusschen zijne teenen.11

Hij trekt zijnen mond zoo vies als een boer, die koffij drinkt uit tinnen kommen.12

Hij valt erin, als een boer in de kousen.13

Hij verstaat zich op de poëtische termen, als een boer op zijn saffraan eten.14

Hij vlugt niet, die wijkt, zei de boer, en hij smeerde zijne schoenen met hazevet.15

Hij waagt er een' boer aan.16

Hij waagt het er maar aan, gelijk de boer zijne eenden.

Hij weet erop te loopen, als een boer op zijne klompen.17

Hij zag er uit als het beeld van Sint Klaas te Rillem, dat de muggen zoo besch.... hadden, dat de boeren het niet meer wilden aanbidden. (Zie beeld.)

Hij zendt ze weg, als een boer zijne eenden.18

Hij ziet als een blinde boer.

Hij ziet zoo barsch als schoppen-boer.19

[Even als het spreekwoord: Hij is zoo breed als schoppen-boer, is ook dit waarschijnlijk ontstaan uit de houding en het gedrag van zekeren meinard van ham, een' onderdaan van den hertog van Gelderland, die, in 1536, in de provincie Groningen stroopte, en zich zelven den naam van schoppen-koning gaf. Hij deed dit wel, omdat hij alom de landzaten ontbood, met spaden en schoppen te verschijnen, ten einde Appingadam te versterken; maar juist toen ten tijde was het kaartspel uit Spanje bij ons bekend geworden. Dat de schop in 't kaartspel eigentlijk het ijzer van pick of lans is, kan geene bedenking opleveren, daar ze bij ons steeds voor eene spade of schop is aangezien.]

Hoe kwelt mij dat harnas, zei de boer, en hij had eene malie op zijne mouw.20

Hoe meer men den boer bidt, hoe hardnekkiger hij wordt.21

Honderd boeren een dertiendhalf.

[Te weten: in het kerkenzakje. Dit spreekwoord wordt toegepast, wanneer de mededeelzaamheid alleen uit gewoonte geschiedt, en daarom weinig te beduiden heeft.]

Jaap de melkboer maakte van eene halve oude schuit een geheel nieuw kakhuis.22 (Zie de Bijlage.)

Ieder boer meent, dat zijn ekster eene gans is.

Ieder zijn meug, zei de boer, en hij at paardenkeutels voor vijgen.23 (Zie de Bijlage.)

Ieder zijn meug, zei de boer, en hij zoende zijn kalf.24

Jij verstaat je dat visschen niet, zei Geurt, en hij ontstal den boer zijne eenden.25

Ik deug niet in de huid, zei de boer, toen hij op sterven lag, en hij sprak de waarheid.

Ik ga eens zien, of mijne familie slaapt, zei Jorden de boer, en hij keek in het varkenskot.26

Ik houd niet van hangen, zei de boer, maar ik moet wel.

[De boer was ziek, en hing (leunde) op zijn' stoel.]

Ik wil Latijn in mijn huis hebben, zei de boer, en hij liet voor zijn varkenskot schilderen: pax intrantibus et mors exeuntibus.27

Ik wist niet, dat ik spelen kon, zei de boer, en hij rammelde wat op de clavecimbaal.28

Ik zal dat varken wel wasschen, zei de boer, en hij gooide het in den modder.29

In alle gevallen is een boeren-kakhuis.

Is daar togtig volk in huis? vroeg Tijmen de boer, en hij hoorde een' bakker op den hoorn blazen. (Zie bakker.)

Is dat jou kind? vroeg de boer, 't is het aanhouden niet waard.

Is dat parmezaan, zei de boer, dan moet ik er nog eens aan.30

[Dit spreekwoord zou, volgens tuinman, zijnen oorsprong van eene klucht hebben genomen. Een boer, aan zijne landvrouw de pacht betaald hebbende, wordt op een ontbijt onthaald, maar sneed zoo ongenadig in hare kaas, dat zij hem op de zeldzaamheid en de duurte derzelve opmerkzaam maakte door te zeggen:

het is parmezaan; waarop de boer haar het antwoord gaf, dat tot een spreekwoord is geworden, terwijl hij op dezelfde wijze met snijden en eten voortging. Het spreekwoord wordt toegepast op de zulken, die zich eene voorgediende spijze goed laten smaken.]

Let op deze punten, zei knorrige Piet, en hij stak zijnen elleboog uit, om er eenen kakelenden boer een opzetje mede te geven.1

Lichtmis donker, De boer een jonker; Lichtmis helder, De boer in den kelder.2

[Zijn er op Maria Lichtmis, dat is: 2 Februarij, niets dan donkere dagen aan den hemel, dan is er voor den boer nog geen werk. Is het dan daarentegen helder weder, dan is er een vruchtbaar jaar te wachten. De boer maakt van deze voorteekenen der weêrsgesteldheid gebruik, en vindt daarin het sein, wanneer hij den grond moet gaan bewerken.]

Men late den edellieden hun wildbraad, den boeren hunne kermis en den honden hunnen hoogtijd (hunne bruiloft, of: hun been), zoo blijft men ongedeerd. (Zie beenderen.)

Men mag wel loeren Op 't dreigen der boeren.3

Men moet het den boeren door eene horde ziften.

Men moet niet gelooven, dat een boer, zoodra men hem aan den degen bindt, een goed soldaat zal zijn.

Men zou erop verlieven, als een boer op een' boekweiten koek. (Zie boekweit.)

Met der tijd Wordt de boer zijn geld kwijt.4

Met vallen en opstaan, zei manke Gijsje, zoo raakt men door de wereld, en hij viel van eene moddersloot in een boeren-kakhuis.5

Neem één' boer of honderd: zij zijn allen even wijs.

Niets beter, zei de boer, dan gezond te bed te liggen met eene boterham in de hand. (Zie bed.)

Of je hiepste en of je piepste, zei de boer (of: de mof), je zult er toch aan, jou leelijke beest, en hij trapte een gouden horologie, dat op den weg lag, aan duizend stukken. (Zie beest.)

Onze dominé kan zijne preek niet kwijt worden, zei de boer.

Op zulk een' warmen dag komt alles uit den grond, zei de dominé tegen den boer; ach! antwoordde hij in eenvoudigheid des harten, dat hoop ik toch niet, want dan komt mijn kwaad wijfook weêrom.

Oranje in 't hart, zei de boer, en hij stak eene gele peen op zijn' hoed.6

Over schouder, zoo als de boeren de pieken dragen.7 (Zie de Bijlage.)

[Wat men regt meent, grijpt men van voren aan, niet van achteren. Over schouder drukt dus eene averegtsche handeling uit. Zoo als de boeren de pieken dragen, zoo zal men een gedaan verzoek volbrengen.]

Practica est multiplex! zei de duivel, en hij sneed een' boer de ooren af, en gebruikte het vel tot achterlappen voor zijne schoenen.8

Reinig (of: Kraauw) een' boer het achterste, hij zal uwe handen bevuilen. (Zie achterste.)

Rondom boter, zei de boer, en hij sch... in de melkmouw.9

Speel dat liever op de ruispijp, dan kan niemand der boeren het verstaan.10

Toen joeg de boer zijn' knecht weg.

[Een kortswijlig antwoord, dat men hem geeft, die zegt, niets te doen. Wat doet gij? Ik doe niets. Hij bedoelt: ik doe geen kwaad.]

Toen mijne koe stierf, bood niemand mij eene andere aan, zei de boer; maar mijne vrouw was pas dood, of elk wist mij eene nieuwe te bezorgen.

Twaalf boeren en een' hond, dan heeft men dertien rekels.11

Van dien boer geene zwijnen.

Verrot mijn hooi, zoo wast mijne kool, zei de boer, toen het regende.12

Vier dieren maken één' boer.

[Met dit, gelijk met de meeste spreekwoorden van dit onderwerp, duidt men een lomp en dom schepsel aan, zoo als de boer zich vroeger in vele omstandigheden des levens gedroeg. Daarom hebben de vier letters van zijn' naam zelfs tot eene woordspeling aanleiding gegeven, waarmede men de vier dieren aanwijst, in zijn' persoon vereenigd, en waardoor het raadsel opgelost wordt: wat is een boer? Men spelt zijn' naam aldus: b = buffel, o = os, e = ezel, r = rekel.]

Vrienden! maakt u van de kermis: de boeren zijn dronken.13

Wat is dat een onverstandige regen, zei de boer, hij valt je maar zoo op de huid.

Wat kan de liefde niet al doen, zei de boer, en hij stak zijne vrouw in een' brouwketel, opdat zij van geene dokters-handen sterven zou.14

Wat maakt men al om het geld, zei de boer, en hij zag een' aap op het venster zitten. (Zie aap.)

Wat vindt men ter wereld zeldzame kinderen, zei de boer, en hij zag een' aap in het venster zitten. (Zie aap.)

Wat weet een boer van sporen!15 (Zie de Bijlage.)

Weg gaan mijne koeijen, zei de boer, en hij had zijn kalf bij den staart.16

Wel gegeten, wel gedronken; boer! wijs mij nu maar uw hooi.

[Men bezigt dit spreekwoord, wanneer men zich heeft te goed gedaan, en het noodige genoten. Hiermede komt overeen: Goed gegeten en gedronken; wijs mij nu maar een bedje, waar ik slapen kan.]

Wij zijn allen boeren geweest: de beschaafdheid hangt af van den tijd, dat wij den ploeg verlieten. (Zie beschaafdheid.)

Wij zullen daarop slaan, als de boeren op de wolven.17

Zacht wat in het dorp: de boeren zijn dronken.1 (Zie de Bijlage.)

Ze plukken hem, als de boeren in Gelderland de ganzen doen.

Zijn dat nu die oesters, daar ge zoo lang van gesproken hebt? vroeg de boer aan zijn' landheer, en hij kreeg alikruiken te eten. (Zie alikruik.)

Zoo komen de boeren in den hemel.

Zoo vraagt men den boeren de kunst af.

Boerin.

De meeste koppelt met de minste: de boerin met den edelman.

Die van eene boerin eene jufvrouw wil maken, moet wel bot leeren schaven.2

Het is de boer (ook wel: de boerin) op den edelman. (Zie boer.)

Ik heb klei aan mijn gat, zei de boerin, komende uit eene sloot gekropen, en zij had wol noch webbe.

[Dat is: er schijnt wat groots te zullen komen, maar het loopt op niets uit. Kleigrond is vette, vruchtbare grond, en klei aan 't gat hebben, is eene uitdrukking, die te kennen geeft: rijkdom in grondbezit, en wel van de beste akkers. Het spreekwoord bevat eene woordspeling: de boerin had, eigentlijk gezegd, klei aan 't gat, daar zij uit de sloot kwam kruipen, - doch oneigentlijk niet, want zij had wol noch webbe, niets derhalve.]

Men kan beter van eene boerin eene jufvrouw maken, dan van eene jufvrouw eene boerin.3

Wat kan men beter hebben, zei zinneloos Jantje, dan lekker zuivel en eene mooije boerin.4

Wie kan ook alle dingen onthouden, zei de boerin, en zij ging uit melken, terwijl zij hare emmers vergeten had.5

Boert.

Men verhaalt nooit zulke vreemde boerterijen, of daar gebeuren er al zoo veel.6 (Zie de Bijlage.)

Tusschen boert en ernst zegt de zot zijne meening.7

Boete.

Berouw en ootmoed is gramschaps boete. (Zie berouw.)

Daar niets is, scheldt de baljuw de boete kwijt. (Zie baljuw.)

Der heeren zonde, der boeren boete. (Zie boer.)

Het is een arme schout, die zijne boete niet afwachten kan.8

Nieuwe zonde, nieuwe boete.9

Op ban en boet. (Zie ban.)

Op eene kwade daad valt niet dan boete.10

Boeverij.

Er schuilt veel boeverij onder de kap.

Hij hangt van boeverij te zamen.11

Hoe schalker in boeverijen, hoe plomper in 't leeren.12

Boezelaar.

De vrouw kan met den boezelaar meer uit het huis dragen, dan de man er met den hooiwagen kan inrijden.

Boezem.

Den dood in den boezem dragen.13

Die een vreemd kind aan zijne borst neemt, vindt eene adder in zijnen boezem. (Zie adder.)

Een geleerd man draagt zijn' rijkdom in den boezem.14

Elk taste (of: steke de hand) in zijn' eigen' boezem.15 (Zie de Bijlage.)

Hij broedt (of: voedt, ook wel: koestert) eene slang in zijnen boezem, die hem het hart zal afsteken.16 (Zie de Bijlage.)

Hij draagt verraad in zijnen boezem.

Hij heeft wat in den boezem.17

Hij heeft zijne smart in mijnen boezem uitgestort.

Hij is er wel aan, die met zijne quitantie in den boezem slapen gaat.

Hij mogt wel een look in den boezem steken.18

Spuw in uw' eigen' boezem.19

Bogchel.

Excuseer mijn' bogchel: het is maar een hooge rug.

Het zal regenen: daar gaat al weêr een bogchel heen.

Hij heeft geen' bogchel: hij draagt zijne broodkar maar op den rug.

Hij lacht, of hij een bogchel was.

Men zou zich een' bogchel lagchen.

Zij maakt een' katten-bogchel.20

Bogt.

Even als men het grijpt, zoo heeft men veel dingen, die den grijpers voor de bogt komen.21

Hij heeft de bogt al onder den arm. (Zie arm.)

Hij springt buiten de bogt.22

Hij wringt zich als eene slang (of: een aal) in allerlei bogten. (Zie aal.)

Hij zal de bogt schudden.23

Hij zal het eerst in de bogt springen.

Voor iemand in de bogt springen.24

Boha.

Eén boha! is beter dan duizend kruisen (of: is beter dan vijf kruisjes alle dag).25

Hij maakt een boha, alsof hij zelf de heer was.

Vuur van stroo en hoerenmin: Veel boha en niets daarin.26

Bok.

Al is het koetje (of: de bok) nog zoo oud, het (hij) lust daarom nog wel een groen blaadje. (Zie blad.)

Bokken en beesten zijn één volk. (Zie beest.)

Bok, stoot uw hoofd niet.27

Dat heeft de bok ons geleerd.28

De baard maakt geen' wijsgeer; anders was er de bok goed aan. (Zie baard.)

De bok is mager bij hem.

De bok meldt een' bok.1

De bok stoot op de haverkist.2

De bok verandert wel van haar, maar niet van nukken.

De eene bok laat het op den anderen staan.3

Den bok scheren.

Hebt gij ooit zulk een' bok gezien?4

Het is den bok (of: os) gemolken.5

Hij eet als een bok, die brandnetels kaauwt.

Hij eet ervan, als de bok van het hooi.

Hij heeft de bokkepruik op.

Hij heeft een' bok gemaakt.6

Hij is altijd de zondebok.7

[Dit spreekwoord is genomen uit Lev. xvi: 27.]

Hij is erbij, als de bok op de haverkist.8

Hij is zoo kond als een bokje (of: bokkinkje).9

Hij is zoo opregt als een bokshoorn.10 (Zie de Bijlage.)

Hij is zoo stijf als een bok.

Hij kijkt als een bok in Noorwegen.11

[De bok geldt voor een toonbeeld van norschheid. Een bok in Noorwegen mag in dit opzigt wel een dubbele bok zijn; want ook de Noren hebben geen' grooten roep van minzaamheid.]

Hij lacht als een bok, die salade vreet.

Hij maakt bokkensprongen.12

Hij riekt naar het geld, als eene koe (of: een bok) naar mnskes (of: saffraan).13

Hij schiet (of: maakt) een' bok (of: een varken).14

Hij springt als een bok, die stooten wil.15

Hij springt van den bok op Jasper.

[Men doelt hier op den booze; waarvan jasper (de bokspootige) een der eigennamen is.]

Hij stinkt als een bok (bunsing, of: drekhaan).16

Hij trekt een gezigt als een bok, die zure kornellen vreet. (Zie aangezigt.)

Hij verheft zijne stem als een bok, die wormen in zijn' aars heeft, zei Govert Wijsneus, en hij hoorde den Haagschen omroeper schreeuwen. (Zie aars.)

Hij ziet als een bok, die knoflook (kool, of: palm) eet.17

Hij zwijgt als een bokkenmuil.18

Hoe vindt de bok een hol!

Ik heb den bok gebragt.19

Ik heb het wel gedacht, met Farao's bokken.

[Het kwam mij wel voor, dat het slecht zou afloopen. Waar farao's bokken, farao's onverzettelijkheden, tusschenbeide komen, loopt het nimmer goed af. Dit toont de geschiedenis der 10 plagen van Egypte.]

Kunt gij stooten, mijn bok kan het ook.20

Laat de bokken en de bergen met vrede. (Zie berg.)

Mijn geld rammelt in mijn' zak, zei kale Geurt, als Noordsche bokkenkeutels in een' vilten hoed.21

Oude bokken hebben harde horens.22

Voor iemand bokje staan.

[Voor iemand de bok zijn, is, hem den rug leenen, waarop deze de hand legt, om er overheen te springen. Het wil dus zeggen: iemand bijstaan in den nood.]

Vriendelijke vriend, zei Mozes tegen zijne bokjes.

Weg gaan we, Marcus! met de bokken van Farao, zei dronken Joor, en hij reed onder escorte van schout en dienders naar het verbeterhuis.23

Wel kostelijke vriend, zei Jan van Gijzen tegen zijn' bok.

 

De schepen liggen achter d n bok.

Bokking.

Aan de Volewiik tot bokking droogen.

[De Volewijk. aan de overzijde van het IJ, is de denkbeeldige plaats, waar men de kinderen uit eene kool, elders uit een' hollen boom of iets anders, lant voortkomen, om daardoor de ondere kinderen te bevredigen. Daar roeiden de Amsterdamsche vroedvrouwen of bakers heen, en bragten een nieuw broêrtje of zusje. ‘'t Sprookjen,’ zegt bilderdijk in zijne Aant. op hoofis Gedichten, iii. bl. 184, ‘heeft zijn oorsprong in het woord roeien, dat het werk eener Vroedvrouw is, en tevens ook, een schuit met de riemen doen voortgaan.’ De in ons spreekwoord bedoelden komen niet terug, en brengen alzoo niets. In het algemeen wordt het gebruikt, om aan te wijzen, dat eene zaak niet slaagt.]

Dat zijn bokkings met zout.24

Dat zijn drooge bokkingen.25

Die kabeljaauw smaakt wel, zei gekke Fop, en hij at Engelschen bokking.26

Er is geen bokking zoo mager, of er braadt nog vet uit.

Het bedrog is groot in de wereld, zei de mof, en hij kocht eene sprot voor een' bokking. (Zie bedrog.)

Het rookt er als in eenen bokkinghang.

Hij droogt uit als Harderwijker bokking.27

Hij is zoo berookt als een bokking.

Hij is zoo koud als een bokje (of: bokkinkje). (Zie bok.)

Hij is zoo stijf als een harde bokking (of: stokvisch).

Hij krijgt een' bokking.28

Mis poes! geen' bokking.

Nu zal ik je opvreten, zei de mof, en hij at een' kikvorsch op voor een' Engelschen bokking.29

Bol.

Die staat op het rolletje, Dien kost het zijn bolletje.30

Het gaat hem naar den bol.

Het is een bolletje in het duiken en scheppen.31

Het is een bolletje van een' kortstaart.

Het schort hem in den bol.1

Ik hond veel van je, zei de beul, toen hij den paardendief het hoofd had afgeslagen, en diens blonden krullebol in de hand hield. (Zie beul.)

O naakte bolletje, zei de vrouw, en zij zag, dat haar mans hoofd kaal geschoren was.2

Over aars, over bol. (Zie aars.)

 

Dat kan een bollebakker wel, als hem de dingen maar voorgekaauwd worden. (Zie bakker.)

De menschen slachten de bollen, Die spoedig rollen.

Hij begint naar de krentebollen te ruiken.

Hij weet er zich bij te voegen als bollebakkers Jan. (Zie bakker.)

Zijn bakhuis zweet als dat van een' bakker, die op een' muzikalen trant warme bollen blaast. (Zie bakhuis.)

Bolk.

De spiering doet den kabeljaauw (de bolk, of: den zalm) afslaan.3

Hij heeft eene bolk gevangen.

Bolkvanger.

Hoe slechter bolkvangers, hoe wijzer gelaat.

Zij wilden er hunne bolkvangers droogen.

Bolle.

Het bolletje In het holletje.4

Het is holderdebolder (of: hol over bol).5

Bologna.

Te Bologna zijn meer vallen dan muizen.6

[De zeer oude stad Bologna geniet eene groote mate van vrijheid door hare privilegiën. die zij altijd min of meer heeft weten te bewaren; van daar, dat de regterlijke vonnissen, door bestaande bijbepalingen, meerendeels krachteloos worden gemaakt. Waar men nu vele wetten maakt, maar die slecht toepast, daar wordt dit spreekwoord gebruikt.]

Bolster.

Hij zit nog in den bolster.

Bolwerk.

Daar is een otter in het bolwerk.7

Wij zullen dat wel bolwerken.

Zijne onschuld beschut hem gelijk een stalen muur (of: gelijk een ijzeren wand en bolwerk).8

Bom.

Bij de pijpen hoort eene bom.9 (Zie de Bijlage.)

Bomvrij kwartier Maakt goede sier.

Daar slaat eene bom door.

Daar zal eene bom springen.10

Dat slaat er eene bom in.

De pijp moet naar de bom zijn.11 (Zie de Bijlage.)

Het klinkt als een bomgat.

Hij heeft een geheugen als een kanonskogel (of: eene granaat), en een keelgat als een bomketel.12

Hij slaat de bom op het vat, voor het vol is.

Hij zet er eene goede bom op in.

Bombardier.

Hij liegt het als een bombardiersche canaille.

Bommel.

Naar de Bommelsche mutsenmarkt.

[Dit spreekwoord, zegt De Navorscher, iii. bl. 112. ziet spottenderwijze op de verloopen paardenmarkt van Bommel, waar minder vierooeten dan vrouwen-mutsen te zien waren.]

Op de Bommelsche maat.

[Dat wil zeggen: het is op de gis, zoo wat bij en bij, ten rawste. Men denkt hier aan het ongeregelde van bommuziek, en speelt met den naam van de stad Bommel, alsof er werkelijk spraak was van een' bestaanden maatstaf. Dat de Zaltbommelsche maat, vóór de invoering van het metrieke stelsel, kleiner zou geweest zijn dan die der omliggende plaatsen, steunt op eene vergissing.]

 

De bommel is uitgebarsten (of: uitgebroken).13

Bommelskonten.

Hij gaat naar Bommelskonten, drie uren boven de hel, daar de honden met het gat blaffen.

[Bommelskonten ligt gewis in het land, waaruit de kondschap der bommers omt, en zal alzoo de plaats wezen. waar men verwarring sticht, mede blijkbaar uit de nabuurschap eener andere plaats, op drie uren afstands gelegen; althans men bezigt dit spreekwoord, wanneer men zich tot zaken begeeft, die niet te ontwarren zijn.]

Bommer.

Groote beroemers zijn ijdele bommers (of: kleine doeners). (Zie beroemer.)

Bonda.

Zijne spraak berigt ons, dat hij van achter Bonderpaal is.

[De Bonderpaal of heerenpaal, dat is de grenspaal, staat in de provincie Groningen, aan de Hanoversche grenzen, en wijst op het Oostfriesche vlek Bonda. Van achter Bonda te zijn, duidt dus den vreemdeling aan.]

Bonifacius.

Een glaasje na de gracie Is de les van Bonifaci.14

Bonis.

Het is een man in bonis.15

Bonk.

Hij heeft eene bonk in.

[Hij heeft eene groote hoeveelheid sterken drank in.]

Hij loert ook, om er een bonkje van te hebben.

Je zult mijne schonken en bonken in tweeën slaan, zei de mof, en hij werd geradbraakt.16

Bonkes.

Hij is niet bonkes.

Bons.

Het gaf eene groote bons, en beteekende niets.

Hij krijgt de bons.

Bont.

Bont om den arm, IJI in den darm. (Zie arm.)

Boven bont, Onder stront.1

Die des winters met een' bonten pelsrok bij het vuur zit, weet niet, dat het buiten vriest.2

Een blind man is een arm man, Al had hij bonten kleêren an.3

Hoe zou hij koud wezen, hij heeft een' bonten rok aan.4

's Morgens bont, 's Avonds stront. (Zie avond.)

Van buiten bont, Van binnen stront.5

Zijn hartje ligt in een bonten lapje.6

Bonte.

Er is geen ekster, of hij heeft wat bonts.7 (Zie de Bijlage.)

Bontekoe.

Dat is eene Bontekoe's reis.

[Reizen, die ongelukkig ten einde loopen, worden aldus genoemd, dat zelfs schertsender wijze toegepast wordt op kleine togten, waarop men tegenspoeden heeft; en zulks naar den voorbeeldeloos ongelukkigen togt van kapitein willem ijsbrandszoon dekker, naar het uithangbord voor zijns vaders herberg, bontekoe bijgenaamd.]

Er is een Bontekoe's kleurtje aan.

[Dezelfde kapitein heeft, in al zijne verschillende lotgevallen, zich door beleid en moed onderscheiden. Daarom wordt aan de handelingen van hem, die zich uit moeijelijke gevallen goed weet te redden, een bontekoe's kleurtje toegeschreven.]

Leg in je riemen, het moet anders komen, zei Bontekoe.8

[In een der veelvuldige gevaren, die bontekoe had door te worstelen, zich in straat Sunda, alleen en ongewapend, in eene sloep met twee Indiaansche roeijers, bevindende, terwijl deze het opzet hadden, hem te dooden, redde hij zich uit hun onheilspellend gedrag door luidkeels een lied aan te heffen; daar die onverschrokkenheid de wilden ontwapende en aan het lagchen bragt.]

Bontwerker.

Een vos is zoo lang zijn' kost waard, tot de bontwerkers-winkel met zijne vacht pronkt.

Het gewone eind van den vos is de bontwerkerswinkel.

Hij is zoo min te betrouwen, als eene kat bij den bontwerker.9

Men moet geen' bontwerker brengen, waar eene mooije kat is.10

Men vindt der vossen vel bij den bontwerker.11

Men vindt meer vossen-vellen dan ezels-vachten in een' bontwerkers-winkel.12

Zijn dat nu bontwerkers? vroeg Jasper, en hij zag een' hond, die vol vlooijen zat.

Boodschap.

De dagen zijn zoo kort, zei schipper Geert, dat men alles niet onthouden kan, en hij had zijne boodschap vergeten.

Geen boodschap is zoo goed, Als die men zelve doet.13

Geen kind om eene boodschap.

Geld is de boodschap.14

Het is eene blaauwe boodschap.15

[Dat wil zeggen: ze is niet wezentlijk, maar slechts voorgewend. De beteekenis van blaauw zie men bij de spreekwoorden over dat onderwerp.]

Het is eene labbekakkige boodschap.

Het is eene looze boodschap.

Hij komt vroeg genoeg, die eene kwade boodschap brengt.16

Hij maakt pis- (of: kak-) boodschapjes.

Oppassen is de boodschap.

Boof.

De boof is geborgen.17 (Zie de Bijlage.)

Boog.

Dat is eene ladder met rare sporten, zei de boer, en hij zag een' graadboog. (Zie boer.)

De adel moet eenen boog hebben, al zou de drommel de pees spannen. (Zie adel.)

De boog is al dikwijls gespannen, eer men den pijl uit den koker haalt.18

De boog kan niet altijd gespannen zijn.19

Het is goed, twee pijlen tot zijnen boog te hebben.20

Het is te laat, sta vast te zeggen, als de pijl uit den boog is.

Hij heeft twee pezen op zijn' boog.21

Hij is geschoten met eenen zilveren boog.22

Hij schiet den lujaards boog af.23

[Hij slaat, al geeuwende, zijne beide handen boven zijn hoofd ineen.]

Hij verstaat zijn' eigen' graadboog niet meer, dan de papegaai zijn klappen doet.

Hij vliegt als een pijl uit den boog.24

Hij zendt den boog naar den pijl.25

Slappe bogen zijn krachteloos.

Span den boog niet al te sterk (of: Overspan den boog niet), want dan barst hij.26

Booi.

Booi is kapitein (of: meester).27

[Een scheeps-spreekwoord, dat aan booi, een' kleinen jongen, zoo als de Zeeuwen hem nog noemen, het oppergezag geeft. Het is ligt te begrijpen, hoe, onder zulke omstandigheden, de zaken gaan.]

Hij laat de lip hangen als de merrie van Booi.1 (Zie de Bijlage.)

[Waar de vrouw over den man gezag voert, gebruikt men dit spreekwoord. Waarom? laat zich door het vorige spreekwoord verklaren.]

Boom.

Aan de vruchten kent men den boom.2

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. vii: 20, xii: 33 en Luk. vi: 44.]

Alle boomen, die schoone blâren hebben, dragen daarom geene goede vruchten. (Zie blad.)

Allengskens slaan, velt den boom.3

Alle vrucht smaakt naar haren boom.4

Als de peer rijp is, valt zij van den boom.5 (Zie de Bijlage.)

Als Januarij stof maakt, dan groeit het koren als een eikenboom.6 (Zie de Bijlage.)

Ambten en posten hangen niet aan den boom, maar wel aan den kruiwagen. (Zie ambt.)

Buig het rijsje (of: takje), terwijl het jong is; als het een boom geworden is, is het te laat.7 (Zie de Bijlage.)

Dat hangt (ook wel: Hij kijkt, of: zit zoo hoog) als eene koe in een' kersenboom.8

De appelen vallen van de boomen. (Zie appel.)

De beste wierook komt van de oudste boomen.

De bijl is aan den wortel des booms gelegd. (Zie bijl.)

De bijl velt ook den eikenboom. (Zie bijl.)

De boom draagt voor zich zelven geene appelen. (Zie appel.)

De boom, waar gij nu vrucht van leest: Die is weleer een rijs geweest.9

De kat kijkt den vogel uit den boom.10

De kat uit den boom kijken.11

De leiboom staat het langst.12

Denkt gij, dat ik een boompje heb, waaraan het geld wast (ook wel: dat ik het geld van een boompje kan schudden, of: plukken)!13

De peer is te vroeg van den boom gevallen (of: is nog niet rijp).14

De peer valt niet verre van den boom.15

De trotsche eikenboomen ziet men scheuren, een nederig rietje ontgaat het met buigen.16

Die keurboom wil, die leiboomt gaarne.

Die oesters van de boomen plukken wil, moet naar de Indische rivierboomen gaan.17

Die tegen een' goeden boom leunt, heeft goede schaduw.18

Die zijn aan een' boom gep....19

Een boom, die gedurig verplant wordt, gedijt zelden (of: draagt zelden goede vrucht, ook wel: kan geene wortelen schieten).20 (Zie de Bijlage.)

Een boom of vrijster, eens veroud, En krijgen niet weêr jeugdig hout.21

Een gevelde boom geeft geene schaduw meer.

Een goede boom brengt goede, maar een kwade boom brengt kwade vruchten voort.22

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. vii: 17 en Luk. vi: 43.]

Een klein man velt wel een' grooten boom.23

Een kwezel, een ezel en een notenboom moeten door slagen goed worden.24 (Zie de Bijlage.)

Een mensch zonder opvoeding is een boom zonder vruchten.25

Een mosterdzaadje wordt welhaast een groote boom.

Eer het boompje is groot, Is het plantertje dood.26

Geen eikenboom viel ooit van éénen slag (of: op den eersten slag), zei de specht, en hij pikte daarin.27 (Zie de Bijlage.)

Hare tong gaat als een blad van den populierboom. (Zie blad.)

Het appeltje smaakt gemeenlijk boomig. (Zie appel.)

Het bosch heeft geene boomen.28

Het doet wel wat minder dan een weesboom.29

Het is een dood paard aan een' boom gebonden.30

Het is een kerel als een boom.31

Het is kwaad visschen op de boomen.32

Het schijnt, dat hij van den kersenboom gevallen is.33 (Zie de Bijlage.)

Het zal aan het riet niet staan, de eikenboomen te beschutten of te overschaduwen.

Hij buigt den boom (of: neigt naar den boom), daar hij baat van heeft. (Zie baat.)

Hij gaat van den appelboom tot den perenboom. (Zie appel.)

Hij heeft er menigeen van den boom gezeten.34

Hij heeft zulk een' hoogen boom niet.

Hij is (of: loopt) zoo stijf als een boom.

Hij is omgedraaid als een blad van een' boom. (Zie blad.)

Hij is van het notenbooms geslacht.1

Hij kan de boompjes wel gaan tellen.2

Hij kan van tak op boom springen.3

Hij riekt naar het geld als een varken naar boomolie.

Hij teert van den hoogen boom af.4

[Ofschoon tuinman hier denkt aan een' boom, die dient, om er aanteekeningen op te maken voor het onbetaalde gelag, een' herfstok dus, en v. eijk meent, dat het spreekwoord ziet op den gevulden geldzak. welks bodem hoog ligt, komt het mij, met posthumus, waarschijnlijker voor, aan een' vruchtboom te denken.]

Hij valt erin als een ekster in een' notenboom.

Hij verandert als een blad op een' boom. (Zie blad.)

Hij weet van alle boomen riemen te maken.

Hij wijst hem den vogel op den boom.5

Hij zal den schelvisch in de boomen vangen.

Hij zit onder zijnen wijnstok en vijgeboom.

Hij zit op eenen gouden berg (bodem, of: boom). (Zie berg.)

Hij zucht (ook wel: Hij liegt) boomen uit de aarde. (Zie aarde.)

Hoe edeler boom, hoe buigzamer tak.6

Hoe hooger boom, hoe zwaarder val.7

Hoe meer de boom door het klimop omvat wordt, hoe nader hij aan zijnen dood is.

Hooge boomen geven meer schaduw dan vruchten.8

Hooge boomen (masten, of: molens) vangen veel wind.9

Ieder de helft, of de kersenboomen gaan weg.

[Dat wil zeggen: elk zijn deel, zoowel in de werkzaamheden als in de verdiensten, of men loopt gevaar, dat het vennootschap ontbonden worde.]

Ik noem maar zoo'n boom uit het bosch.

Ik zal met uwe schonken nog noten (of: peren) afknuppelen (of: van den boom werpen).10

Kleine boompjes worden groot.

Lang boompjes te gaan tellen, Is wel gezond voor de beurs, maar niet, om den buik te doen zwellen. (Zie beurs.)

Men kan wel aan hem bemerken, dat de blâren weêr haast aan den boom komen (ook wel: haast zullen afvallen). (Zie blad.)

Men kan wel eene viool tegen een' eikenboom in stukken slaan.

Men moet eten, al stond de galg voor de deur (of: al waren alle boomen galgen).11

Men moet geene oude boomen (of: palen) verzetten.12 (Zie de Bijlage.)

[Dit spreekwoord is genomen uit Spreuk. xxii: 28 en xxiii: 10.]

Men moet zich altijd vasthouden aan het dikste van den boom.13

Men schudt geene koeijen uit kersenboomen.14

Met dien krop moet hij te boom.15

Met veel slagen valt de boom.16

Na de bladers vallen de boomen. (Zie blad.)

Ontwortel uwen boom, Indien gij wilt, dat daar geen vrucht van koom'.

P.. maar tegen een' boom. en laat mij stil loopen.

Spreeuwen willen wel kersen eten, maar geene boomen planten.17

Steek uwe band (of: vingers) niet tusschen den post van de deur (of: tusschen de schors en den boom).18

Van dien boom plukt men wrange vruchten.

Van eenen boom gedropen zijn.19

Verschik uwe muts niet onder een' pruimenboom.

Waag u nimmer in den droom Onder eenen notenboom.20

Waar men vruchtboomen zet, valt niet altijd op vruchten te rekenen.21

Wanneer een boom ter aarde zijgt, Maakt ieder, dat hij takken krijgt. (Zie aarde.)

Wie keurboom zoekt, moet dikwijls met vuilboom tevreden zijn (of: die vuilboom vindt).22 (Zie de Bijlage.)

Wij zijn tot op den uitersten boom gekomen.23

Zijn de boomen om Kersmis wit van sneeuw, ze zijn in de lente wit van bloesem. (Zie bloesem.)

Zijn kersenboom is al groot genoeg.24

Zij vertellen het aan geene boomen, zoo lang zij menschen ontmoeten.25

Zij zouden er maar eens mede te boom gegaan zijn.

Zoo als de boom valt, blijft hij liggen.26

[Dit spreekwoord kan niet ontleend zijn uit Pred. xi: 3, gelijk men wel eens heeft gemeend, daar spreekwoord en tekst in beteekenis niet overeenkomen.]

Zulke boomen, zulke peren.27

Boomgaard.

De lombard is de boomgaard der wereld.28

Heuschheid hoort den boomgaard toe.

Hij geeft den boomgaard op.29

Hij zal de kraaijen wel uit den kersenboomgaard houden.

Boon.

Als de boonen bloeijen, De zotten groeijen.30 (Zie de Bijlage.)

Alwaar staken zijn, daar zijn juist geene boonen.1

Besproken boonen smaken wel.2

Boonen is brood.

Boontje Komt om zijn loontje.3 (Zie de Bijlage.)

Dat is eene boon in eens leeuws bakhuis. (Zie bakhuis.)

Dat is zooveel als eene boon in den brouwketel.4 (Zie de Bijlage.)

Dat loert op tuinboonen.

Dat zijn kloeke boonstaken, zei Julfus, en hij zag de masten van een oorlogschip.5

De boonen (of: De lading) scheep hebben.6

[Beide, van den dronkaard en van een zwanger meisje, wordt dit spreekwoord gebezigd.]

Die boonen heeft, zal wel duiven lokken, zei de kogchel, en hij had er twee op stok.7

Die zijn vee met boonen voedt, Hoeft geen' duivenmest of roet.8

Eene blinde duif vindt wel eens eene boon.9

Het is een fraai ding, met ééne boon twee duiven te vangen.10

Het is een heilig boontje.

Het is zoo grof als boonenstroo.11

Het mag wel uit een' zak met boonen geteld worden.12

Het zijn altemaal witte boonen met dubbele pitten.

Het zijn hunne boontjes: laten zij die doppen.13

Het zijn mooije boonen: zij rollen als erwten.14

Hij gaat om kleppers-boonen.

Hij gaf hem eene looden (blaauwe, of: huzaren-) boon.15

Hij heeft beter boonen op zolder dan beschimmelde graauwe erwten.16

Hij heeft daar zijne boontjes op te weeken gelegd.17

Hij heeft de boon van den koek gekregen.18

Hij heeft eene boon gekregen, daar hij lang aan slikken kan.

Hij is geene boon waard.19

Hij is in de boonen, en plukt erwten (of: Hij dwaalt in de boonen rond).20

Hij laat zich door geene blaas met boonen verjagen (of: voeten maken). (Zie blaas.)

Hij loopt erbij voor spek en boonen (of: spek en appels). (Zie appel.)

Hij lust de boontjes wel raauw.

Hij poot gekookte boonen.

Hij slacht de suikerboontjes (of: groene erwtjes): hij heeft zijn' tijd (of: zijne beste dagen) gehad.21 (Zie de Bijlage.)

Honger maakt raauwe boonen zoet (of: tot amandelen). (Zie amandel.)

Ik ben een boontje, als 't niet waar is.

Ik lust liever raauwe boonen dan garen.

Ik mag wel boonen (of: grutten); maar niet met bakken vol. (Zie bak.)

Ik zal mijne eigene boonen wel doppen.

In anderer huizen kookt men boonen, en in het mijne bij heele ketels vol.

Liever boonen gegeten, dan van honger gestorven.22

Wacht u voor de boonen.23

Wie pepers te veel heeft, die pepert zijne boonen.24

Zij heeft een boontje voor hem in 't zout liggen.

[Dat is: zij is op hem verliefd. Men verstaat hier door boontje de beste stukken van den os, die men inzout en rookt.]

Zijn hart is geen boontje groot.25

 

Boonen bij den kant.26

[Een plat bodemd-schuitje heette oudtijds boon, waardoor Boonen bij den kant zooveel zegt als: kleine vaartuigen blijven bij den oever; met groote alleen kan men in zee gaan. Het spreekwoord wordt gebruikt, wanneer iemand zich wil laten gelden, maar te gering is, dan dat men acht op hem zoude slaan.]

Boor.

Men moet met eene zaag kunnen boren, en met eene boor kunnen zagen.

[Men moet zich door geenerlei moeijelijkheden laten afschrikken, en het minst geschikte zelfs tot zijne oogmerken weten dienstbaar te maken.]

Boord.

Aan boord leggen (of: varen).27

Aan lager boord blijven.

Alle beetjes helpen en alle vrachtjes ligten, zei de schipper, en hij smeet zijne vrouw over boord. (Zie beetje.)

Alle riemen te boord.28

Als je te Kampen staat aan den IJsselboord, Wordt nog het klinken van de schelkoord gehoord.

[Onder de vele zoegenaamde Kamper stukjes, die men ons opdischt, behoort ook dit. Eertijds werden er in den IJssel, digt bij Kampen, vele steuren gevangen. Men had een' buitengewoon grooten steur gevangen, en zou daarop den bisschop, die verwacht werd, onthalen. Dan daar de mijtervorst verhinderd werd, en men daarom gaarne den steur voor eene volgende gelegenheid wilde bewar en, bond men den visch eene schelkoord om den hals. Zoo liet men den steur weder zwemmen. Men was dan zeker, dien, op het geluid of, ter gelegener tijd, weder op te visschen. En toen men later den steur wilde vangen, maar de visch niet te vinden was, kon niemand daarvan eenig begrip krijgen; ja, hoe men ook met alle man naar de schelkoord luisterde,

men hoorde niets, en de zaak bleef voor altijd een raadsel. Het spreekmoord vindt zijne toepassing bij het vernemen van dergelijke onnoozele streken.]

Als men hem om die dingen aan boord komt, dan is hij niet t' huis.

Als men onder zeil gegaan is, moet men aan boord blijven.

Als zij buiten boord zijn, zoo mogen zij wat kakelen.

Al wist hij niet meer, dan dat hij te loefwaart over boord moest p......

Daar is niet veel aan over boord (of: stuur).1

Des avonds rood, des morgens goed weêr aan boord. (Zie avond.)

Die man moet buiten boord.2

Die zich den droes op den hals gehaald heeft (of: Die den droes aan boord heeft), moet hem werk geven.3

Door de kajuitsramen aan boord komen.4

[Als bevelhebber aangesteld worden, zonder als ondergeschikte te hebben gevaren. Het spreekwoord wordt gebruikt. om aan te wijzen, dat iemand in eene betrekking wordt gesteld, waartoe hem de noodige kennis ontbreekt. Het tegengestelde heet: Hij is door de kluis gekropen, van onder af aan begonnen.]

Een goed zeeman (of: schipper) valt wel eens over boord (zeilt wel eens tegen een' paal, of: wordt wel eens nat).5

Een man over boord, een eter te minder.6

Er is onraad in de wacht (of: aan boord).7

Geef eens een' hond een' kwaden naam, dan mag hij wel over boord springen.

Geestelijken aan boord geven lange reizen.

Het geschut te boord halen.8

Hij hangt over beide zijden (of: boorden).9

Hij heeft daar raar volkje aan boord.

Hij heeft een' loods aan boord.

Hij houdt zich aan hooger (of: 't hoogste) boord.10

Hij is daar als een ruiter aan boord.

Hij is veel over boord gevaren.11

Hij klampt hem aan boord.12

Hij kreeg een' brander aan boord.13

Hij kreeg een' kaper aan boord.14

Hij kreeg een' ligter aan boord.15

Hij laat zich aan boord roeijen.

Hij moet mij zoo niet aan boord komen; want dan overzeil ik hem.16

Hij raakte achter de puttings over boord.17

Hij raakt er zoo niet af als schipper Willebrord, die zijn wijf buiten boord wierp.

Hij smijt hem over boord (of: staag).18

Hij springt over boord.19

Hij valt over boord.20

Hij zal het niet over zijn boord laten gaan.21

Hij zou den duivel over boord bruijen, of hem een sliptouwtje geven.

Men moet het roer leggen over het boord, daar men het wil binden.22

Met een opgeregt (of: opgestreken) zeil iemand aan boord komen.23

Na veel bijleggens zeilt men het begeerde land aan boord.

Niemand durft hem aan boord komen.24

Reeds bij onze geboorte komt de dood ons aan boord.

Wat doet hij in het gangboord te liggen?25

Wie denkt aan boord om eten: de ratten hebben er wel den kost.

Zoo er nog vuiler rog in zee was, hij zou mij aan boord komen (of: zijnen staart opsteken).26

Boos.

Elk het zijne, dan heeft de booze niets.27

Het altaar kan den booswicht niet van straf bevrijden. (Zie altaar.)

Hij maakt het van den booze.

Men wordt niet op eens een heilige, evenmin een booswicht.

Zij is zoo boos niet, of ik wou, dat al de vlooijen van mijn bed zoo waren. (Zie bed.)

Boosheid.

Achteloosheid Teelt boosheid. (Zie achteloosheid.)

Die met booze liên verkeert, Heeft hun boosheid haast geleerd.

Hij meende van boosheid uit zijn vel te springen.28

Misbruik liever het booze dan het goede.29

Schoonheid en boosheid liggen dikwijls onder één laken.

Wie boosheid mijdt, zal het kwade niet aanhangen.30

Wie kwaad uitgeeft, krijgt boos weêrom.31

Boot.

Eerst in de boot, keur van riemen.32 (Zie de Bijlage.)

Hij kalt van de boot, en zou gaarne te scheep zijn.33

Hij krijgt hem in zijne boot.34

Hij zoude eer eene hulk verteren, dan dat hij eene boot zoude winnen.35 (Zie de Bijlage.)

Ik vrees, dat ik mij nog dood zal werken, zei luije Pleun, en hij hield de boot wat af.1

Laat hem de boot maar afhouden.

[Dat wil zeggen: hij mag nog niet mededoen. Wien men te scheep niets anders laat doen dan de boot afhouden, dien vertrouwt men weinig toe.]

Mijn oog kan wel missen, zei de schipper, en hij zag eene boot voor eene buis aan.2

Nu is de boot geborgen.3

Val in de boot.4

Van de boot komt men in het schip.5 (Zie de Bijlage.)

 

Wat doet het varken met eene kostelijke boot!

Bootsman.

Die zijn tijdje weet te gissen, En zijn touwtje weet te splissen, En zijn glas te roere staan, Mag wel voor een' bootsman gaan.6 (Zie de Bijlage.)

Een schipper zonder geld is eens bootsmans gek.

Hij heeft er eene halve bootsmans voering voor.

Ik vaar voor stuurman ten oorlog, zei bootsman Jan, en hij voer voor korporaal op een Krooswijker schuitje.7

Borculo.

Deventer is eene koopstad, Zutphen is eene loopstad, Lochem is nog wat, Maar Burculo is een hondengat.

Bord.

Dat lijkt wel een verguld ABC-bordje, zei de boer, en hij zag een notaris-bord met vergulde letteren uithangen. (Zie abc.)

De bordjes (of: hekken) zijn verhangen.8 (Zie de Bijlage.)

De vuisten maken van zijn bakhuis een tiktakbord. (Zie bakhuis.)

Drie treedjes op een tafelbord.

Eet eens van een mooi bord, daar niet op is!

Gebruik rooden wijn en boterbanket, dan behoeft gij geene borden te wasschen. (Zie banket.)

Gelijke borden breken niemand den rug.9

Het is een gezonde slaper, die met de hoenderen naar bed gaat, en met het rammelen der tafelborden weder opstaat. (Zie bed.)

Het is een schoon bord.

Het is van het opperste bordje.10

Hij heeft een berderen (of: houten) aangezigt. (Zie aangezigt.)

Hij heeft een bord voor het hoofd.11

Hij heeft niet meer op te zetten bij het bord.12

Hij mag wel een bordje uithangen: hier gaat men uit eten.

Hij moet voort, al had hij een bord voor zijn' aars. (Zie aars.)

Hij verlangt al weêr, dat de borden rammelen.

Hij zal geen bordje krijgen.13

Hij zit na (ook wel: hoog, of: boven) aan het bord.14 (Zie de Bijlage.)

Ik heb eenen goeden steen op het bord.15 (Zie de Bijlage.)

[Mijne kans staat goed: ik heb hooge oogen gegooid.]

Lekker, lekker, zei pagadetje, en hij had drie scharretjes op zijn bord.16

Ligte borden worden op den langen weg zwaar.17

Men kan het spek op het bord niet houden.18

Schoone (of: Dubbele) borden en geen vleesch.

Wij zitten aan met dubbele borden.

Zij moesten eerst liever nog wat op het ganzenbord spelen.

Zij zitten daar met ledige borden.

Bordeel.

Vóór herberg, achter bordeel.19 (Zie de Bijlage.)

Borg.

Borgen plegen noode te gelden.20

Borgen Zal men worgen.21

Daar wil ik geen' borg voor staan.

De principaal wordt eerst gedaagd, Aleer men over borgen klaagt.22

Die borg blijft, bewijst liefde, en ontvangt somtijds leedwezen.23

Die borg blijft, geeft den sleutel van zijn goed (of: kantoor).24

[Dit spreekwoord is gegrond op Spreuk. xxvii: 13.]

Die duur koopt, en neemt op borg of crediet, Die doodt zijn eigen ligchaam, en vordert niet.25

Die ligt borg wordt, moet voor Vianen zorgen.

[Die ligt borg wordt, kan ook ligt genoodzaakt worden, om voor anderen te betalen. Daarop doelen bijna alle spreekwoorden over dit onderwerp. Zijn alzoo zijne goederen aangeslagen, en heeft hij met groot verlies zijne onbezonnenheid moeten boeten, dan kan hij naar Vianen trekken, dat vroeger eene vrijstad was, waar men de bankbreukige schuldenaars niet mogt vervolgen.]

Die voor een ander borg blijft, betaalt voor hem.26

Een borg is voor niet meer dan de hoofdsom verbonden.27

Hij heeft zijne borgen in den zak.28

Ik zou hem wel een' knapzak vol hooi toevertrouwen, had ik borg voor het leêr.29 (Zie de Bijlage.)

Karnemelk is kooper, en wei is borg.30

Kom over met je borgen.

Niemand leenen, niemand geven, en voor niemand borg te blijven, Doet er menig dijn beklijven.31

Wie bidt om borgen, als men gereed geld heeft?32

Wilt gij zorg, Stel u borg (of: Voor een ander borgen, Brengt in grooter zorgen).1

Borgtogt.

Hij wordt van den borgtogt ontslagen.2

Borrel.

Een borrel is overal goed voor.

Een zwavelstok in drieën (of: vieren), en een borreltje te meer.

Het scheelt wel een' slok op een' borrel.

Voor een borreltje kan men veel gedaan krijgen.

Zij loopen er altijd met de borrelflesch.

Borst.

Als de vrijster wordt geborst, Krijgt zij dikwijls mannen-dorst.

Dat zal zog in uwe borsten zijn.3

Die een vreemd kind aan zijne borst neemt, vindt eene adder in zijnen boezem. (Zie adder.)

Eene vrouweborst is sterker dan eene dommekracht.

Het is gat aan kop, en buik aan borst.

Het is geene vrouw: zij heeft aars noch borsten. (Zie aars.)

Het stuit mij tegen de borst.4

Hij heeft het uit zijn moeders borsten gezogen.5

Hij heeft wel wat in de borst.6

Hij is breed voor de borst.7

Hij legt er zich met de borst op toe.8

Hij smeert de borst.9

Hij steekt de borst op als eene kermisgans (een pekelharing, of: eene smerige eend).10

Hij voert eene borst als een pelikaan.

Hij zet eene hooge borst (of: de borst hoog).

Iemand de tromp op de borst zetten.11

Spreek helder (of: dapper) uit de borst.

Zij hebben ééne borst gezogen, en onder één hart gelegen.

Zij heeft den drop in de borst.12

Zij heeft eene kiekenborst.13

Zij is zoo fijn als een Mennisten-borstlap.

Borstel.

Al regende het varkens: gij zoudt niet éénen borstel kunnen krijgen.14

Dat is zoo afgrijselijk, dat het een wild zwijn de borstels zou doen te berge rijzen. (Zie berg.)

Eén varkenshaar maakt geen' kleêrborstel, en ééne pluim geen bed. (Zie bed.)

Gij zoudt wel brouwen zonder borstel.15 (Zie de Bijlage.)

Het is ieder niet gegeven, op een varken te rijden, met de borstels in den aars. (Zie aars.)

Ik ben niet waardig te kussen de schaduw van den spijker, daar uw schoenborstel aan hangt.16

Ik zal dat varken wel wasschen, dat de borstels blinken.17

Van vuile varkensborstels worden wel schoone bezems gemaakt. (Zie bezem.)

Veel haartjes maken eenen borstel.18

Zoo had men den steel naar den borstel gesmeten.19

Bos.

Dat gelijkt wel den tweeden brand van Troje, zei Jochem, en hij zag een' bos zwavelstokken branden.20

Dat is schoone alsem, zei de boer, en hij zag een' bos wouw op het venster liggen. (Zie alsem.)

De menschen zijn als een bos sleutels, waarvan elk tot een bijzonder slot dient.

Het gaat vooruit als een bos stroo tegen den wind.

Hij redeneert als een bosje pap.

Hij springt op als een bosje met vlooijen.21

Schar (of: Sprot) is in geen tel: die verkoopt men bij het bosje.

Bosch.

Al komt de wolf tot den priester, en zet men hem voor het boek, om psalmen te lezen, toch houdt hij een oog naar het bosch gekeerd. (Zie boek.)

Als men door een doornenbosch gaat, wordt men door meer dan éénen doorn gestoken.

Al wat zij heeft, is een water- en windmolen, met een bosch voor hare poort.

De bosschen hebben ooren, en de velden oogen.22 (Zie de Bijlage).

Die angst heeft van de bladeren (of: alle bladeren ontziet), die jage (of: ga) niet in het bosch. (Zie angst.)

Die het vuur in het bosch gestoken heeft, heeft geene vrijheid, om het uit te blusschen.

Die in het bosch is, moet met de wolven huilen (of: Die met de wolven verkeert, moet mede (ook wel: leert haast) huilen).23

Eene kleine vonk ontsteekt wel eenen grooten brand (een groot vuur, of: eene groote vlam, ook wel: een gansch bosch).24

[Ditspreekwoord is ontleend uit Jacob. iii:5.]

Een baas legert zoowel in een klein als in een groot bosch.

Gelijk bij gelijk, zei Heintje Pik, en hij ging tusschen twee kolendragers in het bosch.25

Het bosch heeft geene boomen. (Zie boom.)

Hij grimlacht als een ezel, die in het bosch van een' wolf wordt gegroet.26

Hij heeft een' kop als een boschduivel.

Hij huilt met de wolven, waarmede hij in het bosch is, en blaat met de schapen in het veld.27

Hij is door het kreupelbosch gejaagd.

Hij is hier, maar zijn hart is in het bosch.1

Hij klopt op het bosch.2

Hij moet eerst nog wat door het kreupelbosch gaan.

Hij moet het doornenbosch door.

Honger drijft den wolf uit het bosch.3

Hout in het bosch dragen (of: naar het bosch brengen).4

Iemand met de honden in het bosch jagen.

Ik noem maar zoo'n boom uit het bosch. (Zie boom.)

In kleine bosschen vangt (of: vindt) men wel een' grooten haas.5

In zulke bosschen vindt men zulke vogels.

Men mag in eens anders bosch niet jagen.

Zijn willetje staat in het bosch, Met de roede gaat hij los.6

Zoo men in het bosch roept, zoo roept het daar weder uit.7 (Zie de Bijlage.)

[Het einde is als 't begin: de echo.]

Zoo wild als uit een bosch.8

Bosen.

Wie mogt dat niet? vroeg de abt van Bosen. (Zie abt.)

Bot.

Botten blijven platvisch.9

De botjes slaan op.

De bot is vergald.10

Hij is zoo koud als een visch (of: bot).11

Hij zal de bot gelden.12

Ik heb bot gegeten, en versta niet, dat scherpzinnig is.13

 

Hij steunt, of hij een bot moet k......

Hij stoot hem op de botten.

Hij zal het bot schudden.14

Men zou zijne botten wel kunnen tellen.

 

Het touw heeft geen' bot.15

Boter.

Al boter tegen de galg gekletst.16

Al is hij oud, daar smelt nog boter in zijn' mond.17

Als de boter duur wordt, leert men het broodje droog eten.18

Als de kat uit is, dan dansen de muizen rondom het boter- (of: meel-) vat.19

Als de kok met den bottelier kijft, Dan hoort men, waar de boter blijft.20

Als het niet boteren wil, helpt niets, al k... men ook in de karn.21

Als men de boter op het land vindt, is de karn betooverd.22

[Zoo als algemeen bekend is, was de Brocken of Bloksberg, de hoogste kop van het Hartsgebergte, naar het volksbijgeloof, de bijzondere verblijfplaats der heksen of tooverkollen. De boter, die men op het land vond, was eene vetof harsachtige zelfstandigheid, en deze, gelijk men meende, door de heksen uit de betooverde karn genomen, en door haar, bij hare vlugt naar den Bloksberg, verloren. Zie verder scheltema.]

Als men suiker in de karn doet, wil de melk niet boteren.

Als men zijn brood heeft, moet men niet denken: de raven sch.... mij de boter wel.

Beetje bij beetje, zei de vrouw, dan komt de ton vol, en toen maakte zij boter. (Zie beetje.)

Bij gebrek van boter kan men zich ook met visch behelpen.

Boter in de pap, spillen in den zak en hoeren in de kooi kijken gaarne uit (of: komen ten laatste al uit).23

Boter maakt zoeten zin.24 (Zie de Bijlage.)

Boter (of: Geld) bij de visch.25

Botert het, dan botert het.26

Botertje boven.27

Botertje tot de galg toe.

[Wanneer iemand ons tot in 't gekke en ongerijmde ondersteunen wil, wordt dit spreekwoord gebezigd.]

Botertje vóór, botertje na doet honderd jaar leven.28

Daar baat geen verstand, als de boter aan het brood niet kleven wil.

Daar is een haar in de boter.29

Dat is boter aan de galg gesmeerd.30

Dat is de boter, die alles goed maakt.

Dat is de boter in de asch (of: Botertje onder). (Zie asch.)

Dat is eene suffisante boterton, zei Filebout, en hij zag een' grooten mortier liggen.31

Dat is een klontje boter te minder in zijne pap.32

Dat is te veel boter op den koek.33

Dat is vergeten, zei kapitein Schrijver, en hij voer zonder boter in zee.34

De boter slacht onze Lieve Vrouw: zij verbetert alles.35

De boter zal geld kosten.36

Die eed is met boter bezegeld.37

Die een hoofd van boter heeft, moet geen bakker worden (moet bij geen' oven komen, of: moet uit de branderij blijven). (Zie bakker.)

Die er zijn kostje met spinnen wil winnen, Moet maar wat zuinigjes teren: 's Avonds een potje met melk bij het vuur, En de boter wat dunnetjes smeren. (Zie avond.)

Die ligt op zijn uiterste, zei de meid, en zij zag een botertonnetje, dat ten naastenbij leêg was.1

Die met zijn lijf in een vat boter valt, schijnt een gelukkige vetzak te wezen.2

Een drooge Maart Is goud waard; Een natte Mei Geeft boter in de wei.3

Eene koe is een wandelend botervat.

Eet boter, zoo k... je geene beenen. (Zie beenderen.)

Elk speurt, aan welke zijde zijn brood best geboterd zal worden.

Elk wil de boter op zijnen koek hebben.4

Gebruik rooden wijn en boterbanket, dan behoeft gij geene borden te wasschen. (Zie banket.)

Geen wijf zoo fel, of zij heeft deernis met hare boter.5

Gekt gij met de boter? een ander eet ze op het brood.6

Gij zijt aan 't boteren, en moet nu zien, dat gij kaas krijgt.

Haar gezigt glimt, of het met boter gesmeerd is. (Zie aangezigt.)

Het glijdt als boter.

Het is al boter uit ééne karn.7

Het is al zuivere boter voor de sponde.8 (Zie de Bijlage.)

Het is botertje tot den boôm toe. (Zie bodem.)

Het is brij (of: stokvisch) zonder boter.9

Het is een mannetje van boter.

Het is niet al boter, wat de koe sch...10

Het is stinkende boter en vuile (ook wel: rotte) visch.11

Het is te laat gespaard, als de boter op den bodem is. (Zie bodem.)

Het is vuil zout en vuile boter.12

Het is zijne schuld niet, dat de boter zoo duur is.

Het is zoo vet, of het met boter gesmeerd is.

Het overleggen is 't al, zei de vrouw, en zij braadde het spek in de boter.13

Het smelt als boter in den mond.

Het verschilt hem niet, wat de boter geldt (of: Hij vraagt er niet naar, wat de boter kost).14

Het zijn regte boterdieven.

[De spijzen nl., die ter bereiding veel zuivel behoeven.]

Hij blijft bij zijn woord, als de zon bij de boter.

Hij braadt er den haring (ook wel: de boter) uit.15

Hij heeft de boter en kaas te dik gesneden.16

Hij is geen rentmeester van een stuk boter, en maakt er zich eene boterham van.

Hij is met zijn' aars in de boter gevallen. (Zie aars.)

Hij is niet beter te maken, al braadt men hem ook in de boter.

Hij is te mager, om tot boter en brood te eten.17

Hij scheidt eraf, als een oude boer van de jonge boter. (Zie boer.)

Hij smeert zijn achterste met boter, en eet zijn brood droog. (Zie achterste.)

Hij spot met de boter, en zal zijn brood nog droog moeten eten.

Hij staat zoo statig, en kijkt als eene hen, die boter pikt.18

Hij valt met zijn' neus in het vet (of: de boter).19

Hij weet wel, wat de boter geldt.

Hij wil de boter alleen (of: al de boter) op zijn' koek hebben.20

Hij wordt zoo driftig als boter in de pan, die op het vuur komt.21

Hoe goed is het, te hooren, dat de boter wel geldt.22

Iemand een papje boteren (of: koken).23

Ik wilde, dat een pond boter tien stuivers kostte, en dat het een jaar duurde.24

Ik zal u wat boter in de pap steken.25

Kaalkop heeft de boter gestolen.

Kaaloor heeft de boter gegeten.26

Knaap! eet kaas: de boter is duur.27

Koop de boter om geld.28

Mannetje! eet uw broodje droog: de boter geldt twee blanken. (Zie blank.)

Men boort de boter tot den grond, om te zien, of de bodem met de bovenkim gelijk is. (Zie bodem.)

Men kan het niet al hebben: veel boter en eene vette jonge vrouw.29

Men kan niet boteren, voor de melk geronnen is.30

Men moet de boter eerst proeven, wil men weten, of ze sterk is.

Men moet geene zeep voor boter, geen stijfsel voor rijst verkoopen.

Minnebrieven (of: Brieven van gelieven) zijn met boter verzegeld.31

Niet alle boter op één stuk (of: één' koek).32

Och ja, zij doet een klontje boter in de pap, en gaat barrevoets naar bed. (Zie bed.)

Rondom boter, zei de boer, en hij sch... in de melkmouw. (Zie boer.)

Rotte peren, stinkende eijeren en sterke boter behooren te zamen, om er eene vuile struif van te bakken.33

Snij brood en lees: terwijl de visch kookt, smelt de boter.34

Veel vlaggen, luttel boters.1

Vuile boter, vuile visch.2

Welken koek heeft hij daar voor zich geboterd!3

Zijn achterste jeukt: dat geeft vast een goed boterjaar. (Zie achterste.)

Zijne botertanden zijn uitgevallen.

Zoo als je wel zegt: eet je boter, je k... geene molensteenen.

Zoo vast als boter in de zon.4

Zuinig, zuinig, besje! de boter is duur. (Zie besje.)

Zulke poppetjes zijn gelijk aan boter in de zon.

Boterham.

Een drooge bete broods onder zijne betrekkingen smaakt beter dan eene wel gesmeerde boterham op vreemden bodem. (Zie beet.)

Het is een banket-boterhammetje. (Zie banket.)

Het is eene afgelikte boterham.

[De boterham, als een voornaam deel van ons voedsel uitmakende, wordt spreekwoordelijk op het levensgenot toegepast. De afgelikte boterham wordt oneigentlijk gebruikt voor vrouwen of meisjes, die zich niet eerbaar hebben gedragen.]

Het is eene gesmeerde boterham voor hem.

Hij heeft eene dubbele boterham gekregen.

Hij heeft zijne boterham al op.

Hij is geen rentmeester van een stuk boter, en maakt er zich eene boterham van. (Zie boter.)

Hij moet van die juffer boterhammetjes hebben.

Hij neemt eene vliegende boterham.5

[De vliegende boterham is zoodanig eene, die in rook vergaat, daar men er eene pijp tabak mede bedoelt.]

Hij smeert zich eene Mennisten-boterham.

[Dat is: eene fijne boterham, van tarwebrood met beschuit.]

Hij ziet, of hij die boterham niet lust.6

Hij zoude gaarne eene witte boterham hebben.7

Ik heb hem zijne boterham al gegeven.

Laat hem eene witte boterham geven: hij heeft het wel verdiend.8

Moeders boterhammen smaken te lekker.

[Een beeld van den jongeling, die onder vreemden moest, maar vooreerst nog wat bij moeder blijft.]

Niets beter, zei de boer, dan gezond te bed te liggen met eene boterham in de hand. (Zie bed.)

Botermarkt.

Men behoeft niet altoos naar de Botermarkt te gaan, om zotheden te hooren.9

Botje.

Zij leggen botje bij botje.10

Bottardus.

Wat zijn de mossels hard, zei Bottardus, en hij at de schelpen meteen op.11

Botte.

Beter een bot-uit dan een bot-in.12

Dan te zot En dan te bot.13

De botten vangen niet ten hove.14

Bottelier.

Als de kok met den bottelier kijft, Dan hoort men, waar de boter blijft. (Zie boter.)

Botvanger.

Trekken is trekken, zei Botvanger, elk zorgt voor de zijnen.15

Bourgondië.

Hij heeft een Bourgondisch geloof.16

[De Bourgondïers hebben als leugenaars zich berucht gemaakt: zij bevestigden niet alleen hunne leugens met andere leugens, maar zelfs met eeden.]

Bout.

Al te laat, zei de ekster, en hij had den bout in 't gat.17

De arend klaagde, met den bout geschoten te zijn, welks veren uit zijne wieken gevallen waren. (Zie arend.)

De bout van een' zot is haast geschoten.

De bout vindt de kerf wel.18 (Zie de Bijlage.)

De ekster huppelt zoo lang, tot hij den bout in den aars heeft. (Zie aars.)

Hij heeft den bout op den kop gekregen.19

Kijk, kijk, twee knollen aan éénen steel, zei de mof, en hij zag een' boutkogel.20

Men moet den pijl dikwijls schieten na den bout.21

Twee vogels schieten met één' bout.22

 

Dat is een lekker boutje (of: kluifje) voor hem.

Dat smaakt als eendenbout.23

De haas lijdt vervolging om zijne lekkere bouten.24

Die bouten van heden zullen u nog bitterlijk opbreken.25

Hij kluift aan de stuit, en heeft de bouten op.26

Hij komt weder op de bouten.

[Hij is van zijne ziekte genezen.]

Hij pakt haar in de bouten.

Hoenderbouten zijn het best, als de vlerken gegeten zijn.27

Men kan niet villen en bout houden.28

Zie toe, dat u de bouten niet kwalijk bekomen.29

Boutique.

Dat gelijkt wel eene theriakel-veilende karavaan, zei Jochem, en hij zag een' kwakzalver met zijne domestiquen en boutique reizen.30

Bouw.

Arme landbouwer, arme landbouw.31

De bouw staat te velde.

De heer Voor de eer; De vrouw Voor den bouw.32

Het is in den bouw daarmede.1

Iemand in een' bouw brengen.2 (Zie de Bijlage.)

Bouwen.

Daar is de broek en bouwen.

[Daar bouwen een vrouwenrok is, duidt men door dit woord eene vrouw aan, gelijk door broek een' man. Door dit spreekwoord geeft men figuurlijk te kennen: daar is alles, wat ge wenscht.]

Bouwens.

Hij domineert als Bouwens' geest.3

[Hij domineert of overheerscht anderen door de wijze, waarop hij zijn gevoelen te kennen geeft, even gelijk leenert bouwens deed. Deze, vroeger rederijker, werd in 1551 Oudste bij de Doopsgezinden. Een man van gestrenge beginselen, deed hij zich, op verschillende plaatsen, als ijverig evangeliedienaar kennen, waarin hij zoo bezig was, dat alleen door hem ruim 10 duizend personen zijn gedoopt. - Daar men de Doopsgezinden met de Wederdoopers verwarde, hebben zij eene bloedige vervolging moeten verduren. Dit maakte hen naauwgezet, maar gestreng jegens dezulke, die niet in allen deele met hen overeenstemden, over wie het banvonnis werd uitgesproken. In het bannen overtrof bouwens al zijne tijdgenooten, en bragt het daarin zelfs zoo ver, dat hij eene vrouw wilde bannen, omdat zij haren gebannen man niet wilde verlaten.]

Kip, zei Bouwens, en hij klom over een' muur.4

[Men bezigt dit spreekwoord, wanneer men, door zijn' ijver, iemand tot overtuiging brengt, of liever tot onderwerping noodzaakt. Dat de Doopsgezinde leenert bouwens de persoon is, die hier sprekende wordt ingevoerd, zal geene bevestiging behoeven.]

Morgen ook eten, zei Bouwens.5

[Dit spreekwoord komt van douwe bouwens, een' Fries, die met zijn zeggen: Morgen ook eten, te kennen geeft, en dat is mede de beteekenis van dit spreekwoord, dat men heden niet alles op moet maken, maar ook om de toekomst denken.]

Boven.

Boven uit en nergens aan.6

[Wie, uit hoogmoed, boven anderen zich verheft, zal niets goeds tot stand brengen: hij stoot zich het hoofd, en verwerft schade en schande.]

Van boven tot beneden. (Zie beneden.)

Zonder die groote hand van boven zouden alle landen omkomen.

Braaf.

Hij is zoo braaf, als er op twee beenen gaan kan. (Zie beenen.)

Men is nooit slechter, dan wanneer men vrijt, en nooit braver, dan wanneer men gestorven is.7

Van den vrome en brave wordt men meest bedrogen.

Braafheid.

Braafheid vindt overal belooning. (Zie belooning.)

Braam.

Een goed bramenjaar, een goed boekweitjaar. (Zie boekweit.)

Het is beter eene braam dan eene bies. (Zie bies.)

Het is daaruit te winnen als honig uit eene braam.8 (Zie de Bijlage.)

Braband.

Als alle koeijen in Braband sterven, dan heb ik nog geen' hoorn.

Brabandsche lucht, Zeeuwsche renten.9

[In Zeeland is de grond dubbel zoo vruchtbaar als in Braband, maar aan meer dan dubbele wissclvalligheid onderworpen. In Braband gaat men, door de zachtere lucht, dus zekerder, in Zeeland verkrijgt men grootere renten. Zie verder de jager.]

Ik deed dat niet om al de koeijen van Braband (of: Sebaldeburen).10

Ik zou het niet laten, al rieden het mij al de monniken van Braband af.

Neem een Brabandsch schaap, een' Gelderschen os, een Vlaamsch kapoen en eene Friesche koe.11

Niet ééne Brabandsche mijt.12

Brabander.

Alle spellen een' keer gedronken, zei de Brabander.

Daar zit een brief (dief, of: Brabander, ook wel: eene rouwceêl) aan de kaars.13

Dat ik noch vechtende noch smijtende ben, zei de Brabander, wil ik wel bekennen.

Hebde gij het zoo gemeend, zei de Brabander.

Hoe ouder, hoe zotter Brabander; Hoe ouder, hoe botter Hollander.14 (Zie de Bijlage.)

Ik ben het kwijt, zei de Brabander.

Brabbeling.

Laat loopen de brabbeling.15

Brak.

De brak doelt op den haas, De wind behoudt het aas. (Zie aas.)

Het is een goede brak, om het wild op te jagen.16

Hij heeft den reuk zoo wakker als een brak.

Volg het spoor maar van de brakken.

Bram.

Dat is een slag van malle Bram.

Vois, vois, Brammetje! 't is zomerdag, het zal wel droogen.

 

Het is een regte bram.17

Het waait daar eene bramzeilskoelte.

[Men wordt er braaf doorgehaald.]

Hij heeft een' bram in.

Hij voer er met eene bramzeilskoelte heen.

[Men zegt dit, wanneer iemand zich met den meesten spoed ergens heen begeeft.]

Hij voert bram boven bram.18

[Bram boven bram is hoog boven hoog; eigentlijk: vier zeilen boven elkander hijschen, oneigentlijk: een' grooten ophef maken. Van

daar ook, dat een regte bram een groote pronker is. Dedronkaard heefteen' bram in, dat wil zeggen: hij heeft zich groot in 't drinken betoond.]

Brand.

Alles in den brand laten.

Als dat niet goed voor de wandluis is, dan weet ik niet, wat beter is, speelde en zong de muzikant, en zijn huis stond in den brand.

Als er brand is, luidt men de grootste klokken.1

Als uws buurmans huis brandt, is het tijd, dat gij uitziet (of: om brand te roepen).2

Beter een hoer- dan een oliekoeken-huis; want er zal geen brand van komen, maar wel gebluscht worden.

Brandbrieven schrijven.3

Brand laat iets, Maar water niets.4

Daar is brand in den regenbak. (Zie bak.)

Daar is brand in dien schoorsteen, zei de mof, en hij voer voorbij den brandenden berg Etna. (Zie berg.)

Daar is geen vermakelijker brand dan nat hout en bevroren turf, zei Pieter, want het hout zingt, en de turf luistert ernaar.5

Daar zal hij huishuur en brand om niet hebben.

Daar zijn er, die zooveel met spijker-rapen winnen, als zij met den brand verliezen.6

Dat beduidt oorlog of brand.7

Dat gelijkt wel den tweeden brand van Troje, zei Jochem, en hij zag een' bos zwavelstokken branden. (Zie bos.)

Dat gelijkt wel naar den brand van Troje, zei de man, En hij brandde zeven en tachtig vlooijen in eene kastanjepan.8

Dat is uit den brand gehaald (of: gered).9

Dat vuurtje heb ik gestookt, zei de gek, en hij had zijn moeders huis in brand gestoken.10

De brand is erin.11

De brand van dat vuur is naauwelijks uitgebluscht.

De eene gebuur moet des anderen brand voor lief nemen.12

Die brand in zijne woning heeft, brengt elders geen water.13

Die brand is met geen water te blusschen.

Die turf uit het veen haalt, heeft vrij brand.

Door het vuur te veel te stoken, steekt men dikwijls de schouw in brand.

Eene kleine vonk ontsteekt wel eenen grooten brand (een groot vuur, of: eene groote vlam, ook wel: een gansch bosch). (Zie bosch.)

Eenen zwarten waard hebben: logis en brand om niet.14

[Zoo men door den zwarten waard den duivel te verstaan hebbe, zal het spreekwoord op die menschen moeten toegepast worden, die er nog al vrij ruim van leven, zonder dat men weet, waar zij het van daan halen.]

Een oven, te heet gestookt, helpt de heele bakkerij in brand. (Zie bakkerij.)

Eer men den neus geveegd heeft, is men uit den brand.15

Gearmd naar den brand.

Gebluschte brand ontsteekt spoedig weder.16 (Zie de Bijlage.)

Het naaste water dient, als er brand is.17

Hij heeft zich dapper geweerd met een' emmer in den brand.

Hij is goed, om brand te roepen.

Hij is het, die den brand gestookt heeft.

Hij is uit den brand.

Hij kijkt naar de Klundert, of de Willemstad in brand staat.18

[Scheelzienden, op wie dit spreekwoord wordt toegepast, hebben het oog naar eene andere zijde gerigt, dan waar het voorwerp der beschouwing gevonden wordt. Wie tusschen de op anderhalf uur afstands gelegene Noord-Brabandsche steden de Klundert en de Willemstad zich bevindt, en naar de eerste ziet, of de laatste brandt, mag wel onder de scheelzienden geteld worden. Wat de oorsprong van dit spreekwoord is, heb ik niet kunnen opsporen.]

Hij pompt, of er brand is.19

Hij schreeuwt, alsof hij in den brand staat.

Hij staat op de brandwacht.

Hij steekt den brand in het koorn.

[Hij wreekt zich onzinnig, als simson of absalom. Zie Regt. xv: 5 en 2 Sam. xiv: 30.]

Hij steekt zijne brandklok op (ook wel: Hij trekt aan de brandklok, of: Hij luidt de brandklok).20

Hij steekt zijn huis in den brand, om zich aan de kolen te warmen.21

Hij zag er zoo verschrikt uit, of 't stadhuis in brand stond.

Hij zal dien brand wel blusschen.

Hij zeilt den brand eruit.

[Dat is: hij zet het met alle geweld door.]

Hij zit in den brand.22

Hou je gat stil, zei Bartel tegen zijne vrouw, en haar hemd stond in brand. (Zie bartel.)

Moord en brand schreeuwen.

Twee geveinsde branden ontsteken ligt.23

Vuil water bluschtook brand (of: lescht ook dorst).24

Waar is de brand?

Zelden verarmt brand.

Zij leggen hun geld aan in natte waren tegen brand.25

 

Het is zoo helder (of: zindelijk) als een brand.26

[Brand was oudtijds een zwaard. Zie de jagers Taalk. Magazijn, II. bl. 209. Zoo helder als een zwaard, dat geene roestvlekken heeft, maar blinkt en schittert, is het toppunt van zindelijkheid.]

Brander.

Hij kan wel voor een' brander aanleggen.

Hij kreeg een' brander aan boord. (Zie boord.)

Houd af, het is een brander.27

Branderij.

Die een hoofd van boter heeft, moet geen bakker worden (moet bij geen' oven komen, of: moet uit de branderij blijven). (Zie bakker.)

Brandewijn.

Hij heeft eene coleur, of hij in tabak en brandewijn was opgekookt.1

Hij heeft eenen brandewijns (of: jenever-) neus.

Men kan hem den brandewijn (of: jenever) wel uit zijn gezigt tappen. (Zie aangezigt.)

Branding.

Daar het kleinste water is, speurt men de meeste branding.

Het zal met ééne branding in den oven gaan.2

Hij geraakt in de branding (of: wordt in de branding gestort).3

Tusschen klip en branding door, behouden aan wal geraken.4

Brandmerk.

Dat verstaat zich zelf: eene geeseling en een brandmerk.5

Het is aan het wambuis niet te zien, wie een brandmerk draagt.6

Wat fatale duw is dat, zei Joor, en hij kreeg een brandmerk.7

Bras.

Al den bras, de gansche kraam.8

Daar ligt de bras.

Hij heeft al den bras tegen.

Hij heeft er den brui (ook wel: den hooi, den bras, of: den lieven tijd) van.9

Hij slacht Jan de Lapper: die had den bras (of: brui) van zich zelven.10

[Jan barendse, van wege zijn beroep jan de lapper bijgenaamd, heeft zich, in den eersten Engelschen oorlog, door zijne dapperheid, beroemd gemaakt. Als bootsman dienst doende, sneuvelt de kapitein, en wil de manschap zich overgeven. Maar jan loopt met de lont naar 't kruid, en wist den verloren moed te herwinnen. Het eene Britsche schip naast het andere wordt in den grond geboord. Ook in den tweeden Engelschen oorlog diende hij met dezelfde onversaagdheid. Na een' arm verloren te hebben, liet hij zich aan den mast binden, en wakkerde zoo lang den moed zijner manschap aan, totdat een kogel hem het hoofd wegnam. Zijne onverschrokkenheid deed dit spreekwoord ontstaan.]

Hij trekt aan een' verkeerden bras.11

Brasem.

Het is een halfbakken brasem.

Braspenning.

Een beleefd ruiter is nog een' ouden braspenning waard.12

Geef hem een' braspenning.

Hij verdient een' stuiver, en heeft wel voor een' braspenning dorst.13

Ik scheld hem dien heiligen dag voor geene twee braspenningen kwijt.

Ik zeg daar amen toe; de koster een' braspenning. (Zie amen.)

Laat het liggen, tot het braspenningen zweet.14

Brasser.

Brassers zijn vuilmonden.15

Breda.

Breda, Breda! de schimmel is los.

[Waarschijnlijk ziet dit spreekwoord op de inneming van Breda, door middel van een turfschip, in 1590; terrwijl de schimmel het paard zal zijn, door maurits bereden, bij de statige intrede, toen de aanslag gelukt was.]

Geluk, geluk, Breda!

[Dit spreekwoord is ontleend aan een versje, dat met die woorden begon. Men gebruikt het, als iets onverwacht gunstig uitvalt.]

Bredero.

Het is dubbel wel, zei Bredero, en hij had eene pruik op met zeven verdiepingen.

Het kan verkeeren, zei Bredero.16

[gerbrand adriaansz. bredero, geb. in 1585 en overl. in 1618, heeft zich als dichter eenen naam gemaakt. Zijne spreuk was: Het kan verkeeren. Omdat het den mensch nut is, zich steeds te herinneren, dat alles op deze wereld aan verandering onderworpen is, en deze spreuk geheel met het karakter van bredero overeenkwam, is dit tot een spreekwoord geworden. In de verzameling van spreekwoorden, geteekend: Folie, vindt men de bijvoeging, die op zijne ligtzinnigheid ziet: ‘en hy liep uyt de Kerk na 't Hoerhuys.’]

Wie zegt dat meer? Bredero.17

Breed.

Dat is net zoo breed, als het lang is.18

Hij is te breed voor een servet, en te smal voor een tafellaken.

[De aankomende jongeling nl., die den kinderschoenen nog niet ontwassen is, en zich als man wil gedragen.]

Breedte.

Het moet uit de lengte of uit de breedte.

Breekspel.

Wacht je voor breekspels.19

Breeveertien.

Dat gaat over de breeveertien.20

Dat is een huis, uit de breeveertien gebouwd.21

Dat lijkt de breeveertien.

De breeveertien spelen (of: laten waaijen).22

[De breeveertien is eene zandbank in de Noordzee, op de kust van Holland, zich uitstrekkende van Scheveningen tot Noordwijk aan zee. Zij zoude veertien vademen breedte hebben: van daar de naam. Bij overdragt

spreekt men van vlaggen of wimpels van veertien ellen breedte, waaruit de spreekwoorden over dit onderwerp verklaard kunnen worden.]

Bregt.

Bregt is gestorven maagd, Omdat het haar niet is gevraagd.1 (Zie de Bijlage.)

Breidel.

Het is een breidel voor zijne drift.

Hij is weêrspannig, en bijt op zijn' breidel.2

Men vangt het paard bij den breidel, en den man bij zijn woord.3

Brein.

Daar zit brein in.

Een vette kop, een mager brein.

Breister.

Die lang leert, die veel leert, zei de mooije breister, en zij wist uit te cijferen, hoeveel steken er in een paar kousen gaan.4

Ei kijk, die springt zonder pols, zei Saartje de breister, en zij zag eene vloo in haar hemd een' kabriool maken.5

Er is geene goede breister, of ze laat wel eens een' steek vallen.

Breker.

Het is een spelbreker.6

Het is een windbreker (of: windbuil, ook wel: eene broek vol wind).7

Veelsprekers, Windbrekers.

Brem.

Het is zoo zout als brem.

Wat helpt een droog bundeltje brem in eenen heeten oven?8

Bremen.

Hij is zoo wijs als het raadhuis te Bremen (of: het oude raadhuis), dat van wijsheid omver viel (of: boog, drie dagen eer 't viel).9

Bremer.

Ik laat het werk mij niet uit de hand nemen: mijn vader is geen Bremer geweest.10 (Zie de Bijlage.)

[bilderdijk zegt, dat Bremer verbasterd is van bramer, een manchetten-drager, en dat het spreekwoord: Ik ben geen Bremer, zoo als het daar voorkomt, dus zooveel zegt als: ‘ik draag geene lubben over de handen heen hangende, maar kan mijne handen en vingers behoorlijk roeren en gebruiken.’ Zoo is het spreekwoord zeer goed te verstaan. Ik meende het echter, vooral omdat het vorige spreekwoord van hetzelfde volk en in gelijken zin spreekt, op de inwoners van Bremen te moeten toepassen, maar heb, bij het raadplegen hunner geschiedenis, niet kunnen ontdekken, dat zij plomper zijn dan andere menschen. koning spreekt van eene andere verbastering: hij wil breeuwer gelezen hebben. ‘Het werk,’ zegt hij, ‘is het Vlas en de Hennip, dat de Breeuwer of Kalfater, ter behoorlijke dikte, uit de eene hand laat gaan, om hetzelve met de andere, in de naden tusschen de borden of planken der schepen te werken, opdat dezelve niet lek zouden zijn.’ Ook deze verklaring is natuurlijk. Ik moet de zaak onbeslist laten, daar ik tusschen bramer, Bremer en breeuwer geene keuze weet te doen.]

Wel fiat, alle ding is bon, zei de Bremer, en hij zag zijn wijfs poppengoed door de traliën.

Bres.

Dat is achter de bres.

Hij heeft bres geschoten.

Hij heeft de bres voor hem geopend.

Voor iemand in de bres springen (of: Zich voor iemand in de bres stellen).

Brevier.

Hij kent de zaken zoo goed als een pater zijn brevier.

Brief.

Aan de brieven kent men den persoon.

Al naardat de briefjes waard zijn.

Bloedige brieven schrijven.11

Brandbrieven schrijven. (Zie brand.)

Brieven, waar geheimen in staan, moet men maar zelf bezorgen.

Daar hebt gij geene brieven van.12

Daar zit een brief (dief, of: Brabander, ook wel: eene rouwceêl) aan de kaars. (Zie brabander.)

Dat is voor mijn briefje.

De beste credietbrieven zijn klinkende munt.

De brieven werden onderschept.13

De brieven zijn al ten hove.14

De oudste brieven gaan voor.

Een briefje ware goed daarbij.15

Een goed gelaat is de beste geleibrief.

Een rustig bezit van een derde deel van honderd jaren gaat voor alle zegel en brief. (Zie bezitting.)

Een thee- (of: koffij-) briefje gaan bestellen.

Gij hebt daar zegel en brief van.16

Heb je ook pakjes of brieven te bestellen?

[Men voegt dit iemand toe, wanneer hij vele en ongegronde aanmerkingen maakt.]

Het doet hem zooveel leed, of hij eens aan Bartjebuurs brief had geroken. (Zie bartel.)

Het geluk is de wereld nog niet nit, zei de Jood, toen hij iemand acht stuivers en een vrijbriefje uit de loterij t'huis bragt.

Het is een bedelbrief.

Het is een brief na posttijd.17

Het is een brief van aanbeveling. (Zie aanbeveling.)

Het is een duistere brief, om te lezen, zei Van der Kamp.

[Wanneer aan van der kamp, een' Groningsman, in eenige zaak zijn oordeel gevraagd werd, en hij dat niet geven kon, was altijd zijn gewoon zeggen: Het is een duistere brief, om te lezen, wat sedert dáár, bij soortgelijke gelegenheden, tot spreekwoord geworden is.]

Het is een Urias-brief.18

[Een brief, waardoor men verraden wordt. Zie 2 Sam. xi: 14 en 15.]

Het oog op niemands brief (of: boek), noch de hand in iemands kast (of: beurs). (Zie beurs.)

Hij denkt ook: laat den haas maar loopen, ik heb toch den brief in den zak.

Hij draagt zijnen adelbrief in den zak. (Zie adel.)

Hij gaat eenen wisselbrief op eenen verdoemden Jood teekenen.

Hij heeft de oudste brieven.1

Hij heeft een' brief in zijn' zak.

Hij heeft een' vrijbrief gekregen.

Hij heeft het regte briefje gevonden (of: getrokken).2

Hij is regt geschikt, om het overal rond te brieven.3

Hij is zoo digt als een brief.

Hij kijkt, alsof hij zijne brieventasch onder het rijden verloren had.4

Hij ruikt naar den brief.5

Hij schrijft toch mooije brieven.

[Dat is: hij belooft veel, maar volbrengt weinig. Het blijft bij 't mooije schrijven, verder brengt hij 't niet.]

Ik geef u een briefje van mijne hand.

Ik zal het u op een briefje geven.

Kwel mij niet met oude zeebrieven en blinde kaarten.

Meent gij, dat het Fijen-brieven zijn?6

Men mag het hem wel op een briefje schrijven.7

Men zal hem een briefje afgeven opsteenen Roeland.8

[roeland, zou, naar het gevoelen van velen, een neef van karel den grooten zijn, die zich door zijne dappere daden deed kennen. Zijn beeld, in steen gehouwen, en daarom steenen roeland genaamd, zette men op verschillende plaatsen in Duitschland en ook in ons vaderland, en wel daar, waar de steden, waarin, of de markten, waarop zij geplaatst werden, een eigen regt bezaten. Daarom is het waarschijnlijker, dat roeland verbasterd is van Rugeland, afgeleid van rugen, dat in het Hoogduitsch regten beteekent, zonder dat karels neef hieraan eenig deel had. Een' vrijbrief op dien steenen roeland afgeven, zegt zooveel, als iemand regten verschaffen, die van geenerhande waarde zijn, vooreerst omdat die beelden lang hebben uitgediend, en ten andere omdat men daarbij op een beeld en niet op een' persoon trekt.]

Minnebrieven (of: Brieven van gelieven) zijn met boter verzegeld. (Zie boter.)

Op een briefje, zei Blaupot. (Zie blaupot.)

Spot niet met hem: hij heeft vrijbrieven.9 (Zie de Bijlage.)

Vroeger gaf men korte brieven, en had men veel geloof; nu geeft men lange brieven, en heeft men weinig geloof.10

Wij zullen hem een briefje op de mouw moeten spelden.

Wilt gij van brieven zijn gediend, Schrijf door een' bode en niet met vriend. (Zie bode.)

Ziedaar, lees den brief!

Zij doen, als hunne lastbrieven inhouden.11

Zij hebben u wel den brief ontnomen, maar u toch den mond gelaten.

Zij is het briefje kwijt (of: heeft haar briefje verloren).12

[Dit zegt men, wanneer de tijd der bevalling van eene vrouw later komt, dan de rekening was.]

Zijne brieven houden altijd van gebrek.13

Zijne brieven scheuren.14

Brij.

Arme lieden koken dunnen brij.15

De brij is gaar.

De meid is verliefd: zij laat den brij aanbranden.

[Men zegt dit, wanneer de meid kramen moet.]

Den brij op de mat slaan.16

De voorzigtigste mensch kan wel eene luis in den brijpot laten vallen.

Die te huis bij den brijpot blijft zitten, wat zou die weten!17

Elk wat van den brij.

Het is brij (of: stokvisch) zonder boter. (Zie boter.)

Het is elk niet gegeven, boekweiten brij met hooivorken te eten. (Zie boekweit.)

Het is kwaad brij maken van water alleen.18

Hij behoeft wel brij (of: meel) met groote (of: volle) koppen, Die allen klappers (of: zotten) den mond zal stoppen.19

Hij brandt zich aan den heeten brij.

Hij gaat den brijberg op. (Zie berg.)

Hij gaat vast om den brij heen.20 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft den brij in 't lijf.

[De brij is hier de kost, waarmede zich de dronkaard voedt.]

Hij hoort geene klok liever dan de brijklok.21

Hij kijkt, of het brij zal regenen.

Hij loopt als de kat om den heeten brij.22

Hij loopt erom heen, als een vlieg om den heeten brij.23

Hij mag den brij wel eens verzouten.

Hij spreekt, alsof hij den mond vol brij had.24

Hij valt erin, als eene vlieg in den brij.25

Hij wil den brijberg van Luilekkerland dooreten. (Zie berg.)

Kook de eijeren zoo net van pas, als Geertjes moei appelbrij. (Zie appel.)

Practica est multiplex! zei de duivel, en hij at den rijstebrij met hooivorken.

Veel koks bederven (verzuimen, of: verzouten) den brij.26

Brijzel.

Gij zult er geen brijzeltje van hebben.

Bril.

Dat kan men zonder bril wel zien.

Dat zijn brillen voor alle gezigten.1

Dat zou een blinde zonder bril niet kunnen onderscheiden. (Zie blind.)

Die door de vingers kan zien, heeft geen' bril van doen.2

Die zien door brillen, Purgeren met pillen, En leven van medicijn: Het leven wordt hun pijn.3 (Zie de Bijlage.)

Door den bril van een ander zien.

Een afgesneden neus heeft geen' bril van doen.

Eerst een' neus, en dan een' bril.

Elk ziet door zijn' eigen' bril.

Het is geen neus, om een' bril te dragen.4

Hij heeft een' bril van doen: hij ziet eene koe (of: een paard) voor een' windmolen aan.5

Hij heeft zijn' bril niet op.6

Hij zet er den lakenschen bril bij op.

Iemand een' bril op den neus zetten (of: Iemand brillen).7

Ik kan door dien bril niet lezen, zei besje, en de spotters hadden er de glazen uitgenomen. (Zie besje.)

Nu is het meer dan tijd, dat gij brilt.8

Nu zal het erop aankomen, zei Van der Kap; hij zette zijn' bril op, en hij moest het Hofpoortje in.9

Twee Joden weten wel, wat een bril kost.10

Wat baat kaars of bril, Als de uil niet kijken wil?11

Zet nu uw' bril eens op.

Zij zoude u gaarne brillen verkoopen.12

 

Die op groote mans brillen wil gaan, valt erdoor.

Eens op den bril gaan.

Het gelijkt wel een boeren-kakhuis zonder bril. (Zie boer.)

Het is evenveel, op wat bril hij zit, die niet k..... kan.13

Het is te vroeg op een mans kakhuis gegaan, als men nog door den bril valt.14

Hij heeft een' bril.

[De bril, waar de boeren op gaan zitten, is voor des dronkaards gezigt beter geschikt, dan die, waarvan de Joden den prijs kennen.]

Brit.

Brittenkruid Jaagt den donder de deur uit.15

[Naar de bijgeloovige begrippen des volks had een zeker kruid, waarvan de wortels veel op de britten van turven, dat zijn de tur fkluiten, geleken, de kracht, den donder af te leiden, waarom men deze waterplant bij voorkomende gelegenheden aan den wand hing. Zie verder scheltema.]

Broddel.

Daar ligt de broddel.16

Broddelaar.

Goed overleg is het halve werk (of: Is dat niet wel verzonnen), zei de broddelaar, en hij zette den lap naast het gat.17

Broeder.

Adel moet bij adel, en stront bij zijn' broêr wezen. (Zie adel.)

Al de broeders zijn het oneens in den kerkeraad.

Alle harten zijn gezusters, alle beurzen geen gebroêrs. (Zie beurs.)

Alle monden zijn gebroeders, uitgenomen des wolfs mond.18

Al waart ge mijn broeder.

Ben ik mijns broeders hoeder?19

[Dit spreekwoord is genomen uit Gen. iv: 9.]

Beter van een' man bekeven, Dan bij een' broeder wel te leven.20

[De gedachten van een trouwlustig meisje, dat daarmede een' welmeenenden raad, om haren minnaar te laten loopen, afwijst.]

Broeder, geef mij de hand.21

Broeders gekijf Komt om (of: Gaataan) ziel en lijf.22

Dat is de eigen hond, zei Kaan, En hij zag een' uil voor zijn' broêr aan.23

Dat is de regte (of: beste) broeder niet.24

Dat is een eerlijk werk, zei broêr Kornelis, en hij joeg de varkens door het koren van de Geuzen.25

De mond en de aars zijn gebroeders. (Zie aars.)

De nijdige is gestorven, maar heeft veel broeders achtergelaten.26

Der broederen toorn rijst al te hoog.27

Die de broêrtjes dragen, blijven gemeenlijk achter.28

Drie broeders, drie kasteelen.29

Duiten en eene goede conscientie zijn broêrtjes en zusjes.

Een ongeluk heeft ligt een broêrtje of een zusje.

Hadde hij en zou hij zijn gebroeders.30

Het gelag was den broeders geschonken.

Het is den broeder van noode.31

[Volgens tuinman en v. duyse zou dit spreekwoord uit Matth. xxi: 3 genomen zijn, waartoe ik echter te weinig overeenstemming in spreekwoord en tekst opmerk; terwijl het misbruik al zeer grof zou wezen, daar het spreekwoord eenvoudig beteekent, dat iemand aan de zaak, voor welke men het spreekwoord, en dat nog wel schimpender wijze, op hem toepast, groote behoefte heeft.]

Het is een broeder van de natte gemeente.1

Het is één broêr proeven.2

Het is een broêrtje met een zusje (of: Het is er een broêrtje van).3

Het is een granenbroêr (of: -pikker).

Het is een jabroêr (of: amenzegger). (Zie amen.)

Het is een likkebroêr.4 (Zie de Bijlage.)

Het is een lustige broeder.

Het penningsken wil een broêrtje hebben.5

Hij heeft er een' broêr aan dood (of: verloren).

Hij heeft zijn' broêr gesproken.

[Zijn broêr is zoowel van de natte gemeente als hij.]

Hij heet broêr Joost.6

Ik wenschte, dat ik al zijne broêrtjes had.

Ik wil hem niet langer voor mijn' broeder houden.7

In den nood is een getrouw gebuur beter dan een broeder, die verre is.

[Dit spreekwoord is ontleend uit Spreuk. xxvii: 10.]

Ledigheid is hongers moeder, En van dieverij een broeder.8

Men vindt veel broeders, maar luttel beurzengezusters. (Zie beurs.)

Mijn broêr heeft vele bezittingen, zei de Jood, en hij kraauwde zich. (Zie bezitting.)

Mijne moeder heeft zoowel van mij in de kraam gelegen als van mijn' broeder.9

Noachs gildekamer is afgeschaft, maar de gildebroeders leven nog.10

Nu leven wij als broeders, zei dejongen tegen zijn' vaâr, en zij zaten in eene kroeg.11

Ongelijke schotels (of: deelen) maken schele oogen (of: broeders).12

Twee broêrs vrouwen kijven veel.13

Wacht u voor valsche broeders.

Zij houden broêrs deeling.14

Zij staan malkander bij als broeders.15

Zoo gelijk, alsof het twee broeders waren.16

Broederschap.

Hij heeft een' neus van de broederschap.17

Hij is ook van de broederschap.

Broei.

Het is nog in den broei.

Hij zit in den broei.

Broek.

Al met der tijd komt Harmen in 't wambuis en Griet in de broek (of: de rokken).18

Als er eene broek is, betaalt er geen doek.

[Door broeken worden mannen, door doeken vrouwen verstaan.]

Als moeders hemd de dochter past, wil ze er ook eene broek over.19

Baard, broek en beurs: dat zijn drie B's des mans, die de vrouw moet mijden. (Zie b.)

Daar doeken zijn, ontruimen broeken.

[Men geeft de eer aan de dames.]

Daar heeft de duivel zijne broek van bedreten.

Daar is de broek en bouwen. (Zie bouwen.)

Dat is er een met een broekje aan.

[Zoo spreekt men van de leugen, die is aangekleed, om haar schijn van waarheid te geven.]

Dat is ook eerst naar den naam vragen, en dan: uwe broek brandt.

[Eene vonk uit de pijp was op de broek gevallen, zonder dat de eigenaar derzelve zulks bemerkte. Die nevens hem zat, hem niet kennende, vroeg zeer bedaard naar zijnen naam, ten einde in de gelegenheid te zijn, hem op het gemelde ongeval opmerkzaam te maken. Men bezigt dit spreekwoord, wanneer door groote omslagtigheid de gedane diensten eer na- dan voordeelig zijn.]

De broeken moeten dansen, zoo als het de keurs belieft.

[Zoo als door den bouwen en den doek wordt de vrouw ook door de keurs aangewezen. Het spreekwoord ziet op de vrouw, die zich boven den man stelt.]

De broek lappen, en het garen toegeven.20

De pijen broek vindt zelden een kussen voor haren aars, - de fluweelen vindt het overal geschud en gereed. (Zie aars.)

De wijn is onbeschaamd: hij gaat zonder broek of hemd.

Die eene gescheurde broek heeft, moet stil blijven zitten.

Die het ambacht verstaat, krijgt het werk, zei Jan de snijder, en hij kreeg in de paaschweken een paar kousen te verzolen (of: eene oude broek te lappen). (Zie ambacht.)

Die maar ééne broek heeft, wascht ze dikwijls.21

Drie mengelen broek en een pintje billen. (Zie bil.)

Eene hertslederen broek doorzitten.

Eene verstandige vrouw weet wel, dat de man de broek aan moet houden.

Een jongen strijkt zijne broek maar weêr op.

[Wanneer er eene oneerbare gemeenschap heeft plaats gehad, en er sprake is van de gevolgen daarvan voor het meisje.]

Eer een boer zijne broek opbindt. (Zie boer.)

Ergens eene kwade broek van aanhebben.

Groote aarzen hebben wijde broeken noodig. (Zie aars.)

Half broek, half wambuis.

Het is een edelman, als zijne broek een peperzak.22

Het is een windbreker (of: windbuil, ook wel: eene broek vol wind). (Zie breker.)

Het is gepermitteerd, zei Gijs, en hij sch... in zijne broek.23

Het is wel aan de kous (of: de broek) te zien, waar het been gebroken is. (Zie beenen.)

Het was beter, dat gij in uwe broek gep... had.1

Het wijf heeft de broek aan (of: draagt de broek).2

Hier vechten zeven wijven om ééne mans broek.

Hij bedr.. zijne broek, eer 't aan den knoop gaat.3

Hij heeft eene fulpen broek verdiend.

[Fulp is fluweel, en de zachtheid der stof wordt op den bezitter overgebragt. Men bezigt het spreekwoord voor een' vleijer. Vroeger plagt men iemand, die een huwelijk bemiddeld had, werkelijk eene fulpen broek te vereeren.]

Hij heeft geene broek aan den aars. (Zie aars.)

Hij heeft hem achter de broek gezeten (of: gereden).

Hij heeft pek aan zijne broek (of: zijn gat).4

Hij is een dubbele kater: hij k... door zijn hemd in zijne broek.5

Hij is er ellendig aan, die om zijn wijf eene korte broek moet dragen.

Hij kijkt onder en boven uit zijne broek.6

Hij klaagt van armoede, en heeft nog broekgespen. (Zie armoede.)

Hij komt hem na aan de broek.

Hij komt met de kous (of: broek) op het hoofd t' huis.7 (Zie de Bijlage.)

Hij krijgt het voor zijne broek (ook wel: voor zijn gat).

Hij loopt weg met de broek op de hielen.

Hij moet de broek verlaten, en met de keurs verwisselen.

Hij praat alles voor zijne broek weg.

Hij scheurt er zijne broek aan.8

Hij strijkt ze allen de broek af.

Hij zal hem wel op 't leêr (of: achter de broek) zitten.

Hun doekje Staat niet naar hun broekje.

Iemand bij de broek (of: den aars) ophalen. (Zie aars.)

Iemand de broek opbinden (of: opveteren).

Ik zal er hem eene broek van aanmeten.

Is het anders niet dan een meisje, zoo behoeft het geen broekje.9

Kleine aarzen behoeven geene groote broeken. (Zie aars.)

Komt de nieuwe broek aan het oude wambuis, dan scheuren de vetergaten uit.10

[Wanneer een oud man eene jonge vrouw trouwt, dan ligt hij spoedig in het graf.]

Men kan er eene broek van aankrijgen.

Men maakt geene hertslederen broek van de huid van een wild varken.11

Men vangt geen snoeken Met drooge broeken.12

Men zal hem van datzelfde laken een pak (of: een' rok en eene broek) maken.13 (Zie de Bijlage.)

Men ziet aan het been wel, waar de kous een gat heeft (of: de broek gescheurd is). (Zie beenen.)

Om dat lapje geen dief, zei meester Eéndarm, en hij haalde eene broek door het oog van de schaar.

Pogchen en broek-bevuilen is geene kunst.14

Slecht en regt, als Sint Pieters voorbroek, die maar ééne plooi had.15

Snert, houd je broek vast.

Tusschen doeken en vreemde broeken dient wel een scherm te zijn.

Van angst zou hij zich de broek besch..... (Zie angst.)

Vroeg geleerd, vroeg vergeten, Vroeg gebroekt, vroeg bedreten.16

Wat gebrui is dat, zei Joost Bloemkool, en daar sprong een kikvorsch uit zijne broek.17

Zij is gebroekt.

Zij wil de broek aantrekken, of ze haar past of niet.

Brok.

Als de hond met den staart kwispelt, wil hij een brokje hebben.18

Daar is wat kaauwen aan zulk een brokje.

Dat is een vette brok in zijn nest gesleept.19

De brokken worden hem als een' hond toegeworpen.

De brokken zullen hem in de maag niet schimmelen.20

Die veel kluift, verliest groote brokken.21

Een schandelijke brok is haast gegeten.22

Gaap Jochem, het is een groote brok.

Gestolen brokken smaken wel; maar voeden kwalijk.23

Het hudje met het mudje; het mandje met de brokken.24

[Dat wil zeggen: daar is alles en alles: rijp en groen, het groote met het kleine, oud en jong, de bewaarplaats en hare voorwerpen. Hudje is mogelijk eene verbastering van hoedje, en dan is budje met mudje niets anders dan de groote en de kleine maat, en dus alles. Om er mannen en vrouwen door te verstaan, omdat die meermalen naar hunne hoofddeksels genoemd worden, is minder aannemelijk; want dan zou men voor hudje niet alleen hoedje, maar ook voor mudje mutsje moeten aannemen. Het mandje met de brokken dient slechts, om te versterken, wat men door het hudje met het mudje wilde uitdrukken.]

Het is den eenen hond leed, dat de andere in de keuken loopt (of: een' brok krijgt).25

Het is een harde brok, daar men aan worgt.26

Het is een lief brokje!

Het is een onbehouwen brok.

Hij heeft een' moeijelijken brok te slikken.

Hij kijkt hem de brokken uit den mond.

Hij krijgt ook een' brok.1

Hij stikt in (of: aan) de brokken.2

Hij telt de brokken in den mond.

Hij zal aan den brok verlekkeren.3

Iemand een' brok in den mond werpen.4

Iemand met de stukken en brokken betalen (of: overtuigen).5

Is de brok groot: zet er uwen mond naar.6

Men moet niet wijder gapen, dan de brok groot is.7

Men moet zulke groote brokken niet inzwelgen, dat men eraan wurgt.8

Onbeschaamde brokken geven klein voedsel.9

Ongegunde brokken worden 't meest gegeten.10

Voor iemand de brokken uit den mond sparen.

Wanneer men den brok in den buik heeft, dan is het geen tijd van blazen.11

Zoete brokken hebben gooren nasmaak.12

Bron.

Dat is de onreine bron, daar de gloeijende lava uitstroomt.

Dat is ook water in de bron dragen.

De bron is opgedroogd.

Eene onreine bron kan geen rein water opgeven.13

Hij heeft het uit eene goede (of: zuivere) bron.

In de regtvaardigheid ligt de bron der deugden.14

Brood.

Alle ding laat zich zeggen, en kaas en brood laten zich eten.15

Al moest ik ook morgen brood eten en water drinken.

Al om den soberen kost, zei Jan Memme, En hij liet zijn' hond naar eene korst brood zwemmen.16

Als de boter duur wordt, leert men zijn broodje droog eten. (Zie boter.)

Als de gekken geen brood aten, het koren zou goedkoop zijn.17

Als het brood gegeten is, dienen de gasten te scheiden.18

Als ik dood ben, zoo kook mij een potje met bier en brood. (Zie bier.)

Als men alle dagen brood eet, wil men ook wel eens wat anders hebben.

Als men zijn brood heeft, moet men niet denken: de raven sch.... mij de boter wel. (Zie boter.)

Altijd brood te eten, verdriet ook.19

Altijd een gebak (of: brood) ten achteren zijn.20

Beter een drooge bete broods met rust dan schatten. (Zie beet.)

Beter een half brood dan geen.21

Beter een stuk brood in den zak dan eene veêr op den hoed.

Bier tappen (of: Jenever schenken) is de laatste nering voor den broodzak. (Zie bier.)

Bij den broode valt veel te lijden.22

Bij gebrek van brood eet men korstjes van pasteijen (of: Korstjes van pasteijen is goed brood).23

[Korstjes van pasteijen is pruikenbrood. Het spreekwoord zegt dus zooveel als: in nood behelpt men zich wel met hetgeen men anders niet zou willen aanzien, en niet, gelijk men wel heeft gemeend: als men gebrek heeft, gebruikt men wel iets van betere hoedanigheid.]

Bij gebrek van brood Is de schaamte dood.24

Bij soldatenbrood Zit altijd de dood.

Boonen is brood. (Zie boon.)

Brood bij de ligt, Kaas bij de wigt.25

[Dat wil zeggen: bij het noodzakelijke voedsel geeft men rijkelijk, bij het minder noodzakelijke betracht men de zuinigheid. Zie dus niet, hoe dik men 't brood snijdt; doe dit wel bij de kaas. ‘Ligten,’ zegt wassenbergh, ‘betekend hier iets opligten, om te voelen, hoe zwaar het omtrent weege.’]

Brood Is der hazen dood.26

[Niet het brood, dat de hazen eten, maar dat men den hazewinden geeft, en waardoor deze de kracht verkrijgen, om de hazen te vervolgen.]

Brood van allen akker Maakt den kreuple wakker. (Zie akker.)

Daar baat geen verstand, als de boter aan het brood niet kleven wil. (Zie boter.)

Daar de meijers tappen wijn, De burgemeesters koornkoopers zijn, En de schepens bakken brood, Daar is de gemeente in grooten nood.27

Daar geen brood is, is het kwaad hoven.28

Daar is geen droog brood aan te verdienen.

Daar is niet zooveel kaas als brood.

Dat is misselijke kost, zei de mof, en hij at spoeling voor bier en brood. (Zie bier.)

Dat is voorgegeten brood.29

Dat snijdt brood.

De appetijt en hongersnood Vonden nooit kwaad brood. (Zie appetijt.)

De broodkast hangt er hoog.

[Er is daar niet veel te halen.]

De broodkruimels steken hem.30

De hoop is het brood der ellendigen.

De kunst gaat om brood, En wij gaan naar den dood.31 (Zie de Bijlage.)

De maan is een brooddief der ligtekooijen.32

De muizen liggen er voor (of: in) de broodkast dood.33

Den mannen geeft men huisvrouwen, den kinderen geeft men brood.1

De nood Vindt brood.2

Den wijn kent men aan den smaak, het brood aan de kleur.3

De raven zullen hem geen brood brengen.

[Het zal hem niet gaan als elia. Zie 1 Kon. xvii: 6.]

Des eenen dood Is des anderen brood.4

De vromen kunnen geen gebrek lijden, al zouden de steenen brooden worden, zei Kors Jansz; hij verkocht zijn' baars, en verzoop het geld. (Zie baars.)

Die altijd met den laatsten oven bakken, het is zelden, dat zij goed brood t'huis krijgen.

Die brood en wijn heeft, gaat vrij te bed. (Zie bed.)

Die brood heeft, dien geeft men brood.5

Die brood heeft, sterft niet van honger.6

Die geld genoeg heeft, wat vraagt die ernaar, of 't brood opslaat.7

Die geld heeft, zei de boer, kan wittebrood koopen. (Zie boer.)

Die goede tijdingen brengt, verdient bodenbrood. (Zie bode.)

Die nog kiekens zijn van de witte hen, zullen meer stront dan brood pikken.

Die zijn brood (of: zijne pasteijen) in den oven heeft, geef dien van uwen koek.8

Die zijn wittebrood vóór eet, moet zijn roggebrood na eten.9

Door het kwalijk in den oven schieten, wordt het brood scheef.10

Duivelsbrood groeit in éénen nacht.11

Een broodje daags gespaard, maakt een' goeden zak tarwe 's jaars.

Een drooge bete broods onder zijne betrekkingen smaakt beter dan eene wel gesmeerde boterham op vreemden bodem. (Zie beet.)

Eene goede ziel weet van alle steenen brood te maken.

Een kippende haan Kan nog bestaan; Maar een' liggenden hond Waait geen brood in den mond.12

Een lokbroodje geven.13

Een schalk eet zijn brood.14

Eigen brood boven al.

Eigen brood kost weinig.

Elk speurt, aan welke zijde zijn brood best geboterd zal worden. (Zie boter.)

Er is geen lekkerder brood, dan hetgeen men met de armen deelt. (Zie arme.)

Er is geen waard zoo arm, of hij kan een' gast eenen maaltijd broods borgen.15

Ga naar Geelbroek, en eet droog brood.

[Geelbroek is eene uitgestrektheid wild, laag gelegen kreupelhout in de provincie Drenthe, tusschen Assen, Beilen en Rolde. Deze min aangename gesteldheid heeft, met het geel in den naam, van Geelbroek een verwenschingsoord gemaakt.]

Ga voor eene andere deur: daar geeft men twee brooden.16

Gebedeld brood is goed voor lazarij.17

Geef God geen beschimmeld brood.18

Geen goud zoo rood, Of 't moet om brood (ook wel: Of 't is voor nood).19

Gegeten brood zal men gedenken (of: gedachtig zijn).20

Gekt gij met de boter? een ander eet ze op het brood. (Zie boter.)

Gerezen (of: Geoogd) brood en blinde kaas.21

Gij behoeft er immers geen brood voor te koopen!22

God schept geen' mond, of Hij schept er ook brood voor.23

Groen hout, heet brood en nieuwe wijn: Dat kan voor 't huis niet dienstig zijn.24 (Zie de Bijlage.)

Heb je nog brood op de plank?

Hebt gij water, hebt gij brood, Klaag dan niet van hongersnood.25

Heet brood, eer het in den oven is.26

Het beste brood legt men op het venster.27

Het brood eener minne is zoeter dan de koek eener moeder.28

Het brood is er al weêr in den oven geschoten.

Het brood is gegeten, en het gezelschap gescheiden.29

Het brood Is goed voor den dood.30

Het eene kind geeft men brood, het andere laat men gaan.31

Het eet geen brood.

Het heeft geene zwarigheid, zei de bakker, en hij had zijn brood te ligt gebakken. (Zie bakker.)

Het is eene arme bruiloft, daar brood gebrek is.32

Het is een Schiedammertje droog-brood.

[Dat wil zeggen: soberheid zit daar vóór. Het spreekwoord is aan de eenvoudige zeden der Oud-Schiedammers ontleend, en heeft met den jenever, wat men wel eens heeft gemeend, niets te maken.]

Het is een wittebroods kindje.33

Het is een zuur stukje brood.

Het is geene broodwinning, maar eene geldwinning.

Het is gesneden brood (of: kaas).34

Het is kwaad brood, daar men zich aan wurgt.

Het is net zoo goed, of je bij den bakker om een broodje komt. (Zie bakker.)

Het manteltje roept nog eens om brood.

[Wanneer men zich boven zijnen stand kleedt, dan zegt de armoede, dat men het manteltje voor brood moet verruilen.]

Het spel is hun dagelijksch brood.

Het zijn broodelooze kunsten.1

Het zijn broodratten.

Het zijn hanen- (ook wel: kromme) eijeren (of: eijeren, die de boeren van roggebrood leggen). (Zie boer.)

Hij bakt kleine (of: zoete) broodjes.2

Hij breekt zijn hoofd over eene broodelooze kunst.3

Hij doet het om den broode.4

[Dit spreekwoord is genomen uit Joh. vi:26.]

Hij eet brood, en hij grijnt.5

Hij eet genadebrood.

Hij eet zijn eigen brood.

Hij eet zijn wittebrood vóór.6

Hij geeft het hem op zijn brood.7

Hij haalt hem het brood voor den neus weg.

Hij heeft anderer lieden brood gegeten.

Hij heeft eene roggebroods stem.8

Hij heeft geen' bogchel: hij draagt zijne broodkar maar op den rug. (Zie bogchel.)

Hij heeft geen brood voor sabbat.

[Hij heeft niet zooveel, dat hij op sabbat, wanneer hij niet werkt, ook den kost zou hebben.]

Hij heeft het brood in de eene- en den stok (of: steen) in de andere hand.9

Hij heeft het schapenvleesch wel lief, die zijn brood met de wol spreidt.

Hij heeft in zijne dagen al veel zuur brood gegeten.10

Hij heeft niet dat lieve brood te eten.11

Hij heeft van de gerstenbrooden niet gegeten.12

[In tegenstelling van hetgeen wij vinden: Joh. vi:9-13.]

Hij heeft wel lust tot soppen, die zijn brood in de goot (ook wel: in den mosterd) doopt.13

Hij helpt het brood uit de schimmel houden (of: eten).14

Hij is een profeet, Die brood eet.15

[Dat is: het is een alledaagsch mensch, die brood eet, gelijk elk een. Mogelijk is het spreekwoord ontleend uit Amos vii: 12.]

Hij is gekomen gelijk het duivelsbrood.16

Hij is mild met zijn brood, maar bakken doet hij zelden.17

Hij is niet, daar men goed brood verkoopt.18

Hij is niet waard, dat hij brood eet.19

Hij is te mager, om tot boter en brood te eten. (Zie boter.)

Hij is zoo goed als wijn en brood.20

[Dat dit spreekwoord ontleend zoude zijn van den van verraad beschuldigden en in 1673 ter dood gebragten pain et vin, is niet waarschijnlijk, daar het spreekwoord dan den eigennaam zou behouden hebben. De tegengestelde beteekenis, die het spreekwoord dan verkrijgt, pleit daarvoor evenmin. Hij is zoo goed als wijn en brood, wil zeggen: hij is zoo goed als men 't zich kan denken.]

Hij kan geen brood zeggen.

[Dat is: hij heeft zoo geheel zijne bewustheid verloren, dat hij het meest gewone voedsel, en waaraan hij behoefte heeft, zelfs niet benoemen kan.]

Hij kan het spek wel op het brood houden.

Hij kan meer dan brood eten.

Hij kan wel een woord leggen, daar men een stukje brood legt.21

Hij krijgt het op zijn brood.

Hij loopt weg als een hond voor den broodkorf.22

Hij maakt hem uit (of: Hij ziet er uit), zoodat de honden er geen brood van zouden eten (of: lusten).23 (Zie de Bijlage.)

Hij maakt van een kruimeltje een geheel brood.

Hij mag wel gaarne gesneden brood eten.24

Hij moet wel gaarne schapenvleesch eten, die zijn brood in de poke dopt

[Dit spreekwoord heeft dezelfde beteekenis als het mede tot dit onderwerp behoorende: Hij heeft wel lust tot soppen, die zijn brood in de goot (ook wel: in den mosterd) doopt. Poke is droesem in het ingewand van vee.]

Hij overdenkt veel, die geen brood heeft.25

Hij slacht den bakker, die het brood in den oven steekt, en er zelf buiten blijft. (Zie bakker.)

Hij slacht des kosters koe, en daarom heeft hij twee wittebrooden meer dan een ander.

Hij smeert zijn achterste met boter, en eet zijn brood droog. (Zie achterste.)

Hij spot met de boter, en zal zijn brood nog droog moeten eten. (Zie boter.)

Hij steekt brood in een' kouden oven.26

Hij steekt een overspelig broodje in zijns buurmans huwelijks-oventje.

Hij stinkt naar conserf van roggebrood, zeven vademen in den wind.27

Hij stoot (of: neemt) hem het brood uit den mond.

Hij weet naauwelijks van het eene brood tot het andere te geraken.28

Hij wil beter dan wittebrood.29

Hij wil wel, dat men daar naast groote brooden uitdeelt.30

Hij zal zich zijne kaas en zijn brood niet laten onthalen.1

[De binnenlandsche oorlog, die ten jare 1490, toen de Hoeksche en Kabeljaauwsche twisten nog niet ten einde waren, uitbrak, en bekend is onder den naam van kaas- en broodspel, heeft aanleiding tot dit spreekwoord gegeven. Men geeft door hetzelve te kennen, dat men zich in geenen deele van zijn regt zal laten berooven.]

Hij zet zijn laatste brood bij.2

Hij ziet er uit als een afgelijkt stroopbroodje.3

Hij zoekt er nog een broodje uit te halen.

Hij zoekt het brood in een hondenkot.4

Hij zou zeggen, dat brood geene kruim heeft.5

Hij zucht, of het brood op is.

Houd uw brood, u komen eijeren.6

Iemand op stokkebrood onthalen.

Ik geloof geene heiligen, of zij moeten brood eten.7

Ik moet zien, dat men mij de kaas niet van het brood afhale.

Ik zal zoo lang koeken eten, totdat het brood gaar wordt.8

In nood Is alle ding brood.9

Is hij dood, zoo eet hij geen brood meer.10

Is iemand dood, Gebakken is zijn brood.11

Juist zooveel kaas als brood.

Klagers lijden zelden nood; Pogchers hebben schaars het brood.12

Kruimeltjes is ook brood.13

Lang vasten (of: Honger lijden) is geen brood sparen.14

Leer geene broodelooze kunsten aan uwe kinderen.15

Liever droog brood gegeten, dan kaas gebedeld.16

Mannetje! eet uw broodje droog: de boter geldt twee blanken. (Zie blank.)

Men bakt hier zoo goed brood als in Frankrijk.

Men bakt overal goed brood (of: bij een ander zulk goed brood als hier).17

Men behoeft den hond geen brood te geven, zoo lang hij met den staart kwispelt.18

Men eet zoo lang wit brood, tot men bruin begeert.19

Men geeft het hondje niet zooveel brood, als zijn staartje wel eischen zou.20

Men kan geen brood bakken zonder meel.21

Men sluit (of: spaart) geen brood voor vrienden.22

Men zal met heeren omgaan, zoodat zij ook bij den broode blijven.23

Men zorgt voor een heel brood, en heeft genoeg aan eene snede.24

Met drie dingen is men in huis verlegen: Met rook, een kwaad wijf en met regen; Maar 't vierde is nog het grootste kruis: Veel kinders en geen brood in huis.25 (Zie de Bijlage.)

Met kaas en brood is het goed te lijden.26

Mogt hij drek eten, hij kocht geen brood.27

Neem brood van een' dag, meel van eene week (of: maand) en wijn van een jaar.28 (Zie de Bijlage.)

Nimmer komt de dag van morgen, of hij brengt ook zijn brood mede.29

Nog eerder zoude ik zout en brood eten.30

Nood Zoekt brood.31

Om een stuk brood zou men hem door een vuur jagen.32

Ongegund brood wordt het meest gegeten.33

Op water en brood gezet worden.34

Oud geld, oud hooi en oud brood komt iemand wel te pas.35

Pannekoeken besparen brood en vleesch.36

Protesteren en brood bedelen is elk even na (of: staat elk vrij).37

Schoon voorgedaan is half verkocht, zei de bakker, en hij stelde geschilderd brood op 't venster. (Zie bakker.)

Snij brood en lees: terwijl de visch kookt, smelt de boter. (Zie boter.)

Spotters eten ook brood.38

Stof zal der slangen brood zijn.39

[De aanleiding tot dit spreekwoord vindt men in Gen. iii: 14, terwijl het genomen is uit Jez. lxv: 25.]

Trouw heeft brood, Als ontrouw ligt in grooten nood.40

Twee zuivels op één brood: Dat geeft hongersnood.

[Dat wil zeggen: wees niet overdadig, of gij zult later gebrek lijden. Eenvoudige menschen meenen, dat kaas en boter te gelijk op het brood overdaad is.]

Vaart men over eene sloot, Men laat er een brood; Vaart men over een veer, Men laat er nog meer.41

[Zoo men buiten's huis zijn genoegen zoekt, komt het op kosten, en hoe verder men gaat, hoe grooter de vertering wordt, in vergelijking

van hetgeen men t' huis voor hetzelfde genoegen besteedt.]

Veranderd brood en oude wijn Is voor gezonden medicijn.1

Vleesch in de vasten of droog brood.

Vreemd brood smaakt wel.

Walg niet van het hemelsche brood.2

[Dit spreekwoord is ontleend uit Num. xxi: 5.]

Wat zuipenbrood niet al voedt!

[Men zegt dit met verachting van het voedsel van geringe menschen (karnemelk), wanneer deze zich wat veel laten voorstaan.]

Wees van zout en brood voorzien, eer gij uwe eijeren in stukken slaat.3

Wel broodvrienden, maar geene noodvrienden.4

Wie in der haast den oven stookt, bakt gehorende brooden.5

Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt (of: wiens wil men eert).6

Ziekte spaart brood, maar geen geld.

Zij is van het ligte brood.

Zij kallen van den broode.7

Zijn brood is hem reeds gebakken.

[Dat wil zeggen: hij is dood.]

Zijn eigen brood slaat hem op het hoofd.8

Zij zijn nog in de wittebroods dagen.9

Zij zorgen er wel voor, dat ze hun brood niet te droog eten.

Zij zullen niet ligt drie brooden voor een' koppel laten passeren.

Zoekt gij beter brood dan van tarwe?10

Zuur brood, zalig brood.11

Brooddronken.

Hij is zoo dartel en brooddronken, dat hij kerkmaar en straatmaar is.12

[Hij is zoo dronken, dat hij zelfs zijn brood vergooit, en daardoor tot een voorwerp der babbelzucht aan de kerk en op de straat wordt.]

Brouwer.

Brouwers bidden om goeden-, bakkers om duren tijd. (Zie bakker.)

Daar de bakker zit, kan de brouwer niet liggen. (Zie bakker.)

Daar de brouwer binnen is, moet geen bakker komen. (Zie bakker.)

Wat molenaars kallen en brouwers kunnen, is al gelijk.13

Wijnkoopers zijn brouwers.14

Zij houden het met den brouwer en den bakker. (Zie bakker)

Brouwerij.

Er gaat veel om in de brouwerij van de wereld.15

Het is levendig in de brouwerij.

[Er is groote drukte, maar het heeft niet veel te beduiden. Dit spreekwoord is genomen uit het potsige leven van jan steen, die, op aansporing van zijne vrouw, om de brouwerij levendig te houden, de vogels haar om de ooren deed vliegen.]

Hij is er gezien: in de bakkerij zoowel als in de brouwerij. (Zie bakkerij.)

Zij mogen niet in de brouwerij, veel minder in de bakkerij. (Zie bakkerij.)

Brouwsel.

Alle baksels en brouwsels vallen niet even goed uit. (Zie baksel.)

Dat is zooveel als eene boon in den brouwketel. (Zie boon.)

Wat kan de liefde niet al doen, zei de boer, en hij stak zijne vrouw in een' brouwketel, opdat zij van geene dokters-handen sterven zou. (Zie boer.)

Brouwster.

Dat gaat wel, zei de brouwster in den vos, en zij kneep hare knietjes toe.16

Brug.

Al de paarden willen niet te gelijk over de brug.17

Als één schaap over den dam (de brug, of: den post) is, volgen er meer.18

Als het karretje maar over het glazen bruggetje kon komen.

[Dit karretje moet het goud aanrijden, dat men wachtende is; maar het glazen bruggetje, waarover de aanvoer alleen geschieden kan, houdt dit nog altijd tegen. Men bezigt dit spreekwoord, wanneer er geen geld voorhanden is, en men steeds van koopen hoort spreken.]

Bij tijds aan de markt (of: brug), zoo dringt men u daar niet van daan.19

Dat heeft de brug gelegd.20

Dat is eene brug gelegd voor allerlei ondeugd.

De brug is opgehaald.21

De kerk is de brug naar den hemel.

De koestal is beter dan de koebrug.22

De koe wil niet over de brug.23

Eenen vlugtenden vijand moet men eene gouden brug bouwen.24

Een kanonik in de brug.25

Een vriend achter den rug Is eene vaste brug.26

Goede trouw is de brug van de ezels.27

Het geld rolt wonderlijk, zei losse Dirk; hij verloor een dubbeltje op de draaibrug, en vond het in de groote kerk wederom.28

Het is eene ezelsbrug.29

Hij heeft de brug gelegd, en een ander loopt erover.30

Hij heeft de bruggen te regt.

Hij is de brug over.

Hij is er over eene gouden brug ingekomen.

Hij juicht, eer hij over de brug is.

Hij legt de brug voor een ander.

Is de brug weg, zoo ga erover.1

[Men hebbe hier niet te verstaan, dat men de brug zal overgaan, nadat die weg is, is verdwenen; maar nadat die een weg, eene begaanbare plaats, is geworden.]

Kom eens over de brug.

[Een ander spreekwoord, in beteekenis aan dit gelijk, zegt: Kom over met je borgen, dat is: toon nu eens, instaat te zijn, om te betalen; kom eens over de brug, en voldoe uwe schuld.]

Roep geen hei, voor gij over de brug (of: op den berg) zijt (ook wel: voor gij zijt overgevaren). (Zie berg.)

Zij heulen op alle bruggen.

Brugge.

Beklaag u aan het gekkenhuis van Brugge.2

Gent en Brugge zijn op éénen dag niet gebouwd.3

[Dit spreekwoord is op gelijke wijze te verstaan als het vroeger verklaarde: Keulen en Aken niet te gelijk (of: zijn niet op éénen dag gebouwd).]

Het spel van Brugge: al lagehende bijster.4

[Door eene begeerlijke zaak, die ons als schoon voorkomt, zich nadeel berokkenen, - ziende dit spreekwoord, volgens tuinman, op een oud kamerspel der rederijkers van Brugge.]

Het wapen van Brugge: een ezel in een' leuningstoel.

Ik spreek van Brugge, en gij antwoordt mij van Gent.5

Brugman.

Al kondet gij kallen als Brugman.6

[De welbespraakte monnik jan brugman, zich in 1462 te Amsterdam gevestigd hebbende, kreeg daar zooveel toeloop, dat men zijn' persoon als model van overreding stelde.]

Brugman zocht zielen, en ik zoek geld.7

Brui.

Hij heeft er den brui (ook wel: den hooi, den bras, of: den lieven tijd) van. (Zie bras.)

Hij slacht Jan de Lapper: die had den bras (of: brui) van zich zelven. (Zie bras.)

Bruid.

Al is de vrijster stug, nog wordt ze wel de bruid; Maar wil de vrijer niet, zoo is de vriendschap uit.8

Alle dingen zijn wel: Heeft het lief (of: de bruid) geen geel haar, zij heeft geel vel.9

Als de bruid is aan den man, Dan wil elk eran.10

Als de bruid is in de schuit, Dan is het pronken uit.11

Als de bruid is in de schuit, Dan zijn de beloften uit. (Zie belofte.)

Als men de bruid bidt, zoo pieraarst ze.12 (Zie de Bijlage.)

Bruid! bruid! Uwe goede dagen zijn nu uit.

Daar trouwde eene bruid, en het varken had geen hemd aan.13

[Varkens dragen geene hemden: men zegt daarmede niets ten nadeele van de bruid.]

Dat is de dood op het bruidsbed. (Zie bed.)

De bruid bestrooijen.14

De bruid de kroon opzetten.15

De bruid heeft de kat niet gevoerd.

[Terwijl de bruid te veel aan haar geluk dacht, heeft zij zich zorgeloos omtrent de kat gedragen, en deze, de kat, gelijk beteekenende als de heks, heeft daarover wraak genomen, en aan de bruid slecht weêr gegeven: het is een onstuimige dag, een voorbode van onheil voor de bruid. Deze bijgeloovige begrippen deden het spreekwoord ontstaan.]

De bruid heeft in het hemd gedanst.16

[Versta erdoor, dat de bruid haar hemd niet had uitgetrokken, toen zij danste.]

De bruid is goed, valt haar slechts een goed man.17

De bruid is 't allerliefst in 't hemd.18

De bruidsdagen zijn voorbij.

De bruid was eene hoer.19

De bruid wilde vermeerderd zijn, en zij p.... in de kerk.20 (Zie de Bijlage.)

Der zalige bruid valt de regen in den schoot.21

Die geldeloos en weeldeloos is, wat doet hij met de bruid?22

Die het geluk heeft, leidt de bruid ter kerk.23

Die slaperig is, wat doet hij bij de bruid?24

Eene bedroefde bruid maakt eene blijde vrouw.

Eene bruid gaan zoenen.

Eene naakte bruid is ongemaakt.25

Eene naakte bruid werd zelden wel gekleed.26

Eene schoone bruid is haast gepareerd.

Eene vuile (of: leelijke) bruid behoeft veel opschik.27

Een schroomvallig hart won nooit eene schoone bruid.

Elk heeft zijn bruidje lief, elk haren bruidegom, Al is de eene scheel, en de ander mank en krom.

Elk meent, dat zijn lief (of: zijne bruid) de schoonste is.28

Gaat het nog al niet wel voor de eerste reis? vroeg de bruidegom aan de bruid.

Hebt gij de bruid ook gezien?

[Toen, in 1568, de Spanjaarden in aantogt naar Friesland, en bij Deventer gelegerd waren, kwamen hunne spionnen in overhaasting terug, zeggende, dat de vijand naderde. Doch bij nader onderzoek bleek, dat de trommels, die zij gehoord, en de vaandels, die zij gezien hadden, behoorden tot den optogt eener bruiloftspartij. Van daar ontstond sedert het spreekwoord: Hebt gij de bruid ook gezien? wanneer iemand spoediger terugkwam, dan men hem verwacht had.]

Het is al van liefde, zei Lillekomdijne (of: Kurkumdijne); toen kuste hij het paard voor den aars, daar de bruid op zat. (Zie aars.)

Het is de schoonste bruid niet, die meest opgesmukt is.

Het is eene kranke bruid.

Het is, of gij met de bruid gekomen zijt.1

Het is te vergeefs gepijpt, als de bruid niet dansen wil.2

Het is ver van lagchen (of: Het is wel droevig met mij), zei de bruid, en zij begon te schreijen.3

Hij heeft de bruid verdanst.4

Hij is zeker bij eene bruid geweest.

Hij leidt de bruid.5

Ieder streelt zijne bruid op zijne wijze.

Ik zal u eens weder bedienen, zoo gij de bruid (of: bruidegom) zijt.

Laat elk zijne bruid, en mij de mijne.6

Liever bij de wijnkan, dan bij de bruid gezeten: U wel te kussen, en mij wel te eten.7 (Zie de Bijlage.)

Men kan wel dansen, al is het niet met de bruid.8

Men trouwt de bruid, zoo als ze is.

Men ziet aan den bruidleider wel, wat bruid het is.9 (Zie de Bijlage.)

Met een' man mag men loven, maar met eene bruid mag men geven.10

Niet de bijslaap, maar 't besluit Maakt van een lieve maagd de bruid. (Zie besluit.)

Om de bruid zijn de speelluî.11

Onwillige bruiden is kwaad dansen te leeren.12

Op bruids tranen gaan (of: Bruids tranen drinken).

Piep, piep, piep, Gerardus! riep de bruid.13

Pijp op, Roeltje! de bruid gaat meê.14

Ruim op! de bruid komt.15

Te bed best, zei de bruid, en zij was aan den haard vergeten. (Zie bed.)

Zij heeft den bruidsrok aan.16

Zij is uitgedost, of ze de bruid was.

Zij (of: Het geld) is de bruid, waarom gedanst wordt.17

Zooveel te erger is 't, dat de bruid schurftig is, en ook luttel heeft.18

Bruidegom.

Elk heeft zijn bruidje lief, elk haren bruidegom, Al is de eene scheel, en de ander mank en krom. (Zie bruid.)

Gaat het nog al niet wel voor de eerste reis? vroeg de bruidegom aan de bruid. (Zie bruid.)

Ik zal u eens weder bedienen, zoo gij de bruid (of: bruidegom) zijt. (Zie bruid.)

Bruijer.

Dat is een bruijer van eene metworst, zei de mof, en hij zag eene halve kartouw.19

Bruiloft.

Als de kat van huis is, dan hebben de muizen den vollen loop (of: houden de muizen bruiloft).20 (Zie de Bijlage.)

Al weêr één, al weêr één, zei Govert, en hij haalde de bruiloftsgasten één voor één met het haar de trappen op.21

Bruiloften en officiën worden van den hemel toegeschikt.22

Dat zal bruiloft voor de visschen zijn.

De eene bruiloft brengt de andere voort (of: Van bruiloften komen bruiloften).23

Een bruiloftskleed is wel met rouw gevoerd.

Het is altijd geene bruiloft.24

Het is bruiloft, het moet op.25

Het is een aardige mop op eene hondenbruiloft.

Het is een arm man, die op zijne bruiloft niet tegenwoordig is.26

Het is eene allemans-bruiloft.

Het is eene arme bruiloft, daar brood gebrek is. (Zie brood.)

Het is kwaad, den ezel ter bruiloft te nooden, als hij hout of water moet dragen.27

Hij is er gezien als eene ham op eene Joden-bruiloft.28

Hij is goed op eene boeren-bruiloft, om den klompendans te dansen. (Zie boer.)

Hij is zoo vrolijk als eene viool op eene bruiloft.29

In bruiloften en kinderbedden onderhoudt men vriendschap.30

Liever ter uitvaart dan ter bruiloft genood.31

Mennisten-bruiloft houden.

[Men spreekt overdragtelijk van bruiloft houden, wanneer men de heimelijkheden zuivert. Dekt men de tonnetjes, daartoe strekkende, met dekseltjes toe, dan noemt men dit Mennisten-bruiloft houden, omdat de Mennisten bijzonder pieus en zindelijk zijn.]

Men late den edellieden hun wildbraad, den boeren hunne kermis en den honden hunnen hoogtijd

(hunne bruiloft, of: hun been), zoo blijft men ongedeerd. (Zie beenderen.)

Op eene arme bruiloft drinkt de schenker voor.1

Ter bruiloft en ter uitvaart kent men vrienden en magen.2

Van de bruiloft in de eerste mis.3

[Een spreekwoord, dat men bijbrengt, wanneer iemand zich van de wereldsche vermaken terstond tot godsdienstige overdenkingen begeeft.]

Zulke bruiloft, zulke pasteijen.

Bruin.

O, wat zijn ze bruin!

Bruintje.

Dat kan de bruin niet trekken.

Dat kan graauw niet trekken, daar moet een bruin voor wezen.

Bruinvisch.

Dat is een schoone bruinvisch, zei de mof, en hij zag eene vloo in een' wateremmer zwemmen.4

Hij blaast als een bruinvisch.

Hij duikelt als een bruinvisch uit zijn hok.

Hij komt als een bruinvisch op hem af.

Hij schiet vooruit als een bruinvisch.5

Buffel.

Als men de buffels te zeer vermoeit, gaan zij op de aarde liggen. (Zie aarde.)

Buffels vangen geene vossen.6

Het zijn niet al buffels, die buffelsleer dragen.7

Hij heeft eene buffelshuid.8

Hij laat zich bij den neus leiden, gelijk een buffel.9

Bui.

Daar komt eene bui: duik, laat overgaan.10

De bui trekt af.

De bui zien hangen (of: zien aankomen).

De eene bui jaagt de andere.11

De neêrgedaalde spriet ontvliedt storm en buijen.

Die bui zal wel overwaaijen.12

Die dingen gaan hand aan hand, even als man en vrouw, wanneer zij eene goede bui hebben.

Eene goede bui waarnemen.

Er hangt eene donderbui aan de lucht.

Het is eene bui, maar 't geeft geen' regen.

Hij durft de bui niet aan.

Hij heeft eene kwade (of: zotte, ook wel: eene goede, milde, of: vrolijke) bui.13

Hij is voor den regen (of: de bui, ook wel: de kou) binnen (of: t' huis).14

Hij loopt ertegen in als een bul tegen eene onweêrsbui.

Hij wacht de bui af.

Hij zal de bui wel ontloopen (of: afweren).

Hoe kunt gij de vromen zoo kwellen, zei gaauwe Joost, en hij kreeg van meester Benedictus eene hagelbui van roeslagen. (Zie benedictus.)

Komen de Maartsche buijen aan, Let dan op de dronkaards: ze gaan.

Wachten, tot de bui over is.

Buidel.

Als de zak komt, werpt men den buidel achter de kist.15

Den rijke hangt men in den buidel of schoorsteen.16

De volle buidel vindt gehoor, De lege klinkt niet in het oor.

Deze profijten kunt gij gemakkelijk in den buidel bergen.17

Gij zult mij lang zuur aanzien, eer gij mij een' stuiver uit den buidel zult helpen.18

Het geld met den buidel: alles is op.19

Het is goed, vrij gelag te geven uit eens anders buidel.20

Het komt uit eenen ruimen buidel.21

Hij kan met den voet in den buidel niet komen.22

Hij zal in den buidel moeten blazen.

Lieve vrienden hebben geen' strik op den buidel.23

Men scheurt even zoo éénen buidel als vele.24

Men zou hem zijn laatste oordje (of: zijn' geldbuidel) te bewaren geven.25

Oude buidels sluiten kwalijk.26

Uit volle buidels is het goed teren (of: geld betalen).27

Zijn buidel is aan zijn ander wambuis.28

Buik.

Alle bazen dikke buiken. (Zie baas.)

Alle buiken zat.29

Als de buik opengaat, dan breekt het spel uit.30

Als de buik vol en zat is, danst men niet gemakkelijk.31

Als het buikje vol is, begeert het hartje rust.32

Als hoeren schelden, zoo kijkt het den buik uit (of: zoo breekt de schande uit).33

Al te veel, dat deert den buik; Al te hard, dat breekt de kruik.34

Beter buik geborsten, dan goede spijs verloren.

Beter in de ruime wereld dan in den naauwen buik.35

Buikje goed gevuld, handjes aan het werk, zei de logge meid.

Buikleêr rekt wel.36

Dat zal hem als buikpijn bekomen.37

De buik is een gasthuis.1

De buik is hem zoo week als mij.2

De buik is ligt gevuld.3

De buiklapper is dood.4

De buik meent, dat de keel gehangen is.5

De keel en de buik moeten wat bijleggen.6

De liefde springt hem in den buik als de karpers op onzen zolder, zei Neeltje Ligtebil, en zij werd wat gefoold.7

Den buik dienen.8

Den buik vooruit steken.9

Den rug aan 't vuur, den buik aan tafel, En in de hand een goede wafel.10

De oogen moeten vol zijn vóór den aars (of: den buik). (Zie aars.)

De oogen zien verder (ook wel: zijn altijd grooter) dan de buik (of: de maag).11

De rug zal hem zoo week worden als de buik.12

Die den buik vol heeft, meent ook, dat anderen zat zijn.13

Die eet zonder omzien, heeft straks den buik vol.14

Die kost staat als eement in den buik.

Die kwaad peinst, in zijn' buik moet het varen.15

Eene gehaalde kruik is ras uit (of: vult geen' buik).16

Een hongerige (of: ledige) buik heeft geene ooren (of: luistert niet, ook wel: Er helpt geene reden voor een' hongerigen buik).17

Een vette buik maakt geen scherp verstand.18

Een volle buik studeert niet gaarne.19

Even op en de buik vol.20

Hartzeer is geen buikpijn.

Het gelijkt wel, of hij kikkers in den buik heeft.

Het is een buikje vol zielen.21

Het is eene biervlieg (een bierbuik, of: eene bierlaars). (Zie bier.)

Het is een melkbuik.22

Het is gat aan kop, en buik aan borst. (Zie borst.)

Het is geen buikvel: dat rekt.

Het is geene buikvulling.

Het is in de keel en de maag (of: in het keelgat en den buik) vacantie.23

Het varken is door zijnen buik gestoken.24

Het zijn twee handen op éénen buik.25

Hij draagt den windel nog aan den buik, en hij wil preken.26 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft den buik eer vol dan de oogen.27

Hij heeft een' buik als een burgemeester.28

Hij heeft een' buik gegeten als eene trom (of: zoo dik als eene ton, ook wel: met eene tuit).

Hij heeft een klein aangezigtje en een rond buikje. (Zie aangezigt.)

Hij heeft er den buik van vol.29 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft om niet zulk een' dikken buik niet.

Hij heeft zijn buikje dik.

[Gelijk dit spreekwoord op den drinkebroêr wordt toegepast, ziet het vorige op den smulpaap, en het volgende op den koopman, wiens zaken niet ruim staan.]

Hij is buikziek.

Hij legt zijnen buik naast zich neder.

Hij maakt een' afgod van zijn' buik. (Zie afgod.)

Hij snijdt het varken onder den buik.30

Hij steekt zijnen buik vooruit.

Hij wordt week in den buik.31

Hij zal den buik van het zeil gorden.32

Hij zeilt op zijn' buik.33

Hij zit met den buik aan tafel.

Hij zit met het ijzer (of: mes) in den buik.34

Ik heb hem in den buik.35

Ik wensch je een' vrijen buik en een vrolijk hart, zei Hansje, en hij maakte twee kabriooltjes.36

Laat geen' duivel in uwen buik wassen.37 (Zie de Bijlage.)

Lang boompjes te gaan tellen, Is wel gezond voor de beurs, maar niet, om den buik te doen zwellen. (Zie beurs.)

Leg hem de hongerpleister op den buik.38

Men heeft wat buiten buiks.39

Men is geene stiefmoeder voor zijn' eigen' buik.

Men mag den buik niet beliegen.40

Men moet geen' wolf in het hart (of: den buik) smoren.41 (Zie de Bijlage.)

Men roemt wel, dat een holle buik goud waardig is, echter koopt men het pond voor een' heller.

Men zal den lieven buik op zijn gemak vullen.42 (Zie de Bijlage.)

Men zou daar pijn in den buik (of: de koorts, ook wel: de koude pis) van krijgen.43

Men zoude hem den buik wel verzadigen, konde men hem maar de oogen vullen.44

Met een' dikken buik t' huis komen.

[Dit zegt men van een zwanger meisje.]

Op eenen buik van fluweel volgt een kleed van pij.

Op eenen vollen buik staat een vrolijk hoofd (of: Als het buikje vol is, is het hoofd blij).1 (Zie de Bijlage.)

Praatjes Vullen geen gaatjes (ook wel: vullen den buik niet).2

Schrijf het op uw' buik, dan kunt gij het met uw hemd uitwisschen.

Visschen en vrouwen zij nergens beter dan onder den buik (of: aan den staart).3

Wanneer men den brok in den buik heeft, dan is het geen tijd van blazen. (Zie brok.)

Woorden zijn goed voedsel voor de ooren, maar de buik heeft er niet aan.

Zij gelijkt naar onze Lieve Vrouw van Lorette: Zonder buik of zonder tetten.

Zij heeft den buik met beenen. (Zie beenderen.)

Zij heeft gort gegeten: die zwelt in den buik.

Zij heeft haar buikje goed gezalfd.

Zij moet maar eene warme pleister (of: pap) van honderd en twintig pond op haar' buik leggen.

Zijnen buik eene zielmis doen.4

Zij steekt haren buik uit, zei Jan, als de mosterdpot van mijn' oom Klaas.5

Zij zullen den buikriem wat moeten aanhalen.

Buiksloot.

Grootebroek ligt bij Enkhuizen, gelijk Buiksloot bij Amsterdam. (Zie amsterdam.)

Buikslooter.

Sta vast in den Buikslooter.

[Het veerschip van Buiksloot naar Amsterdam heet de Buikslooter. Het stooten van dit vaartuig tegen den wal, bij aankomst, legt den schipper de woorden in den mond, in het spreekwoord vervat. Men past dit toe op verschillende voorvallen in het dagelijksche leven, waarin eene gelijksoortige omstandigheid plaats heeft.]

Buil.

Builen en blaauwe plekken hoeden dikwijls voor ongeval.6 (Zie de Bijlage.)

Het is een windbreker (of: windbuil, ook wel: eene broek vol wind). (Zie breker.)

Hij heeft niets liever dan wonden en builen.

Hij slaat builen met oorkussens.7 (Zie de Bijlage.)

Men moet de bluts tegen de buil stellen (of: slaan). (Zie bluts.)

Met volle beurzen kan men builen slaan. (Zie beurs.)

Na den val de buil.8

Buis.

Mijn oog kan wel missen, zei de schipper, en hij zag eene boot voor eene buis aan. (Zie boot.)

 

Hij heeft het vest (of: buis) aan.9

[Men zegt dit van den dronkaard.]

 

Hij heeft hem in den neus (of: de buis).10

Hij laat de buis wentelen.11

Buisman.

Mooi weêr en geen' haring, zei de buisman.12

Buit.

Dat is een schoone buit, zei Piet, en hij vond een dozijn stinkeijeren.13

Een leger zonder geld heeft altijd een' ledigen buit.

Hij heeft niets uit den buit kunnen bekomen.14

Hij zal den buit verruilen.15

Zamen den buit.16

Buitelmannetje.

Het is de jongheid, zei besje, en toen speelde een zeventiger met buitelmannetjes. (Zie besje.)

Buiten.

Komt u een vrijer van buiten voor, ga dan vooral met looden schoenen.17

Krijg van buiten Doet vriendschap sluiten.18

Buitenlander.

Zij scheuren nu en dan een' Franschman de muts af; maar zoo nabij kunnen wij die buitenlanders niet onder de schaar krijgen.

[Wij hebben het voorregt niet, dat zij smaken, om zoo een- en andermaal eene flesch te ontkurken.]

Buitenplaats.

Hij koopt huizen en buitenplaatsen.19

Hij noemt maar zoo'n buitenplaats op.

Bul.

Als de bul jongt.

Bullen verkoopen.20

De bullen zullen goedkoop worden.

Een kuijaar, Een bruijaar; Een buljaar, Een smuljaar.21

Het is de bullekeur.

[Eene zoodanige keur, waarbij op geene verstandelijke of zedelijke waarde wordt gelet.]

Hij heeft een hoofd als een bul.22

Hij loopt ertegen in als een bul tegen eene onweêrsbui. (Zie bui.)

Bullebak.

Een onschadelijke bullebak is een papieren tijger.

Men lacht met een' bullebak, die niet bijt.23

Bulletin.

Hij liegt als een Fransch bulletin.

[Uit staatkunde deed napoleon i steeds hoog opgeven van zijne overwinningen, al was het ook, dat deze van geringe beteekenis waren, ja zelfs in spijt zijner geleden nederlagen. In een Fransch bulletin vond men dus de grofste logens voor waarheid opgedischt. Dit gaf aanleiding tot het spreekwoord, dat in handtastelijke onwaarheden zijne toepassing vindt.]

Bulster.

Zij zijn weg met bed en bulster. (Zie bed.)

Bult.

Een ander heeft altijd de schuld: Geen mensch ziet ooit zijn' eigen' bult.24

Hij heeft paarden als hooibulten.

[Men zegt dit, als iemands paarden grof en dik en vet zijn.]

Woog iemand regt zijn eigen schuld, Hij zag nooit op zijns makkers bult.1

Bun.

De visch is in de bun.2

Bundel.

Wat helpt een droog bundeltje brem in eenen heeten oven? (Zie brem.)

Bungel.

Hij smijt er een' bungel tusschen.

Bunschoten.

Dan slacht hij de Bunschoter vischboeren: die leven altijd van hun verlies. (Zie boer.)

Dat is een Bunschoter.

[Bij de verklaring van het voorgaande spreekwoord zijn de Bunschoters als niet zeer waarheidlievend voorgesteld. Dit heeft mede aanleiding gegeven tot het spreekwoord: Dat is een Bunschoter, wanneer er van eene groote leugen, uit eigenbelang ontstaan, sprake is.]

Hij heeft Bunschoter haar onder de armen. (Zie arm.)

Bunsing.

Hij stinkt als een bok (bunsing, of: drekhaan). (Zie bok.)

Burg.

De burg is onneembaar.

Geen burg, ook geen tiran.

Hij wil den burg innemen.

Hij zal op dien burg wel moeten bezwijken.

Menigten breken burgen en sloten.3

Burgemeester.

Burgemeesteren begrijpen het zoo: daarmede afgedaan.

Daar de meijers tappen wijn, De burgemeesters koornkoopers zijn, En de schepens bakken brood, Daar is de gemeente in grooten nood. (Zie brood.)

Dat gelijkt als een windmolen op een' burgemeester.4

De burgemeester en de schoolmeester zijn de twee nuttigste serpenten van een dorp.

Die burgemeester werd, verkreeg een jaar verlenging van zijn leven.

[Uit den Tegenwoordigen Staat van Zeeland, I. bl. 413, haalt olivier groeneyk, in zijne Kronijk van Zierikzee, Bijvoegsel, bl. 10, de volgende bijzonderheid omtrent dit Zierikzeesche spreekwoord aan: ‘Het is aanmerkelijk, dat de stad Zierikzee, hare Burgemeesters telt bij name, sedert het jaar 1302 tot heden toe, waarin alleen ontbreken de namen der Burgemeesteren van de jaren 1303, 1345 en 1346; 't zij men dezelve verzuimd hebbe aan te teekenen, 't zij er toen geen nieuwe Burgemeesters verkozen zijn, maar de oude hebben blijven dienen; 't geen in de onrustige tijden van de Vlaamsche oorlogen, en inzonderheid in 't jaar 1303, door de belegering dezer Stad, ligt kan gebeurd zijn. Men bevind dat in deze vier honderd acht en veertig jaren niet meer dan acht Burgemeesters in hun regeringsjaar gestorven zijn; waar van het Zierikzeesche spreekwoord afkomstig is: dat, die Burgemeester werd, een jaar verlenging van zijn leven verkreeg.’]

Die winst kan men wel voorbij des burgemeesters deur dragen.5

Een burger en een burgemeester, dat is twee.6

Eens burgemeester, altijd burgemeester.

Het is een burgemeester van een afgebrand dorp.

Het moet galgen of burgemeesteren.7 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft een' buik als een burgemeester. (Zie buik.)

Men kan wel eens tegen den burgemeester teren, maar niet altoos.8

Zij kunnen wel tegen den burgemeester teren.

Burger.

Burger en boer scheiden niets dan die muur. (Zie boer.)

Dat geeft een' burger moed.

De burgers zullen teren.9

Een burger en een burgemeester, dat is twee. (Zie burgemeester.)

Een vergeten burger, een gerust leven.10 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft eene goede burgerklok.

[Hij heeft een' hoogen ouderdom bereikt.]

Hij is daar burger.11

Hij wil den burgers ambten bezorgen. (Zie ambt.)

Hij ziet er uit als de dood in burgerkleederen.12

Bus.

Als het vuur in de bus is, rijdt de duivel op de klooten.13

Dat sluit als eene bus.14

Eene gesloten bus is het deksel voor de gierigheid.

In de bus blazen.

Wij passen bijeen als eene bus op eenen sleutel.

Butters.

Dat is arbeid, zei bakertje Butters, en zij schilde en peuzelde een zout scholletje. (Zie arbeid.)

Buurman.

Al de gebuur-kinderen weten 't wel.15

Alle ding met vriendschap, zei Govert, en hij nam de eijeren uit zijns buurmans hoendernest.16

Als uws buurmans huis brandt, is het tijd, dat gij uitziet (of: om brand te roepen). (Zie brand.)

Als uws buurmans huis verbrandt, Is 't u schade voor de hand.17

Al te goed is buurmans (ook wel: andermans, of: allemans) gek.18

Al, wat onze buurman heeft, Dunkt ons beter, dan wat God ons geeft.19

Beter is een verre buur dan een digte bloedverwant. (Zie bloedverwant.)

Buren, kijk uit!

Buur houdt, God houdt.1

Compeer, dat is je geblazen, zei Pietje de beurzensnijder, en hij sneed zijns buurmans beurs af. (Zie beurs.)

De eene gebuur moet des anderen brand voor lief nemen. (Zie brand.)

De een moet dikwijls een' arm of een been breken, om den nek van zijn' buurman te sparen. (Zie arm.)

Den kost van de kinders moeten de ouders bezuren, Maar het besteden hangt aan de geburen.2

De vrienden bedanken de buren.

Die eenen goeden (of: kwaden) gebuur heeft, heeft eenen goeden (kwaden) morgen.3

Die een glazen huis bewoont, moet geene steenen op zijns buurmans dak werpen.4

Die gek is zijn buurman.5

Die goede buren heeft, kan gerust gaan slapen.

Die vink ben ik kwijt, zei Flip, en daar sprong eene vloo van zijn' rok op zijns buurmans mantel.6

Die wel zijn eigen hart doorziet, Die spot met zijnen buurman niet.7

Doe als uwe geburen.8

Een goede buur is beter dan een verre vriend (of: namaag).9

[Dit spreekwoord is genomen uit Spreuk. xxvii: 10.]

Een goed gebuur biedt goeden morgen.10

Een goed nabuur is een edel kleinood.11

Elk mag zijn huis wel naar zijnen zin vermaken, als hij zijnen buurman maar niet te na komt.12

Geene grootere plaag dan lastige buren.13

Geluk en ongeluk, gelijk zijne geburen.14

Groote rivier, groote heer en groote weg zijn drie kwade buren.15

Heb den Franschman tot uw' vriend, maar niet tot uw' nabuur.16

[Na den dood van zijnen schoonvader filips iv, koning van Spanje, maakte de Fransche koning lodewijk xiv aanspraak op de Spaansche Nederlanden, aan welke aanspraak hij al dadelijk, door het geweld zijner wapenen, kracht bijzette. Wij waren met den magtigen veroveraar, als nabuur, niet gediend, en sloten, in 1668, met Engeland en Zweden, de triple alliantie. Sedert dien tijd ontstond dit spreekwoord.]

Heilige lieden zijn vieze geburen.17

Het doet hem zooveel leed, of hij eens aan Bartjebuurs brief had geroken. (Zie bartel.)

Het is nu nabuur over den tuin, dan nabuur over de stoep.

Het noodigste eerst, zei de boer, toen hem zijne buren haalden, om zijne koe uit de sloot te trekken, en hij stak zijne pijp aan. (Zie boer.)

Het zijn de beste paarden, die de haver van hunne buren eten.

Hij laat zijne buren meê.18

Hij maakt geen burengerucht.19

Hij mag wel met zijne geburen ter kerke gaan.20

Hij meent, uit eene andere klei te zijn gevormd dan zijn buurman.21

Hij moet geene goede buren hebben, want hij prijst zich zelven.22

Hij moet zich zelven prijzen; zijne buren doen het niet.23

Hij speelt Magdaleentje (of: Leentjebuur).24

[Dat is: hij houdt meer van leenen dan van koopen.]

Hij steekt een overspelig broodje in zijns buurmans huwelijks-oventje. (Zie brood.)

Ho, ho! dat gebrui moet ophouden, zei schele Jaap, en zijn buurman zoende zijne vrouw.25

Ik wensch je continuatie van gezondheid, zei Jan van der Knaap, En hij nam afscheid van zijns buurmans aap. (Zie aap.)

In den nood is een getrouw gebuur beter dan een broeder, die verre is. (Zie broeder.)

Kwade geburen Moet men bezuren.26

Laat ieder de sneeuw voor zijne eigene deur wegvegen, en zich niet stooten aan den ijskegel van zijns nabuurs dakpan.

Laat uw' buurman in vrede, en stil uw eigen krakend wijf en uwe krijtende kinderen.

Menigeen draagt een' zak, en noemt zijn' buurman een' ezel.27

Mijn gebuur vare wel, maar liever ik zelf.28

Naaste buur, naaste bloedvriend, als het kalf in de groef ligt. (Zie bloedverwant.)

Nabuur over den tuin, nabuur weder terug.29

Na rijp beraad, zei Joost, en hij wachtte zoo lang, om zijns buurmans dochter te vragen, tot een ander ze hem voor den neus weghaalde. (Zie beraad.)

Natuur Is onze naaste gebuur.30

Niemand kan langer vrede hebben, dan zijn nabuur wil.31

Onder geburen valt een leep oog.32

Sparen en duren Zijn goede geburen.33

Twee minnaars aan eene figuur, Van eender nering twee gebuur.34

Veeg eerst voor uwe eigene deur, en dan voor die uws buurmans.1

Veeg uws buurmans kind den aars (of: neus), en neem het in huis. (Zie aars.)

Vloek nimmer het huis uws buurmans: ligt valt er eene sprank op 't uwe.

Vraag het mijnen buurman, die kan zoowel liegen als ik.2

Vraag het mijnen buurman, die weet het ook niet.

Vrienden (of: Buren) houden zeer, Maar God houdt meer.3

Wat is dat voor plukharen, zei Goosen, en hij zag zijn' buurman met zijne vrouw worstelen.4

Wat mijn buurman eet, Helpt mij niet een' beet. (Zie beet.)

Wat u aangaat: houd u met uwe geburen.5

Wie brengt er water tot zijns buurmans huis, als zijn eigen huis brandt?6

Wied eerst uw eigen tuintje schoon, en dan dat uws buurmans.

Wie een porseleinen dak over zijn hoofd heeft, die werpe bij zijn' buurman de glazen niet in.

Wie zijne buren beleedigt, maakt het zich zelven daarna zuur.7

Zij doen niet buurlijk, die hun buurmans beest aanhouden. (Zie beest.)

Zij kunnen hunne buren op de beulingen nooden. (Zie beuling.)

Buurt.

Als ik eens in die buurt kom.

Het is aardig in de buurt.

Het is er een uit de buurt.

Het is niet noodig, een' winkel op te zetten: men vindt genoeg te naaijen bij de buurt.8

In die buurt ben ik nooit geweest.

Zij kraait het de buurt rond.

Zij luiden de buurtklok.

Buurvrouw.

Buurvrouw is eraan.

Er is niet een zoo vette hoen, Of 't heeft haar buurvrouws gunst van doen.9


Vorige Volgende